| จักกล่าวอดีตนิทานแต่ปางก่อน |
| เมื่อครั้งองค์สมเด็จพระชินวร |
ยังสัญจรแสวงหาโพธิญาณ |
| เสวยชาติเป็นสกุณาพระยานก |
จึงชักเรื่องชาดกมาบรรหาร |
| หวังแสดงแห่งจิตหญิงพาล |
ให้ชายชาญรู้เชิงกษัตรีย์ ฯ |
| ๏ ยังมีราชบรมพรหมทัต |
ผ่านสมบัติกรุงแก้วพาราณสี |
| เป็นปฐมบรมราชธานี |
ศรีสนุกสุขเกษมสวรรยา |
| กว้างใหญ่ยาวได้สิบสองโยชน์ |
พลโจษจตุรงค์สังขยา |
| หมื่นเมืองเลื่องพระเดชเดชา |
ระอาออกอ่อนเกล้ามาอภิวันท์ |
| เธอมีองค์อัคเรศวิไลลักษณ์ |
ประไพพักตร์งามเพียงอัปสรสวรรค์ |
| ชื่อกากีศรีวิลาศดั่งดวงจันทร์ |
เนื้อนั้นหอมฟุ้งจรุงใจ |
| เสมอเหมือนกลิ่นทิพมณฑาทอง |
ผู้ใดต้องสัมผัสพิสมัย |
| กลิ่นกายติดชายผู้นั้นไป |
ก็นับได้ถึงเจ็ดทิวาวาร |
| ดั่งหทัยนัยน์เนตรกรุงกษัตริย์ |
พูนสวัสดิ์สังวาสเกษมศานต์ |
| เป็นเอกองค์ในอนงคบริพาร |
ประมาณหมื่นหกพันกัลยา |
| ท้าวมีพี่เลี้ยงผู้เปรมปราชญ์ |
ชื่อว่านาฏกุเวรยักษา |
| ชำนิชำนาญการพิณอเนกา |
วิชาขับกาพย์เกลี้ยงกล่าวกลอน |
| บำเรอจิตอิศเรศให้เรืองรณ |
เมื่อทรงสกากลสโมสร |
| เฉลิมเมืองเรืองฤทธิ์ขจายจร |
ทุกนครเข็ดขยาดด้วยปรีชา ฯ |
| ๏ ปางนั้นยังมีครุฑราช |
สุริยชาติลํ้าสกุณปักษา |
| สถิตสถานพิมานรัตน์รมยา |
ยอดมหาพฤกษาสิมพลี |
| ในเชิงเขาเมรุราชบรรพต |
ปรากฏด้วยกำลังปักษี |
| บินหนักกวักละโยชน์ด้วยฤทธี |
อาจจะข้ามนทีสีทันดร |
| ประกอบด้วยมนตรามหาเวท |
ทั่วประเทศเกรงจบสยบสยอน |
| เคยเที่ยวเล่นเป็นสุขทุกนคร |
สถาพรพูนสวัสดิ์อยู่อัตรา |
| กับบรมพรหมทัตปิ่นธเรศ |
เคยประเวศทรงสกากันหนักหนา |
| ถ้อยทีมีชัยแลอัปรา |
ก็ปรารภเพื่อจะทรงสกากล |
| ออกจากพิมานรัตนเรืองรอง |
ผาดผยองทยานขึ้นเวหน |
| ข้ามมหาสาคเรศวังวล |
ก็ลุดลแดนราชธานี |
| ลงยังรุกขพระไทรใบชิด |
นิมิตกายกลายเพศจากปักษี |
| เป็นมานพเสาวภาคโสภี |
จรลีนวยนาดดำเนินมา |
| เข้าพาราณสีบุรีเรือง |
ชำเลืองแลแปรพักตรส่ายหา |
| อันนารีตามรวดรัถยา |
ใครปะตามานพก็สบใจ |
| ครั้นถึงเข้าท้องพระโรงธาร |
อาการมิได้พรั่นหวั่นไหว |
| กรุงกษัตริย์ทัสนาก็แจ้งใจ |
บรรหารให้นั่งอาสน์อันบวร |
| จึงตรัสเรียกสกานั้นมาทรง |
กับองค์สุบรรณราชสโมสร |
| มานพเดินหลบไม่รบรอน |
แล้วทับถอนผ่อนแพ้กันหลายครา ฯ |
| ๏ ฝ่ายอนงค์กากีศรีสมร |
ทินกรบ่ายคล้อยพระเวหา |
| ไม่เห็นองค์พงศ์กษัตริย์ภัสดา |
เสด็จมาสู่แท่นบรรทมใน |
| จึ่งตรัสถามสาวสุรางค์นางสนม |
ต่างประนมนิ้วทูลสนองไข |
| ว่าภูบาลสำราญราชหฤทัย |
ด้วยได้ทรงสกากับมานพ |
| ชายนั้นโฉมวิไลประไพพักตร |
แหลมหลักเชิงเล่นก็เจนจบ |
| ทั้งกิริยาคมสันครันครบ |
อันชายในพิภพนี้ไม่มีปาน |
| พระเทพีฟังคดีก็ดาลจิต |
ฉงนคิดพิศวงทรงสัณฐาน |
| ว่างามพริ้งยิ่งชายในดินดาล |
ยุพาพาลก็เสด็จลินลามา |
| ยืนแฝงใบบานทวาเรศ |
นัยเนตรชำเลืองลอดสอดหา |
| พอมานพบงสบนัยนา |
ประหนึ่งว่าศรแผลงแย้งยิงกัน |
| ต่างประหวัดหัททัยให้ไหววาบ |
เพลิงราคซ่านซาบเสียวกระสัน |
| สองจิตสองคิดประจวบกัน |
นางป่วนปั่นรันทดระทวยกาย |
| มิอาจยืนขืนจิตดำรงตรง |
ก็เลี้ยวองค์จรจรัลผันผาย |
| สู่อาสน์ไสยาศพรรณราย |
กรก่ายพักตราคนึงครวญ ฯ |
| ๏ ฝ่ายบรมพรหมทัตทอดสกา |
เมื่อสุดาประทุษฐ์จิตให้ผิดผวน |
| เผอิญขัดซัดบาศก์ให้แปรปรวน |
ครุฑสำรวลแย้มยิ้มกระหยิ่มใจ |
| ครั้นชายแสงรวิวรอ่อนภพ |
มานพรัญจวนจิตพิสมัย |
| ก็ลากษัตริย์นิวัติครรไล |
สู่พระไทรสำนักแต่เดิมมา |
| กลายเพศจากมนุษย์เป็นครุฑราช |
เผ่นผงาดลิ่วลอยพระเวหา |
| แผ่หางกางปีกด้วยฤทธา |
บังแสงสุริยาอนธการ |
| บันดาลเป็นมหาวายุพัด |
จบจังหวัดเปรี้ยง เปรี้ยง เสียงประหาร |
| ครั่นครื้นตื่นทั่วจักรวาล |
ถีบทยานสู่สิงหบัญชร |
| เข้านั่งแนบแอบนางบนแท่นรัตน์ |
ประคองหัตถ์ลูบกายสายสมร |
| จึ่งกล่าวรสพจนาตถ์สุนทรวอน |
ไยสมรเสมอชีพไม่นำพา |
| ช่างนอนนิ่งอิงเขนยไม่เงยพักตร |
ความพี่รักรีบร้อนเข้ามาหา |
| พี่คือมานพน้อยชาญสกา |
หวังจะมาพาน้องไปครองกัน |
| ยังทิพสถานพิมานแมน |
อันแสนสนุกสุขลํ้าเกษมสันต์ |
| แล้วจะพายุพราชจรจรัล |
ไปเที่ยวชมสัตตภัณฑ์สีทันดร |
| ทั้งทรายแก้วเพชรรัตน์ปัทมราช |
อันเดียรดาษพื้นพระเมรุสิงขร |
| ชมติมิงคละมัจฉาในสาคร |
ฝูงกินนรคนธรรพ์ในบรรพต |
| แล้วจะพาเจ้าไปยังไกรลาส |
อันเทวราชกัลยามาพร้อมหมด |
| จับระบำรำกรอ่อนชด |
เลี้ยวลดขับร้องบรรเลงลาญ |
| แล้วจะอุ้มไปเล่นอโนดาต |
อันใสสอาดที่เทพทรงสนาน |
| ประกอบเบญจโกสุมประทุมมาลย์ |
ตระการกลิ่นรินรสเรณูนวล |
| อย่าอาลัยในมนุษย์สมบัติเลย |
มาไปเชยพิมานทองของสงวน |
| พลางจุมพิตปรางน้องประคองนวล |
เย้ายวนหยอกยั่วภิรมยา ฯ |
| ๏ กากีป้องปัดสลัดกร |
ชำเลืองเนตรคมค้อนให้ปักษา |
| เออไฉนไยอาจอหังการ์ |
มาเอื้อนอรรถวัจนาทุกสิ่งอัน |
| ไม่เกรงองค์นรินทร์ปิ่นธเรศ |
อันเป็นเกศกรุงไกรมไหศวรรย์ |
| ถึงมานพจบเจนสกาพนัน |
ใช่จะหมายมุ่งมั่นให้มามี |
| เจ้าก็เป็นพระยาครุฑอุดมเดช |
