ทุติยรัชช
ฉะบัง
๑๖๏ แสดงความตามเรื่องเนื่องมา | สังเขปกถา |
ประวัติรัชชนิยม | |
๏ ลำดับนับแต่พระปฐม | จักรีบรม |
ราชวงศ์ธำรงรัฏฐ์สยาม | |
๏ ครองรัตนโกสินทร์กรุงงาม | ด้วยสงบสบความ |
สิริวิวัฒน์เวียงชัย | |
๏ พระพุทธเลิศหล้านภาลัย | ที่สองรองไท |
ปฐมกษัตริย์จักรี | |
๏ พระบรมสมภพกุญปี | สองพันหมายมี |
สามร้อยสิบศกพุทธกาล | |
๏ เดือนสี่ดิถีขึ้นพาร | พุทธเจ็ดค่ำมาน |
มงคลฤกษ์เอกอาภา | |
๏ พระองค์คือพระบรมรา | โชรสพระมหา |
จักรปฐมกษัตริย์ | |
๏ แต่ครั้งยังยั้งยศอมัจจ์ | เปนหลวงยกรบัตร |
เมืองราชบุรีที่เสถียร | |
๏ ประจวบขวบยุทธภัยเบียน | อยุธยาคราเกษียณ |
กระษัตริย์ทวาราวดี | |
๏ เหตุพะม่ามากระทำย่ำยี | เสียมหาธานี |
ฟายแพ้แก่ม่านราญรอน | |
๏ อาณาประชาราษฎร | แดฟกอกฟอน |
เพียงไฟประไลยกัลป์ผลาญ | |
๏ อาดูรด้วยมูลประการ | อกุศลดลดาล |
ดวงจิตต์เร่งคิดรวมคุม | |
๏ ร่วมเข้าเป็นเหล่าชุมนุม | ต่างหาญรานรุม |
แรงเครียดคร่าเบียดเบียฬกัน | |
๏ ถัดถึงซึ่งที่สุดสรร | ประมวลส่วนพรรค์ |
คัณนาห้าภาคเห็นผล |
กมลฉันท์
๑๒๏ ขณะไทยประเทศฐา | นลุคราจลาจล |
พระปฐมกระษัตริย์ยล | ภยกล้าจะบาบีฑ์ |
๏ อมรินทรามาตย์ | วรราชชนนี |
เฉพาะทรงพระครรภ์มี | ณสมัยพะภัยลาม |
๏ ก็เสด็จจรัลรุด | ลุสมุทรสงคราม |
วนอัมพะวานาม | อุทยานประลาตภัย |
๏ อุปบัติพระเลิศหล้า | ขณะคราประเทศไทย |
ปะทะยุทธ์พะม่าใน | ยุคสบจลาจล |
๏ ขณะนั้นพระเจ้ากรุง | ธนศักดิจอมพล |
ยศยินพระยายล | ณวิเชียรปราการ |
๏ รณฝ่าพะม่าผู้ | ริปุสู้กะเศิกชาญ |
ชยสิทธิ์ประดิษฐาน | ธนกรุงผดุงครอง |
๏ พระบรมชนกนาถ | ทะนุราชกิจปอง |
พิรภาพพระเทียบผอง | ผลงานประการธูร |
๏ ยศรฐาปนามาต | ยพระราชวรินทร์พูล |
พิธศักดิโดยมูล | อนุกรมนิยมครา |
สุรางคณางค์
๒๘๏ พระชนกปรากฏ | ก่องเกียรติยศ |
สมเด็จเจ้าพระยา | มหากษัตริย์ศึก |
พิฤกมหิมา | สูงที่สุดฐา |
นันดรเนื่องดี | |
๏ เสด็จนิวาสน์ | ประทับพระราช |
วังเดิมชื่อมี | บ้านหลวงแหล่งอยู่ |
ย่านอู่นาวี | บงในบัดนี้ |
ใต้วัดระฆัง | |
๏ บรมชนนีนาถ | อมรินทรามาตย์ |
