๑
| ๏ เมื่อนั้น | นวลนางพิกุลทองกัลยา |
| เป็นบุตรท้าวสันนุราชา[๑] | โสภากำดัดกระษัตรีย์ |
| อันองค์พระราชมารดา | ชื่อพิกุลจันทรามารศรี |
| ครองสันนุราชธานี | จำเริญศรีเลิศลํ้าอำไพ |
| เกศานางหอมขจรกลิ่น | รวยรินไม่มีที่เปรียบได้ |
| จะแย้มโอษฐ์เจรจาออกเมื่อใด | พิกุลทองก็ไหลจากโอษฐ์มา |
| เมื่อเหตุจะถึงนางทรามวัย | ให้เดือดร้อนในใจเป็นนักหนา |
| จะใคร่ไปสรงพระคงคา | ยังที่ท่าท้องฉนวนใน ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ คิดแล้วเท่านั้นมิทันช้า | เรียกกันทลิมา[๒]พี่เลี้ยงใหญ่ |
| ตัวน้องนี้ไม่สบายใจ | จะใคร่ไปสรงพระคงคา |
| พี่ไปสั่งกำนัลนารี | นักเทศขันทีทั้งซ้ายขวา |
| จะขึ้นไปทูลลาพระบิดา | แล้วจึงจะพากันคลาไคล ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | นางกันทลิมาพี่เลี้ยงใหญ่ |
| รับสั่งโฉมงามทรามวัย | บัดใจก็ลีลามา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ จึงสั่งขอเฝ้าเจ้ากรม | นักสนมกำนัลถ้วนหน้า |
| ว่านางจะไปสรงพระคงคา | ให้เตรียมวอรจนาคลาไคล ฯ |
ฯ ๒ คำ เจรจา ฯ
| ๏ ครั้นสั่งสำเร็จเสร็จแล้ว | คลาดแคล้วกลับมาหาช้าไม่ |
| กราบทูลโฉมงามทรามวัย | ข้าไปสั่งเสร็จสำเร็จแล้ว ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | โฉมนางพิกุลทองผ่องแผ้ว |
| ได้ฟังพี่เลี้ยงว่าพร้อมแล้ว | นางแก้วประดับกายา |
| สร้อยตาบประดับทับทรวงทรง | สอดพระธำมรงค์ทั้งซ้ายขวา |
| ผัดพักตร์นวลละอองดังทองทา | กรีดกันเกศาบรรจงไร |
| นางทรงประดับสรรพเสร็จ | เสด็จจากปรางค์ทองผ่องใส |
| พร้อมด้วยสาวสรรกำนัลใน | เสด็จไปเฝ้าองค์พระบิดา ฯ |
ฯ ๖ คำ เพลงช้า ฯ
| ๏ มาถึงจึงตั้งบังคม | ด้วยมโนภิรมย์หรรษา |
| ทูลแถลงแจ้งกิจพระบิดา | ลูกจะลาไปเล่นนัที ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท้าวสันนุราชเรืองศรี |
| ได้ฟังลูกรักทูลคดี | จะไปเล่นนัทีสำราญใจ |
| จึงมีพระราชบัญชา | แก่พระลูกยาพิสมัย |
| จะไปเล่นคงคาชลาลัย | ตามแต่น้ำใจพระลูกยา |
| ไปเล่นอย่าให้เย็นนัก | ลูกรักจงฟังบิดาว่า |
| เย็นร้อนอ่อนแสงพระสุริยา | จงเร่งกลับมาเข้าวังใน |
| แล้วกำชับพี่เลี้ยงซ้ายขวา | ให้ระวังลูกยากูจงได้ |
| อย่าให้มีเหตุเภทภัย | จะบั่นเกล้ามึงให้มรณา ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | โฉมนางพิกุลทองเร่งหรรษา |
| ครั้นแล้วถวายบังคมลา | พี่เลี้ยงซ้ายขวาห้อมล้อมไป ฯ |
ฯ ๒ คำ เชิด ฯ
| ๏ มาถึง | จึงหยุดวอทองผ่องใส |
| กับพี่เลี้ยงทาสีมี่อึงไป | ก็ครรไลไปสรงพระคงคา ฯ |
ฯ ๒ คำ เสมอ ฯ
| ๏ นางเสด็จลงสรงสนาน | ชื่นบานพระทัยหรรษา |
| หัวระริกหยิกหยอกกันไปมา | บ้างว่ายบ้างคว้าหากัน |
| บ้างเล่นปะเปิงจํ้าจี้ | ยินดีปริดีเปรมเกษมสันต์ |
| บ้างโผบ้างคว้าหาเพื่อนกัน | ยื้อยุดฉุดพันกันไปมา |
| ลางนางบ้างเล่นชิงช่วง | จับกันเหนี่ยวหน่วงแล้วยื้อคร่า |
| บ้างขับลำร้องอยู่ไปมา | เล่นนํ้าในมหานัที ฯ |
ฯ ๖ คำ ยานี ฯ
| ๏ มาจะกล่าวบทไป | ถึงพญาแร้งราชปักษี |
| อยู่สถานเขานิลคีรี | มีอิทธิฤทธีมหึมา |
| เป็นใหญ่กว่าแร้งทั้งหลาย | หยาบคายร้ายกาจริษยา |
