พุทธศักราช ๒๔๓๓ - ๒๔๓๖

​วันจันทร์ วันที่ ๑๙ มกราคม พ.ศ. ๒๔๓๓

ป้าโสมปลุกสามโมง กินข้าวแล้วแต่งตัวใส่เสื้อปักทอง นุ่งผ้าม่วงใส่สายสร้อย ไปแวะตำหนักเสด็จป้าพระนาง^๑ ทูลลา^๒ แล้วไปปราสาท ทูลหม่อมเสด็จลงจุดเทียนไชยยกเศวตฉัตร แล้วทูลหม่อมทรงถวายไตร ตาลิปัต ย่าม เสด็จที่วัดแล้วรับสั่งให้เราถวายต่อไปทั้งหกสิบสี่ รับสั่งให้เรากลับมาก่อน มาถึงโกนผมแล้วไปแต่งตัวที่บน แห่บ่ายสี่โมง แต่งขาวใส่นวมเพชร หม่อมเจ้าหญิงฉวีวิไลยลูกเสด็จลุงกรมหลวงพิชิตเป็นมยุรฉัตร หญิงลูกอาโส^๓กับลูกอาไชยันต์^๔เป็นดอกไม้ทองเงิน เชิญพระแสงเชิญเครื่องล้วนแต่หม่อมเจ้าทั้งนั้น เมื่อแห่ถึงเกยแล้ว ทูลหม่อมทรงชฎาจีบมาคอยทรงรับเรา เราได้ไปนั่งที่ในพระฉาก ฟังสวด แต่คราวนี้มงคลซึ่งโยงสายสิญจน์สำหรับฟังสวด เจ้าพนักงานได้ตั้งพระครอบและถาดสรงพระพักตร์ของหลวง พอพระสวด ทูลหม่อมทรงนำพระครูพราหมณ์เข้าให้น้ำสังข์และนำใบไม้ซึ่งไปทำพิธีโหมกูณฑ์บูชาเพลิงมาให้เราปัด แห่กลับค่ำ ทูลหม่อมกริ้วขุนนางไทยมากว่าไม่มีหัวหน้า ราชทูตฝรั่งก้มหัวอยู่จนยานุมาศเราเดินมา ขุนนางไทยลงนั่งเสียก่อนแล้ว.

​วันอังคาร วันที่ ๒๐ มกราคม พ.ศ. ๒๔๓๓

ตื่นนอนเช้าสามโมงลงไปกินข้าว ในห้องรับแขกเมียขุนนางมามากหลายคน เป็นทีช่วยงาน บ่ายสองโมงเราไปบน แต่งตัวใส่นวมทับทิม วันนี้แห่วันกว่าวานนี้ ทูลหม่อมทรงพระมหากฐินคอยอยู่ที่เกย เมื่อถึงได้ถ่ายรูป ไม่มีการเปลี่ยนแปลกอะไร เหมือนเมื่อวานนี้ แต่เรามีความยินดีมากหน่อย เมื่อเรากำลังแต่งตัว ทูลหม่อมรับสั่งให้แม่เกษรเอาหนังสือฉบับหนึ่งเหรียญมาให้เรา เราได้รางวัลมาจากเอดิเตอที่นอก^๕ส่งมาให้เรา เราได้แต่งหนังสือนี้ไปช้านานแล้ว เรานึกถึงเสมอ อยากจะรู้ว่าจะได้รางวัลหรือไม่ได้ ได้มา เราดีใจมาก

เมื่อถึงปราสาททูลหม่อมเสด็จเข้ามากับพระครูตามเคย แห่กลับค่ำ เรากินข้าวแล้วชวนน้องๆ ไปดูเขาไกรลาศ กลับมาเรือนสี่ทุ่มนาน.

วันพฤหัสบดี วันที่ ๒๙ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๓๓

ตื่นสามโมงเช้า กินข้าวแล้วรีบไปเรียนหนังสือไทย ท่านอาจารย์ไม่มา บ่ายสองโมงมีเศษ ครูมอรันมาสอนหนังสืออังกฤษ แล้วครูเล่าว่าครูไปกินโต๊ะกับกัปตันโยน กัปตันโยนถามถึงเรื่องเราแต่งหนังสือลิตตะโฟก^๖ ว่าเราได้ไปรส กัปตันรู้จากหนังสือพิมพ์สิงคโปร์ ครูแกดีใจมาก เมื่อเวลาไปบอลที่วังทูลหม่อมอา^๗ กัปตันโยนถามเรา เราเข้าใจว่าครูเที่ยวอวด พอครูมาเล่าให้เราฟัง เรายิ่งดีใจมาก บ่ายห้าโมงเรากลับเข้ามาเฝ้าทูลหม่อม.