วิสัยเพศพงศ์ราชปักษี |
| สถิตสถานพิมานทิพสิมพลี |
เพราะบารมีอบรมสร้างสมมา |
| ไยไม่ระวังองค์มาหลงผิด |
กำเริบจิตลุโลภด้วยโมหา |
| เสพสมรมเยศกามา |
มิจฉาจารพานกรรมเข้าใส่กาย |
| ไม่ดีนะจงมีมโนหน่วง |
ประหารห่วงบ่วงเดียวให้ห่างหาย |
| เจ้าก็เรืองฤทธิ์เลิศประเสริฐชาย |
จงมุ่งหมายชมทิพพิมานทอง |
| ล้วนสุรางค์นางสวรรค์อันเนื้อทิพ |
จะยกหยิบที่ไหนก็ได้คล่อง |
| ซึ่งเมตตาว่าจะพาบินประคอง |
ไปเที่ยวท่องชมเชิงพระเมรุธร |
| ทั้งนทีสีขเรศสัตตภัณฑ์ |
ทุกสิ่งสรรพ์แสนสุขสโมสร |
| ก็ขอบคำนํ้าถ้อยสุนทรวอน |
น้องไม่อยากจรอย่าเจรจา ฯ |
| ๏ พระยาครุฑฟังนุชสารสวัสดิ์ |
ประคองรัดรับขวัญกนิษฐา |
| เจ้างามคมสมศรีสุนทรา |
ทั้งวาจาจัดแจ่มไม่แย้มพราย |
| พี่ประมาทอาจองเพราะหลงรัก |
ด้วยประจักษ์สำคัญที่มั่นหมาย |
| มิได้คิดแก่ชีวิตจะวางวาย |
จึ่งว่ายฟ้าถาโถมประโลมลาญ |
| ก็ประจักษ์ว่าเป็นอัครนาเรศ |
ดั่งดวงเนตรท้าวรักสมัครสมาน |
| จะเป็นกรรมนำตนให้ทรมาน |
พี่ตริการก่อรื้ออยู่เรรวน |
| แต่ความรักหนักยิ่งเมรุมาศ |
ทั้งดินฟ้าอากาศสักแสนส่วน |
| จึ่งปลงจิตมิตรภาพไม่แปรปราน |
ประมวลมอบเสน่ห์ไว้ที่ในน้อง |
| ถึงนางฟ้าหกชั้นที่สรรค์ทรง |
จะเปรียบองค์สมรไม่มีสอง |
| ว่าพลางกางกรเข้าประคอง |
ตระกองโอบอุ้มแก้วกากี |
| ถีบทยานผ่านชั้นโพยมหน |
ด้วยฤทธิรณแรงราชปักษี |
| เฉียวฉิบพริบตาในนาที |
ก็ข้ามสีทันดรสะดวกดาย |
| ถึงสิมพลีวันวิมานทอง |
เข้าสู่ห้องวิเชียรรัตน์เรืองฉาย |
| วางอนงค์ลงบนแท่นพรรณราย |
ก็กลายเพศจากครุฑเป็นเทวัญ |
| ประดับเครื่องเรืองอร่ามงามทรง |
ดั่งองค์วิษณุรักษ์รังสรรค์ |
| จากเกษียรสาครจรจรัล |
มาถวัลย์แท่นรัตนวิเชียรพราย |
| นั่งแนบแอบองค์ยุพเรศ |
ช้อนเกศอุ้มประโลมโฉมฉาย |
| จุมพิตปรางน้องตระกองกาย |
กรก่ายแนบสนิทชิดชวน |
| เลี้ยวลอดสอดกระหวัดสัมผัสต้อง |
เต้ามณฑาทองของสงวน |
| เชยชื่นรื่นรสรัญจวนชวน |
ป่วนกาเมศไหม้อยู่ไปมา ฯ |
| ๏ ฝ่ายอนงค์กากีศรีสวัสดิ์ |
ร่วมสัมผัสแอบองค์ด้วยปักษา |
| กำเริบรื่นในรสกรีฑา |
แต่มายามานะกระสัตรี |
| ทำค้อนควักผลักกรแล้ววอนว่า |
ไม่กรุณาน้องเลยนะปักษี |
| ไปหักหาญรานเสน่ห์เจ้าธานี |
ไม่ทันล่วงราตรีมารีบร้อน |
| น้องยังไม่สบายวายทุกข์ |
สุดที่จะร่วมสุขสโมสร |
| จงรารักหนักหน่วงในอาวรณ์ |
ใช่จะจรจากบาทมุลิกา |
| น้องตกถึงสิมพลีพิมานเมศ |
แรมทุเรศร้างประยูรวงศา |
| ไกลบรมพรหมทัตภัสดา |
หมายจะพึ่งบาทาจนวันตาย ฯ |
| ๏ พระยาครุฑฟังนุชเสนาะถ้อย |
ดั่งนํ้าพลอยเพชรรัตน์จำรัสฉาย |
| ถนอมกรรับขวัญแล้วบรรยาย |
เจ้าสายสุดสวาทโฉมประโลมลาญ |
| ซึ่งเรียมพามานิรานิราศรัก |
ประยูรศักดิ์นคเรศอันไพศาล |
| เพราะสวาทนาฏน้องยุพาพาล |
ไม่เกรงการอริราชและเวรา |
| ดั่งได้ดวงมณฑามหาวิเศษ |
ของตรีเนตรในดาวดึงสา |
| อันหอมหวลอวลอบทั้งโลกา |
จะหน่วงช้ามิให้ชมนั้นสุดใจ |
| จงสร่างโศกมาเกษมสวาทบ้าง |
อย่าให้ร้างเริดชิดพิสมัย |
| พลางกระหวัดรัดรวบภิรมย์ใน |
ชงฆะไขว้ในเชิงละเลิงลาญ |
| บันดาลพลาหกเทวบุตร |
ก็ผึ่งผุดตั้งทั่วทิศาศาล |
| พโยมพยับอับอึงอนธการ |
สท้านถึงเมรุราชสีขรินทร์ |
| สัตตภัณฑ์บรรพตก็ไหวหวั่น |
คงคาลั่นเป็นละลอกกระฉอกสินธุ์ |
| ฝูงมหามัจฉาในวาริน |
ก็โดดดิ้นเล่นนํ้าลำพองกาย |
| อันดอกดวงสิมพลีที่ตูมกลัด |
ครั้นฝนซัดเชยแช่มแย้มขยาย |
| ที่ตูมบานก้านกลีบขจรจาย |
รำพายกลิ่นรื่นรสเสาวคนธ์ |
| แมลงภู่ทิพรีบร่อนมาเอาซาบ |
อาบละอองต้องทั่วทุกขุมขน |
| สองสุขสองเกษมเปรมสกนธ์ |
สองกมลสองสวาทไม่คลาดกัน |
| ครุฑลืมลงเล่นอโนดาต |
วรนาฏลืมมิ่งมไหศวรรย์ |
| ครุฑลืมลงเล่นสัตตภัณฑ์ |
สุดาจันทร์ลืมพักตร์พระภัสดา |
| ครุฑลืมร่อนเล่นโพยมบน |
นฤมลลืมสนมสนิทหน้า |
| ครุฑลืมไล่คาบนาคา |
กัลยาลืมเล่นอุทยาน |
| ครุฑหลงชมทรงสมรชื่น |
นางหลงรื่นรสทิพปักษาศาล |
| ครุฑละเลิงหลงเชิงยุพาพาล |
เยาวมาลย์หลงเล่ห์ประหลาดโลม |
| ครุฑหลงกลิ่นแก้วขจรรื่น |
นางหลงชื่นรสทิพอันเฉิดโฉม |
| ครุฑหลงกระบวนชวนตระโบม |
นางหลงโสมนัสในสกุณา |
| ครั้นศศิธรคล้อยเคลื่อนเลื่อนลับ |
ดาราดับสิ้นแสงสว่างหล้า |
| พระพายชายพัดรำเพยพา |
สกุณาพร้อมเพรียงพิมานทอง |
| ดุเหว่าทิพที่ประจำสิมพลี |
ก็ร้องมี่ส่งเสียงสำเนียงก้อง |
| ภาณุมาศเร่งราชรถทอง |
ผาดผยองเยี่ยมยอดยุคุนธร ฯ |
| ๏ พระยาราชสุบรรณก็พลันตื่น |
ประคองชื่นเล้าโลมโฉมสมร |
| พี่จะอุ้มยุพาพินบินจร |
ไปชมขุนสิขรชะเลวล |
| ว่าพลางทางประคองยุพเรศ |
อุ้มประเวศบินโดยพระเวหน |
| ราร่อนให้อ่อนด้วยลมบน |
พลางเชยชื่นกมลด้วยกลิ่นนาง |
| ชี้บอกยอดเขาพระเมรุมาศ |
แก้วประหลาดงามดีเป็นสี่อย่าง |
| แดงเขียวขาวเหลืองเรืองนภางค์ |
เกาะทวีปใหญ่กว้างทั้งสี่ทิศ |
| ทวีปน้อยสองพันเป็นบริวาร |
สัณฐานดังจอกลอยกะจิหริด |
| มีพฤกษาใหญ่ลํ้าประจำทิศ |
เกิดสถิตแต่ประถมแผ่นดิน |
| ชี้ชมเขาแก้วทั้งเจ็ดชั้น |
มีนํ้าคั่นหลั่นลดชลาสินธุ์ |
| หมู่มหามัจฉาและนาคินทร์ |
