เดือน ๘ จุลศักราช ๑๒๔๕

วัน ๕ ๑ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาบ่ายโปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ เข้าไปเฝ้า ทรงราชการข้างในแล้วหมอกาแวนเข้าไปเฝ้า ครั้นเวลาค่ำ​โปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเข้าไปทรงราชการข้างใน ยังเสด็จออกไม่ได้วันนี้

วัน ๖ ๒ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาบ่ายโปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ เข้าไปทรงราชการต่าง ๆ ข้างใน ครั้นเวลาค่ำโปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเข้าไปทรงราชการต่าง ๆ แล้วหมอกาแวนเข้าไปเฝ้า ยังไม่ได้เสด็จออก พระกำลังยังน้อย

วัน ๗ ๓ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาบ่ายโปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ เข้าไปทรงราชการต่าง ๆ ข้างใน ครั้นเวลาบ่าย ๓ โมงเศษเสด็จออกที่ห้องออกขุนนาง พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร พระองค์เจ้าวัฒนานุวงศ์ พระองค์เจ้ากาญจโนภาศรัสมี กับหม่อมเจ้าซึ่งจะทรงผนวชกราบถวายบังคมลาทรงผนวช ประทับตรัสด้วยราชการต่าง ๆ กับกรมหมื่นพิชิตปรีชากร กรมหมื่นศิริธัชสังกาศ กรมหมื่นเทววงศ์วโรประการ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร จนเวลาบ่าย ๔ โมงเศษเสด็จขึ้น เวลาค่ำโปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเข้าไปทรงราชการต่าง ๆ ข้างใน

​วัน ๑ ๔ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาบ่ายโปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ เข้าไปทรงราชการต่าง ๆ ข้างใน ยังไม่ได้เสด็จออก เพราะพระอาการยังไม่ปกติ เวลาค่ำโปรดให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเข้าไปเฝ้า ทรงราชการต่าง ๆ ข้างใน กรมหมื่นเทววงศ์วโรประการเข้าไปเฝ้าด้วยแล้ว กรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคมเสด็จเข้าไปเฝ้า

วัน ๒ ๕ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาบ่ายโปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ เข้าไปเฝ้า ทรงราชการต่าง ๆ ข้างใน

เวลา ๒ ทุ่มเศษเสด็จออกขุนนาง พระยาราชวรานุกูลนำพระยาราชเสนาซึ่งเป็นข้าหลวงพ้นกำหนดกลับลงมาจากเมืองเชียงใหม่เข้าเฝ้า ทรงตรัสติเตียนการซึ่งขึ้นไปประพฤติการไม่ชอบด้วยราชการ มีเข้ากับลูกเต้าบ่าวทาสเป็นต้น แลไม่เอาใจใส่ในราชการ แล้วโปรดเกล้า ฯ พระราชทานตราตั้งพระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าชุมพลสมโภชเป็นราชเอดเดอแกมป์ ๑ พระองค์เจ้าโสณฑิตยราชเอดเดอแกมป์เป็นเมเยอในกรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ ๑ พระราชทานตราวิจิตราภรณ์แก่จมื่นสุรฤทธิ์พฤฒิไกร ๑ พระศรีเสนาอ่านบอกเมืองอุไทยธานี ๒ ฉะบับ บอกรายงานน้ำฝนต้นเข้าฉะบับ ๑ เรื่องผู้ร้ายฆ่าเด็กปล้นเอาเครื่องแต่งตัวฉะบับ ๑ โปรด​ให้รีบส่งความลงมา ใบบอกเมืองพิชัยเรื่องจีนสัปเยคต์อังกฤษอยู่ในเมืองพิไชยว่าเสื้อแพรดำหายไป ครั้นไปเห็นมีผู้ใส่เสื้อนั้นจำได้ กับจับทหารที่ขึ้นไปรักษาโรงยาฝิ่นเข้ากั้นกางไว้ ข้างฝ่ายทหารก็ฟ้องว่าจีนนั่นมาตู่เอาเสื้อจับเปล่า ๆ แลว่าสู้ทหาร ไม่รู้ที่จะรับเอาฟ้องใครเป็นโจทก์ เพราะข้างจีนก็เป็นสัปเยคต์อังกฤษ ข้างทหารก็ขึ้นไปแต่กรุงเทพ ฯ บอกเป็นการขัดข้องฉะบับ ๑ ดำรัสว่าเหลวไหลอะไรก็ขัข้องไปทุกอย่าง ทำไมจึ่งจะไม่มีอำนาจชำระทหารแลคนสัปเยคต์ เมืองพิไชยก็เป็นศาลตั้งไปจากกรุงเทพ ฯ โปรดให้สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอทรงต่อว่าเสีย ใบบอกเมืองสุรินทร์ ๒ ฉะบับส่งเงินส่วยเร่วฉะบับ ๑ ว่าด้วยจัดคนส่งมาทำการโทรเลขคนหนีได้ชำระส่งคนมาอีกครบจำนวน และจัดการรับ ส่งพระยาศรีสิงหเทพฉะบับ ๑ เมืองขอนแก่นว่าด้วยเลขมีอยู่เดิมเป็นส่วยผ้าขาวบัดนี้ได้ส่งเงินแทนส่วยผลเร่วลงมาฉะบับ ๑ จมื่นสุรฤทธิ์พฤฒิไกรนำออฟฟิศเซอร์แลไปรเวตทหารมหาดเล็กกราบถวายบังคมลาบวช ๔ นาย เสด็จขึ้นประทับออฟฟิศ กรมหมื่นพิชิต กรมหมื่นเทววงศ์ เฝ้าแล้วเสด็จขึ้น โปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเข้าไปเฝ้าทรงราชการต่าง ๆ ข้างใน พระยาภาศกรวงศ์จดหมายกราบบังคมทูลพระกรุณาว่าหลวงศักดินายเวร กราบถวายบังคมลาไปเป็นแม่กองเดินสวนจาก

/*วัน ๓ ๖ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาบ่าย ๓ โมงเศษเสด็จออกห้องออกขุนนาง กรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม กรมหมื่นศิริธัชสังกาศ พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเฝ้า ทรงคิดการที่จะมีกระจาดบูชากัณฑ์เทศนาปฐมสมโพธิ์ ในงานราชสมบัติเท่ากับรัชกาลที่ ๒ ครั้งนี้แล้ว กรมหมื่นเทววงศ์วโรประการ พระยานานาพิธภาษีเฝ้า และหลวงฤทธินายเวรนำมหาดเล็กกราบถวายบังคมลาบวชหลายนาย เวลาบ่าย ๕ โมงเศษเสด็จขึ้น

เวลา ๒ ทุ่มเศษเสด็จออกขุนนาง หลวงเสนีพิทักษ์อ่านบอกเมืองกำแพงเพ็ชร ส่งขี้ผึ้งอากรและเงินแทนขี้ผึ้งฉะบับ ๑ เมืองสุพรรณบุรีว่าด้วยตั้งกองทำรูปพรรณโคกระบือ ตามแขวงกำนันรวม ๙ ตำบล ๑ ฉะบับ พระยาเทพประชุนอ่านบอกพระยาสุรินทรฦาไชยแม่กอง หลวงนราธิกรณ์ฤทธิ์ข้าหลวงบอกริโปตทำโทรเลขแต่วัดใต้เมืองกาญจนบุรีมาถึงห้วยกระบอกเมืองนครไชยศรี ได้มอบการให้พระสุรธรรมไมตรีทำต่อมาฉะบับ ๑ ใบบอกนายทวนมหาดเล็ก กัปตัน หลวงศรีมหาราชา นายเรือสุริยมณฑลว่าด้วยออกไปลาดตระเวรไปถึงเมืองตรัง ได้ข่าวผู้ร้ายปล้นจับได้ชำระยังไม่ได้พวกเพื่อนหมดฉะบับ ๑ พระราชทานสัญญาบัตรตั้งนายคล้ายฮอส์บิตัลซายันต์เป็นขุนวรสุนทโรสถปลัดกรมหมอหลวง ในกรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ ๑ นายจีนมหาดเล็กเป็นหลวงมล​โยธานุโยคเจ้ากรมทนายเลือก ๑ พระยาราชจรานุกูลนำนายน้อยไชยลังกา น้องพระเจ้านครเชียงใหม่เฝ้า โปรดเกล้า ฯ พระราชทานเหรียญสตพรรษมาลาบรอนซ์ดวง ๑ แล้วนำพระอินทคีรีนายด่านเมืองตากกราบถวายบังคมลากลับไปเมือง เสด็จขึ้นประทับออฟฟิศ กรมหมื่นเทววงศ์วโรประการ พระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์ พระองค์เจ้าขจรจรัสวงศ์เฝ้า แล้วตรัสกับกรมหมื่นพิชิตปรีชากร กรมหมื่นภูธเรศธำรงศักดิ์ครู่ ๑ เสด็จขึ้นโปรดให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเข้าไปเฝ้า ทรงราชการต่าง ๆ ข้างใน

อนึ่ง เวลาเย็นวันนี้สวดมนต์ก่อพระฤกษ์พระเจดีย์ ๔ องค์กับศาลาที่วัดราชบพิธ โปรดเกล้า ฯ ให้สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศเสด็จไปทรงจุดเทียน

