คำปรารภ

​ในศก ๒๔๖๖ นี้ ลุวันที่ ๑๑ มกราคมเปนกำหนดตรงกับวันเกิดของข้าพเจ้า ซึ่งได้มีชนมายุล่วงแล้ว ๖๔ ปี หรือย่างเข้า ๖๕ ปี เสมอเท่ากับพระชนมายุของทูลกระหม่อม - คือพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหามงกุฎ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว – เปนอภิลักขิตสมัย สมควรบำเพ็ญกุศลอุทิศถวายฉลองพระเดชพระคุณพระบรมบุรพบุรุษ – เปนงารพิเศษอย่างใหญ่ – เช่นข้าพเจ้าได้เคยกระทำมาแล้วตามประเพณี เมื่อมีชนมายุได้ ๒๘ ปีเสมอเท่าพระชนมายุของพระชนนี้ คือสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี แต่ก่อนนั้น แต่ในศกนี้สังเกตดูในตอนปลายปีอยู่ข้างจะชุกเฉินจอแจ เต็มไปด้วยการงารที่สำคัญอื่น ๆ ติดต่อตลอดเรื่อยกันมา ถ้าข้าพเจ้าจะมีการงารอันใดในเมื่อถึงวันกำหนดที่ควรทำนั้น ก็อยากจะให้งดงามดีเปนที่พอใจ ในการนี้น่าจะไม่เปนการสดวกปลอดโปร่งได้ดีสมแก่ความประสงค์ ผิว่าสิ่งใดบกพร่องต้องมีความเสียใจก็จะหาเปนมงคลอันอุดมไม่ จึงได้ปลงใจไว้ว่าการบำเพ็ญกุศลพิเศษของข้าพเจ้าครั้งนี้จะทำแต่พอให้สดวกง่ายดาย โดยไม่ต้องมีทางอุปสัคขัดข้องแก่เวลาและการงารที่จะทำเท่านั้น คือเมื่อถึงอภิลักขิตสมัยในวันที่ ๑๑ มกราคม จะมีการบำเพ็ญกุศลทักษิณานุปทานอย่างย่นย่อพอเปนสังเขป เพียงแต่จะได้​นิมนต์พระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์ผู้ใหญ่ผู้น้อยรวม ๖๕ รูป มาสดัปกรณ์พระบรมอัฐิพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว อันมีอยู่ณวังบุรพาภิรมย์ และถวายไทยทานเปนพิเศษแล้วเปนเสร็จการ ส่วนการบำเพ็ญทานทางสารประโยชน์นั้น จะได้พิมพ์หนังสือแจกแก่ผู้ที่ควรรับในการนั้น ได้ถือเอาธรรมเนียมดีของเจ้าพี่หลายพระองค์ คือ เมื่อมีพระชนมายุเสมอเท่าทูลกระหม่อม ได้ทรงพิมพ์หนังสือแจกสำหรับเปนที่ระลึก อุทิศถวายฉลองพระเดชพระคุณในทูลกระหม่อมมาแล้วนั้นเปนตัวอย่างสืบเนื่องกันต่อไป