อันอยู่ในวารินสีทันดร |
| สารพัดมีสัตว์จตุบาท |
คชสีห์สิงหราชและไกรสร |
| สิงโตโคกิเลนและมังกร |
นรสิงห์กินนรและคนธรรพ์ |
| แล้วชี้บอกรุกขชาตินารีผล |
อันติดต้นเปล่งปลั่งดั่งสาวสวรรค์ |
| แต่ไม่มีวิญญาเจรจากัน |
วิชาธรคนธรรพ์มาเชยชม |
| ครั้นเจ็ดวันก็อันตรธานไป |
แล้วบันดาลเกิดใหม่ได้สู่สม |
| พลางบอกพลางหยอกสำราญรมย์ |
แล้วพาบินลอยลมมาสิมพลี |
| สองสนิทพิศวงสวาทจิต |
ชื่นชิดปรีดิ์เปรมเกษมศรี |
| ไม่แหห่างร้างรักสักนาที |
ในห้องรัตนมณีพิมานบน ฯ |
| ๏ ฝ่ายบรมพรหมทัตนฤเบศร์ |
ครั้นหายเหตุเกิดการกุลาหล |
| ไม่ยลพักตรกากีนฤมล |
คิดฉงนฉงายเหงาเปล่าฤทัย |
| เมื่ออนงค์เนาแท่นไสยาอาสน์ |
หลากประหลาดจรดลไปหนไหน |
| จึ่งให้ค้นทั่วมณฑิราลัย |
ทั้งนอกในพระปรัศเรือนจันทน์ |
| มิได้พบจบสกลวังราช |
ภูวนาถโศกโทมนัสศัลย์ |
| โอ้กากีศรีสุดาลาวัณย์ |
เจ้าผู้ขวัญเมืองมิ่งวิมลมาลย์ |
| สงวนน้องมิให้ต้องธุลีลม |
ยามชมมิให้ช้ำล้วนคำหวาน |
| ยามต้องค่อยประคองแต่พอพาน |
ยามประสานเนตรน้องแต่พอนวล |
| ยามแนบพี่ถนอมมิให้หนัก |
ผจงรักนิ่มน้องครองสงวน |
| อยู่หลัดหลัดฤๅมาซัดให้เรียมครวญ |
โอ้ว่านวลหน่ายแหนงไปแห่งใด |
| พระถวิลหวั่นใจให้เทวศ |
อัสสุชลนองเนตรพิลาปไหล |
| พระลืมองค์หลงทัสนาใน |
เห็นเงาไหวคล้ายเคลิ้มว่ากากี |
| ยุรยาตรจากอาสน์โองการตรัส |
ศรีสวัสดิ์ไยหมางระคางพี่ |
| แล้วง่าหัตถ์รับขวัญไปทันที |
ไม่ยลศรีสุดาลักษณ์แล้วโศกา |
| เสด็จยังที่นั่งเย็นไม่เห็นหาย |
ผ่อนระบายอัดอั้นในนาสา |
| สะท้อนถอนฤทัยถวิลแล้วลินลา |
ชำเลืองหารอบริมภูเขายล |
| ที่เคยสรงสนานในอ่างแก้ว |
อันทดแถวนํ้ากระจายเป็นสายฝน |
| ที่เคยเล่นมิได้เห็นนฤมล |
ฤๅเจ้าดลแดนสระประทุมมาลย์ |
| พระเสด็จเลี้ยวชลาไปท่าสระ |
มิได้ปะนิ่มอนงค์ยิ่งสงสาร |
| พระเยี่ยมยลแต่อุบลแบ่งบาน |
โอ้ว่ากานดาดวงไปแห่งใด |
| แล้วเสด็จเกยแก้วกุญชริน |
ยุพาพินมาประพาสฤๅไฉน |
| ไม่สบสมรแล้วก็จรจรัลไคล |
สู่ไพชยนต์รัตนเรืองพราย |
| เอนองค์ลงกับอาสน์อิงเขนย |
กรเกยพระนลาตแล้วใจหาย |
| ชลเนตรคลอเนตรลงพร่างพราย |
โอ้สายสวาทร้างอุราทวา |
| นิเวศน์วังตั้งเที่ยวตระหลบจบ |
มิได้พบนิ่มน้องสนองหน้า |
| ฤๅอิศเรศประเวศทรงอุสุภา |
ลักสุดาเหินเหาะไปหิมพานต์ |
| ฤๅจักรกฤษณ์ฤทธิรงค์ทรงครุฑ |
มาลักนุชพี่ไปร่วมภิรมย์สมาน |
| ฤๅธาดาทรงมหาหงส์ทยาน |
ลักสมรไปสมานพิมานพรหม |
| ฤๅอินทร์องค์ทรงพระยาไอยเรศ |
ลักดวงเนตรพี่ไปดาวดึงส์สม |
| ฤๅสุริยงค์ทรงรถอันลอยลม |
มาลอบชมกลิ่นแก้วแล้วพาจร |
| ฤๅพระเพลิงฤทธิรงค์ทรงแรด |
มาเวียนแวดพาน้องไปสมสมร |
| ฤๅพระพายชายทรงอัสดร |
มาอุ้มบังอรแอบอุราไป |
| ฤๅครุฑาวาสุกรีวิทเยศ |
มาโลมลวงดวงเนตรไปฤๅไฉน |
| เสียดายเอ๋ยมิได้เคยระคายใจ |
เวรใดจึ่งคลาศที่เคล้าคลึง |
| จะหาทรงสุดวงศ์กษัตริย์สิ้น |
จะหากลิ่นสามภพไม่หอมถึง |
| พระสอื้นรัญจวนครวญคนึง |
ถึงเมื่อราเมศร้างแรมสีดา |
| ยังได้ข่าวทศพักตร์มันลักนุช |
ข้ามสมุทรไปนครของยักษา |
| พระหริวงศ์กับองค์อนุชา |
ได้โยธาพานรินทร์ก็รีบตาม |
| จองถนนยกพลพยุหทัพ |
ไปตั้งรับชิงชัยในสนาม |
| ล้างอสูรแหลกลงในสงคราม |
ได้นงรามคืนยังอยุธยา |
| ปางพระไทรโอบอุ้มอนิรุธ |
ไปสมสุดสวาทสร้อยศรีอุสา |
| แล้วพาพรากจากรักภิรมยา |
ให้สองรานิราศร้างกันกลางคัน |
| ยังมีนางศุภลักษณ์เที่ยววาดทรง |
ประสบองค์อนิรุธรังสรรค์ |
| แล้วพาเหาะสมอุสาวิลาวัณย์ |
สองกระสันแสนสุขสถาพร |
| ปางพระสมุทรโฆษชำนาญศิลป์ |
บำเรอพินทุมดีศรีสมร |
| แสนวิโยคโศกข้ามชโลธร |
ขี่ขอนคลื่นซัดให้พลัดกัน |
| อันแสนยากปิ้มปานไม่พานพบ |
ก็ยังสบร่วมรสภิรมย์ขวัญ |
| คืนสถานผ่านภพโรมคัล |
ถวัลยราชย์สืบวงศ์ประเวณี |
| ปางสุธนแรมร้างมโนหเรศ |
นางประเวศไกรลาสคิรีศรี |
| ก็ตามติดมิได้คิดแก่ชีวี |
ข้ามนทีกรดยากลำบากกาย |
| ทั้งแสนเขาป่าคั่นอรัญเวศ |
ทางทุเรศไปได้เหมือนใจหมาย |
| ถึงไกรลาสสมน้องประคองกาย |
แล้วพาผายสู่อุดรปัญจา |
| ปางท้าวธตรฐมหาหงส์ |
จากอนงค์เหมราชปักษา |
| ไปในห้องเขมะสระปทุมา |
ต้องติดบ่วงพรานป่าอยู่รึงรัง |
| กับสุมุขเสนาพระยาหงส์ |
ดั่งชีวิตจะปลิดปลงในกรงขัง |
| พเนจรคอนถึงนิเวศน์วัง |
แล้วกลับหลังยังถํ้าคูหาทอง |
| ชมคณานางหงส์ทั้งหกหมื่น |
สำราญรื่นเปรมปรีดิ์ไม่มีสอง |
| บรรดาจากพรากคู่ยังคืนครอง |
แต่นิ่มน้องจรดลไปหนใด |
| ถึงจะข้ามหิมวาสาคเรศ |
ประจักษ์เหตุแล้วจะตามไปจงได้ |
| นี่สุดจิตสุดคิดก็สุดใจ |
สุดอาลัยก็สลบลงแดยัน ฯ |
| ๏ ฝ่ายนางพระสนมสนิทเฝ้า |
ก็สร้อยเศร้ากำสรดกำสรวลศัลย์ |
| บ้างสองกรข้อนอุราเข้าจาบัลย์ |
โอ้พระขวัญเมืองมิ่งวิมลมาลย์ |
| เคยเย็นเกล้านารินเป็นปิ่นปัก |
พระปลงรักมิได้ร้างห่างสมาน |
| ไยสมรจึ่งมาจรให้แดดาล |
จนท้าวลาญชีพล่วงชีวาลัย |
| แม่สถิตปรางค์ทองไม่ต้องลม |
กรรมนิยมจรดลไปหนไหน |
| ฤๅเคืองขัดในภูวนัษไตร |
ก็ควรไขข้อแจ้งกิจจาขจาย |
| อยู่ดีดีต่อมีมหัศจรรย์ |