วัน ๔ ๗ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาเช้า ๒ โมงเศษ โปรดเกล้า ฯ ให้สมเด็จพระนางเจ้ากับพระนางเธอทั้ง ๒ พระองค์ และเจ้าจอมมารดาแพ ไปก่อฤกษ์พระเจดีย์ ๔ องค์ ของสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ ๑ สมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนา ๑ พระนางเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาผ่องศรี ๑ พระนางเธอ พระองค์เจ้าสุขุมาลมารศรี ๑ กับศาลาไว้พระพุทธรูปเท่าตัวของเจ้าจอมมารดาแพที่วัดราชบพิธ

เวลาบ่าย ๕ โมงเศษเสด็จออกห้องออกขุนนาง สมเด็จพระ​เจ้าน้องยาเธอ พระองค์น้อย กรมหมื่นภูธเรศร กรมหมื่นพรหม กรมหมื่นราชภักดิ์ กรมหมื่นศิริธัช กรมหมื่นเทววงศ์ พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ หมอกาแวน เฝ้า ประทับพระแท่นทรงราชการต่าง ๆ จนเวลา ๒ ทุ่มเศษประโคมเรียกขุนนาง พระศรีเสนาอ่านบอกกรุงเก่ารายงานน้ำฝนต้นเข้าฉะบับ ๑ ใบบอกพระยาวิเศษฤาไชยว่าด้วยอ้ายจีนมาผู้ร้ายลุแก่โทษนำจับผู้ร้ายพรรคพวกที่ปล้นกระบือนายร้อยตองสูฉะบับ ๑ เมืองไชยนาทว่าด้วยทำการเผาศพพระกำแหงพลล้านปลัดฉะบับ ๑ เมืองกมลาศรัยว่าด้วยราชบุตรป่วยเป็นไข้ถึงแก่กรรมขอศิลาหน้าเพลิงฉะบับ ๑ เมืองนครนายกขอที่ผูกพัทธสีมาวัดบ้านโคกหวายฉะบับ ๑ พระไพรัชพากย์ภักดีอ่านบอกเมืองสมุทรสงคราม รายงานน้ำฝนต้นเข้าฉะบับ ๑ พระราชทานสัญญาบัตรตั้งขุนพัศดีซ้ายเป็นหลวงพัศดีกลาง ๑ ดำรัสถามพระยาราชวรานุกูลถึงที่พระยาราชเสนาว่าได้บอกเรื่องพระเจ้าเชียงใหม่ จับแมงซาลงมา ที่โปรดให้สอบดูว่าได้บอกหรือไม่นั้น พระยาราชเสนาสารภาพว่าเห็นพระเจ้าเชียงใหม่จัดเรียบร้อยแล้ว ก็ไม่ได้บอกลงมา ดำรัสติเตียนการที่ไม่บอกต่าง ๆ และบอกสั้นไม่เข้าใจบ้าง เหมือนการที่บุตรไปเกิดวิวาทขึ้นก็ปิดเสียต่อเชียงใหม่กล่าวโทษลงมาจึงบอกแก้ตัวลงมา ดำรัสว่าข้าราชการทั้งปวงใครจะเป็นข้าหลวงไปหัวเมืองต่อไป อย่าดูเยี่ยงอย่างพระยาราชเสนา เสด็จขึ้นประทับออฟฟิศ กรมหมื่นภูธเรศร กรมหมื่นเทววงศ์ ​พระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์เฝ้า แล้วพระยาภาศกรวงศ์เฝ้าครู่ ๑ เสด็จขึ้น โปรดให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเข้าไปเฝ้า ทรงราชการต่างๆ ข้างใน

วัน ๕ ๘ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาเย็นโปรดเกล้า ฯ ให้สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ เสด็จออกมารับฎีกาที่ราษฎรทูลเกล้า ฯ ถวายร้องทุกข์ทั้งปวง

เวลาย่ำค่ำเศษเสด็จออกที่ห้องออกขุนนาง กรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม กรมหมื่นเทววงศ์วโรประการ พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ หม่อมเจ้าประวิชเฝ้า ทรงราชการต่าง ๆ เวลายามเศษเสด็จขึ้น

วัน ๖ ๙ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลากลางวันประชุมต่างกรมและข้าราชการ ตรวจข้อบังคับการโทรเลขที่มิวเซียม

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษเสด็จออกที่ห้องออกขุนนาง พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเฝ้า ทรงราชการต่าง ๆ แล้ว พระองค์เจ้าโสณบัณฑิตยเฝ้า แล้วจีนจู๋ถวายฎีกาฉะบับ ๑ เวลาบ่าย ๕ โมงเศษเสด็จขึ้น

เวลาทุ่มเศษเสด็จออกพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย สมโภชพระ​เจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าวัฒนานุวงศ์ พระวรวงศ์เธอชั้น ๒ พระองค์เจ้ากาญจโนภาศรัสมี ซึ่งจะทรงผนวชเวลาพรุ่งนี้ ครั้นเวียนเทียน ๕ รอบพระราชทานน้ำพระมหาสังข์และทรงเจิมพระราชทานแล้ว เสด็จไปประทับตรัสกับข้าราชการทั้งปวงครู่ ๑ แล้ว มาตรัสกับพระบรมวงศานุวงศ์ครู่ ๑ เสด็จขึ้น ในวันสมโภชนี้พระบรมวงศานุวงศ์ข้าราชการใช้เสื้อดำบ้างขาวบ้าง ติดตราเครื่องราชอิสสริยยศบ้างไม่ได้ติดบ้าง

เวลายามเศษ โปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ เข้าไปทรงราชการต่าง ๆ ข้างใน

วัน ๗ ๑๐ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลากลางวัน โปรดเกล้า ฯ พระองค์เจ้าซึ่งจะทรงผนวช ไปทรงผนวชในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดารามเสียก่อน กรมพระปวเรศรวริยาลงกรณ์เป็นพระอุปัชฌาย์ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์เป็นพระกรรมวาจาจารย์ สวดพระองค์เจ้าดิศวรกุมารซึ่งจะเสด็จไปอยู่วัดนิเวศน์ธรรมประวัติ และพระองค์เจ้าวัฒนานุวงศ์ซึ่งจะเสด็จไปอยู่วัดบวรนิเวศ สมเด็จพระวันรัตให้ศีลพระองค์เจ้ากาญจโนภาศรัสมีซึ่งจะไปอยู่วัดโสมนัสวิหาร ครั้นทรงผนวชเสร็จทั้ง ๒ พระองค์แล้วรออยู่

​เวลาบ่าย ๓ โมงเศษ ทรงฉลองพระองค์ยันต์เจ้าสีกรมท่าทรงพระตราเล็ก เสด็จออกทรงพระราชยาน ไปประทับวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงจุดเทียนนมัสการแล้ว ทรงประเคนเครื่องบริกขารแก่พระองค์เจ้าพระดิศวรกุมาร พระองค์เจ้าพระวัฒนานุวงศ์ พระองค์เจ้าเณรกาญจโนภาศรัสมี แล้วโปรดให้ไปรับผ้าข้างใน แล้วมารับผ้าบริกขารกรมพระราชวังบวรสถานมงคล แล้วถวายไตรพระสงฆ์ และรับผ้าพระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายหน้า พระสงฆ์ถวายอติเรกถวายพระพรลาแล้ว เสด็จกลับทางเดิม โปรดให้พระองค์เจ้าพระดิศวรกุมาร พักอยู่ที่วัดราชประดิษฐ์ก่อน ต่อณวัน ๒ ๑๒ฯ ๘ ค่ำ จึงจะได้ขึ้นไปอยู่ที่วัดนิเวศน์ธรรมประวัติ

เวลาค่ำสมโภชหม่อมเจ้าซึ่งจะผนวชพรุ่งนี้ที่พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย แต่ไม่ได้เสด็จออก

เวลา ๒ ทุ่มเศษ โปรดเกล้าฯ ให้กรมหมื่นเทววงศ์วโรประการ พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ เข้าไปทรงราชการต่าง ๆ ข้างใน

วัน ๑ ๑๑ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

โปรดให้หม่อมเจ้า ๘ องค์ซึ่งจะทรงผนวชนั้นไปทรงผนวชเสียที่วัดพระศรีรัตนศาสดารามก่อน สมเด็จพระวันรัตเป็นพระอุปัชฌาย์ ทรงผนวชหม่อมเจ้าโอภาศ หม่อมเจ้าอัธยา หม่อมเจ้าสะอาด หม่อมเจ้าทิณณวุฒ ในกรมขุนวรจักรธรานุภาพ ๔ หม่อมเจ้าขาว ​ในกรมหมื่นภูมินทรภักดี ๑ หม่อมชายเล็กในกรมหมื่นมเหศวรศิววิลาศ ๑ รวมทรงผนวชเป็นภิกษุ ๖ องค์ หม่อมเจ้าหลงในกรมพระเทเวศรวัชรินทร์ ๑ หม่อมเจ้าชายเล็กในกรมหลวงวงศาธิราชสนิท ๑ ทรงผนวชเป็นสามเณร ๒ องค์ หม่อมเจ้าพระโอภาศ หม่อมเจ้าพระชายเล็ก หม่อมเจ้าเณรหลง หม่อมเจ้าเณรชายเล็ก ไปอยู่วัดนิเวศน์ธรรมประวัติ ๔ องค์ หม่อมเจ้าพระสะอาด อยู่วัดราชประดิษฐ์ ๑ หม่อมเจ้าพระอัธยา อยู่วัดบุญศิริมาตยาราม ๑ หม่อมเจ้าพระทิณณวุฒ อยู่วัดพระนามบัญญัติ ๑ หม่อมเจ้าพระขาว อยู่วัดราชบพิธ ๑ ครั้นทรงผนวชเสร็จแล้วรออยู่

