๖

๏ ครั้นรุ่งสางสว่างพระเวหน	พนักงานเครื่องต้นหุงปิ้งจี่
ต้มแกงพะแนงของดีดี	ผัดหมูฉู่ฉี่ทอดหมี่มัน ฯ

ฯ ๒ คำ เจรจา ฯ

๏ เมื่อนั้น	พิกุลทองเป็นไพร่ใช้ที่นั่น
รู้ว่าอสุรินสิ้นชีวัน	จอมขวัญยินดีปรีดา
ว่ามนุษย์สามองค์ทรงฤทธิ์	มาสังหารผลาญชีวิตยักษา
หรือพระทรงสวัสดิ์ภัสดา	ให้กระเหม่นนัยนานิฤมล
ทำไฉนจะแจ้งแห่งคดี	จะตกร้ายกี่ทีดีกี่หน
คิดพลางทางกล่าวด้วยเล่ห์กล	ฉันเป็นคนพึ่งบุญรู้คุณนาย
เครื่องอานครั้งนี้ไม่เหมือนก่อน	เผ็ดร้อนเค็มมากยากใจหาย
ยักษาเสพสุราไม่เว้นวาย	ถึงเผ็ดร้อนผ่อนสบายชอบพระทัย
นี่ท้าวเธอเป็นมนุษย์สุดจะยาก	เปรี้ยวมากหวานมากจึงจะได้
ข้าเคยทำเครื่องอานการข้างใน	เข้าใจคาวหวานชำนาญเคย ฯ

ฯ ๑๐ คำ ฯ

๏ บัดนั้น	นายครัวว่ากลัวจริงจริงเหวย
เครื่องมนุษย์นี่ไม่เข้าใจเลย	ชาวเราเอ๋ยเสียหลังแล้วครั้งนี้
จึงหันหน้าว่ากับพิกุลทอง	อย่างไรน้องกรุณาเมตตาพี่
เอ็นดูด้วยช่วยเทียบให้ที	สุดแท้แต่ดีอย่าอำพราง ฯ

ฯ ๔ คำ เจรจา ฯ

๏ เมื่อนั้น	พิกุลทองสมจิตไม่คิดหมาง
จัดแจงโต๊ะเตียบแล้วเทียบวาง	พิกุลทองของนางติดมือไว้
พอนายครัวนั้นไม่ทันดู	โฉมตรูเหน็บแนบแอบใส่
ไกล่เกลี่ยเสียพลันทันใด	ในจานยำใหญ่เป็นสำคัญ
รีบเร่งเร็วรัดตีบัตรตรา	พวกเชิญเข้ามาขมีขมัน
พอเชิญเครื่องไปนัคราไม่ช้าพลัน	ขึ้นเฝ้าทรงธรรม์พระราชา ฯ

ฯ ๖ คำ ชุบ ฯ

๏ ครั้นถึงจึงตั้งยังสถาน	พวกนางพนักงานรับเปิดฝา
ทูลเชิญสามกษัตริย์ขัตติยา	ให้เสวยโภชนากระยาหาร ฯ

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระจอมวังฟังแจ้งแถลงสาร
ชวนสองพระราชกุมาร	เสวยโภชนาหารสำราญรมย์ ฯ

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ คำนึงถึงอุ่นเรือนเจ้าเพื่อนยาก	กำจัดจากปางใดจะได้สม
ได้แต่สองลูกยามาไว้ชม	พระปรารมภ์คิดถึงตะลึงตะไล
ลืมเคี้ยวโภชนาสาลี	เคี้ยวโน่นเคี้ยวนี่หาโปรดไม่
หอเห็นดอกพิกุลฉุนพระทัย	สงสัยหยิบทอดทัศนา ฯ

ฯ ๔ คำ ร่าย ฯ

๏ จำได้ว่าของพระน้องแก้ว	ผ่องแผ้วโสมนัสหรรษา
ล้างพระหัตถ์แล้วตรัสถามลูกยา	เจ้าว่าพิกุลทองนี่ของใคร
ช่างทองมือไหนที่ใต้ฟ้า	ทำเทียมเห็นว่าหาเหมือนไม่
เจ้าจงดูแลให้แน่ใจ	ที่ไหนใครเป็นเช่นมารดา ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	สองโอรสบังคมก้มเกศา
ต่างองค์ทรงพิจารณา	จริงแท้แม่ข้าอยู่เมืองนี้
พระพี่หยิบขึ้นทูลเกศา	พระน้องชิงเอามาทูนเกศี
สององค์ต่างทรงโศกี	พระพี่กอดน้องร้องร่ำไร ฯ

ฯ ๔ คำ โอด ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระพิไชยมงกุฎศรี
ปลอบสองลูกยาอย่าอึงไป	ยังไม่ตระหนักประจักษ์ความ
แล้วทำกริ้วกราดประภาษไป	เวรนี้เวรใครจงไปถาม
ไม่นิจพิศดูทำวู่วาม	เพิกเฉยเลยตามอำเภอใจ
พิกุลทองของใครตกในเครื่อง	ไม่รู้ข่าวราวเรื่องเป็นไฉน
สองพระลูกยาโศกาลัย	เร่งไปเอาตัวแม่ครัวมา ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ บัดนั้น	ฝูงกำนัลตกใจเป็นนักหนา
รับสั่งแล้วพลันมิทันช้า	ชิงกันขึ้นหน้ารีบคลาไคล ฯ