พอเหตุนั้นเหือดห่างนางก็หาย |
| ครั้นจะคิดเบาความว่าตามชาย |
ก็สุดหมายที่จะมุ่งประมาณการ |
| รํ่าพลางทางเชิญสุคันธรส |
ทั้งโอสถชะโลมองค์สรงสนาน |
| บางอนงค์นวดฟั้นอยู่งาน |
นฤบาลค่อยได้ฤทัยคืน |
| ลืมเนตรเห็นสนมสนิทแน่น |
ยิ่งโศกแสนโศกีไม่มีชื่น |
| พระจากอาสน์ฝืนองค์ดำรงยืน |
ก็ออกพื้นพระโรงรัตน์วัจนา |
| เล่ายุบลคนธรรพ์ว่านางหาย |
เฉาฉงายไป่แจ้งที่แห่งหา |
| ไฉนนายจะได้สายสมรมา |
เจ้าปรีชาช่วยผดุงจรุงความ ฯ |
| ๏ คนธรรพ์อภิวันท์ถวิลหวาด |
เชิงฉลาดชำนาญชาญสนาม |
| ทูลสนองให้ต้องสำเนาความ |
ซึ่งนงรามนิราศแรมนรินทร์ |
| เมื่อพระองค์ทรงสกากับมานพ |
ข้าเบือนพักตร์พอพบก็ดาลถวิล |
| เห็นตาชายต่อตายุพาพิน |
ข้าคิดกินใจช้ำระกำแทน |
| พอเกิดการโกลาในอากาศ |
เห็นสมมาดนางหายข้าหมายแม่น |
| ชะรอยครุฑเป็นมนุษย์มาในแดน |
ลักแสนสุดสวาทของท้าวไป |
| จะอาสาธิบดินทร์ปิ่นธเรศ |
ฟังระหัสแห่งเหตุที่สงสัย |
| อีกเจ็ดวันเห็นสุบรรณจะคลาไคล |
มาโรงชัยข้าจะดูให้รู้กล |
| แม้นประหลาดก็จะล่วงครรไลตาม |
ไม่เข็ดขามจะเข้าแซกในขุมขน |
| ให้ถึงสถานพานพักตร์นฤมล |
จะแก้กลปักษีให้ส่งนาง |
| ท้าวสดับคนธรรพ์เสนาะถ้อย |
ที่โศกสร้อยหฤทัยค่อยใสสว่าง |
| กลับยังบัลลังก์รัตน์คนึงนาง |
มิได้ว่างวายเว้นทิวาวัน ฯ |
| ๏ ฝ่ายพระยาครุฑราชฤทธิรอน |
เชยสมรสมานชมภิรมย์ขวัญ |
| ในห้องทิพพิมานสำราญครัน |
ต่างกระสันแสนสวาทไม่คลาศคลาย |
| ถึงกำหนดเจ็ดวันจะทรงสกา |
สุบรรณานิ่งนึกแล้วใจหาย |
| มิไปเล่นเห็นท้าวจะเคืองรคาย |
ดำริแล้วอภิปรายประโลมนาง |
| เจ้าดวงมณฑาทองทิพมาศ |
แสนสวาทพี่มิใคร่จะไกลข้าง |
| เมื่อพี่ไปทรงสกาแล้วพานาง |
เห็นจะหมางมุ่งเรียมทั้งบุริน |
| รุ่งพรุ่งนี้พี่จะลาพงางาม |
ไปตัดความสงสัยเสียให้สิ้น |
| เจ้าอยู่ไพชยนตร์รัตน์มณีนิล |
บ่ายแสงทินกรจะจรมา ฯ |
| ๏ กากีได้สดับคดีสั่ง |
ให้แค้นคั่งคำราชปักษา |
| ดั่งเพลิงพิษติดรุมอุรภา |
ชลนาคลอเนตรละลุ่มลง |
| จึ่งวอนว่าข้าแต่สุบรรณราช |
เจ้าว่าแสนพิศวาสให้น้องหลง |
| สู้บ่ายบากจากตระกูลประยูรวงศ์ |
อีกทั้งองค์พรหมทัตภัสดา |
| ก็มุ่งหมายว่าจะวายชีวาด้วย |
จึ่งเอออวยร่วมรสเสน่หา |
| ไม่ทันไรจะนิราศให้อาทวา |
อนิจจาใจจางมาหมางใจ |
| ข้ารู้เชิงอยู่ว่ามีที่เชยชื่น |
แต่แสร้งอำนำอื่นมาแก้ไข |
| ถ้าหน่ายแหนงแล้วจงแจ้งแต่จริงไป |
ใช่จะหน่วงเสน่ห์ไว้เมื่อไรมี ฯ |
| ๏ พระยาครุฑฟังนุชแล้วแย้มสรวล |
ไฉนนวลมาพิโรธรำพันพี่ |
| ใครเล่าแจ้งฤๅเจ้าแคลงกมลมี |
ฤๅใส่สีพอให้สมอารมณ์ปอง |
| เจ้าเนื้อหอมเป็นจอมจรรโลงหญิง |
เห็นสุดสิ่งที่จะเปรียบเสมอสอง |
| ว่าพลางเชยคางเคียงประคอง |
ประจงต้องเต่งเต้าปทุมมาลย์ |
| เจ้าอย่าหมองใจหมางระคางสวาท |
จำนิราศไปกรุงไกรไพศาล |
| ดับกระหายบังวายที่อัปรมาณ |
เพราะถึงการกำหนดเป็นสัญญา |
| แม้นมิไปไหนเลยจะพ้นพักตร์ |
เสียดายศักดิ์เขาจะแสร้งว่ามารษา |
| ไม่ถึงวันก็จะพลันนิวัติมา |
ยุพาพาลจงสำราญวิมานทอง ฯ |
| ๏ กากีฟังครุฑเห็นสุดห้าม |
ประจักษ์ความบรรยายก็หายหมอง |
| ชุลีกรวอนรํ่าเป็นทำนอง |
จะจากห้องให้น้องเอกากาย |
| ฤๅษีสิทธิ์วิทยาวิชาธร |
ย่อมฤทธิรอนเหินเหาะได้มากหลาย |
| ถ้ารู้ความก็จะหยามหยาบรคาย |
หญิงฤๅจะสู้ชายเห็นสุดที |
| แต่เสียหนึ่งได้สองก็ต้องห้าม |
ถ้าซํ้าสามปฏิพัทธ์โอ้บัดสี |
| จงตริการอย่าให้พานราคีมี |
เหมือนช่วยชีวิตน้องให้นานวัน ฯ |
| ๏ พระยาราชเวนไตยได้สดับ |
ถนอมรับกรน้องประคองขวัญ |
| เจ้างามงอนช่างฉอ้อนรำพันครัน |
อย่าครั่นคร้ามอริราชจะแผ้วพาน |
| จะร่ายมนต์ผูกทวารวิมานไว้ |
ถึงผู้ใดจะเข้าผลักหักประหาร |
| ไม่อาจทำลายเวทวิเศษชาญ |
เยาวมาลย์แม่อย่าหมองกมลใน |
| แต่เวียนปลอบเวียนสั่งสังวาสน้อง |
จนแสงทองเรืองรางสว่างไข |
| ประโลมเล้ากานดาแล้วคลาไคล |
ออกจากไพชยนตร์รัตน์เรืองสุวรรณ |
| ก็โอมอ่านมนตรามหาเวท |
อันวิเศษผูกบานทวารมั่น |
| แล้วบินโบยโดยฤทธิ์แรงสุบรรณ |
ไม่ทันพริบตาถึงธานี |
| ลงสู่รุกขนิโครธก็แปลงเพศ |
เป็นมานพเยาวเรศเฉลิมศรี |
| เข้าสู่พระโรงธารธเรศตรี |
นฤบดีทัสนาเห็นมานพ |
| จึ่งเอื้อนโองการตรัสวัจนา |
ดูราเจ้าผู้ชำนาญในการจบ |
| ข้าคอยนายจนสายสว่างภพ |
คิดว่าสบธุระร้อนไม่จรมา ฯ |
| ๏ ครุฑฟังทรงธรรม์ก็หวั่นหวาด |
เชิงฉลาดทำฝืนให้ชื่นหน้า |
| สนองสารซึ่งข้านานเวลามา |
เพราะวิญญาไม่สบายข้างภายใน |
| พรหมทัตฟังอรรถสุบรรณบอก |
ดั่งเสี้ยนยอกเสียบทรวงยิ่งสงสัย |
| พระแสร้งชื่นฝืนพักตร์ประภาษไป |
ตรัสให้ยกสกานั้นมาทรง |
| ต่างทอดต่างเดินไม่เพลินจิต |
ต่างคิดต่างคนึงตะลึงหลง |
| จนบ่ายชายแสงพระสุริยงค์ |
ครุฑพะวงพิศวาสถึงกากี |
| ก็อำลานรินทรจรจรัล |
ฝ่ายคนธรรพ์แจ้งใจในปักษี |
| ด้อมสกดโดยบทสกุณี |
ครั้นถึงที่พระไทรก็แปลงตน |
| ส่วนมานพกลับกลายเป็นสุบรรณ |
คนธรรพ์เป็นไรเข้าในขน |
| ถาบถาราร่อนโพยมบน |
ก็ลุดลสิมพลีพิมานทอง |
| ร่ายมนต์แก้บานทวารไข |
สำราญจิตครรไลเข้าในห้อง |
| นั่งแนบแอบเนื้อนวลละออง |