เวลาบ่าย ๔ โมงเศษ เสด็จออกทรงพระราชยาน ไปประทับวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงจุดเทียนนมัสการแล้ว ทรงประเคนบริกขารแก่หม่อมเจ้าพระ หม่อมเจ้าเณรทั้ง ๘ องค์ และโปรดให้เข้าไปรับผ้าข้างใน และรับผ้าพระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายหน้า พระสงฆ์ถวายยถาอติเรก ถวายพระพรลาแล้ว เสด็จกลับทางเดิม

เวลา ๒ ทุ่มเศษ โปรดเกล้าฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติและกรมหมื่นเทววงศ์วโรประการ เข้าไปเฝ้าทรงราชการต่าง ๆ ข้างใน

อนึ่ง เวลาเช้าวันนี้ โปรดให้พระองค์เจ้าพระที่ทรงผนวชใหม่ และพระสงฆ์วัดราชประดิษฐ์ วัดนิเวศน์ธรรมประวัติ เข้าไปรับบิณฑบาตที่ต้นมิดตะวัน ข้างพระที่นั่งภาณุมาศจำรูญ ในพระบรมมหาราชวัง

​เวลาค่ำ พระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์ ที่ออฟฟิศโทรเลขและไปรษณีย์ที่ปากคลองโอ่งอ่าง ในการเปิดสายโทรเลข

วัน ๒ ๑๒ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาเช้า ๔ โมงเศษ ฤกษ์เปิดสายโทรเลขแต่กรุงเทพ ฯ ไปต่อกับสายฝรั่งเศสที่เมืองพระตะบอง บอกพระราชหัตถเลขาไปถึงคอเวอนเนอร์เมืองไซ่ง่อน พระสงฆ์ชยันโต ประโคมแตรสังข์พิณพาทย์ และแตรวงสรรเสริญพระบารมีแล้ว มีเวียนเทียนต่อไป สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ ทรงบอกไปถึงพระยาคธาธรธรณินทร์ กรมหมื่นเทววงศ์วโรประการ บอกไปถึงหม่อมเจ้าปฤษฎางค์ราชทูตวิเศษณกรุงลอนดอน

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษ เสด็จออกดรอวิงรูม กรมหมื่นเทววงศ์วโรประการ พระองค์เจ้าโสณบัณฑิตยเฝ้า แล้วเสด็จประทับซิตติงรูม พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเฝ้า ทรงการต่าง ๆ แล้ว กรมหมื่นศิริธัชสังกาศเฝ้า ทรงฎีกาความต่าง ๆ กรมหมื่นนเรศวรฤทธิ์เฝ้า เวลาบ่าย ๔ โมงเสด็จขึ้น

เวลาวันนี้ เป็นวันประสูติกรมสมเด็จพระเทพศิรินทรามาตย์ เวลาเช้าโปรดให้เลี้ยงพระสงฆ์เสีย และสดัปกรณ์เสียด้วย เวลาค่ำโปรดให้พระองค์เจ้าจิตรเจริญไปให้พระสวดมนต์เสียก่อนแล้วเสด็จลง พระอริยมุนีถวายเทศนากัณฑ์ ๑ กรมหมื่นพิชิต ฯ กรมหมื่น​ภูธเรศร ฯ กรมหมื่นเทววงศ์ ฯ เฝ้า ทรงแจกเงินพระบรมวงศานุวงศ์แล้วเสด็จขึ้น โปรดให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ เข้าไปทรงราชการต่าง ๆ ข้างใน

วัน ๓ ๑๓ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาวันนี้เช้าโมงเศษ พระยาพิพัฒนโกษา (ทับ) ถึงแก่กรรม เวลาบ่าย ๒ โมงเศษเสด็จออก กรมหมื่นศิริธัชสังกาศเฝ้า ทรงฎีกาแล้ว หม่อมเจ้าประวิช เจ้าหมื่นไวยวรนารถ เจ้าหมื่นศรีสรรักษ์เฝ้า ถวายแผนที่บ้านซึ่งวิวาทกัน โปรดให้กรมหมื่นภูธเรศรทรงตัดสิน สมเด็จกรมหลวงพระองค์ใหญ่ พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเฝ้า ทรงการต่าง ๆ เวลาบ่าย ๔ โมงเสด็จกลับขึ้น

เวลาค่ำ สวดมนต์ฉลองเทียนพรรษา ที่พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย โปรดให้พระองค์เจ้ารพีพัฒนศักดิ์เสด็จไปทรงจุดเทียนเวลาค่ำ โปรดให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ เข้าไปเฝ้าทรงราชการต่าง ๆ ข้างใน

วัน ๔ ๑๔ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาเช้าวันนี้ โปรดให้เลี้ยงพระที่พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัยในการฉลองเทียนพรรษาเสียก่อน และเลี้ยงพระสงฆ์ที่แปลพระไตรปิฎกใหม่จะตั้งเป็นเปรียญวันนี้ด้วย แล้วนิมนต์มาพร้อมกันอยู่ใน​ท้องพระโรง พระที่นั่งจักรีมหาปราสาท เวลาบ่าย ๒ โมงเศษเสด็จออก ทรงประเคนผ้าไตรแพรย่ามเข้มขาบเขียว ตาลิปัตรเปรียญพื้นดาดปักดิ้น แก่หม่อมเจ้าพระภุชงค์ ๔ ประโยค ในพระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมขุนเจริญผลพูนสวัสดิ์ วัดราชบพิธ ๑ ผ้าไตรแพรย่ามเข้มขาบเขียว ตาลิปัตรเปรียญพื้นโหมดปักเลื่อม แก่หม่อมราชวงศ์พระโล้น ๔ ประโยค วัดโสมนัสวิหาร ๑ หม่อมราชวงศ์พระเจริญ ๕ ประโยค วัดระฆังโฆสิตาราม ๑ ผ้าไตรแพรย่ามเข้มขาบเขียว ตาลิปัตรเปรียญพื้นตาดปักเลื่อม แก่พระมหาเขมาภิรโต (ยัง) ๘ ประโยค วัดโสมนัสวิหาร ๑ ผ้าไตรแพรแกมผ้าย่ามอัตหลัดแดง ตาลิปัตรเปรียญพันแพรต่วนแดงปักเลื่อม แก่พระเปรียญ ๕ ประโยคทั้งปวง กับผ้าไตรและย่ามเหมือน ๕ ประโยค ตาลิปัตรเปรียญพื้นแพรต่วนน้ำเงินปักเลื่อม แก่เปรียญ ๔ ประโยคทั้งปวง ผ้าไตรผ้าย่ามอัตหลัดแดง ตาลิปัตรเปรียญพื้นแพรต่วนเขียวปักเลื่อม แก่เปรียญ ๓ ประโยคทั้งปวง กับเณรเปรียญนั้นได้ตาลิปัตรใบตาลขลิบลูกไม้ ย่ามอัตหลัดแดง บาตร ถุงสักหลาด ๔ ประโยค ไตรแพรแกมผ้า ๑ ประโยคผ้า แล้วพระสงฆ์ถวายอติเรกถวายพระพรลาแล้ว ทรงประเคนผ้าจีวรแก่พระสงฆ์ที่แปลพระไตรปิฎก ได้แต่ ๒ บ้าง ๑ บ้างนั้น แล้วเสด็จขึ้น

เวลาค่ำ โปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ เข้าไปทรงราชการต่าง ๆ ข้างใน

/*วัน ๕ ๑๕ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลา ๔ โมงเศษ เสด็จลงทรงบาตรข้างในแล้ว เสด็จไปนมัสการถวายพุ่มที่พระพุทธรัตนสถานพระพุทธนิเวศน์และบรมพิมาน แล้วเสด็จออกทางพระที่นั่งอนันตสมาคม ทรงพระราชยานไปประทับวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงจุดเทียนนมัสการ กรมพระปวเรศรวริยาลงกรณ์ถวายศีลแล้ว ทรงประเคนพระสงฆ์รับพระราชทานนั้น ในการเข้าปุริมพรรษา ทรงจุดเทียนพรรษา นมัสการพระพุทธรัตนปฏิมากรแก้วมรกต และพระราชทานเทียนให้พระบรมวงศานุวงศ์ไปทรงจุดณวัดต่าง ๆ และที่ต่าง ๆ ทรงประเคนพุ่มแก่พระสงฆ์ราชาคณะ และพระบรมวงศานุวงศ์ซึ่งทรงผนวช และโปรดให้จ่ายพระราชทานถานานุกรมเปรียญทั้งปวงแล้วเสด็จกลับ ทรงพระราชยานมาประทับพระทวารเทเวศร์ เสด็จขึ้นทางพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย นมัสการหอพระและหอพระบรมอัฐิ แล้วเสด็จออกมาประทับพระทวารเทวราชมเหศร พระราชทานพระนขาพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว แก่พระองค์เจ้าโสณบัณฑิตยในการที่จะไปลอนดอนครั้งนี้แล้วเสด็จขึ้น

