วันที่ ๒๑ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๕๗ ดร (๒)

​วันที่ ๒๑ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๕๗

ทูล สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัติวงษ์.

หม่อมฉันได้ส่งหนังสือเรื่องประดิษฐานพระสงฆ์สยามวงษ์ในลังกาทวีปมากับจดหมายฉบับนี้อิก ๒ ตอน คือ ตอนว่าด้วยพระพุทธสาสนาไปประดิษฐานในลังกาทวีป ตอน ๑ ตอนว่าด้วยพระสงฆ์สิงหฬเกิดแตกนิกายกัน ตอน ๑ ยังมีตอนอื่นที่ยังกำลังคัดอยู่ คัดแล้วจะส่งถวายต่อไป.

เวลานี้กำลังทำตอนระยะทางราชทูตลังกาเข้ามากรุงศรีอยุทธยา มีความลำบากข้อสำคัญอยู่ ๒ ประการ คือ -

ประการที่ ๑ ตาทูตที่แต่งระยะทางนี้ ตั้งใจจะพรรณาอะไรต่ออะไรที่ได้เห็นให้ละเอียด แกมาอยู่เร็วนัก ความรู้ไม่พอกับความประสงค์จึงแต่งพรรณาพลาดไปต่าง ๆ ยังมิหนำซ้ำหนังสือที่ราชทูตแต่งไว้เปนภาษาสิงหฬนั้น มีตาลังกาโซดอะไรเอามาแปลกลับเปนภาษาอังกฤษเสียอิกซ้ำ ๑ จะเอามาตีความแปลออกเปนภาษาไทยให้ถูกต้องสนิทสนมได้โดยยาก ถ้าจะถือความอิศรในการแปลเกินไป ก็เกรงจะเปน “กุ” จะข้ามเสียก็ไม่ได้ ด้วยบางแห่งมีเรื่องดีๆ ที่น่ารู้ ต้องคลำแปลไป รู้สึกว่าเหมือนอย่างเปนทาษของตาทูตลังกาคนนี้ ต้องคอยเอาใจแกอยู่เสมอ แต่คงจะพยายามทำถวายโดยเต็มกำลัง ถ้าพ้นตอนนี้ไปแล้ว เข้าเขตรหนังสือไทยไม่ยาก เปนแต่จะต้องแต่งเชื่อมหัวต่อ.

ความลำบากอิกประการ ๑ นั้น ด้วยเวลานี้ หม่อมฉันกำลังเปนเวลาทุพลภาพ หนังสือที่ทำอยู่ก็เพียง ๒ เรื่อง คือ เรื่องประดิษฐานพระสงฆ์สยามนิกายในลังกาทวีป กับพระราชพงษาวดารกรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๒ ทำให้สำหรับงานศพคุณแป้วอิกเรื่อง ๑ ได้ลองแบ่งเวลาทำพระราชพงษาวดารตอนเช้าก่อนเวลาราชการ กลับจากราชการแล้วทำเรื่องลังกา มารู้สึกใน ๒-๓ วันว่าทำนองกำลังจะทนไม่ไหว สังเกตดูเดี๋ยวนี้ ตั้งแต่พระอาทิตย์ตกไปแล้ว เกือบจะทำการงานอะไรไม่ได้ นอกจากหาหนังสือเรื่องอะไร ๆ ที่อ่านโดยไม่ต้องใช้ปัญญาความคิดมาอ่านแก้รำคาญ หรือนั่งคุยเล่นกับลูกไปจนถึงเวลานอน สังขารมันเปนเช่นนี้ แต่ขออย่าได้ทรงพระวิตก อย่างไร ๆ คงจะทำหนังสือเรื่องประดิษฐานพระสงฆ์สยามวงษ์ในลังกาทวีปถวายให้สำเร็จจงได้ เว้นเสียแต่ตายเสียก่อนแลเปนจนอยู่.