เชยน้องต้องเต้ามณฑาธาร ฯ |
| ๏ ฝ่ายคนธรรพ์เป็นไรเข้าเร้นซ่อน |
ที่บัญชรพิมานชัยไพศาล |
| ส่วนครุฑแนบนุชนงพาล |
สองสมานร่วมรสฤดีทวี |
| เปรียบดั่งองค์ปโรตเทวัญ |
เมื่อฤดูวัสสันต์เกษมศรี |
| เมขลาชูช่วงดวงมณี |
อสุรีรามสูรก็โกรธา |
| ถือขวานเหาะทยานขยิกไล่ |
เวียนรไวในจังหวัดพระเวหา |
| นางแบแก้วแวววับให้จับตา |
อสุราขว้างขวานไปราญรอน |
| เมขลาล่อแก้วอสุรินทร์ |
ไม่สุดสิ้นที่จะร่วมสโมสร |
| เกิดสำหรับกัปกัลป์นิรันดร |
เหมือนสมรสมานสุขสกุณินทร์ |
| ครั้นอรุณเรื่อรางสว่างภพ |
จบจักรวาไลและไพรสินธุ์ |
| ครุฑตระโบมโลมลายุพาพิน |
พี่จะบินไปเที่ยวพระหิมพานต์ |
| จงเนาในแท่นทองอย่าหมองพักตร์ |
ไม่ช้านักจะกลับมาสู่สถาน |
| สั่งสมรแล้วก็จรจากพิมาน |
ร่ายเวทผูกทวารแล้วบินไป ฯ |
| ๏ คนธรรพ์ครั้นครุฑจรดล |
ก็กลับตนตามเพศวิสัย |
| เข้านั่งริมแท่นรัตนามัย |
ประจงใจดูเล่ห์กัลยา |
| กากีเหลือบเหลียวเห็นคนธรรพ์ |
ให้หวาดจิตอัศจรรย์เป็นหนักหนา |
| เออไฉนไยนาฏกุเวรมา |
นางประหม่าพักตร์เผือดแล้วพาที |
| ว่าดูราคนธรรพ์พี่เลี้ยงท้าว |
แดนด้าวทางทุเรศนทีศรี |
| เหตุไฉนไยแจ้งแห่งคดี |
จึงมาดลสิมพลีพิมานชัย |
| อันบรมพรหมทัตปิ่นธเรศ |
เมื่อเกิดเหตุข้าหายนั้นเป็นไฉน |
| ยังทุกข์โทมนัสถึงคะนึงใน |
ฤๅอาลัยลืมละไม่นำพา ฯ |
| ๏ คนธรรพ์ครั้นสดับคดีถาม |
ดำริความเชิงชาญด้วยโวหาร์ |
| นางหลงเล่ห์เมถุนสกุณา |
จะร่ำเรื่องภัสดาก็ป่วยความ |
| ประเวณีสตรีได้เตร่จิต |
จำจะคิดเหมือนเอาเสี้ยนมาบ่งหนาม |
| จะเย้ายั่วให้มัวในกลกาม |
ปิดความอันตรายแห่งเวนไตย |
| ตริแล้วจึงสนองวรนาฎ |
อันจอมราชสามีที่พิสมัย |
| ครั้นนางหายแล้วก็หน่ายอาลัยใจ |
แต่พี่ไซร้สวาทเจ้าทุกเพลางาย |
| ด้วยเป็นศรีพระนครขจรเดช |
มาทุเรศแรมไกลน่าใจหาย |
| ครั้นทราบข่าวผ่าวร้อนดังเพลิงพราย |
ว่าครุฑพาสายสวาทมาสิมพลี |
| มิได้คิดแก่ชีวิตจะวายชนม์ |
กำบังตนซ่อนราชปักษี |
| จึ่งยลพักตร์อัคเรศสุดาดี |
พี่ก็มีโสมนัสเสน่ห์น้อง |
| นิจจาเอ๋ยถึงเสวยสุขสวรรค์ |
ผิวพรรณเคยนวลฤๅควรหมอง |
| ว่าพลางทางประโลมเลียมลอง |
ดูทำนองในเชิงพนิดา ฯ |
| ๏ นางสลัดปัดกรแล้วค้อนคม |
แต่อารมณ์ปฏิพัทธ์ประหวัดหา |
| แสร้งเสด้วยเล่ห์มายา |
อนิจจานี่ฤๅว่าปรานี |
| ได้พบพักตร์เหมือนพี่บังเกิดเกล้า |
ที่ใจเศร้าค่อยสร่างกรรแสงศรี |
| ควรฤๅมาให้ช้ำระกำทวี |
นี่เห็นดีแก่ใจอย่างไรนา |
| อนิจจาเห็นว่าข้าอยู่เดียว |
มาโลมเลี้ยวลอบชิดด้วยอิจฉา |
| เป็นน่าแค้นแสนเวทนาตา |
จะใคร่ว่าเสียให้สมอารมณ์พาล ฯ |
| ๏ คนธรรพ์รับขวัญแล้วจุมพิต |
กรสกิดเลี้ยวลอดสอดประสาน |
| เคล้าเคล้นเล่นดวงประทุมมาลย์ |
ยุพาพาลแม่อย่าหมองกมลใน |
| ซึ่งโทษผิดชิดโฉมประโลมเล้า |
ด้วยร้อนเร่าสวาทหวังไม่ยั้งได้ |
| อย่าถือความจงประนามประนอมใจ |
พี่จะไว้ชีพด้วยวนิดา |
| ว่าพลางทางประจงปลงจิต |
เนื้อสนิทแนบกันกระสันหา |
| สองชื่นรื่นรสภิรมยา |
ดั่งราหูจู่จับพระจันทร |
| อ้าโอษฐ์โกรธเกรี้ยวกระหยับย้ำ |
กรกำเรือนรถจะสังหร |
| แสงจันทร์อับชะอํ่าในอัมพร |
ด้วยกำลังฤทธิรอนอสุรินทร์ |
| พสุธาอากาศก็อับแสง |
ไม่แจ่มแจ้งแหล่งหล้าวนาสินธุ์ |
| ประจักษ์จันทร์อุปราค์ทั้งแดนดิน |
ก็อึงอินทเภรีระดมปืน |
| ฆ้องระฆังกังสดาลประสานเสียง |
สำเนียงโห่ลั่นหล้าไม่ฝ่าฝืน |
| ประเวณีคลี่คลายขยายคืน |
ก็แช่มชื่นเด่นดวงศศิธร |
| สองสุขสองสมภิรมย์รส |
ยังไม่หมดสุขสโมสร |
| คนธรรพ์ครั้นบ่ายรวีวร |
สั่งสมรแล้วก็จรเข้าซ่อนกาย ฯ |
| ๏ ฝ่ายครุฑเที่ยวเล่นในหิมวันต์ |
สุริยาสายัณห์ก็ผันผาย |
| สู่สถานวิมานรัตน์พรรณราย |
ก็ร่ายเวทเปิดทวารเข้าไพชยนต์ |
| นั่งแนบแอบแก้วกานดาดวง |
แล้วยื่นพวงอัมพาผลาผล |
| กินเล่นให้สำราญบานกมล |
พลางยิ้มแย้มแกมกลให้ยั่วยวน |
| ร่วมภิรมย์สมสมัครดั่งใจปอง |
ระเริงริกซิกสองเกษมสรวล |
| ปักษีมิได้หมางระคางนวล |
เชยชวนชื่นชิดสนิทนาง |
| กากีสมปองเป็นสองชื่น |
กลางคืนครุฑแอบอยู่แนบข้าง |
| ทิวาวันคนธรรพ์เข้าแนบนาง |
ต่างรสสดชื่นให้โอชา ฯ |
| ๏ ครั้นสร่างแสงสุริโยวโรภาส |
อากาศแจ่มแจ้งในแหล่งหล้า |
| พระยาครุฑสั่งนุชนงพงา |
กำหนดเล่นสกาในกรุงไกร |
| พี่จะลาสายสมรจรจรัล |
สายัณห์ก็จะมาอย่าหม่นไหม้ |
| เสร็จสั่งออกยังพิมานชัย |
วิสัยรูปกลายกลับเป็นสุบรรณ |
| คนธรรพ์เป็นไรเข้าในขน |
ครุฑผูกด้วยมนต์ทวารมั่น |
| บินทยานผ่านข้ามสัตตภัณฑ์ |
ก็บรรลุสำนักนิโครธา |
| แปรเป็นมนุษย์อุดมเดช |
คนธรรพ์กลับเพศเป็นยักษา |
| ต่างแยกจรจรัลมรรคา |
เข้ามหานิเวศน์แก้วปราการ |
| มานพถึงท้องพระโรงรัตน์ |
กรุงกษัตริย์ทัสนาแล้วบรรหาร |
| พระดำรงทรงสกากับชายชาญ |
แต่วิญญาณยวนคิดวนิดา ฯ |
| ๏ คนธรรพ์ครั้นถึงชุลีกร |
นรินทรยิ้มละไมอยู่ในหน้า |
| จะตรัสถามก็เป็นความในอุรา |
แต่ชำเลืองนัยนาดูคนธรรพ์ |
| คนธรรพรับเนตรภูวนาถ |
มิอาจเสนอในสนามด้วยความขัน |
| แต่บุ้ยบอกให้พระองค์ผู้ทรงธรรม์ |
ว่าชายนี้คือสุบรรณมาลักนาง |