| ใจจิตคิดถวิลจินดา | ให้อยากซากศพที่เคยกิน |
| คิดแล้วเท่านั้นมิทันช้า | ปักษาบินผาดโผผิน |
| ออกจากสถานเขานิล | ปักษินบินเตร่เร่มา ฯ |
ฯ ๖ คำ เชิด ฯ
| ๏ มาถึง | ยังฝั่งพระสมุทรฉานฉ่า |
| เห็นสุนัขเน่านั้นลอยมา | สมดังปรารถนาที่คิดไว้ |
| จึงโผลงจับจิกกิน | ปักษินลอยตามแม่น้ำไหล |
| ชลธาร์พาล่องลอยไป | ยังที่ฉนวนในมิได้ช้า ฯ |
ฯ ๔ คำ โล้ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | นางพิกุลทองเสน่หา |
| เล่นนํ้าอยู่กับหมู่ทาสา | กัลยาผันแปรแลไป |
| เห็นพญาแร้งกินสุนัขเน่า | เจ้าคิดเกลียดชังไม่ทนได้ |
| อาเจียนเหียนรากเป็นพ้นใจ | ทรามวัยเจ้าถ่มเขฬะลง |
| อ้ายแร้งอุบาทว์ชาติช้า | กินหมาลอยมาที่กูสรง |
| ขัดใจเจ้าถ่มซ้ำลง | โฉมยงเมินเสียไม่แลดู ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พญาแร้งได้ยินประจักษ์หู |
| ขัดแค้นขึ้นมาตั้งตาดู | หญิงนี้สู่รู้เป็นเหลือใจ |
| พญาแร้งจึงร้องตอบมา | ว่าเหวยเจรจาหยาบใหญ่ |
| เป็นลูกท้าวพญาสามานย์ใจ | ด่ากูทำไมอีอัปรีย์ |
| อาหารกูเคยรับประทานกิน | ดูหมิ่นถ่มรดอีบัดสี |
| ชีวิตมึงจะไปเท่าไรมี | พาทีกับหน้าไม่สมกัน ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ ฟังปักษี | เทวีขัดแค้นแสนศัลย์ |
| นางจึงร้องตอบไปด้วยพลัน | ขาติมึงอย่างนั้นจึงสมใจ |
| กินของโสโครกทั้งตาปี | กูเหม็นซากผีกูด่าให้ |
| ลอยมาท่าฉนวนของกูไย | อ้ายแร้งจังไรอ้ายหูยาน ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พญาแร้งโกรธใจดั่งไฟผลาญ |
| กริ้วโกรธพิโรธดังไฟกาล | อีสามานย์ด่ากูจะย่อยยับ |
| กูจะกินต้นลิ้นมึงให้ได้ | ถ้ามิได้กูไม่นอนตาหลับ |
| จะผูกเวรผลาญมึงให้ย่อยยับ | จะจิกสรรพมึงกินเสียทั้งเป็น ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ ฟังพาที | เทวีเจ้าแค้นเป็นแสนเข็ญ |
| อ้ายตายห่าอย่าพักมาจองเวร | แต่บาทากูจะเห็นก็ไม่มี |
| กี่ชาติที่มึงจะกินกู | ทุดอ้ายสู่รู้อ้ายบัดสี |
| นางเสด็จขึ้นจากนัที | ให้ทาสีด่าให้แล้วไคลคลา ฯ |
ฯ ๔ คำ เพลง ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | จึงพญาแร้งราชริษยา |
| ขัดแค้นสุดแสนที่โกรธา | จินดาหมายมุ่งอยู่ในใจ |
| อันหญิงคนนี้จะย่อยยับ | จะฉีกสรรพกินเนื้อมันให้ได้ |
| จะคิดอ่านผูกเวรเอามันไซร้ | ให้ได้สมจิตกูจินดา |
| ความแค้นกูแสนสุดคิด | ไม่สมจิตกูไม่กลับไปจอมผา |
| คิดแล้วขึ้นจากคงคา | ปักษาจำแลงแปลงกาย ฯ |
ฯ ๖ คำ คุกพาทย์ ฯ
ชมตลาด
| ๏ เป็นมนุษย์หนุ่มน้อยโสภา | พักตราแช่มช้อยเฉิดฉาย |
| ทรงโฉมประโลมเลิศชาย | ผันผายมาตามมรคา |
| เที่ยวชมตึกร้านบ้านช่องนั้น | เจ้าสุบรรณเที่ยวเสาะแสวงหา |
| ทุกบ้านร้านตลาดทุกแห่งมา | ไม่สมจิตจินดาอารมณ์ใน |
| จะคิดอ่านประการใดหนอ | แต่พอจะอาศัยได้ |
| ลดเลี้ยวตามมรคาไป | แต่ในขอบเขตพระพารา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฉุยฉาย ฯ
| ๏ มาเห็น | ทับน้อยตายายที่ชายป่า |
| มาณพทำกลมารยา | เดินตรงเข้าหาโศกาลัย ฯ |
ฯ ๒ คำ โอด ฯ
| ๏ บัดนั้น | สองเฒ่ายายตาคิดสงสัย |
| จึงมีวาจาถามไป | เหตุผลอย่างไรอย่าพลางกัน |
| รู้จักเราหรือจึงโศกา | หรือว่าแค้นเคืองสิ่งไรนั่น |