ฯ ๒ คำ เชิด ฯ

๏ ครั้นถึงบอกกับยายนายเครื่อง	จอมกษัตริย์ขัดเคืองเป็นข้อใหญ่
เหตุด้วยพิกุลทองของใคร	ใส่ไว้ไม่พิจารณา
จนพระโอรสยศไกร	โศกาลัยแค้นขัดมนัสา
พระองค์ท้าวทรงพระโกรธา	ให้รีบหาตัวไปจะไล่เลียง ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ บัดนั้น	พวกเครื่องงกงันช่วยกันเถียง
นางมนุษย์มาใหม่เข้าใกล้เคียง	บ่ายเบี่ยงลวงหลอกบอกอุบาย
เขาว่าตัวเขาเป็นชาวเครื่อง	ยักเยื้องออกตัวไม่กลัวหวาย
ข้าเบาจิตผิดไปแล้วคุณนาย	ถึงวอดวายไม่วางนางคนนี้ ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พิกุลทองรับว่าข้าใหม่นี้
เคราะห์กรรมแล้วจะทำกระไรมี	น้องไม่ขัดพี่อย่าเป็นทุกข์
นางทำสำออยอ้อยอิ่ง	น้ำใสใจจริงเกษมสุข
ทำบ่นบ้าว่าเคราะห์จำเพาะยุค	แล้วนางลุกจัดแจงตะแบงมาน ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ บัดนั้น	สาวสรรบ่นว่าน่าสงสาร
รีบหาเทวีตะลีตะลาน	กับนายครัวตัวการขึ้นเฝ้าพลัน ฯ

ฯ ๒ คำ เชิด ฯ

๏ ถึงหน้าพระที่นั่งแล้วยั้งหยุด	พอสองราชบุตรรังสรรค์
แลเห็นมารดาขึ้นมาพลัน	พากันลงจากแท่นมณี
สององค์ตรงเข้ากอดบาท	เจียนจะสิ้นชีวาตม์ทั้งสองศรี
ไม่ทันตรัสอัดอั้นอินทรีย์	วิสัญญีนิ่งแน่แดดาล ฯ

ฯ ๔ คำ โอด ฯ

๏ เมื่อนั้น	พิกุลทองโฉมยงสุดสงสาร
สำคัญว่าโฉมฉายทำลายปราณ	กอดกุมารซอนซบสลบไป ฯ

ฯ ๒ คำ โอด ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระมงกุฎเศร้าสร้อยละห้อยไห้
เห็นองค์ขนิษฐาพิราลัย	สองสายใจโอรสปลดปลง
เปรียบดังพญานาคราช	มาพิฆาตพ่นพิษให้ผุยผง
โจนจากที่นั่งบัลลังก์ทรง	กอดกษัตริย์สามองค์วิสัญญี ฯ

ฯ ๔ คำ โอด ฯ

๏ บัดนั้น	กำนัลนางพวกเหล่าสาวศรี
เห็นกษัตริย์ที่องค์ทรงโศกี	สิ้นสมประดีสลบไป
ต่างคนตระหนกอกสั่น	เข้านวดฟั้นผันแปรแก้ไข
ยื่นสุคนธ์ปนปรุงจรุงใจ	ชโลมให้ที่กษัตริย์ขัตติยา ฯ

ฯ ๔ คำ สาธุการ ฯ

๏ รวยรินกลิ่นกลั่นคันธรส	ดอกไม้สดซึมซาบอาบนาสา
สี่กษัตริย์ชุ่มชื้นฟื้นวิญญาณ์	ผ่านฟ้าตรัสถามนางทรามวัย
เนื้อนวลร่วมวันขวัญข้าวพี่	พี่คว้าหาโฉมศรีหาพบไม่
ได้แต่สองลูกน้อยกลอยฤทัย	ค้นหายาใจในนัที
ไปถึงท่าได้ผ้าสไบน้อง	พี่ร่ำร้องเรียกหานางโฉมศรี
ตามรอยพิกุลมาในวารี	พอสูญที่ต้นไทรใจรอนรอน
สาลิกาบอกความรีบตามติด	เอาชีวิตแลกรักต้องสมร
พบฤๅษีเฒ่าชี้หนทางจร	จนรบรอนยักษ์ตายได้ธิดา
พี่สงสัยใครช่วยเจ้าขึ้นฝั่ง	.........[๑] สงสัยเป็นนักหนา
เห็นจะสิ้นเคราะห์กรรมที่ทำมา	ขวัญเอ๋ยขวัญกัลยาอย่าตกไกล ฯ

ฯ ๑๐ คำ ฯ

๏ ฟังตรัส	ศรีสวัสดิ์ทูลพลางทางร่ำไห้
คว้าลูกสององค์กับทรงไชย	พอคลื่นใหญ่โยนมาคว้าไม่ทัน
เจ็ดราตรีอยู่ที่ชเลกว้าง	เผอิญนางเมขลามาถึงนั่น
อุ้มมาถึงท่าด้วยฉับพลัน	เมียด้นดั้นโหยหาพระสามี
ยักษาไปพาเมียมาไว้	จะตั้งให้เป็นเอกมเหสี
ไม่ยอมยักษ์ยักษ์ฟันลงทันที	บุญมีไม่ม้วยด้วยมือมาร
โกรธาสั่งข้าเป็นวิเสท	แสนสมเพชเมียนักมันหักหาญ
จะตายวันพันหนสู้ทนทาน	ทูลพลางนงคราญก็โศกา ฯ