เวลาบ่าย ๕ โมงเศษ โปรดเกล้า ฯ ให้กรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคมตามเสด็จสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ ไปทรงจุดเทียนพรรษาและถวายพุ่มที่วัดพระเชตุพน พระองค์เจ้าโสณบัณฑิตยตามเสด็จสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ ​ไปทรงจุดเทียนพรรษาและถวายพุ่ม พระสงฆ์ที่วัดราชประดิษฐ์และวัดราชบพิธ

เวลาค่ำโปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเข้าไปทรงราชการต่าง ๆ ที่ข้างใน

วัน ๖ ๑ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาเช้ามีเลี้ยงพระสดัปกรณ์กาลานุกาลที่พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย แต่ไม่ได้เสด็จออก

เวลาบ่าย ๕ โมงเศษเสด็จออกเวตติงรูม พระองค์เจ้าทองแถมถวัลยวงศ์เฝ้า ถวายหีบสำหรับเก็บไดอรีหลวงนำเบอร์ ๘ หีบ ๑ จุ ๖ เล่ม ทองแดงก้าไหล่ทองมีกระจกด้าน ๑ ทำงามดี พระราชทานสัญญาบัตรอย่างกลางตั้งดาเนียลวินเซอร์เป็นหลวงอนุกรราชกิจแล้ว เสด็จทรงพระราชยานไปประทับวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงจุดเทียนนมัสการแล้ว เสด็จขึ้นไปสรงทรงเครื่องพระพุทธรัตนปฏิมากรแก้วมรกตเปลี่ยนเป็นวัสสานฤดูแล้ว พระราชทานน้ำสังข์พระบรมวงศานุวงศ์ และทรงปรายพระสุหร่ายพระราชทานข้าราชการแล้ว เวียนเทียนสมโภชพระราชทานพระเกศาแก่กรมหมื่นนเรศวรฤทธิ์ ในการที่จะไปลอนดอนครั้งนี้แล้ว กรมหมื่นนเรศวรฤทธิ์ กรมหมื่นเทววงศ์เฝ้า โปรดให้พระองค์เจ้ากิติยากรวรลักษณ์ไปทรงจุดเทียนพรรษาในพระศรีรัตนเจดีย์แล้ว เสด็จกลับทางเดิมเสด็จขึ้น

​เวลาค่ำโปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเข้าไปทรงราชการต่าง ๆ ข้างใน

วัน ๗ ๒ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษเสด็จออก พระยารัตนโกษา กรมหมื่นเทววงศ์ พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเฝ้า ทรงราชการต่าง ๆ พระยาโชฎึกเฝ้า และขุนทองสื่อกับจีนเฝ้าถวายของ เวลาบ่าย ๔ โมงเศษเสด็จขึ้น

เวลา ๒ ทุ่มเศษเสด็จออกขุนนาง พระกวีเสนาอ่านบอกเมืองหนองหาร ๖ ฉะบับ ว่าด้วยเงินส่วยกอง ๑ เก็บไม่ได้ เพราะเกิดปล้นกันขึ้น เก็บแต่ที่ได้ส่งมาฉะบับ ๑ เรียงเขตต์แดนคาบเกี่ยวกับเมืองสกลนคร พระยามหาอำมาตย์ตัดสินแบ่งเกินเข้ามาในเขตต์เมืองหนองหาร ขอถอนเสานั้นเสีย ขอเอาตามเจ้าพระยาบดินทรเดชาตัดสินแบ่งไว้แต่เดิมฉะบับ ๑ ว่าด้วยเงินส่วยกอง ๑ มีผู้ขัดขวางไม่ให้เก็บ ๆ แต่ที่ได้ส่งมาฉะบับ ๑ ส่งเงินส่วยอีกกอง ๑ ฉะบับ ๑ ว่าด้วยเงินส่วยกอง ๑ เมืองสกลนครขัดขวางเกียดกันเอาตัวเลขไป เก็บแต่ที่ได้ส่งมาฉะบับ ๑ ส่งขี้ผึ้งอากรฉะบับ ๑ ใบบอกเมืองชนบท ๒ ฉะบับ ส่งเงินแทนส่วยทองฉะบับ ๑ ว่าด้วยอุปฮาดถึงแก่กรรม ขอศิลาหน้าเพลิงฉะบับ ๑ เมืองขุขันธ์ขอหลวงยกบัตรเมืองอุทุมพรพิไสยเป็นเจ้าเมืองอุทุมทรพิไสยฉะบับ ๑ พระ​นรินทรราชเสนีอ่านบอกเมืองนครเขื่อนขันธ์ ว่าด้วยเจ้าภาษีเก็บภาษีเรือ ภาษีปลา ผิดท้องตราบังคับว่ากล่าวก็ไม่ฟังฉะบับ ๑ เมืองไชยา ๒ ฉะบับ ส่งเงินปี้จีนฉะบับ ๑ ขอนายกลิ่นมหาดเล็กน้องพระยาไชยา เป็นผู้ช่วยราชการฉะบับ ๑ เมืองปทิวส่งเงินปี้จีนฉะบับ ๑ พระไพรัฐพากยภักดีอ่านบอกเมืองจันทบุรี ว่าด้วยรายจำนวนเก็บภาษีคนทำบ่อพลอยฉะบับ ๑ เสด็จขึ้นประทับออฟฟิศกรมหมื่นเทววงศ์ กรมหมื่นประจักษ์เฝ้า ครู่ ๑ เสด็จขึ้น

แล้วโปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเข้าไปทรงราชการต่าง ๆ ข้างใน

วัน ๑ ๓ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาเช้า ๒ โมงเศษเสด็จออก ทรงพระราชยานไปประทับพระที่นั่งราชกิจวินิจฉัย ตรัสกับเจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ เจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดี เจ้าพระยามหินทรศักดิธำรง และพระบรมวงศานุวงศ์ข้าราชการทั้งปวงที่มาส่งเสด็จครู่ ๑ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอพระองค์น้อยเฝ้าแล้ว เสด็จลงทรงเรือพระที่นั่งเวสาตรี พร้อมด้วยพระบรมวงศานุวงศ์ข้าราชการฝ่ายหน้าฝ่ายใน แต่สมเด็จพระนางเจ้าไม่ได้ตามเสด็จพระราชดำเนิน เพราะสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าสมมติวงศ์วโรทัยประชวร ออกเรือพระที่นั่งแต่ท่าราชวรดิฐ แล่นขึ้นไปตามลำแม่น้ำถึงบางไทร เรือพระที่นั่งติดน้ำ​ทอดสมอหยุดที่นั้น เสด็จลงทรงเรือพระที่นั่งโสภณภควดีขึ้นไปประทับพระราชวังบางปะอิน เสด็จขึ้นประทับตรัสกับสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอครู่ ๑ เสด็จไปนมัสการเทวรูปที่พลับพลา ทอดพระเนตรงิ้วซึ่งเป็นที่พักอยู่นั้นแล้ว เสด็จไปทอดพระเนตรศาลเหมมนเทียรเทวราชครู่ ๑ เสด็จขึ้นประทับพระที่นั่งอุทยานภูมิเสถียร เวลาค่ำโปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเข้าไปทรงราชการต่าง ๆ ข้างใน

วัน ๒ ๔ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาบ่าย ๓ โมงเศษเสด็จออกพระที่นั่งวโรภาศพิมาน กรมหมื่นนเรศร กรมหมื่นพิชิต พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ พระยามหามนตรี พระวิสูตรสาครดิฐ หมอกาแวนเฝ้า ทรงการต่าง ๆ ครู่หนึ่ง เสด็จลงทรงเรือพระที่นั่งเก๋งทองทั้งแท่งไปประทับวัดนิเวศน์ธรรมประวัติ นมัสการพระพุทธนฤมลธรรโมภาศและที่ต่าง ๆ แล้วเสด็จไปประทับบนตำหนักพระองค์เจ้าพระดิศวรกุมาร ตรัสปราศรัยต่าง ๆ และทรงประเคนพุ่มแล้วเสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรกุฎีที่อยู่หม่อมเจ้าพระหม่อมเจ้าเณร และพระทหารมหาดเล็กซึ่งขึ้นมาอยู่วัดนี้ แล้วเสด็จกลับพระราชวัง

เวลาค่ำโปรดให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเข้าไปทรงราชการต่าง ๆ ในพระที่นั่งอุทยานภูมิเสถียร