หนังสือที่ข้าพเจ้าจะพิมพ์แจกในกาลอันนี้ ได้ทูลหารือกับกรมพระดำรงราชานุภาพ สภานายกหอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนคร ทรงแนะนำให้พิมพ์หนังสือ “ค๊อต” (COURT) และ “ข่าวราชการ” ทั้ง ๒ เล่ม ซึ่งต้นฉบับเดิมเปนหนังสือพิมพ์บอกข่าวราชการออกเปนรายวัน เกิดมีขึ้นชั่วคราวเมื่อมีกุญสัปตศก พ ศ. ๒๔๑๘ เปนหนังสือซึ่งเจ้าพี่เจ้าน้องหลายพระองค์ผลัดเวรกันทรงแต่งองค์ละวัน ข้าพเจ้าเองนอกจากเปนผู้แต่งคนหนึ่งแล้ว ได้เปนเจ้าของและผู้จัดการทำขึ้น มีจำนวนน้อยฉบับ สำหรับจำหน่ายให้ฉเพาะแก่ผู้ที่ควรรับแต่น้อยราย ซึ่งบัดนี้เห็นจะยังมีเหลืออยู่น้อยฉบับและจักหาได้ยากอยู่เต็มทีแล้ว หนังสือเรื่องนี้เก่าแก่ช้านานประมาณเกือบ ๕๐ ปีมาแล้ว คนชั้นหลังเห็นจะไม่ค่อยมีใครได้รู้จักพบอ่าน คุณสมบัติของหนังสือ ๒ เล่มนั้นจะมีเปนอย่างไร ย่อมจะแจ้งอยู่ในคำอธิบายของกรมพระดำรงฯ ​ส่วน ๑ แล้ว ฝ่ายข้าพเจ้าจักขอกล่าวแต่ข้อความซึ่งยังรู้สึกจับใจ จำได้ฝังอยู่ในใจของข้าพเจ้าจนบัดนี้ ว่าการที่หนังสือนี้เกิดขึ้นได้นั้นก็เพราะญาติสามัคคีธรรม กล่าวคือเจ้าพี่เจ้าน้องหลายพระองค์ ซึ่งเปนพระราโชรสของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว – ทูลกระหม่อมของเรา – ได้ร่วมพระหฤทัยช่วยกันทำกิจการนั้นจึงเปนผลสำเร็จดี ส่อให้เห็นเปนพยานได้ว่าในสมัยนั้นมีเจ้าพี่เจ้าน้องหลายพระองค์ด้วยกันได้ตั้งอยู่ในฐานะแห่งสามัคคธรรมเปนอันดี ทั้งนี้จักไม่มีผู้ใดปฏิเสธเสียได้เลยว่า กษณะเมื่อทูลกระหม่อมของเราเสด็จสู่สวรรคตนั้น ก็มีชั้นเจ้าพี่แต่น้อยพระองค์ที่ทรงมีวัยวุฒิ หลายพระองค์ก็เปนแต่พระองค์หญิง นอกนั้นก็นับว่าอยู่ในเขตรซึ่งยังทรงเยาว์วัย เมื่อเปลี่ยนรัชกาลแล้วก็ได้อาศัยพระมหากรุณาบารมีในล้นเกล้าล้นกระหม่อม – คือพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาจุฬาลงกรณ์ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว - ทรงชุบเลี้ยงให้ได้มีความผาสุกทั่วกันเปนอันดี เจ้าพี่เจ้าน้องทั้งหลายในกษณะนั้น ล้วนตั้งอยู่ในฐานะอันเปนผู้กำพร้าพระชนกด้วยกัน ย่อมยึดถือเอาพระบารมีในล้นเกล้าล้นกระหม่อม แทนพระบารมีในทูลกระหม่อมของเรา ได้ร่วมหฤทัยพร้อมกันมีความจงรักภักดีต่อใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท หมั่นเพียรรับราชการฉลองพระเดชพระคุณโดยซื่อสัตย์สุจริตทั่วกัน ส่วนการผูกพันธ์สันถวะมิตรเพื่อประกอบให้เกิดกำลังและความสุขอีกฝ่ายหนึ่งนั้น ในชั้นเจ้าพี่เจ้าน้องฝ่ายชายที่ทรงเยาว์วัย และมีพระชนมายุรุ่นราวคราวเดียวกัน​บางองค์ ได้เริ่มต้นรวบรวมคบหากระทำความสนิทเสนหาซึ่งกันและกันขึ้นก่อน แล้วก็แพร่หลายออกไปทุกที ลำดับนี้เจ้าพี่เจ้าน้องแม้แต่ที่มีพระชนมายุยิ่งและหย่อนกว่า ก็ได้เข้ารวบรวมกันเปนอันดี สมัยนี้และที่ได้เกิดมีหนังสือพิมพ์ค๊อตนี้ขึ้น สำนักงารการหนังสือพิมพ์นี้ตั้งทำการอยู่ที่หอนิเพทพิทยาคมณริมประตูศรีสุนทร ซึ่งเปนตำหนักที่พักของข้าพเจ้าเมื่อครั้งยังอยู่ในพระบรมมหาราชวัง ทั้งเปนสถานซึ่งเจ้าพี่เจ้าน้องผู้สนิทเสนหาได้ไปมาคบหากันในที่นั้นด้วย