ฯ ๘ คำ โอด ฯ

๏ เจ้าพี่	มารศรีผู้ยอดเสน่หา
ทั้งนี้บุญกรรมได้ทำมา	เหมือนเทวาต้นร้ายปลายดี
จงหักโศกเถิดเจ้ายากเท่านั้น	จะนับวันปรีดิ์เปรมเกษมศรี
แล้วตรัสสั่งชาวคลังไปทันที	จัดเครื่องทรงส่งศรีภูษามา ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ บัดนั้น	ครัวนางคลังในเสนอหน้า
กราบกรานแล้วคลานออกมา	จัดหาเครื่องต้นเครื่องทรง ฯ

ฯ ๒ คำ เจรจา ฯ

๏ ใส่พานคลานเข่าเข้ามาตั้ง	พร้อมทั้งพนักงานนํ้าสรง
ต่างคนรีบรัดจัดประจง	เชิญเสด็จโฉมยงสรงวารี ฯ

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พิกุลทองเยาวยอดนารีศรี
เสด็จเข้าที่สรงชลธี	พร้อมเหล่าสาวศรีกำนัลใน ฯ

ฯ ๒ คำ เสมอ ฯ

๏ นั่งเหนือแท่นทองรองสรง	บุษบงกระเซ็นเย็นใส
หยัดย้อยฝอยฟุ้งจรุงใจ	กลิ่นบุปผามาลัยตรลบกาย
สาวสกรรจ์สันทัดเข้าขัดสี	พระฉวีเปล่งเหมือนกับเดือนฉาย
ทรงสุคนธ์ปนทองละอองอาย	ทั้งคันฉ่องส่องพระฉายผัดพักตรา
ทรงภูษากรวยชายเขียนลายมาศ	เข็มขัดคาดรัดองค์ทรงภูษา
ทรงสไบซ้ำซ้ำธรรมดา	ธำมรงค์วงราคาค่าบุรี
หยิบมงกุฎจัดนวมจะสวมทรง	คิดอายฝูงอนงค์นางสาวศรี
เขาจะว่าปล่อยแก่แน่กระนี้	แล้วเทวีทรงรัดเกล้าเนาวรัตน์
ข้าหลวงน้อยน้อยคอยอยู่งาน	รำเพยพานเหื่อแห้งแป้งผัด
พวกเอาหน้านั่งเบียดคอยเยียดยัด	ศรีสวัสดิ์นวยนาดยาตรา ฯ

ฯ ๑๐ คำ ฉุยฉาย ฯ

๏ ครั้นถึงจึ่งถวายอภิวาท	สามีธิราชนาถา
สวมสอดกอดสองพระลูกยา	จุมพิตปรางปราด้วยยินดี ฯ

ฯ ๒ คำ ชมโฉม ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสุริยวงศ์ทรงสวัสดิ์รัศมี
พิศโฉมแก้วกัลยาณี	ถึงทั้งมีลูกเต้ายังเพราพริ้ง
งามศักดิ์งามทรงดังวงวาด	วาจามารยาทสมเป็นหญิง
พูดเป็นดอกพิกุลมีบุญจริง	เกศายิ่งหอมหวนชวนชื่นใจ ฯ

ฯ ๔ คำ ร่าย ฯ

๏ ชมพลางทางสั่งสาวศรี	บอกอรุณวดีพิสมัย
ให้นางกัลยามาไวไว	จะรู้จักกับนางเทวี ฯ

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ บัดนั้น	สาวสรรประณตบทศรี
รับสั่งแล้วพลันทันที	จรลีไปปรางค์ปราสาทไชย ฯ

ฯ ๒ คำ ชุบ ฯ

๏ ครั้นถึงจึ่งทูลกัลยา	ว่าผ่านฟ้าบำรุงกรุงใหญ่
ใช้ข้ามาทูลพระทรามวัย	ให้เสด็จขึ้นไปเพลานี้
นางที่พระบิดาเก็บมาได้	ใช่อื่นคือองค์มเหสี
เป็นแม่สองกุมารชาญฤทธี	เห็นจะให้เทวีไปบังคม ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	โฉมอรุณนารินปิ่นสนม
ฟังความหวามไหวพระทัยตรม	ดังหนามยอกตอกระบมในอุรา
จึงปรึกษาหารือพระพี่เลี้ยง	ครั้งนี้น้องเพียงจะคลั่งเป็นบ้า
บัดนี้สมเด็จพระภัสดา	รับสั่งให้หาน้องขึ้นไป
จะให้น้องคมคัลท่านเมียหลวง	จะหาญหักหนักหน่วงก็ไม่ได้
นางที่บิดาเอามาไว้	ให้ไหว้ดีหรือมิไหว้นะพี่อา ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ บัดนั้น	พี่เลี้ยงบังคมก้มเกศา
ยุแยงแกล้งบอนเจรจา	แม่จะวันทาไม่ควรที่
เป็นคนหัวพลัดจากจรมา	ต่ำช้าสารพัดจะบัดสี
บ้านเมืองของเราเจ้าเทวี	นางนี้ทรพลคนเชลย
ยกขึ้นน่าชังตั้งเป็นใหญ่	กลับให้แม่ไหว้กรรมกรรมเอ๋ย
ผู้ดีเป็นไพร่พี่ไม่เคย	แม่ทรามเชยอย่าไหว้อายกำนัล ฯ