ประทับราชวัง | พร้อมเอกพระองค์ |
ธำรงทุติยัง | ครัชย์ร่วมรัง |
ล้วนอ่าบารมี | |
๏ นับแต่พระชนม์ | พรรษานุสนธิ์ |
เข้าแปดขวบปี | จนถึงสิบหก |
พระชนกภูมี | ราชาธิบดี |
เทิดยศนิยม | |
๏ ตำแหน่งเสนอ | สมเด็จลูกเธอ |
เจ้าฟ้าต่างกรม | โดยราชประเพณี |
อันดีอุตดม | กรมหลวงเลอสม |
อิศรสุนทร | |
๏ ระวางอ้างนี้ | ทุติยบดี |
ได้โดยเสด็จจร | สมเด็จพระบรม |
ปฐมนิรันดร | ลำดับสมร |
ภูมิสู้สงคราม | |
๏ หนึ่งเวียงเชียงใหม่ | สองราชบุรีใน |
เศิกเกี่ยวภุกาม | บ้านบางแก้วเขา |
ฉะงุ้มเล่าแลสาม | รักษาเมืองนาม |
เชียงใหม่ชัยมี | |
๏ สี่มาสถิต | พิทักษ์ถิ่นพิษ |
ณุโลกธานี | เนื่องอมิตรม่าน |
รุกรานราวี | อะแซหวุ่นกี้ |
เป็นแม่ทัพมา | |
๏ ครั้งห้าคราปราบ | จำปาศักดิ์ราบ |
นางรองอาณา | ครั้งหกเวียงจันท์ |
อัญเชิญพระมหา | มณีรัตน์คลา |
กรุงเสร็จโสกันต์ | |
๏ สมเด็จวันรัต | ทองอยู่อยู่วัด |
ระฆังรังสรรค์ | ราชคุรุฏฐา |
นิยาจารย์พลัน | เห็นมหัศจรรย์ |
ถวายพยากรณ์ | |
๏ มหาบพิตร | ลักขณนิมิตร |
กวีบวร | จักเยี่ยมจิรยศ |
ปรากฏสุนทร | ทางกาพย์โคลงกลอน |
ฉันทพากย์ประพนธ์ | |
๏ พระชนมายุ | สิบเก้ากาลลุ |
ร่วมโดยเสด็จดล | สงครามพะม่า |
ลาดหญ้าตำบล | อีกเบื้องเมืองหน |
อุตดรทิศแถลง | |
๏ ยี่สิบเสด็จตาม | ต้านศึกถิ่นสาม |
สบท่าดินแดง | ย่างยี่สิบเอ็ด |
เสด็จทวายแขวง | เป็นยกรบัตรแจง |
จัดสิทธิ์กิจผอง | |
๏ วัสสคณนา | เนื่องชนม์พรรษา |
ที่ยี่สิบสอง | ทรงพระผนวชลุ |
ภิกษุเพศครอง | พรหมจรรย์มั่นปอง |
ตามพุทธจรรยา | |
๏ ณพระอุโบสถ | วัดนามกำหนด |
ศรีรัตนศาสดา | จำพรรษกาล |
ครบวารวรรษา | ยังวัดราชา |
ธิวาสสมอราย | |
๏ ลาพระผนวชเสร็จ | ชนม์ยี่สิบเจ็ด |
เสด็จแดนทวาย | โดยพระชนกนาถ |
มาดเมาะตะมะหมาย | มุ่งเหยียบยุทธ์กลาย |
กลับราร้าราน |
อินทรวิเชียรฉันท์
๑๑๏ บัดวังบวรราช | อุปราชประชวรกาล |
ถึงชุดสมุฏฐาน | กิจยากจะเยียวยา |
๏ ข้าราชกิจต่าง | ก็กระด้างกระเดื่องหนา |
ด้วยโลภมูลปรา | รภคบสมาคม |
๏ กับเชฏฐ์ดนัยนาถ | อนุราชบวรกรม |
กำเริบและปรารมภ์ | ทุรกรรมจำนง |