| มาทำทอดสนิทติดพัน | โศกศัลย์ด้วยสิ่งอันใด ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | มาณพคิดอ่านแก้ไข |
| บอกว่าแม่ข้าม้วยบรรลัย | ยังแต่พ่อไซร้เลี้ยงกันมา |
| พ่อมีเมียน้อยก็หลงไป | ตีด่าข้ากระไรเป็นนักหนา I |
| ข้าเที่ยวสัญจรซ่อนมา | เห็นสองยายตาก็ดีใจ |
| โปรดหัวเอ็นดูช่วยเลี้ยงข้า | นํ้าท่าฟืนผักจะหาให้ |
| ตกนักงานข้าอย่าร้อนใจ | ว่าพลางทางไห้โศกา ฯ |
ฯ ๖ คำ โอด ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | สองเฒ่าดีใจเป็นนักหนา |
| อยู่ด้วยกันเถิดนะหลานอา | ตาจะเลี้ยงเจ้าไว้เป็นไรมี |
| ญาติวงศ์พงศาก็หาไม่ | เลี้ยงไว้จะได้ฝากผี |
| พากันมาอุ้มด้วยยินดี | สองศรีภิรมย์ปรีดา ฯ |
ฯ ๔ คำ เจรจา ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | จึงเจ้าสุบรรณปักษา |
| อยู่เย็นเป็นสุขหลายวันมา | จึงว่าแก่ยายตาจะลาไป |
| ว่าแล้วก็จัดหาบคอน | บทจรจะเข้าป่าใหญ่ |
| จะไปเก็บฟืนผักทั้งนั้นไซร้ | จะได้มาซื้อขายเลี้ยงกัน |
| จับขอกระเช้าขึ้นใส่บ่า | ออกจากเคหาก็ผายผัน |
| ครั้นมาถึงป่าพนาวัน | เจ้าสุบรรณนิมิตให้โอฬาร์ |
| นิมิตเป็นเงินทองใส่กระเช้า | จัดแจงหาบเข้ามาใส่บ่า |
| ทำเดินโซเซเก้กังมา | รีบรัดลีลาเข้ามาพลัน ฯ |
ฯ ๘ คำ เชิด ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | สองเฒ่าดีใจตัวสั่น |
| วิ่งออกไปรับด้วยฉับพลัน | เห็นเงินทองนั้นก็ดีใจ |
| สองเฒ่าจึงมีวาจา | ถามว่าได้มาแต่ไหน |
| หลานข้าอตส่าห์เป็นเหลือใจ | เอามาแต่ไหนนะพ่ออา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | มาณพแต่งกลทำหรรษา |
| เป็นบุญของข้าพ้นปัญญา | ขุดมันนั้นข้าพบตุ่มทอง |
| ปากตุ่มนั้นเรียงเคียงกันไป | อ้ายตุ่มหนี่งใส่ล้วนข้าวของ |
| ข้าเลือกเอาแต่เงินทอง | อ้ายของสี่ตุ่มไม่เอามา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | สองเฒ่าดีใจหัวเราะร่า |
| ซื้อจ่ายหัวกินให้นักหนา | ไม่กลัวจนแล้วว่าในครานี้ ฯ |
ฯ ๒ คำ เจรจา ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | จึงเจ้าสุบรรณปักษี |
| โปรดให้ตายายได้มั่งมี | สุขเกษมเปรมปรีดิ์หลายวันมา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ วันหนึ่ง | จึงเจ้าสุบรรณปักษา |
| เข้าหาทั้งสองยายตา | ทำอ้อนวอนว่าให้อ่อนใจ |
| ครั้นแล้วจึงมีวาจา | ทุกวันรักข้าฤๅหาไม่ |
| แม้นรักข้าจริงดังนั้นไซร้ | ยายตาข้าไหว้ได้เมตตา |
| ข้านี้มีจิตคิดรักใคร่ | ลุ่มหลงปลงใจใฝ่หา |
| ข้าพอใจลูกสาวเจ้าพารา | ชื่อว่าโฉมนางพิกุลทอง |
| ข้าคิดจำนงจงรัก | อักอ่วนป่วนนักให้ขุ่นหมอง |
| แม้นมิได้สมอารมณ์ปอง | ข้าจะครองตัวไปไยมี |
| แม้นว่าตายายมิตามใจ | ก็จะม้วยบรรลัยไปเป็นผี |
| ถ้าว่าเมตตาปรานี | โปรดเกศีเถิดจงเร่งไป ฯ |
ฯ ๑๐ คำ เจรจา ฯ
| ๏ ฟังหลานว่า | ยายตาลูบอกอยู่ไล่ไล่ |
| ที่อื่นมิตรึกมิพอใจ | จำเพาะให้ไปขอเจ้าพารา |
| จะไปพูดกับท่านประการใด | อีพ่อข้าไหว้แก่อกข้า |
| ตาว่ากูเห็นก็เวทนา | มาเราไปว่าดูตามที ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ ว่าแล้วก็ชวนกันอาบนํ้า | ชำระกายาให้ผ่องศรี |
