คำประกาศจาฤกอนุสาวรีย์ พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าประไพพรรณพิลาศ
ในปราสาทที่บรรจุพระธาตุที่วัดราชบพิธ
๑. จาฤกแผ่นศิลาที่ผนังกลางในปราสาทอนุสาวรีย์
อนุสาวรีย์นี้พระบาทสมเด็จฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งเปนพระบรมชนกนารถทรงสถาปนาขึ้นไว้ เปนที่รฦกถึงพระเจ้าลูกเธอพระองค์เจ้าประไพพรรณพิลาศ อันเปนพระราชธิดาที่สอง ร่วมครรภ์แห่งเจ้าจอมมารดาพร้อม บุตรพระยาพิษณุโลกาธิบดี ประสูตร ณ วัน ๕ ๓ฯ ๙ ค่ำ ปีรกา สัปตศก ศักราช ๑๒๔๗ ตรงกับวันที่ ๑๓ เดือนออคัสต ปีมีคฤสต์ศักราช ๑๘๘๕ มีพระสิริรูปลักษณเปนอันงามละม้ายเหมือนพระพี่นาง เปนที่ทรงพระโสมนัสปราโมทย์ ทรงพระเมตตาชมเชยมิได้ขาด ได้ตามเสด็จพระราชดำเนิรประพาศหัวเมืองมาแต่พระชนม์พรรษาได้ ๓ เดือน จนก่อนน่าจะสิ้นพระชนม์ ๗ วัน มิได้เคยขาดสักครั้งหนึ่งเลย ประชวรสิ้นพระชนม์ ณ วัน ๔ ๗ฯ ๑๒ ค่ำ ปีจอ อัฐศก ศักราช ๑๒๔๘ ตรงกับวันที่ ๑๗ เดือนโนเวมเบอร์ ปีมีคฤสต์ศักราช ๑๘๘๖ พระชนมายุได้หนึ่งปีสามเดือนสี่วัน เปนที่ทรงพระอาไลยเศร้าโศกเปนอันมาก ได้เชิญพระศพสู่พระเมรุบรรพต ณ วัดราชบพิธวัน ๒ ๓ฯ ๒ ค่ำ ปีจอ อัฐศก ศักราช ๑๒๔๘ พระราชทานเพลิงวัน ๔ ๕ฯ ๒ ค่ำ บรรจุพระอังคารในอนุสาวรีย์นี้วัน ๕ ๖ฯ ๒ ค่ำ ทรงพระอุทิศส่วนพระราชกุศลที่ได้ทรงสถาปนาพระพุทธปฏิมากรตามพระชนม์พรรษาวัน...... แลพระพุทธปฏิมากรเท่าพระองค์ อันประดิษฐานบนอนุสาวรีย์นี้ กับทั้งพระราชกุศลซึ่งทรงบำเพญในการพระศพทั้งปวง มีทานเปนต้น ขอจงเปนผลให้สำเรจสุขสมบัติ แก่พระเจ้าลูกเธอนั้น เทอญ
อนุสาวรีย์นี้ได้ประดิษฐานไว้แต่ปีจอ อัฐศก ศักราช ๑๒๔๘ (พ.ศ. ๒๔๒๙)
อปฺปมตฺตา โหนฺตุ
๒. คำฉันท์จาฤกแผ่นศิลาที่เสาเบื้องขวา
ฉันท์ภุชงคปยาต
๏ อนุสสาวรีย์นี้ | บิดามีฤดีถวิล |
สฤษดิ์ไว้จะไว้จิน | ตนานุสร์คนึงถึง |
๏ ประไพพรรณพิลาศเลิศ | ทวีเกิดทวีพึง |
กมลพ่อและพรากจึง | ทวีทุกข์ทวีศัลย์ |
๏ อุบัติมีจะมาดับ | ก็รับรู้ฤแผกผัน |
วิธีธาตุผสมกัน | ก็จำแจกกระจายสลาย |
๏ กระนั้นรู้ก็ยังหวัง | จะให้ยั้งบด่วนดาย |
อำนาจสาตร์และแรงกาย | ผจญได้ก็ดูเอา |
๏ โอะโอ้ผู้จะอาจก่อ | ชลอเลื่อนนครเขา |
และขุดสร้างสมุทเอา | ประเทศถ่อมก็ทำสม |
๏ บสามารถจะปกปัก | ธิดารักประคองชม |
ฉลาดเล่ห์และคำคม | ฤคำอ่อนบวอนไหว |
๏ ฉนี้แล้ธิดาดวง | สมรล่วงนิคาไลย |
จะเหลือแต่เสน่ห์ใน | อุราพ่อบแผกผัน |