​วัน ๓ ๕ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาเช้า ๕ โมงเศษเสด็จออก ทรงเรือพระที่นั่งเก๋งทองทั้งแห่ง ไปประทับวัดนิเวศน์ธรรมประวัติ เสด็จเข้าในพระอุโบสถ ทรงจุดเทียนนมัสการแล้ว พระญาณรักขิตถวายศีล ทรงประเคนพระสงฆ์วัดต่าง ๆ ในแขวงกรุงเก่ารับพระราชทานฉัน ในพระอุโบสถที่ศาลาการเปรียญและหอฉัน แล้วทรงถวายพุ่มพระพุทธนฤมลธรรโมภาศแล้ว ทรงประเคนพุ่มแก่พระสงฆ์ราชาคณะ พระองค์เจ้าพระพระครูถานานุกรมเปรียญ หม่อมเจ้าพระหม่อมเจ้าเณร และสามเณรเปรียญในวัดแขวงกรุงเก่าทั้งสิ้น และพระอันดับวัดนิเวศน์ธรรมประวัตินี้ด้วย แล้วเสด็จไปนมัสการถวายพุ่มพระคันธารราษฎร์ พระศรีมหาโพธิ์ พระนาคปรกลีลาโบราณ พระสถูปบนหอระฆังหลังพระอุโบสถ พระพุทธรูปฉลองพระองค์สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์และหอพระไตรปิฎก และทรงแจกเงินพระราชทานเด็กเรียนหนังสือและครูสอนหนังสือ แล้วเสด็จกลับพระราชวัง ประทับพระที่นั่งวโรภาศพิมาน กรมหมื่นนเรศร กรมหมื่นพิชิต พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเฝ้า ทรงการต่าง ๆ แกรซีกับมูลเล่อร์เฝ้าถวายแผนที่ซึ่งจะทำพระที่นั่งวโรภาศพิมานใหม่ เวลาบ่าย ๓ โมงเศษเสด็จขึ้น

เวลาค่ำโปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเข้าไปทรงราชการต่าง ๆ ที่พระที่นั่งอุทยานภูมิเสถียร

​วัน ๔ ๖ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษ สมเด็จพระนางเจ้าเสด็จขึ้นมาแต่กรุงเทพ ฯ โดยเรือกลไฟอาเลกแซนดรี กรมหมื่นเทววงศ์วโรประการตามเสด็จขึ้นมาด้วย

เวลาบ่าย ๓ โมงเศษเสด็จออกพระที่นั่งวโรภาศพิมาน พระอมราภิรักขิตถวายเทศนาตามธรรมเนียมเข้าพรรษากัณฑ์ ๑ จบแล้ว เสด็จขึ้นครู่ ๑ เสด็จออก กรมหมื่นนเรศรวรฤทธิ์ กรมหมื่นเทววงศ์วโรประการ พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ พระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์เฝ้า ทรงการต่าง ๆ จมื่นจงซ้ายนำพระยากระสาตราฤทธิรงค์ ซึ่งมาทำนาของกรมพระราชวังบวรสถานมงคลเฝ้าถวายของ เวลาบ่าย ๕ โมงเศษเสด็จขึ้น

เวลาค่ำโปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเข้าไปเฝ้าทรงราชการต่าง ๆ ในพระที่นั่งอุทยานภูมิเสถียร

กรมหมื่นภูธเรศร คัดคำชัณสูตรทูลเกล้า ฯ ถวาย ๓ เรื่อง เรื่องหนึ่งว่า จีนงึนไหลลูกจ้างอำแดงจัน นอนอยู่ที่พาไลยหน้าโรงอำแดงจัน มีคนร้ายลอบมาฟันเอาจีนงึนไหลตาย ได้ความว่าจีนแดงเป็นผู้ฟัน แต่จีนแดงหนีไปยังหาได้ตัวไม่ ทรงเซ็นให้สืบเอาตัวจีนแดงให้ได้

เรื่องหนึ่งว่า หม่อมหลวงพร้อม ฟันหม่อมหลวงทองคำตาย ได้ตัวหม่อมหลวงพร้อมมาถาม ให้การว่าหม่อมหลวงทองคำเมาสุรา ​ถือหลาวขึ้นไปลักของหม่อมหลวงพร้อมวิวาทกันขึ้น หม่อมหลวงทองคำแทงเอาหม่อมหลวงพร้อม ๆ จึงฟันเอา ทรงเซ็นให้เอาขึ้นให้ลูกขุนปรึกษา เรื่องหนึ่ง อ้ายอ่วมทาสหม่อมราชวงศ์ฉายวิวาทกับอีลิ้มภรรยา อ่ายอ่วมเตะถีบทุบตีอีลิ้มจนตาย ได้ตัวอ้ายอ่วมมาถามรับเป็นสัตย์ ทรงเซ็นให้เอาขึ้นลูกขุนปรึกษา ทรงสั่งเวลาวานนี้ทั้ง ๓ ราย

วันนี้กรมหมื่นนเรศร กับพระองค์เจ้าโสณ เจ้าหมื่นสรรเพธถวายหนังสือคนละฉะบับ กราบถวายบังคมลากลับไปลงกรุงเทพฯ เวลาพรุ่งนี้ กับกรมหมื่นนเรศร ขอรับพระราชทานเงินกลางปีล่วงหน้าไปก่อน โปรดพระราชทาน

กรมหมื่นประจักษ์ ทูลเรื่องคนล้อมวังที่จ่ายมาเป็นทหารนั้น จ่ายขาดมาแต่บิดาลูกหมู่คงกรม สมเด็จกรมหลวงภาณุพันธุวงศ์ตอบพระราชหัตถ์ เรื่องฝรั่งที่จะจ้างนั้น เป็นคนดีมีความเพียรมาก และเรื่องที่ขอรับพระราชทานอินสตรักชั่นการเรือรบเข้ามานั้น ว่าจวนเรือจะออกจึงเขียนหนังสือย่อไป ที่ทูลถามนั้นคือเรื่องราคาค่าบอกคำโทรเลข บัดนี้ยังรอกงสุลฝรั่งเศสยังหามาปรึกษาไม่ อนึ่งได้มีหนังสือถึงกงสุลเตือนให้นัดวันให้อินยิเนียมารับเงินเดือนที่ค้างก็ยังหาได้ตอบไม่ อีกฉะบับหนึ่งส่งหนังสือพระยาศรีบอกข้อราชการโทรเลข ๒ ฉะบับ หนังสือพระยาคธาธรฉะบับ ๑ ว่าด้วยเรื่องค่าโสหุ้ยพระอภัยพิทักษ์ ขุนวิทยา ไปไซ่ง่อนนั้น จะออกเงินใช้ไม่รับ​พระราชทานเงินหลวง และว่าด้วยมองซิเออร์เปรียงเสมียนที่สเตชั่นพระตะบองพูดจาเกะกะ ด้วยเรื่องให้จัดเรือไปรับเสมียนและเครื่องของโทรเลข ไปประจำสเตชั่นเมืองมงคลบุรี พระยาคธาธรว่ายังไม่มีตราบังคับ และข้างท้ายว่าด้วยเสมียนฝรั่งเศสเข้ามาถึงกรุงเทพ ฯ พร้อมแล้วจะจัดไปตามสเตชั่นต่าง ๆ มีพระราชหัตถ์ตอบด้วยเรื่องการที่จะตอบพระยาคธาธรธรณินทร์ และที่จะจัดสเตชั่นนั้นเป็นการดีแล้ว กับมีพระราชหัตถ์สั่งกรมหมื่นประจักษ์ให้ทำบุญวันสวรรคตพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้าในวัน ๒ ๑๑ฯ ๘ ค่ำตามเคย ฉะบับ ๑ ถึงเจ้าพระยาสุรวงศ์กำหนดวันเสด็จกลับวัน ๔ ๑๓ฯ ๘ ค่ำ

วัน ๕ ๗ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

บ่ายเกือบ ๔ โมง เสด็จออกพระที่นั่งวโรภาศพิมาน พระอมราภิรักขิตถวายเทศนาจบแล้ว สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอมาเฝ้า นำใบบอกนายแกว่นคชสารมาอ่านบอกถวาย คือหนังสือพระยาราชวรานุกูล หลวงเสนีพิทักษ์ ทูลสมเด็จกรมพระ นำหนังสือบอกพระยากวีหลายฉะบับ อ่านหนังสือนำเสร็จแล้ว รับสั่งว่าถ้าจะอ่านใบบอกให้หมดเห็นจะถึงค่ำ ด้วยใบบอกมากนักถึงหีบ ๑ มีหนังสือสมเด็จกรมพระถวายต่างหากอีกหอบ ๑ ทรงรับเข้าไปทรงข้างใน เสด็จขึ้นบ่าย ๕ โมงเศษ อนึ่ง ใบบอกพระยาศรีที่ทรงรับวันนี้นั้น มีบอกข่าวช้างเผือกพลายสูง ๓ ศอกคืบ งายาว ๘ นิ้ว ส่งขนเข้ามา​ด้วย ว่าขนยาวเสมอนางพระยาบ้านนา แต่หางไม่สู้จะขาว

เวลาเช้าวันนี้ไม่ได้ทรงบาตร เพราะฝนตกไม่หยุดพร่ำเพรื่อไป โปรดเกล้า ฯ ให้เจ้าพนักงานเอาของที่จะทรงบาตรไปถวายพระสงฆ์สามเณรที่วัดนิเวศน์และวัดชุมพล กรมหมื่นประจักษ์ มีโทรเลขกราบบังคมทูลว่า เมื่อคืนนี้เวลา ๒ ยาม พระบวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ายุคุนธรสิ้นพระชนม์ ประชวรเป็นโรคสำหรับบุรุษมาช้านาน โปรดเกล้า ฯ ให้เจ้านายไว้ทุกข์ตามแบบ นับวันนิ้เป็นวันที่ ๑ ไป

อนึ่ง กรมหมื่นประจักษ์ โทรเลขขึ้นมากราบทูลว่า ได้ลงมือปลูกโรงกระจาดในพระบรมมหาราชวังเวลาวันนี้