​วันพุธ วันที่ ๑ เมษายน พ.ศ. ๒๔๓๔

ตื่นนอนสี่โมงเช้า คิดจะไปจัดร้าน แดดร้อนจัดไปไม่ได้ ให้แต่ป้าโสมไป เย็นทูลหม่อมประทมตื่น เราไปเฝ้า ได้ตามเสด็จมาดูที่ร้าน ร้านที่จัดแล้วก็มี ที่ยังกำลังจัดอยู่ก็มี ค่ำเสด็จกลับมาพระที่นั่งเก๋ง ทรงเครื่องแฟนซี ทรงแต่งอย่างทูลหม่อมปู่ เราแต่งอย่างลูกเธอตามเสด็จไปเที่ยว เจ้านายขุนนางแต่งตัวต่างๆ อย่างไทยโบราณบ้าง อย่างกระบวนแห่บ้าง แต่งแขก แต่งพม่า จีน ลาว ไม่เหมือนกันจนคนเดียว สนุกมาก แล้วเข้ามาเฝ้าพร้อมกันที่พระที่นั่งเวหาศจำรูณ.^๘

​วันศุกร์ วันที่ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๓๔

พระนายไวยปลุกสามโมงเช้า บอกว่าสมเด็จแม่เจ็บพระครรภ์^๙ เราดีใจ ออกไปฉันข้าว^๑๐ ที่ห้องสุด คอยฟังเตลโฟนอยู่.

​(ในสมุดจดหมายเหตุประจำวัน พ.ศ. ๒๔๓๔ หลังจากวันที่ ๑ มกราคม ไม่ได้ทรงบันทึกอะไรอีก ในเล่ม พ.ศ. ๒๔๓๕ ทรงบันทึกแต่เพียงว่า)

วันเสาร์ วันที่ ๗ มกราคม พ.ศ. ๒๔๓๕

วันนี้เป็นวันเปิดโรงเรียน “ราชกุมาร" เรามีธุระมาก วุ่นวันยังค่ำ.

​(จนกระทั่งถึง พ.ศ. ๒๔๓๖ จึงทรงบันทึกอีกบ้างเล็กน้อย)

วันพฤหัสบดี วันที่ ๓๐ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๓๖

ชั้นที่ ๑

ข้าพระพุทธเจ้า มหาวชิรุณหิศ

โรงเรียนราชกุมาร วันที่ ๓๐ พฤศจิกายน ร.ศ.๒๖ ๑๑๒

​วันจันทร์ วันที่ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๓๖

วันเกิดโตเรามีปาตี้เลี้ยงข้าวกลางวันให้^๑๑ เจ้านายที่มาแต่งตัวแฟนซีด้วย อยู่ข้างสนุก มีรางวัลแต่งตัว ผู้ตัดสิน ๕ คน คือ อากรมดำรง อากรมขุนนริศ อาสมมต อาไชยันต พระยาเทเวศร^๑๒ น้องหญิง^๑๓ได้ที่ ๑ แต่งตัวเป็นลาว กินข้าวอร่อย ไม่ได้เข้าไปเฝ้า^๑๔

​วันเสาร์ วันที่ ๑๐ มนาคม พ.ศ. ๒๔๓๖

We came on board the “Maha Chakkri” at 8 o’ clock. There was nothing unusual on the way down the river, except that we met the “Aspic” near Paknam. We reached the fort about 10 o’clock and we stopped to pass the night at the deep hole.

วันอาทิตย์ วันที่ ๑๑ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๓๖

At 6 o’clock we started and reached Koh Si Chang about 10; as Papa was not very well, we stopped on board all day.

วันพุธ วันที่ ๒๑ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๓๖

I took a walk in the park……. We saw the eclipse of the moon. Papa took holy bath and delivered money to the court as was the custom.

​วันพฤหัสบดี วันที่ ๒๒ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๓๖

There’s nothing interesting to-day.

วันเสาร์ วันที่ ๒๔ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๓๖

At 6 o’clock we returned on board and sailed about 3.

วันอาทิตย์ วันที่ ๒๕ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๓๖

We reached Bangkok about 4.

(หลังจากนั้นไม่ได้ทรงบันทึกอะไรอีก อีก ๑๐ เดือนต่อมาก็ประชวรหนัก ไม่กี่วันก็เสด็จสวรรคต ตรงกับวันที่ ๔ มกราคม ปีมะเมีย พ.ศ. ๒๔๓๗ พระชนมายุเพียง ๑๖ ปี ๖ เดือน กับ ๗ วัน)

----------------------------