- เจ้าจอมมารดามรกฏ รัชกาลที่ ๕ พ.ศ. ๒๓๙๘-๒๔๕๘
- คำนำ
- คาถาแลโคลงนมัสการ
- บัดนี้จะว่าด้วยราชประเพณี ซึ่งมีอยู่ในราชการทั้งปวง...
- บัดนี้จะได้ชี้แจงพระนาม ซึ่งจารึกในฐานพระ...
- แต่นี้จะว่าด้วยการพระราชพิธี ถือน้ำพระพิพัฒสัตยาต่อไป...
- ดำเนินความในตำนานรัตนพิมพวงษ์นั้นว่า...
- ในคำประกาศนั้นมีความว่า...
- ในวันขึ้นสามคํ่าเวลาเช้า เสด็จออกที่วัดแล้ว...
คาถาแลโคลงนมัสการ
๏ พุท์โธ โย สุท์ธสัน์ตาโน | อุต์ตมาย วิมุต์ติยา |
จัก์ขุมา สัพ์พเญย์เยสุ | ญาเณนาป์ปฏิปุค์คโล ฯ |
๏ องค์ใดใสสร่างแผ้ว | สันดาน |
ด้วยพระวิมุติสาร | เสพย์สร้าง |
ปรีชาจักษุชาญ | ชัดทั่ว ธรรมแฮ |
ใครบ่เปรียบปูนอ้าง | ท่านด้วยปัญญา ฯ |
๏ อัต์ถสัญ๎หิตจารี จ | ตัจ์ฉาวิตถวาจโส |
โลเกกุต์ตมสัต์ถารํ | สัก์กัจ์จัน์ตํ นมามิหํ ฯ |
๏ ประพฤติเลือกแต่ล้วน | ปรมัตถ์ |
เผยพจน์เพียงบรรทัด | เทียบได้ |
เปนเอกอุดมสัตถุ์ | สอนโลกย์ |
ขอนอบคำนับไหว้ | พระนั้นด้วยเศียร ฯ |
๏ ธัม์โม โย เทสิโต เตน | วิมุต์ติสารปาปโน |
อวิช์ชาย จ ตัณ์หาย | สัม์มเทว วิโนทโน ฯ |
๏ ธรรมใดสิ่งชอบแท้ | ทางกลาง |
สรรเพชญ์ตรัสไว้วาง | แจ่มแจ้ว |
สำหรับขับมืดจาง | ใจรงับ สงบนา |
ให้ประสบวิมุติแก้ว | แก่นก้าวโลกีย์ ฯ |
๏ สํวัต์ตเตธ วิญ์ญูนํ | ตัก์การีนํ วิสุท์ธิยา |
สัม์มาทุก์ขัก์ขยังคามึ | สัก์กัจ์จัน์ตํ นมามิหํ ฯ |
๏ อาจให้ผู้เชื่อแท้ | ทำตาม |
บริสุทธิสูญความ | หม่นเศร้า |
บรรลุกระไษยสาม | สิ้นทุกข์ เทียวเฮย |
ขอนบพระธรรมเจ้า | จัดไว้หว่างเศียร ฯ |
๏ สํโฆ โย เตน พุท์เธน | สัม์มาธัม์มัป์ปโพธิโต |
ตํ ตํ เกล๎สวิมุต์โต จ | อกุป์ปาย วิมุต์ติยา ฯ |
๏ หมู่ใดพระดัดน้อม | แนะนำ สอนนา |
ให้ล่วงลุกองธรรม | ที่แล้ว |
เกิดวิมุติบกำ | เริบกลับ คืนแฮ |
ล้างหลุดกิเลศแผ้ว | ผ่องพ้นมารพันธ์ ฯ |
๏ พุท์ธานุพุท์ธตัม์ปัต์โต | สัพ์พสํฆคณุต์ตโม |