| หมู่เสวกามาตย์ฉลาดคิด |
ต่างวินิจนิ่งนึกอางขนาง |
| เขม้นหมายมานพไม่เว้นวาง |
พลางจะฟังรหัสเหตุแห่งคนธรรพ์ ฯ |
| ๏ ฝ่ายอนงค์กากีศรีสมร |
ครั้นครุฑจรจากห้องพิมานสวรรค์ |
| ไม่ยลพักตรชู้นางที่กลางวัน |
ให้กระสันราคร้อนอารมณ์นาง |
| อนิจจาโอ้ว่าพี่คนธรรพ |
ไปลี้ลับอยู่ไหนทำใจหมาง |
| เจ้าเคยแอบแนบน้องประคองปราง |
ไยมาห่างหายเนตรอนาถใจ |
| แรกรักรู้รสมาปลดสวาท |
แรมนิราศไปนิเวศน์ฤๅไฉน |
| ฤๅบังกายซ่อนน้องจะลองใจ |
ฤๅหมองไหม้ไม่สมัครสมานการ |
| มาเถิดน้องจะถนอมกล่อมจิต |
จะผ่อนผิดผันหาเกษมสานต์ |
| นางรํ่าหาในห้องทิพพิมาน |
ไม่พบพานก็พิลาปละเวงใจ ฯ |
| ๏ ฝ่ายพระยามานพทรงสกา |
สุริยาเย็นลับเหลี่ยมไศล |
| ถวิลถึงสุดาเดียวเปลี่ยวใจ |
ก็ลาไทธิบดินทร์ลินลามา |
| ถึงต้นไทรกลายเพศเป็นครุฑราช |
เผ่นผงาดรเห็จห้องพระเวหา |
| ถึงสถานลานโลมวนิดา |
โดยผาสุกภาพประเพณี ฯ |
| ๏ ฝ่ายบรมพรหมทัตภูวเรศ |
ครั้นมานพประเวศจากกรุงศรี |
| จึ่งเอื้อนอรรถสุนทราวาที |
โดยพระมีมาโนชเปรมปรา |
| อ้าดูระพี่เลี้ยงเสมอชีพ |
ท่านเร็วรีบสืบเสาะแสวงหา |
| ยังสบสายสุดสวาทของอาตมา |
เนานิวานิวาสสถานใด |
| คนธรรพ์อภิวันท์สนองถ้อย |
ข้าโดยรอยมานพถึงป่าใหญ่ |
| แปรสกนธ์เป็นครุฑวุฒิไกร |
ข้าเป็นไรแทรกขนสุบรรณบิน |
| เร็วรีบยิ่งมหาวายุพัด |
กวักกวัดปีกข้ามชลาสินธุ์ |
| ทางทุเรศเขตเขาสิขรินทร์ |
ก็เต็มบินสู่สิมพลีวัน |
| ประสบนางในปรางค์พิมานมาศ |
แสนสวาทครุฑครองประคองขวัญ |
| เสวยทิพสถานสำราญครัน |
จะรำพันพ้นสุขสวรรยา ฯ |
| ๏ พรหมทัตแจ้งอรรถคนธรรพ์ทูล |
บดินทร์สูรแสนโสมนัสา |
| ดั่งได้แก้วจักรพรรดิมาทัสนา |
เป็นมหามิ่งมิตรมงคลเมือง |
| จึ่งดำรัสประภาษนาฏกุเวร |
เจ้าผู้เจนจงแสดงให้แจ้งเรื่อง |
| นางนิราศโภคัยได้ขุ่นเคือง |
ฤๅปลดเปลื้องธุระรักในฝ่ายเรา |
| ฤๅเพลิดเพลินจำเริญสมบัติครุฑ |
อันสูงสุดถึงเมรุขุนเขา |
| ได้พบพานประมาณจิตยุพเยาว์ |
จะนิ่งเนาฤๅจะกลับบุรีรมย์ ฯ |
| ๏ คนธรรพ์หวั่นจิตจำสนอง |
อันพระน้องร้างท้าวภิรมย์สม |
| ไปสู่สิมพลีวันอันอุดม |
เห็นนิยมสมบัติสกุณา |
| ข้าพบพักตรแต่จะทักก็ทั้งยาก |
ทำบ่ายบากเฉยเชือนไม่เบือนหน้า |
| จนจิตที่จะคิดให้คืนมา |
กิริยาดั่งจะบอกยุบลครุฑ |
| ข้าพรั่นตัวกลัวจะวายทำลายชนม์ |
ทั้งเกรงบาทยุคลเป็นที่สุด |
| จึ่งจำล้างในทางเสน่ห์นุช |
หวังจะแก้แค้นครุฑให้ส่งนาง |
| แกล้งประโลมลองใจดูในที |
ก็เร็วรี่ปฏิพัทธ์ไม่ขัดขวาง |
| จึงได้สบสมสองทำนองนาง |
โทษข้าถึงล้างทำลายปราณ ฯ |
| ๏ พรหมทัตฟังอรรถแสดงสดับ |
หทัยวับเพียงเพลิงเถกิงผลาญ |
| เปรียบดั่งวาสุกรีไกรชัยชาญ |
ใครประหารขนดหางให้โกรธา |
| ด้วยอาลัยในสุดาดวงสวาท |
ไปร่วมราชปักษีแล้วมิสา |
| ยังซํ้าคนธรรพ์อันธพาล์ |
เสียแรงว่าจงใจให้ไปตาม |
| ควรฤๅคนธรรพ์ประทุษฐ์จิต |
ทำลายมิตรให้กลิ้งกลางสนาม |
| เราไซร้ก็มิใช่ชายทราม |
มาทำความบังเหตุให้อัปรมาณ |
| ครั้นจะล้างเสียให้วางชีวิตม้วย |
ก็เกรงด้วยครหาจะว่าขาน |
| เมื่อหญิงร้ายชายโหดสันดานพาล |
ไม่ต้องการที่จะก่อเวราไป |
| ดำริพลางทางตรัสแก่คนธรรพ |
เราอาภัพเสียมิตรที่พิสมัย |
| ซึ่งท่านทำความชอบเราขอบใจ |
เหมือนนกไร้ไม้โหดก็ตามที |
| เราเสียดวงสมรไปได้อัปรยศ |
จะหย่อนยศทั่วทิศทั้งสี่ |
| ทำไฉนจึ่งจะได้กากี |
คืนบุรีให้เรืองเดชาชาญ |
| นาฏกุเวรอภิวาทบาทมูล |
อย่าอาดูรพระทัยจงใสสานต์ |
| จะแก้กลเวนไตยให้อัปรมาณ |
หมางสมานในสมรให้รอนรัก |
| ให้มาส่งคงคืนยังนิเวศน์ |
เรืองพระเดชเฟื่องฟ้าอาณาจักร |
| จะขับอ้างแต่ปางไปลอบลัก |
จนข้าร้างห่างรักมาบุริน |
| เห็นครุฑก็จะอายเสียดายยศ |
จะปลิดปลดสังวาสสวาทสิ้น |
| ท่วงทีก็จะส่งองค์ยุพิน |
องค์นรินทรราชอย่าร้อนใจ ฯ |
| ๏ ท้าวสดับพี่เลี้ยงฉลองฉลาด |
เห็นสมมาดแก้กลปักษีได้ |
| พระราชทานบำเหน็จอนงค์ใน |
ทั้งศฤงคารโภคัยให้คนธรรพ์ |
| ครั้นรุ่งกรุงกษัตริย์สรงสนาน |
ประดับองค์อลงการทรงพระขรรค์ |
| ออกพระโรงวินิจฉัยพรายพรรณ |
เสนานั่งคั่งคัลดาษดา ฯ |
| ๏ ฝ่ายครุฑครั้นครบสัตตวาร |
ก็สั่งสารวรนุชเสน่หา |
| แล้วบินโบยโดยแดนทิฆัมพรา |
ดลพระไทรสาขาก็แปลงกาย |
| เป็นมานพเข้าสู่นิเวศน์วัง |
ขึ้นยังพระโรงรัตน์เรืองฉาย |
| กรุงกษัตริย์เอื้อนอรรถอภิปราย |
เชิญนายผู้ชำนาญชาญสกา |
| ราชากับพระยามานพเล่น |
จำเป็นจำแสร้งเป็นสุขา |
| แสนระกำชํ้าจิตดั่งพิษยา |
ด้วยสองรารักร่วมฤดีดาล ฯ |
| ๏ คนธรรพ์ครั้นเห็นกรุงกษัตริย์ |
แจ้งรหัสให้เนตรดั่งบรรหาร |
| น้อมศิโรตม์รับรสพจมาน |
จับพิณดีดประสานสำเนียงครวญ |
| แกล้งประดิษฐ์คิดขับเป็นกาพย์กลอน |
กระแสเสียงลอยร่อนโหยหวน |
| โอ้พระพายชายกลิ่นมารัญจวน |
หอมหวนนาสาเหมือนกากี |
| รื่นรื่นชื่นจิตพี่จำได้ |
เหมือนเมื่อไปร่วมภิรมย์ประสมศรี |
| ในสถานพิมานสิมพลี |
กลิ่นยังซาบทรวงพี่ทั้งวรกาย |
| นิจจาเอ๋ยจากเชยมาเจ็ดวัน |
กลิ่นสุคันธรสรื่นก็เหือดหาย |
| ฤๅว่าใครแนบน้องประคองกาย |