ฯ ๖ คำ เจรจา ฯ

๏ ได้ฟัง	ช่างขัดแค้นแสนศัลย์
จะเป็นไรก็เป็นได้เล่นกัน	ไม่เมตตาฆ่าฟันก้มหน้าตาย
ตรัสพลางแต่งองค์ทรงเครื่อง	รุ่งเรืองพริ้งเพริศเฉิดฉาย
เสด็จจากปรางค์สุวรรณพรรณราย	ข้าหลวงทั้งหลายก็ตามมา ฯ

ฯ ๔ คำ เพลง ฯ

๏ มาถึงมณเฑียรวิเชียรรัตน์	นางกษัตริย์เลียบแลขวา
แล้วบังคมสมเด็จพระภัสดา	แกล้งทำขึ้งปึ่งชาไม่พาที ฯ

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระพิไชยมงกุฎโฉมศรี
เห็นนางอรุณวดี	ท่วงทีขึงขังปั้นปึ่งนัก
ตรัสเรียกร้อยชั่งมานั่งนี่	ธุระมีจะแถลงแจ้งประจักษ์
ที่ให้หาโฉมยงนงลักษณ์	มารู้จักกับเจ้าพิกุลทอง
ขวัญข้าวเจ้าตกอยู่เมืองนี้	บุญพี่มาพบสบสนอง
ขอเชิญทรามสงวนนวลละออง	จงปรองดองวันทาเทวี
ผัวจะได้สบายไปภายหน้า	แก้วตาเป็นน้องนั้นเป็นพี่
เหมือนทรามวัยให้สุขกับสามี	อย่ากังขาราคีไม่ต้องการ ฯ

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางอรุณแค้นหนักทูลหักหาญ
ตรัสมานี้ต้องคลองบุราณ	แต่รำคาญข้องในนํ้าใจเมีย
แม้นพระองค์ได้นางมาทางอื่น	เมียแสนชื่นกราบไหว้ก็ไม่เสีย
อันนางใช้ครัวเห็นปัวเปีย	ยกเมียให้วันทาระอาพักตร์
เมื่อพระองค์ไม่ทรงเมตตา	จะฆ่าตีชีวาให้ประจักษ์
รักตัวกลับชั่วลงเพราะรัก	พระทรงศักดิ์ชุบเลี้ยงให้เที่ยงธรรม ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระสามีเคืองขัดอัดอั้น
จึงตรัสว่าขี้หึงพูดดึงดัน	ลูกกระษัตริย์เหมือนกันทำลืมตัว
บิดาไปพาเขามาไว้	กลับว่าข้ามาให้ใส่ความชั่ว
เจ้าพูดข่มเหงไม่เกรงกลัว	ทั้งนี้ก็เพราะตัวไม่มีบุญ
แล้วไปเถิดเจ้าเจ้าไม่ไหว้	พี่จะลาคลาไคลอย่าเคืองขุ่น
บุญน้อยกลอยใจไม่การุณย์	เจ้าหาจุลหาจักรศักดิ์สมกัน ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางเคืองขัดแค้นค้อนค่อนเสกสรร
อนิจจาทรงยศประชดประชัน	ตรัสไยอย่างนั้นพระภูมี
ถึงบิดาพามาได้ร่วมรัก	รู้ประจักษ์ทั้งปรางค์ปราสาทศรี
แต่หากนางทำชั่วตัวไม่ดี	จึงส่งไปไว้ที่หุงต้มแกง ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พิกุลทองเจ็บชํ้าคำแสลง
จึงร้องว่าเจ้าอย่าตะแคะตะแคง	เสแสร้งมุสาพูดพาโล
ข้าได้เสียเป็นเมียพ่อเจ้าหรือ	นางคนถือจัดจ้านพาลโทโส
เดิมทีวิรุฬจักรยักษ์โกโร	มันเมาโมหะมากอยากเชยชม
ตั้งแต่ป่าจนมาถึงปราสาท	เฝ้าหมายมาดชมชิดสนิทสนม
เรามิได้ปรารถนาสมาคม	ขืนนิยมลูบคลำนั้นร่ำไป
แล้วไม่เหมือนเป็นซื่อสัตย์	เราบอกปัดไม่รักอย่าสงสัย
ข้าสัตย์ซื่อถือมั่นจนบรรลัย	ครั้นนางไปพักตร์ยักษ์กลับมา
แปลงเป็นมนุษย์เข้ามาเกี้ยว	แล้วโกรธเกรี้ยวว่าเรานี้ด่าว่า
กลับเป็นยักษ์ซัดพระขรรค์ฟันกายา	บุญของข้าพระขรรค์สะบั้นไป
การนี้สาวใช้ก็ได้เห็น	ถึงจะปิดมิดเม้นหาลับไม่
แล้วยักษ์ส่งนายครัวมอบตัวใช้	จริงอย่างไรนางงามถามมารดา ฯ

ฯ ๑๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	รักยมแค้นขัดสหัสา
ทูลองค์ทรงฤทธิ์พระบิดา	ลูกเจ็บอายขายหน้านักภูมี
เขาว่าแม่นี้ชั่วช้า	จะเอาหน้าไว้ไหนพระโฉมศรี
พระก็เป็นกษัตราเจ้าธานี	ภูมีไล่เลียงดูเป็นไร
ฤๅว่าพระฟังเล่นเห็นว่าเพราะ	ลูกไม่เห็นเหมาะที่ตรงไหน
ว่าพลางทางคว้าพระขรรค์ไชย	หมายใจจะฆ่านางอรุณ ฯ