| ตาเฒ่านุ่งปูมอย่างดี | ยายเอ๋ยกูนี้มางามครัน |
| ฝ่ายยายนุ่งผ้าตารางไหม | ใส่แหวนนพรัตน์เฉิดฉัน |
| ห่มผ้าขาวผุดดอกเหมือนกัน | ไม้เท้าคนละอันก็เข้ามา ฯ |
ฯ ๔ คำ เชิด ฯ
| ๏ มาถึง | ยังที่วังในมิได้ช้า |
| สองเฒ่างกงันรันเข้ามา | เขาหัวเราะร่าไม่ขามใคร |
| ครั้นถึงก็ชวนกันกราบลง | พระผู้ทรงพิภพเป็นใหญ่ |
| ค่อยหมอบยอบตัวกลัวภัย | จะตรัสปราศรัยอย่างไรมา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท่านท้าวสันนุราชรุ่งฟ้า |
| เสด็จออกพระโรงเวลา | เสนาพรั่งพร้อมมนตรี |
| อีกทั้งหมู่มุขอำมาตย์ | หมอบกลาดประณตบทศรี |
| เหลือบเห็นสองเฒ่าเฝ้าผิดที | น่าจะมีธุระประการใด |
| จึงเอื้อนโอษฐ์โองการประภาษ | พจนารถวาจาปราศรัย |
| ว่าแก่สองเฒ่าเข้ามาไย | ทุกข์ร้อนเป็นไฉนจงบอกมา ฯ |
ฯ ๖ คำ เจรจา ฯ
| ๏ บัดนั้น | สองเฒ่าก้มเกล้าเหนือเกศา |
| กราบทูลแถลงแจ้งกิจจา | ชีวาอยู่ใต้ฝ่าธุลี |
| จะฆ่าก็ตายขายก็ขาด | ด้วยราชกุมารผู้หลานนี่ |
| จะเป็นเกือกทองรองธุลี | จะขอพระบุตรีศรีโสภา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท้าวสันนุราชนาถา |
| ได้ฟังเคืองขัดพระอัชฌา | อันชีวาของมึงจะบรรลัย |
| อาจเอื้อมมาขอพระบุตรี | หลานมีบุญญาเป็นไฉน |
| จะฆ่าเสียบัดนี้ก็จะได้ | กูจะงดอดไว้ก่อนเถิดรา |
| ซึ่งตัวว่ากล่าวมาทั้งนี้ | พระบุตรีก็จะให้เหมือนมึงว่า |
| จงเร่งทำตะพานทองมา | แต่เคหาของมึงจนถึงวัง |
| แต่ในสามวันถ้ามิได้ | ก็จะม้วยบรรลัยอาสัญ[๓] |
| มึงเร่งไปคิดอ่านกัน | ตรัสแล้วทรงธรรม์เข้าวังใน ฯ |
ฯ ๘ คำ เสมอ ฯ
| ๏ บัดนั้น | สองเฒ่าความกลัวจะตักษัย |
| ชวนกันออกมาจากวังใน | เดินฉนวนออกไปไม่ตรงทาง ฯ |
ฯ ๒ คำ เชิด ฯ
| ๏ มาถึงเคหาบัดใจ | ทิ้งไม้เท้าลงไว้ต้ำผาง |
| ชักผ้าคลุมหัวลงนอนคราง | จะบอกกล่าวอย่างไรก็ไม่มี |
| โอ้ตัวเราเอ๋ยจะบรรลัย | แม่นแท้แน่ใจจะเป็นผี |
| สองเฒ่ากอดคอกันโศกี | ตายจริงครั้งนี้นะอกอา ฯ |
ฯ ๔ คำ โอด ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | เจ้าสุบรรณเห็นยิ้มอยูในหน้า |
| จึงเดินเข้าไปหายายตา | ชักผ้าคลุมหัวด้วยเหตุไร |
| ไปกินข้าวนํ้าชำปลา | มานอนโศการ่ำร้องไห้ |
| เจ้าพาราตรัสว่าประการใด | สองเฒ่าข้าไหว้จงบอกมา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | สองเฒ่าโกรธใจเป็นนักหนา |
| สนัดใจอยู่แล้วอย่าเจรจา | ครั้งนี้จะพากันบรรลัย |
| เจ้าพาราตรัสคาดโทษมา | สามวันท่านจะฆ่าให้ตักษัย |
| ให้เร่งทำตะหานทองไป | แต่เรือนเราไซร้ให้ถึงวัง |
| เอ็งไม่เจียมตัวกลัวภัย | จะพากันบรรลัยเพราะโอหัง |
| ลูกชาวกรุงศรีไม่อินัง | แกล้งชังฆ่าเราให้บรรลัย ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ ฟังวาจา | มาณพยิ้มย่องผ่องใส |
| เพียงนี้ยายตาอย่าร้อนใจ | ไปอาบนํ้ากินข้าวให้สำราญ ฯ |
ฯ ๒ คำ เจรจา ฯ
| ๏ อยู่มาปัจฉิมราตรี | สำแดงฤทธีด้วยใจหาญ |
| กลับเป็นปักษีมิทันนาน | ไปสถานเขานิลกาฬา ฯ |
ฯ ๒ คำ เชิด ฯ
| ๏ จึงชาวบริวารทั้งนั้น | บรรดาที่อยู่ในจอมผา |
| ชวนกันโผผินบินมา | ยังที่เคหาฉับพลัน ฯ |
ฯ ๒ คำ เชิด ฯ
| ๏ มาถึง | จึงพญาแร้งฤทธิ์เลิศเฉิดฉัน |