กลิ่นสายสวาทซาบอุรามา ฯ |
| ๏ พระยาราชเวนไตยได้สดับ |
สำเนียงขับกล่าวกลิ่นกนิษฐา |
| ประหลาดจิตพิศดูคนธรรพา |
จินตนานิ่งนึกคนึงใน |
| เออไฉนไอ้นี่จึ่งกล่าวกลอน |
ถึงกลิ่นแก้วดวงสมรมาเสียดใส่ |
| ฉุนโกรธแล้วระงับดับไว้ |
จะฟังไปให้รู้ในเรื่องความ ฯ |
| ๏ นาฏกุเวรเจนแจ้งในทีโกรธ |
จึ่งเอื้อนโอษฐ์คำขับขยับขยาม |
| โอ้ว่าแก้วกานดาพงางาม |
ยามนี้เจ้าจะนิ่งอนาถองค์ |
| ถ้าพี่อยู่จะได้ชูประคองชื่น |
สำราญรื่นร่วมมิตรพิศวง |
| เสียดายจากพรากเนื้อนวลผจง |
คิดจะใคร่คืนคงยังสิมพลี ฯ |
| ๏ ครุฑฟังยิ่งคั่งฤทัยแค้น |
ดั่งหนึ่งแสนอัคนิรุทรมาจุดจี้ |
| เสแสร้งสุนทราวาที |
ว่าดูก่อนเสนีเสนาะพิณ |
| เราได้ฟังกังวานประสานสาย |
บรรยายหลากจิตคิดถวิล |
| อนึ่งนายก็เป็นชายแต่เดินดิน |
ไฉนรู้เสร็จสิ้นในสิมพลี |
| เราแจ้งทางทุเรศเขตอรัญ |
สัตตภัณฑ์คั่นสมุทรใสสี |
| แม้นจะขว้างแววหางมยุรี |
ก็จมลงถึงที่แผ่นดินดาล |
| ด้วยนํ้านั้นสุขุมละเอียดอ่อน |
จึ่งชื่อสีทันดรอันไพศาล |
| ประกอบหมู่มัจฉากุมภาพาล |
คชสารเงือกนํ้าแลนาคินทร์ |
| ผู้ใดข้ามนทีสีทันดร |
ก็ม้วยมรณ์เป็นเหยื่อแก่สัตว์สิ้น |
| แสนมหาพระยาครุฑยังเต็มบิน |
จึ่งล่วงสินธุถึงพิมานทอง |
| นี่แนะนายไปได้ไฉนเล่า |
ฤๅโดยเดาว่าเล่นพอเห็นคล่อง |
| ฤๅเหาะเหินเดินได้ดั่งใจปอง |
จึงไปเห็นห้องพิมานชัย |
| ฤๅประกอบกายสิทธิ์ฤทธิเวท |
วิเศษด้วยมนตราเป็นไฉน |
| เราก็หวังอยู่ด้วยยังไม่เคยไป |
คิดจะใคร่ศึกษาเป็นอาจารย์ ฯ |
| ๏ คนธรรพ์ครั้นฟังก็แย้มสรวล |
แสร้งสำรวลเยาะเย้ยเฉลยสาร |
| อันเวทมนต์ฤทธิไกรไม่เชี่ยวชาญ |
แต่จิตหาญแทรกขนสุบรรณจร |
| พระยาครุฑครองชู้เป็นชายเฉา |
มาพาเราผู้ชู้ไปสู่สมร |
| ราตรีปักษีเข้าแนบนอน |
ทิวากรเราแนบประจำนาง |
| ต่างชู้ต่างชื่นทุกคืนวัน |
แต่สุบรรณงมจิตไม่คิดหมาง |
| เป็นสัจจังดั่งพร้องไม่อำพราง |
ข้าระคางกลัวเกลือกจะมีครรภ์ |
| ว่าพลางขับครวญกระบวนพิณ |
โอ้กลิ่นกากีพี่หมายมั่น |
| เสียดายพักตร์รับพักตร์พี่เมียงมัน |
เสียดายกรรณรับรสพจนา |
| เสิยดายขนงก่งพักตร์เมื่อยักยวน |
เสียดายเนตรนำชวนเสน่หา |
| เสียดายปรางช่างเบือนกระบวนมา |
ให้นาสาสูบรสรัญจวนใจ |
| เสียดายโอษฐ์อ่อนคำให้กำหนัด |
เสียดายกรกอดรัดกระหวัดไหว |
| เสียดายเต้าเคล้าชื่นอุราใน |
เสียดายใจนํ้าใจทุกสิ่งอัน |
| นิจจาเอ๋ยชวดเชยเพราะสองชู้ |
ถ้าคงคู่ก็ไม่ร้างภิรมย์ขวัญ |
| เวทนาด้วยพระยาสุบรรณครัน |
ขับแล้วอภิวันท์กษัตรา ฯ |
| ๏ พระยาครุฑได้สดับมันขับอ้าง |
จึ่งกระจ่างแจ้งข้อไม่กังขา |
| สลดจิตเสียคิดเสียสุดา |
ดั่งต้องจักราบรรลัยลาญ |
| สะท้อนถอนหฤทัยอยู่ในอก |
แสนวิตกตัดรอนสมรสมาน |
| ประดุจดั่งจอมจักรมัฆวาน |
เมื่อกรุงพาณลอบโลมสุจิตรา |
| พระเสียเดชเพราะทนงด้วยองอาจ |
พระเสียสวาทเพราะห่างเสน่หา |
| พระเสียมนต์เพราะกลอสุรา |
สุจิตราจึงพรากไปจากกัน |
| เราเสียแก้วกากีศรีสวาท |
เพราะประมาทไม่ถนอมเป็นจอมขวัญ |
| เสียฤทธิ์เพราะไม่คิดจะป้องกัน |
คนธรรพ์มันจึ่งแทรกเข้าซ้อนกล |
| ครั้งนี้เสียรักก็ได้รู้ |
ถึงเสียชู้ก็ได้เชาวน์ที่เฉาฉงน |
| เป็นชายหมิ่นชายต้องอายคน |
จำจนจำพรากอาลัยลาญ |
| ตริแล้วพาทีแก่คนธรรพ |
ท่านช่างขับเฉื่อยฉํ่าล้วนคำหวาน |
| เสาวพากย์กล่าวเกลี้ยงกลอนการ |
ชำนาญนักเรานับว่าเป็นชาย ฯ |
| ๏ ว่าพลางทางลาบรมนาถ |
ลีลาศจรจรัลผันผาย |
| ถึงพระไทรสำนักก็แปลงกาย |
เป็นสุบรรณบินว่ายโพยมมาน |
| ลุสิมพลีวันก็ร่ายเวท |
เบิกบานทวาเรศมุกดาหาร |
| ขึ้นนั่งเหนือแท่นรัตน์ชัชวาล |
จึ่งกล่าวรสพจมานแก่กากี |
| ว่าดูรายุพราชประหลาดโฉม |
เราประโลมเจ้าจากพาราณสี |
| มาเนาในพิมานรัตน์สวัสดี |
ได้สิบสี่ราตรีทิวากาล |
| นุชแจ้งจริงคำอย่าอำไว้ |
ยังมีใครมาสถิตถึงสถาน |
| กากีฟังคดีตระดกดาล |
เยาวมาลย์กล่าวแก้พิรากล |
| แต่พระพามาชมสมบัติทิพ |
อันลอยลิบลิ่วฟ้าเวหาหน |
| ข้าอยู่เดียวเปลี่ยวเอกาสกนธ์ |
ยังไป่ยลพักตร์ใครมาใกล้กราย ฯ |
| ๏ พระยาครุฑฟังนุชสนองคำ |
พิโรธซํ้าดั่งฟ้าคนองสาย |
| ดูดู๋คบชู้มาพรางชาย |
จนชู้หน่ายใจชู้แล้วจู่จร |
| เสียแรงรักหักจิตไม่คิดบาป |
นิยมหยาบฉกพามาสมสมร |
| ก็เจือใจมิให้อนาทร |
ประคองนอนแนบข้างไม่ห่างกาย |
| เชยชื่นดั่งวิเชียรเจียรไน |
มิรู้ไฝฟองช้ำสลํ่าสลาย |
| ยังไม่รับจนเราจับได้ชู้ชาย |
คือนายนาฏกุเวรที่เจนกัน ฯ |
| ๏ กากีฟังคดีสนองถ้อย |
เป็นน่าน้อยใจเพียงชีวาสัญ |
| อนิจจาว่าข้ากับคนธรรพ์ |
คือใครเล่ายืนยันจำนรรจา |
| จงนำมาสอบใส่ไต่สวน |
ถ้าเป็นสัตย์แล้วควรลงโทษา |
| นี่กระไรพระไม่พิจารณา |
มาเสกแสร้งแกล้งว่าดั่งจริงจัง |
| เออพิมานสิมพลีก็สูงสุด |
มนุษย์ฤๅจะมาได้ดั่งใจหวัง |
| แล้วร่ายเวทผูกบานทวารบัง |
ประดุจดังข่ายเพชรสักเจ็ดชั้น |
| อย่าว่าแต่มนุษย์ในแหล่งหล้า |
ถึงสุราสุรเทพในสรวงสวรรค์ |
| ก็ไม่หาญทำลายเวทสุบรรณ |
คนธรรพ์ฤๅจะมาได้ดั่งใจจง |
| หนึ่งคนธรรพ์ก็เป็นทาสบาทมูล |
ต่ำตระกูลดั่งกามาแกมหงส์ |