ฯ ๖ คำ เชิด ฯ

๏ องค์พระบิดาเข้าคว้าได้	นี่อะไรกราดเกรี้ยวเฉียวฉุน
ราวกับฝอยติดไฟไหม้เป็นจุณ	ทำว้าวุ่นไม่งามเสียความเรา
แล้วตรัสถามพิกุลทองน้องเจ้าพี่	นางอรุณวดีเขาว่าเจ้า
นอกใจผัวชั่วจริงฤๅนงเยาว์	จะไม่ถามความเล่าเป็นชายทราม ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ พิกุลทองทูลว่าหามิได้	เขากล่าวไว้ว่าชั่วตัวต้องถาม
ถ้าสืบสวนว่ากล่าวจะเบาความ	ขอทำตามสัตย์ซื่อพิสูจน์ตัว
เมียจะขอลุยไฟให้คนเห็น	จะไว้เช่นนารีดีฤๅชั่ว
แม้นซื่อตรงก็คงจะเป็นตัว	ถ้าลักเล่นเหนือผัวคงวายปราณ •ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระโฉมยงทรงตรัสเสียงฉาดฉาน
เหวยพวกอำมาตย์ราชการ	อย่านิ่งนานกองไฟใส่ตรงนี้ ฯ

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ บัดนั้น	เสนารับใส่เกศี
เรียกหาบ่าวไพร่ใช้ทันที	ขุดรางใส่อัคคีตรงชานพัก ฯ

ฯ ๒ คำ ยานี ฯ

๏ โดยกว้างสี่ศอกยาวแปดศอก	เอาไม้ตอกเสามุมหลุมละหลัก
สายสิญจน์ลงยันต์กันผียักษ์	ตั้งศาลอารักษ์สูงเพียงตา
นิมนต์สิทธาเข้ามานั่ง	อีกทั้งชีพราหมณ์ถ้วนหน้า
แล้วเชิญทรงกลดรจนา	ทั้งพระแสงปราบดาใส่พานทอง
ญาติวงศ์พงศาเสนายักษ์	ก็พร้อมพรักแน่นนั่งทั้งผอง
ถือพิพัฒน์สัจจาว่าแซ่ซ้อง	รักพวกพ้องไม่เท่าเจ้าแผ่นดิน ฯ

ฯ ๖ คำ เจรจา ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระพิไชยสุริย์วงศ์ทรงศิลป์
ตรัสกับกัลยายอดนาริน	จงลุยไฟให้สิ้นมลทินตัว
ยักษาเทวาในสถาน	จะได้เห็นเป็นพยานกันทั่วทั่ว
หรือเห็นไฟใจหวั่นประพรั่นกลัว	ถ้าไม่ชั่วเนื้อเย็นไม่เป็นไร ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พิกุลทองผ่องพักตร์เพียงแขไข
ทูลลาพระองค์ทรงไชย	โลมลูกสายใจอย่าโศกา
แล้วนงคราญหยิบพานธูปเทียน	ประจงเจียนสิงสรรพ์พรรณบุปผา
ทูลเกล้าแล้วกล่าวด้วยวาจา	ขอเชิญเทวาทุกพิมาน
อีกองค์พระพิเนศพินาย	อิศวรนารายณ์ทุกสถาน
ถ้าข้าไม่ตรงต่อภูบาล	ขอให้ไฟไหม้ผลาญข้าม้วยมิด
แม้นข้าซื่อสัตย์ต่อสามี	ให้อัคคีเย็นรื่นชื่นจิต
เปรียบดังคงคาสุรามฤต	หายร้อนถอนพิษอย่าแผ้วพาน
คุณสองชนกมาปกเกล้า	ทั้งคุณท้าวภัสดากล้าหาญ
มาคุ้มครองป้องกันในสันดาน	นงคราญเกษมเปรมปรีดิ์ ฯ

ฯ ๑๐ คำ สาธุการ ฯ

๏ กราบลงที่ตรงเพลิงกล้า	เสนากระพือพัดถี่
โฉมยงก้าวลงในอัคคี	เย็นดังวารีทิพรส
กวักเรียกนางอรุณโฉมศรี	มาลุยเพลิงกับพี่ให้ปรากฏ
งามดังนางสวรรค์ชั้นโสฬส	ทอดกรอ่อนชดไปมา ฯ

ฯ ๙ คำ เชิดฉิ่ง ฯ

๏ คนดูเยียดยัดอัดแอ	ก็เซ็งแซ่สรรเสริญเป็นนักหนา
จริงแท้แน่นักประจักษ์ตา	มีบุญนักหนาพระเทวี
เทวารักขากำพูฉัตร	เทพทั่วจังหวัดราศี
โปรยทิพบุปผาสุมาลี	ดับแสงอัคคีทันใด ฯ

ฯ ๔ คำ กระบองกัน ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระมงกุฎรัศมีศรีใส
กับสองโอรสยศไกร	เข้าประคองทรามวัยจากอัคคี ฯ