| นิมิตกายบริวารทั้งนั้น | ฉับพลันให้เป็นมนุษย์ไป |
| เคหาของยายกับตานั้น | เป็นปราสาทสุวรรณอันสุกใส |
| จัดกันเป็นนายทวารไชย | เอิกเกริกทั้งในพระพารา ฯ |
ฯ ๔ คำ เจรจา ฯ
| ๏ จัดสรรกันทำตะพานทอง | กุก่องใหญ่ยาวเป็นนักหนา |
| ล้วนทองพิจิตรรจนา | เข้ามาจนถึงทวารวัง |
| มีทั้งราชวัติฉัตรแก้ว | เลิศแล้วเรียงรายอยู่สะพรั่ง |
| ให้ประโคมฆ้องกลองแตรสังข์ | ดุริยางค์ดนตรีเป็นโกลา ฯ |
ฯ ๔ คำ สาธุการ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท้าวสันนุราชรุ่งฟ้า |
| รุ่งสางสว่างพระสุริยา | เผยแกลออกมาสรงพักตร์พลัน |
| เหลือบแลไปเห็นตะพานทอง | กุก่องเรียงรายอยู่เฉิดฉัน |
| แสงทองระยับสลับกัน | เรียกมเหสีพลันให้แลดู |
| อันหลานของยายกับตา | ชะรอยวาสนามันเคยคู่ |
| บุญหนักศักดิ์ใหญ่เป็นพ้นรู้ | ควรกูจะให้พระธิดา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ คิดแล้ว | พระแก้วผินพักตร์มาปรึกษา |
| เราจำจะแต่งการวิวาห์ | หรือว่าจะเห็นประการใด ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | นางพิกุลจันทร์ศรีใส |
| กราบทูลผัวรักไปทันใด | ควรที่จะให้บุตรีเรา |
| เขามีบุญหนักศักดิ์ใหญ่ | อันใครนอกนี้จะถึงเล่า |
| เขาได้แต่งมาถึงวังเรา | จะนิ่งเสียเล่าเห็นไม่ดี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ ฟังเมียรัก | ทรงศักดิ์ชื่นชมเกษมศรี |
| ทรงเครื่องเรืองรัตน์รูจี | จรลีออกท้องพระโรงพลัน ฯ |
ฯ ๒ คำ เสมอ ฯ
| ๏ ตรัสสั่งมหาเสนา | เร่งเร็วอย่าช้าจงผายผัน |
| ไปบอกเจ้าขรัวตาเฒ่านั้น | เร่งแต่งหลานขวัญนั้นเข้ามา |
| ว่าฤกษ์จะได้เพลาใด | อันในพระนครนี้คอยท่า |
| ซึ่งจะตบแต่งการวิวาห์ | ให้ทันฤกษ์เวลาในวันนี้ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | อำมาตย์รับสั่งใส่เกศี |
| บังคมก้มกราบลงสามที | เสนีก็วิ่งวางไป ฯ |
ฯ ๒ คำ เชิด ฯ
| ๏ มาถึงเจ้าขรัวยายตา | เสนาก็ก้มกราบไหว้ |
| รับสั่งให้แต่งหลานเข้าไป | อันในพระนครนั้นพร้อมแล้ว ฯ |
ฯ ๒ คำ เจรจา ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | เจ้าขรัวตายายก็ผ่องแผ้ว |
| ได้ฟังเสนามาบอกแล้ว | คลาดแคล้วมาแต่งพระนัดดา |
| ให้ทรงเครื่องนิมิตอันเพราเพริศ | ลํ้าเลิศไม่มีในใต้ฟ้า |
| ประดับประดาองค์อลงการ์ | รจนาดังเทพตรึงษ์ไตร |
| เพื่อนบ่าวเชิญเครื่องเป็นขนัด | เบียดเสียดเยียดยัดตามไสว |
| เป่าสังข์ทั้งแตรเซ็งแซ่ไป | มโหรีขับไม้โห่กราวมา ฯ |
ฯ ๖ คำ มโหรี ฯ
| ๏ ขึ้นนั่งบนแท่นราชาภิเษก | ภายใต้เศวตฉัตรซ้ายขวา |
| พราหมณ์รดนํ้าสังข์ตามวิวาห์ | เษกให้สองราเข้าครองกัน |
| ให้ตั้งบายศรีทองบายศรีแก้ว | เสร็จแล้วเวียนเทียนทำขวัญ |
| ครบเจ็ดรอบแล้วโบกควัน | โห่สนั่นครั่นครื้นทั้งเวียงไชย ฯ |
ฯ ๔ คำ มโหรี เจรจา ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | เจ้าสุบรรณปรีดิ์เปรมแจ่มใส |
| ถวายบังคมลาทั้งสองไท | ลงไปสู่ปรางค์รจนา ฯ |
ฯ ๒ คำ เพลง ฯ
| ๏ มาถึง | จึงนั่งบนแท่นอันเลขา |
| พอเย็นค่ำย่ำฆ้องเวลา | เข้าที่ไสยาภิรมย์ใน ฯ |
ฯ ๒ คำ เสมอ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | องค์พระชนนีศรีใส |