| ถึงข้าพลัดภัสดามาเอองค์ |
ก็รักวงศ์เหมราชไม่แกมกา |
| ซึ่งพระไม่กลัวเวรเพราะหวังสวาท |
พานิราศมาร่วมเสน่หา |
| ถนอมน้องมิให้หมองสักเวลา |
พระคุณลํ้าดินฟ้าแลสาคร |
| ไม่ทันไรฤๅใจจะทุจริต |
พระวินิจตรองตริดำริก่อน |
| ธรรมดาว่ารักจะรานรอน |
เพราะหลงกลเขาซ้อนให้เสียการ ฯ |
| ๏ พระยาครุฑฟังนุชสารแสดง |
มโนแหนงดั่งมณีที่แตกฉาน |
| จึ่งตรัสว่าอ้าดูระหญิงพาล |
ช่างกล่าวสารสอดแก้สำนวนกล |
| เราทราบสิ้นซึ่งระบิลมันขับอ้าง |
จึ่งกระจ่างแจ้งข้ออนุสนธิ์ |
| ได้อัปรยศมาตยาพลาพล |
ดั่งจะด้นดินม้วยด้วยคำพาล |
| เพราะมีชู้ไม่รู้ให้รอบเชิง |
หลงระเริงว่าเจ้ารักสมัครสมาน |
| คิดว่าหงส์จะจงแต่ชลธาร |
กลับบันดาลกลั้วเกลือกด้วยเปือกตม |
| ตัวนางเป็นไทแต่ใจทาส |
ไม่รักชาติรสหวานมาพานขม |
| ดั่งสุกรฟอนฝ่าแต่อาจม |
ห่อนนิยมรักรสสุคนธาร |
| นํ้าใจนางเปรียบอย่างชลาลัย |
ไม่เลือกไหลห้วยหนองคลองละหาน |
| เสียดายทรงวิไลแต่ใจพาล |
ประมาณเหมือนหนึ่งผลอุทุมพร |
| สุกแดงดั่งแสงปัทมราช |
ข้างในล้วนกิมิชาติเบียนบ่อน |
| เรารู้ใจแล้วมิให้อนาทร |
จะพาคืนนครในราตรี ฯ |
| ๏ กากีชุลีกรแล้ววอนว่า |
อนิจจาพระไม่โปรดเกศี |
| บริภาษข้าบาทไม่มีดี |
นี่เนื้อว่าเวรีมาราญรอน |
| เพราะหลงกลไม่รู้จึ่งเสียกล |
หลงฉงนแหนงหน่ายสโมสร |
| แม้นคนธรรพ์ว่าแก้วในอุทร |
ตกจะรอนรานอุราผ่ากาย |
| พระฟังคำข้างเดียวมาเกรี้ยวโกรธ |
ทุเลาโทษขอพิศูจน์สัตย์ถวาย |
| แม้นพิรุธทุจริตก็ควรตาย |
ไม่เสียดายชนม์ชีพเท่ายองใย |
| อยู่หลัดหลัดฤๅจะซัดไปส่งเสีย |
ไม่โปรดเมียจงประหารให้ตักษัย |
| มิขอคืนนครำให้ช้ำใจ |
จะไว้สัตย์สู้ม้วยในสิมพลี ฯ |
| ๏ พระยาครุฑได้สดับคดีนาง |
ยิ่งหมองหมางวางสวาทมารศรี |
| จึ่งตรัสว่าอ้าดูระกากี |
หญิงกลีเล่นลิ้นพิรากล |
| จะเลี้ยงเจ้าเราอัปรยศยศ |
จะฦๅหมดทั่วหล้าเวหาหน |
| ว่าพลางทางอุ้มนฤมล |
ออกจากไพชยนต์ในราตรี |
| เผ่นผงาดผาดผยองล่องฟ้า |
ถึงพาราเจ้าทวีปชมพูศรี |
| วางอนงค์ลงหน้าพระลานคลี |
จึ่งมีรสพจนาดถ์นี่แนะนาง |
| ไปอยู่กับเราเดียวเปลี่ยวนัก |
ที่นี้จักพรั่งพร้อมอยู่ล้อมข้าง |
| เชิญเชยเสวยสุขสวรรยางค์ |
ตั้งแต่ปางนี้ไม่ขอพบกัน |
| ตราบสิ้นดินฟ้าพระเมรุมาศ |
แสนชาติไม่ขอร่วมภิรมย์ขวัญ |
| กว่าจะเสร็จศิวโมกษ์ทางธรรม์ |
สั่งเสร็จรเห็จหันไปสิมพลี ฯ |
| ๏ ฝ่ายบรมพรหมทัตนรินทร |
ทิพากรรุ่งรางสว่างสี |
| พระอ่าองค์สรงพักตรแล้วจรลี |
ไขสีหบัญชรเยื้องชำเลืองมา |
| เห็นกากีศรีสมรบวรนาฏ |
ให้ร้อนราชฤทัยรุ่มดั่งสุมผา |
| พระระงับดับเดือดด้วยปรีชา |
จึ่งเอื้อนพจนาเย้ยยุพินพลัน |
| ว่าดูราสุดาดวงเนตร |
เจ้าประเวศไปสู่พิมานสวรรค์ |
| พี่ตั้งหน้าท่าน้องทุกคืนวัน |
พึ่งเห็นขวัญตาตกถึงธานี |
| จะอยู่ไยในหน้าพระลานเล่า |
ขอเชิญเนาในนิวาสน์ปราสาทศรี |
| พี่ขอบใจในสวาทแสนทวี |
มิเสียทีที่บำรุงผดุงมา |
| แต่ยังเยาว์คุ้มเท่าเป็นเอกองค์ |
ปิ่นอนงค์นางในทั้งซ้ายขวา |
| คิดว่าจะไว้ชื่อให้ฦๅชา |
มิรู้ว่าเริงรวยไปด้วยครุฑ |
| เพราะแรงราคจากรสพาราณสี |
ไปลอยเล่นสิมพลีอันสูงสุด |
| แล้วเบือนบ่ายหน่ายเล่ห์เสน่ห์ครุฑ |
กลับมายุดยึดชมกับคนธรรพ์ |
| หนึ่งแล้วสองเล่าเจ้าซํ้าสาม |
ช่างทำงามพักตราน่ารับขวัญ |
| เมื่อเป็นหญิงแพศยาอาธรรม์ |
จะให้เลี้ยงนางนั้นประการใด ฯ |
| ๏ กากีอภิวันท์ด้วยบัญจางค์ |
กำสรดพลางทางทูลสนองไข |
| เป็นความสัตย์เกิดวิบัติจึ่งจำไกล |
ใช่จะร้างแรมรสบทมาลย์ |
| ด้วยมืดมนอนธการในอากาศ |
ครุฑบังอาจพาพรากไปจากสถาน |
| ข้ารํ่าไห้เพียงจักทำลายปราณ |
แต่โหยหาภูบาลไม่เห็นตาม |
| ข้ารำพันเพิดพ้อไม่ท้อครุฑ |
จะโจนลงในสมุทรไม่เข็ดขาม |
| ขอตายด้วยสัจจาพยายาม |
สุบรรณบินรีบข้ามไปสิมพลี |
| แต่พูนเทวศเนตรนองเป็นโลหิต |
ไม่มีจิตจงรักในปักษี |
| เขาเรืองฤทธิ์จนจิตเป็นสัตรี |
ก็สุดที่แท้ว่ากรรมจึงจำเป็น |
| ถึงกระนั้นจริงใจไม่ปฏิพัทธ์ |
เป็นความสัตย์ว่าไปใครจะเห็น |
| พรํ่าบวงบนเทพเจ้าทุกเช้าเย็น |
ขอให้ครุฑเคลิ้มเคล้นมาส่งคืน |
| พอเจ็ดวันคนธรรพ์ไปถึงสถาน |
ได้แจ้งการภูวนัยไม่มีชื่น |
| ให้อัดอั้นตันจิตดั่งพิษปืน |
สลบลงกับพื้นพิมานบน |
| ซึ่งพี่เลี้ยงทำการทุจริต |
ที่จริงจิตมิได้แจ้งในเหตุผล |
| ดั่งร่างผีมิได้รู้สึกสกนธ์ |
เท็จจริงก็เหมือนจนประจานกาย |
| เพราะกรรมนำเหตุให้หฤโหด |
ประมาณโทษนั้นผิดอยู่แหล่หลาย |
| แม้นมิโปรดเข่นฆ่าก็ท่าตาย |
ขอไว้ลายสู้ม้วยด้วยสัตยา ฯ |
| ๏ นฤบาลฟังสารสำนวนกล่าว |
หทัยผ่าวดั่งเพลิงประลัยหล้า |
| บริภาษโดยราชบัญชา |
อ้าหญิงใจกล้ากลำพร |
| กูเป็นปิ่นไกรกรุงผดุงเดช |
ใช่จะไร้อัคเรศสโมสร |
| อย่าพักกล่าวกลว่าให้อาวรณ์ |
จะเลี้ยงไว้ในนครก็หนักดิน |
| ทุกนิเวศน์เขตขัณฑ์บุรีเรือง |
ถ้ารู้เรื่องจะตำหนิติฉิน |
| ชอบแต่ใส่แพลอยในวาริน |
จึ่งจะหมดมลทินที่นินทา |
| พระตรัสพลางสั่งเสวกามาตย์ |
ก็รับราชโองการนาถา |
| นำนาฏกากีลีลามา |
ถึงท่าใส่แพแล้วลอย เอย ฯ |