ค่ำไม่ได้เสด็จออก ทรงราชการต่าง ๆ ในพระที่นั่งอุทยานภูมิเสถียร คือสมเด็จกรมหลวงภาณุพันธุวงศ์วรเดช ถวายหนังสือว่าด้วยการโทรเลขบางปะอินประโยชน์น้อย ไม่ใคร่ได้ใช้ ขอทำต่อขึ้นไปกรุงเก่า ขอให้เจ้าพระยาหลเทพเกณฑ์เลขกรุงเก่าทำ และขอให้หม่อมแดงเป็นนายงาน มีพระราชหัตถเลขาตอบทรงเห็นชอบ แต่คนที่จะทำการนั้น เลขกรุงเก่าไม่มี ต้องใช้คนกองโคเมืองสระบุรี ฯ เจ้าพระยาภาณุวงศ์มีหนังสือ ส่งหนังสือลอร์ดแกรนวิลถึงหม่อมเจ้าปฤษฎางค์ เรื่องความมองซวยกง ขอให้ชำระใหม่ที่ศาลเมืองเชียงใหม่ กับส่งสัญญาคอนเวนชั่นสุรากับโปรตุเกสมาด้วย กับส่งหนังสือมิสเตอร์เอสดีเยมิซอนแอกติง กงสุลสยามเมืองบเตเวียลา​ไปยุโรป ให้มิสเตอร์อุยเลียมรอแลนด์ว่าการแทน กับว่าด้วยเรือวาลเวดมาถึง กงสุลฝรั่งเศสคนใหม่ชื่อมองซิเออเลอกอมเตเดอเกอร์การาเดกมาหา อีกฉะบับ ๑ ส่งหนังสือราชทูตอเมริกัน นำคำถวายพรในการเปิดสายโทรเลข ลงชื่อกงสุลทุก ๆ ชาติ ขาดแต่กงสุลวิลันดาคนเดียว

วัน ๖ ๘ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาเช้าไม่ได้ทรงบาตร เพราะฝนตก โปรดเกล้า ฯ ให้เอาของไปถวายพระที่วัด เหมือนเวลาวานนี้ กลางวันไม่ได้เสด็จออกพระที่นั่งวโรภาศ เลิกทรงธรรมบ่าย ๔ โมงข้างใน เสด็จไปถวายพุ่มวัดนิเวศน์ธรรมประวัติ มีกระบวนบกเรือพร้อมทุกอย่าง ค่ำทรงราชการข้างใน มีหนังสือต่าง ๆ คือ หนังสือสมเด็จกรมพระถวาย เมื่อวัน ๕ ๗ฯ ๘ ค่ำ คือหนังสือเจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดี นำส่งหนังสือมีไปยังราชทูตอเมริกัน ให้บังคับหมอชิกขึ้นไปรับเงินค่าที่ ๔๐๐๐ รูเปียที่พระเจ้าเชียงใหม่ อีกฉะบับ ๑ หนังสือเจ้าพระยาภาณุวงศ์ ส่งหนังสือมีไปถึงราชทูตอเมริกัน เตือนให้บังคับให้หมอชิกไปรับเงิน กับหนังสือราชทูตอเมริกันมีตอบมาว่า หมอชิกยังไม่อยู่ และขอให้ตรวจความในหนังสือที่เขามีมาแต่ก่อน ลงวันที่ ๒๒ โนเวมเบอร์ ๑๘๘๒ ว่า หมอชิกได้ซื้อที่ในเมืองเชียงใหม่จากเจ้าของเป็นราคาสมควรแล้ว ขอให้บังคับให้เจ้าพนักงานมอบที่​ให้หมอชิก กับถวายคอเรสปอนเดนส์เรื่องมองสิเออเลอดอกเตอร์โปนเนอิศ ไปตรวจการศิลปศาสตร์ทางหัวเมืองลาวฝ่ายตะวันออก ถูกพวกฮ่อคุมเหง คอเวอนเนอไซ่ง่อนขอให้ไทยช่วยจัดการให้เรียบร้อย และถวายร่างตราตอบพระยาราชสัมภารากรฉะบับ ๑ ร่างตอบมิสเตอร์นิวแมน เรื่องป่าไม้มองโอฉะบับ ๑ หนังสืออันนี้กรมหมื่นเทววงศ์ทูลเรื่องความมองซวยกง และเรื่องกงสุลวิลันดาไม่ลงชื่อในแอดเดรส เจ้าพระยาภาณุวงศ์ ส่งคำโทรเลขเกาวนาไซ่ง่อน ว่าด้วยส่งหนังสือ ว่าด้วยตั้งเกอร์การาเดกเป็นกงสุลมาแต่ยังไม่มาถึง กับหนังสือมิสเตอร์นิวแมน ว่าด้วยเรื่องโปสต์ออฟฟิศนั้น เขาเข้าใจว่าปัลเครฟได้บอกแก่คอนเวอนเมนต์ไทยแล้ว แต่เดี๋ยวนี้ทราบว่าเข้าใจผิดไป และความที่ขอนั้นเหมือนความในหนังสือที่มีมาฉะบับก่อน ขอให้ตอบให้ทราบ โปรดให้กรมท่าคัดสำเนาส่งไปที่สมเด็จกรมหลวงภาณุพันธุวงศ์ เพื่อจะได้คิดที่จะตอบเขาไป เจ้าพระยาสุรวงศ์ว่าด้วยทราบกำหนดวันเสด็จกลับ และว่ากงสุลฝรั่งเศสซ้นมาหา ท่านได้ลงไปเยี่ยมตอบ และว่าได้มีหนังสือบอกกำหนดเสด็จกลับไปยังกงสุลฝรั่งเศส สมเด็จกรมพระบำราบปรปักษ์กราบถวายบังคมลาขึ้นไปพะเนียด โปรดอนุญาตให้เสด็จขึ้นไป มีพระราชหัตถเลขาถึงยอนเอฮวลเดอแมนต์ราชทูตอเมริกันทรงยินตีตอบในการที่ถวายแอดเดรสเรื่องโทรเลขฉะบับ ๑ ทรงตอบรับสมุดที่ทูลเกล้า ฯ ถวายฉะบับ ๑ มีพระราชหัตถ์ถึงเจ้าพระยา​ภาณุวงศ์ เรื่องจะรับกงสุลฝรั่งเศสเป็นยศนั้น ไม่ต้องรับ เพราะเขายังไม่ได้รับตราตั้ง เป็นแต่เสด็จกลับลงไปจึงให้เฝ้าไปรเวตสักวันหนึ่ง พวกเรือรับนั้นจะอยู่ก็ได้ จะไปก็ตาม พระองค์เจ้าสายถวายหนังสือกัปตันริชลิวเรื่องจะซื้อปืน มีพระราชหัตถ์ตอบไปว่า ให้พระองค์สายตอบกัปตันริชลิวว่า ทรงไว้พระหฤทัยในกัปตันริชลิวในการเลือกฟั้นให้ว่ากล่าวสั่งเสียกันให้ทำเถิด ใบบอกพระยาศรีที่สมเด็จกรมพระถวายวานนี้ คือใบบอกวางเวร ๑๑ ฉะบับ ที่ ๓๒ ว่าขุนวิทยามีหนังสือออกไป ว่าได้ทำสัญญาจ้างเสมียนที่เมืองไซ่ง่อนเสร็จแล้ว ที่ ๓๓ ว่าด้วยหลวงธรเณนทร์ป่วยถึงแก่กรรม ที่ ๓๔ ว่าด้วยพวกญวนเข้าเกลี้ยกล่อมครัวเมืองท่าอุเทนเมืองสกลนคร ที่ ๓๕ เรื่องช้างสำคัญเรื่องมองซิเออเลอดอกเตอร์เลออิศ เรื่องตรวจปืนกระสุนดินดำ และเข้าลงฉางเมืองนครจำปาศักดิ์ ที่ ๓๖ ว่าด้วยรับท้องตราซึ่งโปรดให้ตรวจหนังสือสัญญาจ้างเสมียนบอกโทรเลขที่พระตะบอง ที่ ๓๗ ว่าด้วยหาตัวทนายเจ้าพรหมเทวามาว่าความเรื่องเขตต์เดนเมืองอุบลมาเกี่ยวข้องกับเมืองจำปาศักดิ์ เรื่องเขตต์แดนเมืองขงเจียมเกี่ยวข้องกับเมืองจำปาศักดิ์ เรื่องความจีนบ่อยจีนสูนเรื่องความอุปฮาดเมืองพิบูลย์ เรื่องความนายผา นายลา นายปาน ซื้อช้างไม่มีตั๋วฎีกา ที่ ๓๘ ว่าด้วยทหารที่ขึ้นไปกับหลวงภักดีณรงค์วิวาทตีฟันกันกับพวกหลวงธรเณนทร์ ที่ ๓๙ เรื่องท้าวขันอาสากล่าวโทษอ้ายผู้ร้ายเมืองศรีทันดร ว่าฆ่านายคำผายหลานเพี้ยขันอาสา​ตาย กับว่าด้วยเร่งเงินค่าอัฐจากเจ้าเมืองกรมการเมืองลาวได้ ๓๕ ชั่ง ที่ ๔๐ ว่าด้วยรับพระราชทานน้ำพระพิพัฒน์สัตยาที่เมืองจำปาศักดิ์ ที่ ๔๑ ว่าด้วยแลกช้างสำคัญจากข่าระแดได้แล้ว จัดคนขึ้นไปรักษาช้างสำคัญคุมลงมาเมืองจำปาศักดิ์ ที่ ๔๒ ว่าด้วยรับท้องตรา ๓ ฉะบับ กับว่าด้วยมองยินตลก และว่าจะขอจัดการรับช้างก่อนจึงจะขึ้นไปเมืองอุบล ไปรเวต ๓ ฉะบับ ที่ ๑๗ ฉ่าด้วยการชำระความที่เมืองจำปาศักดิ์ และความประพฤติของเจ้าอุบล และเรื่องเจ้าจำปาศักดิ์ร้องด้วยเลขสมัคร ไปรเวตที่ ๑๘ ว่าด้วยเรื่องสมบุญบุตรพระยาคธาธรยังสืบไม่ได้ความ และว่าด้วยเลขข้าพระโยมสงฆ์ ขอให้จ้ายให้กรมท่าไปก่อน ที่ ๑๙ ว่าด้วยเรื่องพระยาคธาธร และเรื่องเจ้าจำปาศักดิ์ขอทำขวัญ ใบบอกพระยาคธาธร ๒ ฉะบับ ๆ ๑ ว่าด้วยการรักษาสายโทรเลข อีกฉะบับ ๑ ว่าด้วยเก็บเงินภาษีบ่อพลอยได้จ่ายราชการบ้าง เหลืออยู่บ้าง กับจ่านวนเงินค่าโทรเลขที่ได้ในเดือนห้าเดือนหกเดือนเจ็ด