| จึงสั่งนางเถ้าแก่ข้างใน | ให้แต่งบุตรีศรีโสภา |
| ให้โฉมยงทรงเครื่องเสร็จสรรพ | เถ้าแก่จับกรทั้งซ้ายขวา |
| บ้างเข้าพยุงพระองค์มา | นางทรงโศกามิใคร่ไป ฯ |
ฯ ๔ คำ เพลง ฯ
| ๏ ถึงปรางค์ทองเข้าไปในที่ | เทวีรูดม่านสองไข |
| เถ้าแก่อัชฌาก็คลาไคล | ออกไปจากปรางค์รจนา ฯ |
ฯ ๒ คำ โอ้โลม ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | จึงเจ้าสุบรรณปักษา |
| ลูบโลมรับขวัญกัลยา | คิดถวิลจินดาข้างในใจ |
| ขอเชิญนิ่มนวลยวนสวาดิ | เข้าที่ไสยาสน์พิสมัย |
| เจ้าจะอายเหนียมแก่เรียมไย | พี่จะช่วยกล่อมให้เจ้านิทรา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พิกุลทองอายจิตคิดนักหนา |
| ด้วยมิใช่คู่นางกัลยา | เพราะเกรงบิดาก็จำใจ |
| นางก้มพักตร์อยู่ไม่พาที | จะจงรักภักดีก็หาไม่ |
| มิรู้ที่จะตอบประการใด | ชลนัยน์คลอครองนัยนา ฯ |
ฯ ๔ คำ โลม ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | เจ้าสุบรรณปั่นป่วนเสน่หา |
| จึงมีสุนทรวาจา | เจ้าก้มหน้าเสียไยไม่พาที |
| ฤๅเจ้ามิปลงลงใจ | ขัดเคืองสิ่งใดนะโฉมศรี |
| ว่าพลางอิงแอบแนบยวนยี | จะบิดผันหันหนีไม่ฟังแล้ว |
| เหมือนราหูจู่จับเอาจันทร์ได้ | รู้จักหรือไม่นางน้องแก้ว |
| อยู่ในใจมือของพี่แล้ว | จะคลี่คลายแก้วอย่าสงกา |
| แต่สัมผัสเย้ายวนเชยชม | มิได้ร่วมภิรมย์เสน่หา |
| จนล่วงเข้าสองยามเวลา | เทวดาดลจิตให้หลับไป ฯ |
ฯ ๘ คำ กล่อม ฯ
| ๏ ในเมื่อเพลาราตรีนั้น | จอมขวัญมิทันจะหลับไหล |
| ให้เหม็นกลิ่นแร้งเป็นเหลือใจ | ที่ไหนจึงเหม็นขจรมา |
| ความเหม็นเช่นนี้มิทนได้ | เหมือนแร้งจังไรตายห่า |
| เหมือนเมื่อกูสรงคงคา | ฤๅว่ามาจับอยู่แห่งไร ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | เจ้าสุบรรณแต่งกลแก้ไข |
| ลุกขึ้นทำเหม็นด้วยทรามวัย | เห็นหลากแก่ใจใช่พอดี |
| แต่ก่อนบุราณท่านกล่าวไว้ | สัตว์สิ่งใดใดเป็นซากผี |
| อย่าถ่มน้ำลายคายรดนั้นไม่ดี | หญิงนั้นอัปรีย์จะบรรลัย |
| ชะรอยเจ้าได้ด่าทอมัน | กลิ่นนั้นติดตามสำแดงให้ |
| พี่ให้ร้อนรนเป็นพ้นใจ | ลุกไปชำระกายา |
| เอาเครื่องพระสุคนธ์มาลูบไล้ | หวังจะให้กลบกลิ่นของปักษา |
| มิให้รู้กลมารยา | แล้วกลับเข้ามาประทมไป ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
ตระ
| ๏ รุ่งแจ้ง | เจ้าสุบรรณกล่าวแกล้งแถลงไข |
| ตัวพี่นี้ไม่สบายใจ | พี่ไซร้จากมาได้ห้าปี |
| คิดถึงบิตุเรศพระมารดา | แก่เฒ่าชราไม่รู้ที่ |
| เดิมพี่อยู่ครองพระบุรี | พี่นี้เที่ยวไล่มฤคา |
| พลัดหมู่ไพร่พลดั้นด้นไพร | พี่ไซร้เที่ยวเสาะแสวงหา |
| จึงมาอาศัยยายกับตา | จนมาสมสู่ด้วยเทวี |
| พี่จำจะพาเอาเจ้าไป | เยี่ยมเยียนท้าวไทยังกรุงศรี |
| จึงชวนองค์อรเทวี | จรลีขึ้นเฝ้าพระบิดา ฯ |
ฯ ๘ คำ เพลง ฯ
| ๏ มาถึง | จึงตั้งบังคมเหนือเกศา |
| ทูลแถลงแจ้งกิจพระบิดา | ลูกจะขอกราบลาพระพันปี |
| ไปเยี่ยมบิตุเรศมารดา | จะโศกาเศร้าสร้อยหมองศรี |
| แต่ลูกพลัดพรากจากบุรี | หลายปีมาแล้วไม่แจ้งใจ |
| อันตัวของลูกพระบิดา | จะเป็นลูกยายตาก็หาไม่ |
| เที่ยวไล่เนื้อหลงพลดั้นด้นไพร | จึงมาอาศัยยายกับตา |