ฯ ๒ คำ เสมอ ฯ

๏ นั่งเหนือปัจถรณ์อ่อนละมุน	ตรัสกับนางอรุณโฉมศรี
ตัวเจ้าจงเข้าลุยอัคคี	มารศรีเป็นคนต้นความ
เดิมเจ้าว่าเขาเป็นเมียพ่อ	ลวงล่อจ้วงจาบหยาบหยาม
เขาเถียงเจ้าว่าเขาไม่ผ่อนตาม	ลุยไฟไว้งามกับตาคน
ยักษาเทวาสาธุการ	โปรยทิพสุมาลย์เกลื่อนกล่น
ถึงทีแก้วตาแล้วหน้ามน	จะลือเลื่องเบื้องบนจบฟ้าดิน ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ ได้ฟัง	หันหน้าหันหลังนั่งผันผิน
คิดพลางกล่าวตอบพระภูมินทร์	เห็นสิ้นบริสุทธ์วิมุตความ
มิใช่เมียปักหน้าว่าเห็น	เขาพูดเล่นแซ่ไปเมียได้ถาม
ชายกับหญิงอยู่ด้วยกันมันไม่งาม	นั่นแหละตามผ่านฟ้าจะหารือ
จะให้น้องลุยไฟอย่างไรนั่น	ใครกล่าวชั่วตัวฉันกระนั้นหรือ
เจ้าข้าเอ๋ยเสริมส่งส่งกระพือ	จะเหยียบเมียไม่ให้หือขึ้นพ้นดิน ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ นางงาม	กล่าวความปลิ้นปลอกออกตัวสิ้น
เสริมส่งใครเจ้าเฝ้าเล่นลิ้น	ดูหมิ่นไม่กลัวนางตัวดี
ตรัสพลางขยับจับไม้เรียว	หวดดังเขวียวเขวียวถูกโฉมศรี
นางกราดกรีดหวีดวิ่งเป็นสิงคลี	เถียงพลางทางหนีวนเวียน ฯ

ฯ ๔ คำ ศัพท์ไทย ฯ

๏ ปากกล้า	ใส่ความหนามเสี้ยน
แกล้งก่อล้อเลียน	พากเพียรแก่ตัว
ให้ไหว้ไม่ไหว้	ถือใจไม่กลัว
ปึ่งเอาเจ้าผัว	ใส่ชั่วเทวี ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อไรข้า	เอาชั่วใส่ใครกระนี้นี่
เจรจาพาที	ไม่มีสัจธรรม
เขาว่าทุกข์ใจ	จับไม้เรียวรัน
สิ้นชาติขาดกัน	แต่วันนี้ไป ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เจ้าโทโส	หันหน้ามาโต้หากลัวไม่
เป็นไรเป็นไป	ขาดไหนขาดกัน
เป็นเมียของข้า	กลับว่าอย่างนั้น
ภูมีตีรัน	แจ่มจันทร์รับรอง ฯ

ฯ ๔ คำ เชิด ฯ

๏ เมื่อนั้น	โฉมอรุณขุ่นหมอง
ถูกโพยภัสดาน้ำตานอง	หนีพลางทางร้องเร่งคลาไคล ฯ

ฯ ๒ คำ โอ้ ร่าย ฯ

๏ เดินพลางทางทรงกันแสงศัลย์	อายฝูงกำนัลน้อยใหญ่
อยู่ด้วยกันไม่ทันสักเท่าไร	มาต้องรับโพยภัยพระสามี
ดึงดื้อเพราะถือคำพี่เลี้ยง	จึงทุ่มเถียงกระเหนียดเสียดสี
ผัวว่าสิ่งไรไม่ไยดี	อันสตรีใครอย่าดูเยี่ยงเรา
ไม่เกรงผัวตัวต้องจรเป็นหม้าย	ถ้ากลัวอายรักนวลสงวนเขา
ต้องปล่อยปละละลดสู้อดเอา	อันหนึ่งเจ้าของผัวต้องกลัวเกรง
รู้สึกผิดคิดได้สิกายยับ	สำทับเขาเย้ยเยาะไม่เหมาะเหม็ง
จะโทษใครโทษใจของตัวเอง	ให้วังเวงเดินพลางทางโศกา ฯ

ฯ ๘ คำ โอด ฯ

๏ ครั้นถึงจึงเข้าไปในห้อง	กอดเข่าเศร้าหมองบ่นบ้า
พี่เลี้ยงกำนัลนานา	ฟั้นยาทาทั่วทั้งอินทรีย์ ฯ

ฯ ๒ คำ เจรจา ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางอรุณกำสรดกันแสงศรี
โอ้พระจอมอิศโรโมลี	สิ้นปรานีรักใคร่อาลัยแล้ว
น้องผิดนิดหน่อยหนึ่งเท่านั้น	ทรงธรรม์ขัดข้องไม่ผ่องแผ้ว
โบยตีกายาข้าเป็นแนว	พระทูลกระหม่อมแก้วพึ่งเห็นใจ
มีผัวหวังว่าจะหาสุข	กลับได้ทุกข์เศร้าหมองไม่ผ่องใส
ร่ำพลางนางสลดระทดใจ	ทรามวัยข้อนทรวงเข้าโศกา ฯ

ฯ ๖ คำ โอด ฯ

๏ อยู่ไย	ไหนไหนไม่พ้นครหา
ตายเสียเถิดเกิดใหม่ให้ลับตา	ชาตินี้ข้าเป็นสตรีคนมีกรรม
พอลับตาพวกเหล่าสาวศรี	นางลุกจากแท่นที่พิไรร่ำ
หมกมุ่นขุ่นแค้นแสนระกำ	งามขำหาที่ผูกคอตาย ฯ

ฯ ๔ คำ เพลงฉิ่ง ฯ

๏ บัดนั้น	พี่เลี้ยงประหวั่นขวัญหาย
เห็นนางทรามวัยไม่สบาย	ก็กวดชายตามดูอยู่ไกลไกล ฯ