วัน ๗ ๙ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

การทรงบาตรมีเสมอไปทุกวันจนกระทั่งเสด็จกลับ กลางวันวันนี้ไม่ได้เสด็จออก เวลาทุ่มเศษเสด็จออกพระที่นั่งวโรภาศพิมาน พวกจีนมาเฝ้าถวายของหลายคน คือ หลวงบำรุงราชากร หลวงเจริญราชธน กับพระบำราศคดีจีน กับบุตรของคนที่เป็นหลวงวาริน และขุนบริหารก็มาเฝ้าด้วย ประทับตรัสอยู่หน่อยหนึ่ง ทรงเครื่องใหญ่ ขุนเกษากับนายโมราอ่านหนังสือถวาย ทรงเครื่องแล้วเสด็จเข้าไปสรงข้างในแล้วเสด็จออกอีก ตรัสกับกรมหมื่นพิชิต กรมหมื่นเทววงศ์ ด้วยราชการต่าง ๆ มีเรื่องเมืองลาวเป็นต้น เสด็จขึ้นเกือบ ๔ ทุ่ม

วัน ๑ ๑๐ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

วันนี้เสวยพระโอสถประจุ ไม่ได้เสด็จออก ไม่มีราชการ ท่านผู้หญิงเปลี่ยนเมียพระยาภาษเข้าไปทูลว่า พระยาศรีสุนทรถูกขะโมย รับสั่งให้กรมหมื่นภูธเรศรชำระสืบเอาตัว มีพระราชหัตถ์ไปทางโทรเลข

วัน ๒ ๑๑ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

วันนี้วันสวรรคตพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้า มีพระราชหัตถ์สั่งกรมหมื่นประจักษ์ไปหลายวันแล้ว ว่าถึงกำหนด (คือวันนี้) ให้เชิญพระบรมอัฏฐิออกมาทำบุญตามเคย

เวลาบ่าย ๓ โมงเศษ เสด็จออกพระที่นั่งวโรภาศ จมื่นจงซ้ายนำจีนคนหนึ่งเป็นที่ขุนพิพัฒน์มัทยากรเฝ้าถวายของ แล้วทรงธรรม พระอมธาภิรักขิตถวายเทศน์จบ แล้วมีราชการอื่นๆ บ้าง สมเด็จกรมหลวงภาณุพันธุวงศ์วรเดช มีโทรเลขขึ้นมา ว่าเช้าวันนี้สายโทรเลข​ขาด ตรวจทราบว่าขาดในที่ใกล้เมืองพระตะบองออกไป กำลังแก้อยู่ เสด็จขึ้นบ่าย ๔ โมงเศษ ว่าทรงราชการต่าง ๆ ที่ข้างใน คือ

พระนายเสมอใจถวายหนังสือ ว่าด้วยจะจัดการพระคลังข้างที่อีกฉะบับ ๑ โปรดเกล้า ฯ ให้พระนายเสมอใจสืบจำนวนเงินค่าเช่าตึกถนนบำรุงเมืองว่าเก็บได้เท่าทุนที่ทำไปฤายัง ถ้าครบแล้วจะได้พระราชทานตึกคืนให้เจ้าของที่เก็บเงินค่าเช่าต่อไป พระยาราชถวายใบบอกเมืองหนองละหาร ๓ ฉะบับ ว่าด้วยวิวาทกันด้วยเขตต์แดนกับเมืองสกลนครฉะบับ ๑ รายเงินส่วยตัวเลขหัวเมืองวาริชภูมิโจทย์ที่ไปขึ้นเมืองสกลนครฉะบับ ๑ ว่าด้วยเมืองภุมวาปีขัดตัวเลขไม่ยอมให้เก็บเงินฉะบับ ๑ ทรงทำเป็นจดหมายบันทึกจะพระราชทานให้สมเด็จกรมพระทำตราถึงพระยาศรี พร้อมกับตอบใบบอกที่มีมาด้วยราชการเมืองลาวทั้งปวงด้วย

สมเด็จกรมหลวงภาณุพันธุวงศ์ถวายหนังสือ ๒ ฉะบับ ๆ หนึ่งว่าด้วยได้พบพูดกับกงสุลฝรั่งเศสเรื่องราคาค่าบอกโทรเลข และเรื่องกงสุลขอตราให้มองซิเออปาวีอีกดวง ๑ และเรื่องมองซิเออเบียวจะกลับไปทางบกและว่ากิริยากงสุลเป็นคนเงื่องช้า ฉะบับ ๑ ว่าการที่จะทำโทรเลขขึ้นไปกรุงเก่านั้นขอใช้เสาใหญ่ และทางบางปะอินนี้ก็จะต้องเปลี่ยนเป็นเสาใหญ่ด้วย มีพระราชหัตถ์ตอบไปว่า ที่พูดกับกงสุลนั้นถูกต้องดีแล้ว มองซิเออเบียวจะไปทางบกก็ได้ ปาวีจะเอาตราอีกนั้นแก่นัก กงสุลเป็นคนเนือย ๆ นั้นเป็นการดีนัก ​เสาเตเลคราฟกรุงเก่าจะทำเสาใหญ่นั้นดีแล้ว เจ้าพระยาภาณุวงศ์ว่าด้วยกงสุลเยอรมันมาหาพูดด้วยเรื่องสัญญาสุรา แล้วภายหลังมีหนังสือมา ส่งหนังสือกงสุลเยอรมันมาด้วย และมีหนังสือกราบบังคมทูลว่า เรือรบวาลุยเอกกำหนดจะกลับไปวันแรม ๑๔ ค่ำ มีพระราชหัตถ์ตอบไปว่า เรือรบจะอยู่จน ๑๔ ค่ำนั้น จะคอยเฝ้าใน ๑๓ ค่ำกระมัง ถ้าดั่งนั้นรับไม่ทันให้เฝ้า ๑๔ ค่ำเวลาเย็น จึ่งจะได้ ต้องบอกเสียให้เข้าใจ

วัน ๓ ๑๒ฯ ๘ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๒๕

เช้าวันนี้เสด็จลงทรงบาตร การทรงบาตรมีมาตั้งแต่วัน ๔ ๖ฯ ๘ ค่ำ เสมอมาจนวันนี้เป็นที่สุด แต่ทรงบ้างมิได้ทรงบ้าง วันนี้เสด็จลงทรงด้วย

บ่าย ๓ โมงเศษเสด็จออกพระที่นั่งวโรภาศพิมาน สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอเฝ้า รับสั่งชี้แจงด้วยการที่จะตอบใบบอกพระยาศรีเป็นต้น และราชการอื่นๆ บ้าง แล้วทรงธรรม พระอมราภิรักขิตถวายเทศน์เป็นวันยก วันนี้ตั้งแต่ถวายมาได้ ๔ วัน บ่าย ๕ โมงเศษเสด็จขึ้น ค่ำไม่มีราชการ

วัน ๔ ๑๓ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจษก จุลศักราช ๑๒๔๕

เช้าโมงเศษเสด็จลงเรือพระที่นั่งเก่งไปประทับวัดนิเวศน์ธรรม​ประวัติ ทรงเยี่ยมเยียนพระองค์เจ้าพระดิศวรกุมาร และพระอมราภิรักขิตแล้ว เสด็จมาลงเรือจักรข้างที่ท้ายเกาะแล่นมาถ่ายลำขึ้นเรือเวสาตรีที่บางไทร ออกจากบางไทรเช้า ๓ โมงกับ ๑๕ มินิต ไม่ได้เข้าเกร็ด อ้อมมาทางบางบัวทอง อนึ่งเมื่อเสด็จวัดนิเวศน์ มีราษฎรถวายฎีกาหลายฉะบับเรื่องนาทั้งนั้น ทรงเซ็นสั่งมากลางทางในเรือพระที่นั่งเวสาตรี ถึงหน้าตำหนักแพบ่ายโมงครึ่ง กลับเรืออยู่จนเกือบบ่าย ๒ โมงประทับท่าแล้วเสด็จขึ้น ประทับตรัสกับเจ้านายข้าราชการที่มารับเสด็จหน่อยหนึ่งแล้วเสด็จกลับ แวะทอดพระเนตรเรือพระที่นั่งอเนกชาติภุชงค์ที่ทำอยู่ที่โรงเรือ แล้วเสด็จมาประทับที่กลางซุ้มบันไดหน้าพระที่นั่งจักรี ตรัสอะไร ๆ หน่อยหนึ่งเสด็จขึ้น