| จนเป็นเกือกทองรองธุลี | ลูกนี้ทุกข์ร้อนเป็นนักหนา |
| ลูกจะขอพาองค์พระธิดา | ไปด้วยลูกยาในครานี้ ฯ |
ฯ ๘ คำ เจรจา ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท่านท้าวสันนุราชเรืองศรี |
| ทั้งองค์สมเด็จพระชนนี | ได้แจ้งคดีที่ทูลมา |
| สำคัญว่าจริงทุกสิ่งไป | จึงปราศรัยด้วยความเสน่หา |
| เจ้าจะไปเยี่ยมเยียนพระพารา | จะหาเมียไปด้วยก็ตามใจ |
| พ่อจะจัดแจงเภตรา | ไปส่งลูกยาอย่าหม่นไหม้ |
| ว่าแล้วก็สั่งเสนาใน | ให้เร่งไปทำเภตรา |
| ให้พร้อมทั้งเครื่องบรรณาการ | ต้นหนคนงานถ้วนหน้า |
| เร่งรัดตำรวจตรวจตรา | เราจะให้ลูกยาไปเมืองไกล ฯ |
ฯ ๘ คำ เจรจา ฯ
| ๏ บัดนั้น | เสนารับสั่งบังคมไหว้ |
| ออกมาฉับพลันทันใด | บัตรหมายไปทุกพนักงาน ฯ |
ฯ ๒ คำ เจรจา ฯ
| ๏ เร่งรัดกันทำสำเภาพลัน | ตรวจตราว่ากันเป็นอลหม่าน |
| ทำสมอช่อใบให้ทันงาน | ขนเครื่องบรรณาการบรรทุกพลัน |
| เสร็จแล้วก็เอามาทอดท่า | มหาเสนาก็ผายผัน |
| กราบทูลพระองค์ทรงธรรม์ | สำเภานั้นเสร็จแล้วพระภูมี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท้าวสันนุราชเรืองศรี |
| ตรัสสั่งเขยขวัญทันที | ให้จัดแจงแต่งที่จะไคลคลา |
| พ่อขอฝากองค์อัคเรศ | คือดั่งดวงเนตรทั้งซ้ายขวา |
| เจ้าผิดพลั้งสิ่งไรจงเมตตา | เจ้าอย่าสลัดตัดรอน |
| เจ้าพิกุลทองของบิดา | ลูกยาจงจำคำพ่อสอน |
| ตัวเจ้าจะไปต่างนคร | บังอรฝากตัวท่านจงดี ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พิกุลทองกราบพลางเร่งหมองศรี |
| วิ่งเข้ากราบองค์พระชนนี | หนักใจลูกนี้พ้นปัญญา |
| ครั้นจะมิไปก็ไม่ได้ | เกรงเดชท้าวไทเป็นนักหนา |
| ชลเนตรฟูมฟองนองตา | โศกาสะอื้นร่ำไร ฯ |
ฯ ๔ คำ โอด ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | องค์พระชนนีเป็นใหญ่ |
| สวมสอดกอดลูกสายใจ | เจ้าอย่าร่ำไรจะเป็นลาง |
| มิใช่ไปแล้วไม่กลับมา | ลูกยาหักใจเจ้าไว้บ้าง |
| ฝ่ายผัวของเจ้าเขาจะระคาง | ฟังคำแม่บ้างอย่าโศกี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | จึงเจ้าสุบรรณปักษี |
| ครั้นได้พิไชยฤกษ์ดี | กราบลาชนนีพระบิดา |
| จัดแจงแต่งองค์เสร็จแล้ว | จึงชวนน้องแก้วเสน่หา |
| พร้อมทั้งสาวสรรกัลยา | ยาตราลงสู่สำเภาพลัน ฯ |
ฯ ๔ คำ ทยอย เสมอ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ต้นหนคนงานแข็งขัน |
| เห็นท้าวลงสู่เภตราพลัน | ชวนกันโห่ร้องเอาไชย |
| ถอนสมอม้าล่อตีระงม | ยิงปืนระดมหวั่นไหว |
| เคลื่อนสำเภาพลันทันใด | ชักใบแล่นเรื่อยเฉื่อยมา ฯ |
ฯ ๔ คำ โล้ เชิด ฯ
| ๏ แล่นไปได้หลายวันวาร | ล่วงแดนหิมพานต์ปักษา |
| เป็นท่าหาดริมฝั่งชลธาร์ | ชื่อว่าหาดแก้วพยัคฆี |
| เจ้าสุบรรณจึงว่าไปทันใด | ให้ทอดสมอลดใบลงที่นี่ |
| ท่าเราเคยจอดอยู่ทุกที | ที่นี่ยังไกลพระนคร |
| จึงบอกแก่นางกัลยา | พี่จำจะลาเจ้าไปก่อน |
| บอกข่าวบิตุเรศมารดร | ว่าพี่พาดวงสมรมาสำเภา |
| แม้นท้าวรู้ข่าวจะดีใจ | จะเอาม้ารถคชไกรมารับเจ้า |
| ครั้นสั่งโฉมยงนงเยาว์ | ขึ้นจากสำเภาระเห็จมา ฯ |
ฯ ๘ คำ เพลง ฯ
| ๏ แต่พอเลี้ยวลับคนพลัน | เจ้าสุบรรณก็กลายเป็นปักษา |
| สำแดงแผลงอิทธิฤทธา | ไปเขานิลกาฬาทันใด ฯ |
ฯ ๒ คำ เชิด ฯ