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางอรุณครวญคร่ำร่ำไห้
มาพ้นสาวสรรกำนัลใน	ทรามวัยจะปลงชนมา ฯ

ฯ ๒ คำ โอ้ ฯ

๏ นางจึงยอกรอ่อนเกศ	ทั่วไท้เทเวศร์ทุกแหล่งหล้า
อีกทั้งชนนีบิดา	ธรณีคงคาทั้งพระพาย
ข้าจะอาสัญในวันนี้	ขอเกิดพบภูมีเหมือนใจหมาย
เป็นคู่สร้างทุกชาติอย่าคลาดคลาย	อย่าหน่ายเสน่ห์น้องเป็นสองเมีย
ชายอื่นอย่าให้ข้าปฏิพัทธ์	จงกำจัดหลีกไปให้ไกลเสีย
ขอแต่ผ่านเกล้าอยู่เคล้าเคลีย	นางคิดเสียใจเศร้าเปล่าวิญญาณ์ ฯ

ฯ ๖ คำ โอด ฯ

๏ แข็งจิตคิดอายเสียดายชื่อ	อยู่หรือก็อายตายดีกว่า
เปลื้องสไบที่ทรงติดองค์มา	ผูกกิ่งมณฑาหน้าเกยทรง
สานรวดกวดชิดกระหมิดมั่น	ชายหนึ่งพันผูกศอนวลหง
หัตถ์ปล่อยห้อยโหนโยนองค์	หมายจะให้ปลดปลงพิราลัย ฯ

ฯ ๔ คำ เชิดฉิ่ง ฯ

๏ พี่เลี้ยงวางวิ่งชิงแก้	เซ็งแซ่กรีดกราดหวาดไหว
บ้างเป่ายาหาหมอวิ่งสอไป	บ้างคลาไคลไปทูลพระมารดา ฯ

ฯ ๒ คำ เจรจา ฯ

๏ เมื่อนั้น	สุนทรตบอกตกประหม่า
ตรัสเรียกกำนัลกัลยา	รีบมาปราสาทพระบุตรี ฯ

ฯ ๒ คำ เชิด ฯ

๏ ครั้นถึงจึงกอดพระธิดา	นางพญาตรัสสั่งอึงมี่
เรียกหมอนวดหมอยามาทันที	แก้ไขเทวีก็ฟื้นพลัน ฯ

ฯ ๒ คำ รัว เจรจา ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางอรุณคร่ำครวญกำสรวลศัลย์
กราบบาทมารดาแล้วจาบัลย์	รำพันทูลสารพระมารดร ฯ

ฯ ๒ คำ โอ้ ฯ

๏ โอ้พระมารดาของลูกเอ๋ย	พระคุณเคยกล่อมเกลี้ยงเลี้ยงสั่งสอน
ลูกทำชั่วใส่ตัวจึงเดือดร้อน	อยากม้วยมรณ์ให้ลับอัประมาณ
บัดนี้สมเด็จพระผ่านฟ้า	ตีข้าแกล้งตรัสประหัตประหาร
นางมนุษย์โรงครัวตัวโปรดปราน	เป็นแม่สองกุมารพระลูกอา
จะให้ลูกวันทาว่าเมียหลวง	ลูกทูลท้วงนางนี้เป็นขี้ข้า
พระภูมีตีลูกพระมารดา	จักแหล่นชีวาจะบรรลัย
ความอายจะตายเสียให้พ้น	อยู่ดูหน้าคนกระไรได้
สำหรับจะอัประมาณไป	ทรามวัยทอดองค์ทรงโศกา ฯ

ฯ ๘ คำ โอด ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระมารดรกอดลูกเสน่หา
ตรัสว่าขวัญข้าวเจ้าแม่อา	อนิจกรรมกรรมทำผิดไป
ไม่ควรจะตายวายชีวิต	เห็นผิดเป็นชอบหาชอบไม่
ผัวว่าแก้วตาไม่ตามใจ	จะให้ไหว้ต้องไหว้อย่าดื้อดึง
อย่างไรเขาก็ไปเป็นเมียหลวง	เจ้าหนักหน่วงต่อล้อเป็นข้อหึง
มันจึงเกิดวุ่นวายได้อายอึง	ทุกวันพึ่งบุญใครเจ้าไม่คิด ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ ฟังมารดา	กัลยารู้ตัวว่าตัวผิด
ฟังคำแม่สอนด้วยอ่อนฤทธิ์	เปลื้องปลิดโทโสหายโกรธา
จึงทูลว่าข้าคิดจะมอดม้วย	แต่ติดด้วยพระแม่แน่หนักหนา
ได้ห้ามปรามแล้วตามเถิดมารดา	ลูกเห็นจริงอย่างว่าทุกสิ่งอัน ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	ชนนีรับมิ่งสิ่งขวัญ
พร่ำสอนธิดาวิลาวัณย์	ใช่จอมขวัญเจ้าเล็กเด็กเมื่อไร
อย่าเชื่อคนสาระวอนมันยอนยุ	หน่อยจะมุคิดอ่านทำการใหญ่
สิ่งนี้แม่ขอไม่พอใจ	มักเกิดภัยปัจจุบันเห็นทันตา ฯ