วัน ๕ ๑๔ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาบ่าย ๓ โมงเศษ เสด็จออกทางพระทวารริมห้องออกขุนนางประทับพระแท่นแล้ว ต่างกรมและเสนาบดีซึ่งได้มาประชุมในวันนี้ คือ สมเด็จกรมหลวงภาณุพันธุวงศ์ กรมหมื่นนเรศร กรมหมื่นพิชิต กรมหมื่นภูธเรศร กรมหมื่นราชศักดิ์ กรมหมื่นศิริธัช กรมหมื่นเทววงศ์ เจ้าพระยาภาณุวงศ์ เจ้าพระยาพลเทพ เจ้าพระยามหินทร์ เจ้าพระยาศรีพิพัฒน์ เข้ามานั่งประชุมในที่เฝ้า รับสั่งเรื่องเมืองลาวตะวันออกทำการในบ้านเมืองยุ่งยิ่งและอ่อนแอ ​แลเรื่องเลขส่วยเมืองลาวแลเลขเมืองตะวันตก สักครู่ ๑ เสด็จขึ้น

เวลาบ่าย ๔ โมงเศษเสด็จออกห้องดรอวิงรูม เจ้าพนักงานนำเคานต์เกอร์การาเดกกงสุลและคอมมิศแซร์ฝรั่งเศสคนใหม่ ๑ มองซิเออฮารดูวินที่สอง ๑ มองซิเออเอมอเนีย ซึ่งมาขอหนังสือเดินทางจะขึ้นไปตรวจศิลปศาสตร์เมืองลาว ๑ กัปตันเรือรบ ๑ ออฟฟิศเซอร์ ๒ เข้ามาเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท ทรงพระราชปฏิสัณฐารโดยสมควรแล้วกราบถวายบังคมลาไป

แล้วพระยาเทพประชุนเฝ้าทูลเกล้า ฯ ถวายแหวนเพ็ชรวง ๑ กราบทูลว่าราคา ๕๐๐๐ เหรียญ แล้วกราบถวายบังคมลาอุปสมบท ทรงพระกรุณาโปรดอนุญาต

รับหนังสือสมเด็จกรมหลวงภาณุพันธุวงศ์ เรื่องเงินเดือนเสมียนโทรเลข และว่าจะพระราชทานยืมตั๋วยืมเสมอฤาอย่างไร เพราะจะตั้งแซงชั่นก็จะไม่ทันเวลากำหนดเดือน โปรดให้กรมหมื่นเทววงศ์จัดการอย่าให้คั่งค้าง ฉะบับ ๑ ว่าด้วยกำหนดจะเปิดการไปรษณีย์วันขึ้นค่ำเดือน ๙ และส่งความเห็นอาลบาเรื่องจะจัดการไปรษณีย์และขออนุญาตจัดการตามความเห็นอาลบาสเตอร์ ความเห็นอาลบาจัดการโปสต์ ให้มีกฎหมายแผ่นดิน ๕ ข้อ ข้อ ๑ ขอพระบรมราชานุญาตรับส่งหนังสือทั่วในกรุงสยาม ข้อ ๒ ขอจัดตั๋วแทนเงิน ข้อ ๓ ไม่ต้องใช้ค่าหนังสือหาย ข้อ ๔ ถ้าใครส่งของที่ห้ามมีโทษ ข้อ ๕ อย่าให้ผู้ใดจับไปรษณีย์บรุษ ฉะบับ ๑ ว่าด้วย​การที่จะตอบหนังสือนิวแมนส่งร่างตอบกรมท่า ๆ มี มา ๔ ฉะบับ หนังสือเจ้าพระยาภาณุวงศ์ส่งหนังสือนิวแมน สมเด็จกรมหลวงถึงเจ้าพระยาภาณุวงศ์ส่งหนังสืออีกฉะบับ ๑ หนังสือสมเด็จกรมหลวงถึงกรมท่าให้ความตอบนิวแมน หนังสือเจ้าพระยาภาณุวงศ์ถึงพระองค์สวัสดิ์ ส่งหนังสือ ๒ ฉะบับ คือ หนังสือพระสยามธุรานุรักษ์บอกข่าวต่างประเทศฉะบับ ๑ หนังสือพระยาอัษฎงค์ว่าขุนรัษฎาบริรักษ์ยังไม่ได้รับเอกษกวาเตอร์

หนังสือเจ้าพระยาภาณุวงศ์นำหนังสือ ๓ ฉะบับ คือ ร่างตอบนิวแมนขอตั้งโปสต์ออฟฟิศ หนังสือนิวแมนขอคัดสัญญาโทรเลข หนังสือนิวแมนเรื่องกอมนิตตีกอมปนี

หนังสือพระองค์สวัสดิ์ถึงเจ้าพระยาภาณุวงศ์ ให้ตอบพระสยามธุรานุรักษ์ให้ปรานีปรานอมกับมองซิเออเกลเมนรูเดีย

วัน ๖ ๑๕ฯ ๘ ค่ำ ปีมะแม เบ็ญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕

เวลาเช้าไม่มีอะไร เวลาบ่าย ๒ โมงเศษ เสด็จออกทางพระทวารริมออฟฟิศแล้วประทับห้องออกขุนนาง พระองค์เจ้าสวัสดิ์เฝ้า ทรงหนังสือราชการสักครู่หนึ่งเสด็จขึ้น

เวลาบ่าย ๕ โมงเศษ เสด็จออกพระทวารที่ออกท้องพระโรงพระที่นั่งจักรีมหาปราสาท ทรงจุดเทียนเครื่องนมัสการแล้ว กรมหมื่นวชิรญาณวโรรสถวายศีล ทรงศีลแล้ว พระสงฆ์ ๒๐ รูปสวด​สัตตปริตต์ แล้วรับสั่งกับสมเด็จกรมพระเรื่องที่จะบำเพ็ญพระราชกุศลในเดือน ๙ แล้วรับสั่งกับกรมหมื่นประจักษ์เรื่องกระจาดกัณฑ์เทศน์และโรง แล้วกรมหมื่นเทววงศ์เฝ้า เวลา ๒ ทุ่มเศษสวดมนต์ จบ เสด็จขึ้น

อนึ่ง หม่อมเจ้าซึ่งเกศากันต์วันนี้ ๒ องค์ คือ หม่อมเจ้าชายจรูญศักดิ์กฤดากร ๑ หม่อมเจ้าชายบวรเดช ๑ ในกรมหมื่นนเรศรวรฤทธิ์ เพราะจะออกไปกรุงลอนดอนด้วย

เวลาวันนี้ทรงเซ็นบานแผนกภาษีไม้ไผ่ป่าไม้รวก ซึ่งเจ้าพระยาภาณุวงศ์ถวายเวลาวานนี้ไป ว่าไม่ทรงทราบว่าเจ้าภาษีเดิมกับจีนได้ว่าประมูลกันต่อปากหรือไม่ เป็นแต่ว่าจีนยื่นเรื่องราวเงินสูง เจ้าภาษีเดิมไม่รับ ธรรมเนียมต้องว่าประมูลกัน

มีพระราชหัตถ์ถึงเจ้าพระยาภาณุวงศ์ ให้ตอบกงสุลเยอรมันที่ถามเรื่องสุรานั้นว่า ได้มีคำสั่งราชทูตสยามให้ชี้แจงให้คอเวอนเมนต์เยอรมันทราบแล้ว

อีกฉะบับหนึ่ง ให้ตอบนิวแมนขอคัดสัญญาโทรเลขนั้นว่ายังไม่ได้ทำ ทำแต่สัญญาจ้างอินยิเนียนั้นก็สิ้นสัญญาแล้ว และได้มีคำสั่งให้ราชทูตสยามทราบจะได้ชี้แจงต่อคอเวอนเมนต์อังกฤษหราบด้วยแล้ว

หนังสือพระองค์สวัสดิ์ทูลกรมหมื่นภูธเรศร ส่งความเห็นอาลบาเรื่องการไปรษณีย์ ให้ตริตรองและทำความเห็นถวาย เพราะการเกี่ยวข้องต่อกรมพระนครบาล

​หนังสือพระองค์เจ้าสวัสดิ์ตอบหนังสือเจ้าพระยาภาณุวงศ์ที่มาเวลาวานนี้ และให้คัดหนังสือนิวแมนเรื่องอิศเตอนเอตเตนชันเตเลคราฟกอมปนีส่งสมเด็จกรมหลวง

หนังสือพระองค์สวัสดิ์ถวายสมเด็จกรมหลวง เรื่องที่นิวแมนมีหนังสือถึงกรมท่านั้น ให้เอาร่างสัญญาเข้ามาถวายทอดพระเนตร