| ๏ ครั้นถึงจึงป่าวบริวาร | กรูกันออกมาไม่ช้าได้ |
| จึงสั่งไปพลันทันใด | สำเภากูไว้ที่เคยกิน |
| แต่บรรดาสาวสรรทั้งนั้น | สูชักชวนกันกินให้สิ้น |
| เหลือแต่เจ้ามันกูจะกิน | ต้นลิ้นของมันอร่อยดี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ฝูงแร้งราชปักษี |
| ได้ฟังนายสั่งก็ยินดี | มิช้าก็ชวนกันบินไป ฯ |
ฯ ๒ คำ เชิด ฯ
| ๏ มาจะกล่าวบทไป | ย่านางรักษาสำเภาใหญ่ |
| มีจิตเมตตานางทรามวัย | สำแดงให้เห็นกายา ฯ |
ฯ ๒ คำ เพลง เจรจา ฯ
| ๏ จึงบอกกับนางโฉมศรี | บัดนี้ผัวเจ้าคือปักษา |
| มันจะแกล้งฆ่าเจ้าให้มรณา | อย่าช้ามาหนีไปเร็วพลัน |
| จึงนิมิตแยกเสากระโดงกลาง | ให้โฉมนวลนางขมีขมัน |
| ในนั้นดังวิมานเทวัญ | ให้นางจอมขวัญอยู่สำราญ ฯ |
ฯ ๔ คำ เชิด ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พญาแร้งฤทธิไกรใจหาญ |
| เหลือบแลเห็นพวกบริวาร | กินเป็นอาหารเสียหมดแล้ว |
| เข้าไปที่ท้ายเภตรา | ค้นหาจะกินอียอดแก้ว |
| ดูดู๋มันไปข้างไหนแล้ว | คลาดแคล้วหนีกูไปแห่งไร |
| ฤๅอ้ายบริวารมันกินเสีย | สั่งแล้วกินเมียกูเสียได้ |
| ทุ่มเถียงโทษกันสนั่นไป | ไม่ได้เห็นแล้วก็จรลี ฯ |
ฯ ๖ คำ เชิดโอด ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | นางพิกุลทองโฉมศรี |
| อยู่มาได้เจ็ดราตรี | โศกีเศร้าสร้อยละห้อยใจ |
| โอ้อนิจจาในครานี้ | น่าที่จะม้วยตักษัย |
| ใครเลยจะนำเอาข่าวไป | ให้ถึงบิตุเรศชนนี |
| ว่าลูกน้อยนี้เป็นกำพร้า | พ่างเพียงชีวาจะเป็นผี |
| จะอาสัญบรรลัยอยู่ในนี้ | มิได้พบชนนีกับบิดา |
| ว่าพลางนวลนางเจ้าไห้ร่ำ | น้ำเนตรซึมซาบลงอาบหน้า |
| ตีอกฟกชํ้าร่ำโศกา | ไฉยาพ่างเพียงจะขาดใจ ฯ |
ฯ ๘ คำ โอด ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ย่านางรู้แจ้งอัชฌาศัย |
| ปลอบนางพลางเช็ดชลนัยน์ | เจ้าอย่าร่ำไรเจ้าแม่อา |
| เจ้าออกไปสระสรงให้ผ่องแผ้ว | มันไม่มาแล้วฟังแม่ว่า |
| เจ้าจะพบคู่ครองของกัลยา | จะกลับคืนพาราอย่าร้อนใจ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | โฉมพิกุลทองยังหมองไหม้ |
| ฟังแม่ย่านางค่อยสว่างใจ | ลุกออกไปจากห้องทวารา ฯ |
ฯ ๒ คำ เพลง ฯ
| ๏ มาเห็นซากศพที่วอดวาย | กระดูกกองก่ายอยู่นักหนา |
| สังเวชพระทัยนางไฉยา | ชลนาคลอเนตรอยู่ฟูมฟอง |
| มานั่งบันไดที่เคยสรง | โฉมยงเปล่าใจให้เศร้าหมอง |
| โอ้กรรมอะไรมาให้น้อง | จองเวรแต่หลังติดตามมา |
| ร่ำพลางนวลนางเจ้าสระสรง | บรรจงสางเกล้าเกศา |
| แต่ผมเส้นหนึ่งติดหัตถ์มา | กัลยาหลากแหลกแปลกใจ |
| ดีร้ายจะมีคู่ครอง | ติดตามหาน้องมาจงได้ |
| เจ้าใส่ผอบลงทันใด | จารึกไปในฝาผอบพลัน |
| ถ้าผู้ใดเคยคู่ได้ผอบ | พบแล้วจงเร่งผายผัน |
| ช้านักจักไม่เห็นกัน | เรานั้นเปลี่ยวองค์อยู่เอกา |
| เขียนแจ้งถ้วนถี่ในฝาผอบ | จบแล้วเจ้าทูนเหนือเกศา |
| เจ้าเสี่ยงด้วยพลันมิทันช้า | แม้นบุญของข้าไม่บรรลัย |
| ขอให้ผอบใบนี้ | ลอยรี่ไปเหนือทะเลใหญ่ |
| เทพเจ้าเมืองบนเข้าดลใจ | ให้เห็นประจักษ์กับนัยนา |
| พิษฐานแล้ววางลงทันที | ลอยรี่ดั่งใจเจ้าปรารถนา |
| นางจึงยกมือขึ้นวันทา | ดูสุดสายตาแล้วคลาไคล ฯ |
ฯ ๑๖ คำ เชิด เพลง ฯ