สัต์ถุโน ธัม์มทายาทํ | สัก์กัจ์จัน์ตํ นมามิหํ ฯ |
๏ โดยเสด็จข้ามโลกย์พ้น | ภูมิสาม |
อนุพุทธเสนอนาม | ท่านไว้ |
เปนหมู่อุดมงาม | ทายาท ธรรมแฮ |
ข้านบขอนอบไหว้ | หมู่นั้นนาเกษม ฯ |
๏ อุต์ตมํ วัน์ทเนย์ยานํ | วัน์ทตา รตนัต์ตยํ |
สัท์ธาปสาทสํสิท์ธํ | ยัม์ปุญ์ญํ ปสุตํ มยา ฯ |
๏ บุญใดข้านอบน้อม | ไตรรัตน์ |
อันเลิศบูชนิย์พัสดุ์ | แหล่งหล้า |
เสร็จด้วยปสาทศรัท | ธาเชื่อ คุณเฮย |
ไหลหลั่งภูลผลข้า | เพิ่มให้สมประสงค์ ฯ |
๏ นัส์สัน์ตุปัท์ทวา สัพ์เพ | ตัส์สานุภาวสิท์ธิยา |
สมิช์ฌัน์ตุ จ สังกัป์ปา | มมํ ธัม์มสุนิส์สิตา |
๏ ขอเดชบุญนั้นช่วย | กำจัด |
อุบาทว์สรรพพิบัติ | บ่อนร้าย |
ขอเสร็จประสงค์สวัสดิ | นฤโทษ |
สิ่งซึ่งตกกรซ้าย | จุ่งเปลื้องเปลี่ยนขวา ฯ |
๏ วรราชกรัณ๎ยานุส์- | สรํ กิต์เตส์สมัน๎วยํ |
สุทัฬ๎หตัน์ติภาวาย | ปัจ์ฉิมาชนตายิมํ ฯ |
๏ จักเรียบรเบียบเบื้อง | บวร |
พระราชกรัณยานุสร | สืบเชื้อ |
เรียงเรื่องราชกิจถอน | เทียมเทียบ ไว้นา |
หวังจักนุกูลเกื้อ | แก่ผู้ภายหลัง ฯ |
๏ ขอแถลงลักษณบั้น | บรากรณ์ |
พระราชกรัณยานุสร | ชื่อชี้ |
เรื่องราชกิจทอน | ทบเทียบ ไว้นา |
เปนแบบบอกเยี่ยงกี้ | แก่ผู้ภายหลัง ฯ |
(สองบทนี้ความเดียวกัน เห็นจะสำหรับทรงเลือก แต่ยังไม่ได้ทรงเลือก จึง ติดอยู่ทั้งสองบท เปนเนื้อความซ้ำกัน)
๏ ยถาปิ ปัจ์ฉิโม สัพโพ | ชนกาโย สุโกวิโท |
นิท์ทิฏ์ฐานิ กรัณ๎ยานิ | สัพ์พาการวิโรจนํ ฯ |
๏ ชุมชนชัดชาติเชื้อ | เมธา วิเฮย |
จักเกิดภายหลังมา | มากผู้ |
พบฉบับแบบตำรา | ราชกิจ นี้นอ |
ไพโรจน์เรืองเรื่องรู้ | รอบรู้ราวรบิล ฯ |
๏ มูลโต ยาว โรสานา | สัพ์พโส สมเวก์ขิย |
เอกัน์ตํ สัท์ทหิต๎วา จ | นิฏ์ฐังคัน์ต๎วา จ ตัต์ตโต ฯ |
๏ ตราตรวจแต่ต้นถ่อง | ถึงปลาย แล้วนา |
ใดเคลือบจักคลี่คลาย | แจ่มแจ้ง |
วางเชื่อเช่นใจหมาย | เปนหนึ่ง แน่เอย |
ปลงจิตรว่าคำแกล้ง | กลั่นไว้เปนแผ่น ฯ |