ฯ ๔ คำ เจรจา ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระพิไชยมงกุฎนาถา
รู้ว่านางอรุณกัลยา	กลับไปปรางค์ปราผูกคอตาย
ที่กริ้วกราดมาดหมายก็หายคิด	กลับมีจิตจงรักสมัครหมาย
ขวนโฉมพิกุลทองสองลูกชาย	ไปเยี่ยมนางโฉมฉายดูเทวี
จะได้รู้กิจจาอัชฌาสัย	เห็นด้วยกันรึไม่นางโฉมศรี
หรือนางทรามวัยไม่ไยดี	ตัวพี่ไม่ขัดอัชฌา ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ ฟังตรัส	ศรีสวัสดิ์โอนอ่อนผ่อนหา
เมียไม่ขืนขัดพระอัชฌา	เชิญเสด็จผ่านฟ้ารีบคลาไคล ฯ

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระโฉมยงยิ้มแย่มแจ่มใส
เสด็จจากปรางค์มาศปราสาทไชย	ฝูงนางในเหลือหลามตามภูมี ฯ

ฯ ๒ คำ เพลง ฯ

๏ ครั้นถึงจึงเห็นพระมารดา	พร้อมหน้าทั้งเหล่าสาวศรี
ชวนองค์พระอัครเทวี	กับลูกสองศรีเข้าวันทา
ตรัสว่าเนื้อเย็นเป็นอย่างไร	จะบรรลัยลิบลับดับสังขาร์
ตัวผิดไม่พิจารณา	กลับมาฆ่าตัวไม่กลัวกรรม
พระมารดาอย่าเข้าข้างไหน	ปรึกษาว่าไปตามข้อขำ
ให้ไหว้เมียหลวงกับท้วงคำ	ว่าตกต่ำเป็นไพร่ไม่วันทา
ข้อหนี่งว่าเขาเป็นเมียพ่อ	จนติดต่อลุยไฟให้นักหนา
เขาลุยได้ไว้ชื่อจนลือชา	เทพไทไพร่ฟ้าสาธุการ
ครั้นลูกว่าจะให้ไปลุยบ้าง	ไม่รอรั้งขึ้นเสียงเถียงฉาน
อดไม่ได้ไล่ตีหนีลนลาน	ขอประทานไม่ได้ทูลพระชนนี ฯ

ฯ ๑๐ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	มารดาว่าน้อยไปเสียอีกนี่
แม้นให้ไปบอกแม่กระนี้	จะได้ตีให้ยับจับมัดมือ
เชื่อถือขี้ข้ามุสากล่าว	เรื่องราวนี้แม่ไม่รู้หรือ
บุญนางนักหนาท้าวหารือ	ถูกไม่ได้ไม้มือจะพองพัง
ขัดใจส่งไปเป็นทาสา	ลูกสาวมาโยโสพูดโอหัง
ธรรมดาเจ้าถึงตัวชัง	เกรงผัวบ้างกลัวอายต้องไหว้นาง
พิกุลทองใจดีจะมีไหน	ไม่ผูกใจขัดข้องหมองหมาง
แล้วหันหน้าว่ากับลูกสาวพลาง	จงกราบบาทพี่นางแม่ใจดี ฯ

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	โฉมนางอรุณมารศรี
กราบกับบาทานางเทวี	แล้วกราบบาทสามีขอสมา
ครั้งนี้เมียทำให้ท้าวโกรธ	ษานุโทษเมียรักเป็นหนักหนา
แต่นี้ไปไม่ขัดอัธยา	เมียหมายเหมือนบิดาที่บรรลัย
ทั้งพระพี่นางของน้องรัก	น้องผิดนักผิดหนาจะหาไหน
แม่ไม่ถือโทษคิดจองภัย	แต่นี้ไปไม่เคืองบทมาลย์ ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พิกุลทองฟังว่าน่าสงสาร
จึงตรัสกับโฉมเฉลาเยาวมาลย์	นงคราญเจ้าคิดนั้นผิดไป
ใจพี่นี้หรือไม่ถือโกรธ	จะเอาโทษกับน้องหาต้องไม่
เราจะได้เห็นกันจนบรรลัย	ไหนไหนได้ร่วมพระสามี
มารดาตรัสว่าแม่สาธุ	ผิดอะไรให้ลุเถิดโฉมศรี
หกกษัตริย์สนทนาพาที	งอนง้อออดกันไปมา ฯ

ฯ ๖ คำ เจรจา ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระโฉมยงทรงฤทธิ์ทุกทิศา
เห็นดวงจิตพนิดา	ไม่ฉันทาประนอมพร้อมพรัก
พระแสนยินดีปรีดา	ดังได้ฟากฟ้าไตรจักร
จึงตรัสชวนโฉมยงสองนงลักษณ์	ทูลลาทรงศักดิ์ชนนี
ทั้งสองกุมารชาญณรงค์	กราบลงที่เพลาทั้งสองศรี
ห้าองค์ลงจากปรางค์มณี	จรลีตามกันเป็นหลั่นไป ฯ

ฯ ๖ คำ เพลง ฯ

๏ ครั้นถึงจึงเสด็จเหนืออาสน์	กำนัลนาฏนอบน้อมล้อมไสว
ทั้งสองโอรสยศไกร	อีกสองทรามวัยพระเทวี
พระแสนปรีดิ์เปรมเกษมสุข	ไม่มีทุกข์ขัดข้องหมองศรี
ทั้งสองอัคเรศเกศนารี	ถ้อยทีร่วมรักสมัครกัน ฯ

ฯ ๔ คำ เจรจา ฯ

จบเนื้อความในหนังสือสมุดไทยเพียงเท่านี้