๏ ระฦกรักฉลักโศก | สถิตย์ไว้คนึงวัน |
ธิดาจากบิดาจรัล | ประจักษ์ไว้ประจำใจ |
๏ อุบัติแม่ก็มีมา | ณราตรีกำหนดใน |
พฤหัศสุกกะปักษ์ไตร | ดิถีสาวนามี |
๏ สหัสโทศดาเศษ | จตาฬีสเจดปี |
รกาสัปตศกศรี | สวัสดิ์สู่ประสูตรไสมย |
๏ ประไพพรรณพิลาศลับ | ชิวาดับปลาศไป |
ณวันพุฒดิถีไทย | คะรบสัตตะแรมปักษ์ |
๏ ณเดือนกรรติกาพรร | ษจออัฏฐศกศัก |
กะราชหนึ่งกะกึ่งพัก | ณโลกยนี้และลี้กษัย |
๓. โคลงสุภาพจาฤกแผ่นศิลาที่เสาเบื้องซ้าย
๏ โอ้โลกย์เอ๋ยโลกย์ล้น | แต่ทุกข์ |
ทุกข์บมีมีสุข | ห่อนได้ |
ครั้นได้สุขทุกข์รุก | เร่งกลับ ทุกข์นา |
สุขมากหากต้องใช้ | ทุกข์ล้ำกำไร |
๏ ดังใจใคร่ได้ลูก | แฝดทวี เกิดฤๅ |
รู้ว่าห่างเกินดี | จะได้ |
ไม่หมายแต่ว่ามี | ใจมุ่ง |
สมที่มาดปลาดให้ | สุขล้ำคำแถลง |
๏ เตมแรงรักเจ้าสุด | หฤไทย พ่อฤๅ |
ถนอมแทบนับหายใจ | ออกเข้า |
ไปไหนก็พาไป | ไป่ห่าง เหนเลย |
เจริญจิตรพ่อค่ำเช้า | ชื่นน้ำใจชม |
๏ งามสมเสมอลักษณทั้ง | สองสมร |
นฤโรครูปอรชร | แช่มช้อย |
กำลังช่างอ้อชออน | ออดพลอด |
เนื้ออวบองค์น้อยน้อย | น่าเอื้อเอนดู |
๏ หลัดหลัดมาพลัดม้วย | พลันพลัน |
ดังเด็ดบัวบทัน | ผุดน้ำ |
ผิดคาดพลาดนึกอัน | ตรายรวด เรวแม่ |
ใช่แต่ตัดสุขซ้ำ | ทุกข์ร้อยแรงทวี |
๏ มานศรีแม่ม้วยเมื่อ | มัวมล |
อกพ่อมืดมลทน | เทวษคลุ้ม |
แลหานภาดล | หมายสร่าง ใจแม่ |
เหนมืดตราบใดกลุ้ม | อกแห้งฤๅหาย |
๏ ความหมายภายน่าด้วย | เตมใจ |
ความรักท่วมหฤไทย | พ่อแท้ |
ความเพียรพ่อถนอมไชม | แม่มาก พ้นแม่ |
ความจากจำพ่อแพ้ | พ่อพ้นทนทาน |
๏ รู้การว่าร่ำไห้ | ไป่มี คุณเลย |
แต่จะลืมมีศรี | ห่อนได้ |
นึกหน้าน่าปรานี | หน้าลูก น้อยพ่อ |
ไห้ใช่เหนคุณไห้ | หากให้เอนดู |
๏ รู้อยู่กาลล่วงแล้ว | ไป่กลับ คืนแฮ |
ใช่เหตุควรนึกนับ | นั่งเพ้อ |
แต่จิตรจำคิดรงับ | ทุกข์เพราะ ทุกข์นา |
ถ้าไม่คิดคงเก้อ | จักอ้างอันใด |
๏ การในเบื้องน่านั้น | ยังมี |
สิ่งซึ่งคงจะดี | กว่าแล้ว |
ทุกข์มีสุขมีที | ทางเปลี่ยน กันแฮ |
ไม่มากเพียงจิตรแผ้ว | ทุกข์พ้นดลสเบย |
๏ ความเคยสุขทุกข์กล้า | สาหัส ฉนี้ฤๅ |
เปนวิชาชาญถนัด | แน่รู้ |
ไปเปล่าประโยชน์ชัด | เช่นปล่อย เปล่านา |
ผู้ฉลาดสามารถกู้ | กอปใช้ตามกาล |
๏ ปาสาณปราสาทนี้ | จาฤก |
ไว้เพื่อผู้ตราตรึก | ตรวจค้น |
เลื่อมใสสังเวชรรฦก | ตามโลกย์ เปนนา |
เปนหิตานุหิตพ้น | ทุกข์ได้ในปลาย. |