๏ สาธุกํ สัม์ปธาเรต๎วา | สัม์มานนาธิมานโส |
ตํ ตํ กรัณ๎ยกาเลสุ | สุเขเนว ยถารหํ ฯ |
๏ เพียรจำกำหนดได้ | สดวกดี |
กระจ่างเจนวาที | ทุกถ้อย |
นับถือเทียบตันตี | ตามบท แบบนา |
กอบกิจการใหญ่น้อย | แน่ได้โดยใจ ฯ |
๏ อนุยุญ์ชิส์สเตตานิ | ยถิจ์ฉัญ์จานุกาหติ |
ตเถตานิ กรัณ๎ยานิ | จิรํ จัต์เตตุมายตึ ฯ |
๏ จักเลือกประกอบเกื้อ | กิจการ |
ตามรบอบแบบบรรหาร | เหตุไว้ |
แบบนี้จักยืนนาน | สืบเนื่อง ฉนำนา |
จักกยกจักหยิบใช้ | ชอบได้โดยประสงค์ ฯ |
๏ รู้แยบจักหยิบใช้ | ชอบการ |
โดยแบบกรัณยขาน | ทุกข้อ |
ตัวเยี่ยงจักยืนนาน | นับเนื่อง ฉนำนา |
เพียงจักรกงรถล้อ | ลากซํ้ารอยหมุน ฯ |
๏ ปัจ์ฉิมัช์ชนกายัส์ส | ปรัม์ปราต์ถ สิท์ธิยา |
ตัน์ตีกตมิมํ ราช- | เนต์ติภูตวรัน๎วยํ ฯ |
๏ เรื่องนี้เราเริ่มไว้ | หวังผล |
เพื่อเสร็จประโยชน์ยล | เยี่ยงอ้าง |
แด่หมู่ปัจฉิมชน | ผู้ฉลาด |
เพียงราชนิติสร้าง | สืบสิ้นอวสาน ฯ |
๏ เรื่องนี้หวังไว้เยี่ยง | อย่างยล |
สายสืบสำเร็จผล | เพิ่มให้ |
แด่หมู่ปัจฉิมชน | แสวงชอบ |
ล้วนราชจารีตไท้ | ธเรศเจ้าภูวดล ฯ |
(น่านี้เปนโคลงอย่างละสองบท เพราะยังไม่ได้ทรงเลือกอย่างข้างต้นนี้)
๏ ปัจ์ฉิมา วิญ์ญุโน ทิส๎วา | สมุเปน์เต๎วว สาธุกํ |
เอกัน์ตัญ์จาวกัป์เปน์ตุ | นิฏ์ฐเมน์ตุ จ ตัต์ตโต ฯ |
๏ วิญญูผู้ปราชญ์พู้น | ภายหลัง |
ยลราชกรณียัง | เยี่ยงนี้ |
จงปลงหทัยหวัง | ทางชอบ |
สันนิฐานเช่นชี้ | ถ่องแท้ทางความ ฯ |
๏ ตํ ตํ กาลวิเสเสสุ | อนุเนน์ตุ ยถารหํ |
ตโต เตสํ สมิช์เฌย์ยุํ | ตํ ตํ สุวัต์ถิวุฑ์ฒิโย ฯ |
๏ แล้วจงผันผ่อนต้อง | ตามกาล |
ตามเหตุแห่งบรรหาร | ที่ใช้ |
ความพิพัฒน์ไพศาล | ศรีสวัสดิ |
พึงเสร็จสำเร็จได้ | แด่ผู้ประพฤติตาม ฯ |
๏ สรวมเดชเทเวศร์ถ้วน | เทวัญ |
จวบจบพิมานสวรรค์ | ฟากฟ้า |
จงช่วยภิบาลบรรณ | แบบฉบับ นี้เฮย |
ให้สถิตย์เนาเนิ่นช้า | ชั่วหล้าแหล่งสลาย ฯ |