การที่จะพิมพ์หนังสือ “ค๊อต” และ “ข่าวราชการ” แจกเปนการกุศลในกาลครั้งนี้ ข้าพเจ้าเห็นว่าเปนมงคลที่รอบคอบชอบด้วยกาละเทศะ อันเนื่องจากเหตุผลตามที่ได้กล่าวมาข้างต้นแล้ว ข้าพเจ้าได้ทูลขอให้กรมพระดำรง ฯ ทรงช่วยจัดการพิมพ์หนังสือเรื่องนี้ ได้ทรงรับเปนพระธุระโดยความอุตสาหะแข็งแรง ตั้งต้นแต่วางระเบียบหน้าหนังสือและตรวจแก้การพิมพ์ และเพิ่มเติมคำอธิบายหมายเลขบอกนามและเหตุการณ์อย่างอื่นให้เข้าใจแจ่มแจงขึ้น กับทั้งได้ทรงทำสารบารพ์เรื่องขึ้นใหม่อันเปนสิ่งสำคัญสำหรับหนังสือนี้ เหตุว่าเปนหนังสือที่มีข่าวเปนเรื่องย่อย ๆ ซับซ้อนอยู่มาก และได้ทรงจัดพิมพ์พระรูปผู้ที่เกี่ยวข้องกับหนังสือเรื่องนี้ เพื่อเปนกิติคุณไว้ในหนังสือนั้นด้วย ข้าพเจ้าขอขอบพระหฤทัยกรมพระดำรงราชานุภาพเปนอันมาก ที่ได้มีพระเมตตาทรงช่วยจัดการพิมพ์หนังสือนี้ได้สำเร็จสมประสงค์ทันกาล ย่อมเปนพยานอันที่ได้อีกอย่างหนึ่งว่า ผลแห่งความสำเร็จเนื่อง​แต่ความสามัคคีของญาติธรรมดังกล่าวแล้ว แม้แต่กรมพระดำรง ฯ เมื่อกษณะนั้นยังทรงพระเยาว์มากอยู่ก็ดี ก็ได้มีส่วนอยู่แต่เดิมบ้างแล้ว การที่ได้มาทรงจัดการให้หนังสือเรื่องนี้ได้แพร่หลายในชั้นหลังอิกนี้ ย่อมมีราคาอันสูงยิ่งขึ้น ควรจะได้รับความสรรเสริญเปนอย่างยิ่ง นอกจากกรมพระดำรง ฯ แล้ว ขอบรรดาผู้ซึ่งมีหน้าที่ทำธุระแก่การพิมพ์หนังสือครั้งนี้จงได้รับความขอบใจจากข้าพเจ้าด้วย

หนังสือค๊อตแลข่าวราชการทั้ง ๒ เล่มซึ่งได้พิมพ์สำหรับแจกครั้งนี้ ข้าพเจ้าขออุทิศถวายแด่ทูลกระหม่อม พระบาทสมเด็จ ฯ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในอภิลักขิตกาลอันควรระลึกถึงพระเดชพระคุณอย่างล้ำเลิดสูงสุด ทั้งขอพระราชทานถวายกุศลซึ่งได้บำเพ็ญทักษิณานุปทาน ถวายตามกาลอันสมควรแล้วนั้น

ข้าพเจ้าขออุทิศถวายส่วนกุศลและอาลัยถึงล้นเกล้าล้นกระหม่อม พระบาทสมเด็จ ฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระปิยะเชษฐาผู้มีพระเดชพระคุณอันยอดยิ่ง ทั้งได้มีพระราชจรรยากล่าวถึงเปนต้นเหตุอยู่ตลอดในหนังสือเรื่องนี้

ข้าพเจ้าขออุทิศส่วนกุศลถวายและอาลัยถึง ท่านผู้ที่ได้เกี่ยวข้องและมีคุณูปการแก่หนังสือเรื่องนี้ทุกพระองค์ ซึ่งได้สิ้นพระชนม์ล่วงลับไปเสียแล้ว มีสมเด็จกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการเปนต้น ผู้ซึ่งสมัยนั้นข้าพเจ้าเรียกพระนามว่า “ท่านเทวัญ” เจ้าพี่พระองค์นี้ได้เปนกำลังหลักสำคัญช่วยเหลือในการพิมพ์หนังสือนี้ ทั้งเปนเจ้าพี่ปิยะมหา​มิตรเริ่มแรก ได้เคยกินเคยนอนร่วมกันอยู่เสมอ ๆ ณตำหนักหอนิเพทพิทยาคม ในกษณะยังเยาว์วัยรุ่นราวคราวเดียวกัน

ข้าพเจ้าขอถวายส่วนกุศลแด่ท่านผู้ที่ได้เกี่ยวข้องและมีคุณแก่หนังสือเรื่องนี้ - อันที่ยังทรงพระชนม์อยู่ซึ่งยังมีอยู่อิกน้อยพระองค์แล้ว – เพื่อจะได้ทรงพระปราโมทย์อนุโมทนา แลขอจงมีพระชนมายุยืนยาวสืบไป

ข้าพเจ้าขออุทิศส่วนกุศลถวายพระเจ้าบรมวงศ์เธอ (ชั้น ๓) กรมหลวงบดินทรไพศาลโสภณ กับหม่อมเจ้าวัชรินทร์พระโอรสในกรมนั้น ที่ได้โปรดให้ข้าพเจ้ายืมเครื่องพิมพ์มาทำการหนังสือนี้ในครั้งนั้น ทั้งที่ได้ทรงพระเมตตาช่วยเหลืออุดหนุนการพิมพ์อีกหลายอย่าง

ในที่สุดข้าพเจ้าขอแสดงความไมตรีจิตรแก่ท่านผู้ที่ได้รับหนังสือแจกเรื่องนี้ หรือผู้ที่ได้อ่านหนังสือเรื่องนี้ ขอจงตั้งอยู่ในความสุขและเจริญยิ่งด้วยสามัคคีธรรมสืบไปเทอญ.

วังบุรพาภิรมย์

วันที่ ๑๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๖๖