๏ ปรุงทำประทุษฐต่อ | กลิต่อพระบาทบงสุ์ |
ปิ่นไท้ปฐมวงศ์ | วิรราชเรืองชัย |
๏ ข้าราชวังหลวง | ผิวล่วงผิล้ำไป |
ล้อมป้อมประจำใน | ธุระรักษ์บวรวัง |
๏ ถูกขับกระชับกัน | มนะหวั่นก็กลับหลัง |
หลายมื้อละเมิดฟัง | ภยศัพทสืบสนธิ์ |
๏ ครั้นคราพระอาการ | อนุมานถนัดยล |
กาลสู่ทิวงค์ชน | ก็มิช้าจะมาถึง |
๏ จึงมีบรมราช | พจนาตถคำนึง |
พอราชหทัยพึง | พิริย์ภาพสมรรถหาญ |
๏ ให้องค์พระเลิศหล้า | อุปการจัดการ |
พร้อมเจ้าพระยามาน | ยศศักดิสองนาย |
๏. หนึ่งนั้นสมัญญา | รตนาพิพิธหมาย |
หนึ่งยมราชภาย | ณพระราชวังหลวง |
๏ สมเด็จบดินทร์นาถ | อธิราชสะพรั่งปวง |
เสนาอมาตย์ทบวง | บริพารกรมผอง |
๏ สองเจ้าพระยาเคียง | พระเสลี่ยงประทับปอง |
ยึดธูรพิทักษ์สอง | ระยะสู่บวรวัง |
๏ โดยราชโยงการ | พระทวารระวังยัง |
รอบราชนิวาสบัง | บถรักษรายไป |
๏ ข้าวังบวรผอง | สิสยองสยดใจ |
ครั่นคร้ามพระเดชใคร | ก็มิขับมิขืนขวาง |
๏ ล้อมป้อมณซองพวก | เหมาะสะดวกประจำวาง |
เหตุปลอดตลอดปาง | ลุสรปฉราตรี |
๏ เอกองค์ปฐมรัชช์ | วรขัตติย์จักรี |
ทรงแรมประทับนี | รริปูริปองภัย |
๏ เรียบราบลุตราบครา | ปวรานุราชไท |
สู่โลกศิวาลัย | เพราะพระบารมีพูล |
สัททุลลวิกกีฬิตฉันท์
๑๙๏ สามสิบแปดวยวรรษบรรลุบริบูรณ์ | |
บานบารมีมูล | สมัย |
๏ เจ้ายาลองณประเทศราชปุรพะใน | |
อานัมนราสัย | ประสงค์ |
๏ สำแดงปริดิทวีสมัครกมลปลง | |
เปรอภักดิจำนง | จะนอบ |
๏ จัดเครื่องมงคลราชสาสน์สกลมอบ | |
ทูตเช่นระบอบชอบ | สถาน |
๏ เข้ามาน้อมศิรเกล้าลูเฝ้าพระบทมาลย์ | |
ในรัชช์ปฐมกาล | ถวาย |
๏ อ้างอัตถ์อักษรลักษณ์แถลงและปริยาย | |
ความสามิภักดิ์กาย | กะใจ |
๏ จำนงเพื่อพระปฐมบรมชนกไท | |
เทอดทำนุเกียรติไกร | ตระการ |
๏ แด่สมเด็จพระบรมปิโยรสณวาร | |
ว่างวังบวรสถาน | สวัสดิ์ |
๏ ให้ทรงรับปวราภิเษกอนุกษัตริย์ | |
ด้วยดลพระชนม์พรรษ | ภิโย |
๏ ทั้งนี้ควรจะคะนึงคะเนพิเคราะหะโอ | |
กาสญวนนิยมโส | มนัส |
๏ หวังเสียมสันตติในมไหศุริยรัชย์ | |
สืบจักริพงศ์ขัต | ติย์ยศ |
๏ จึงบรรดาลกฤดาธิการคุณพจน์ | |
แผ่ภาวะปรากฏ | กระจาย |
วสันตติลกฉันท์
๑๔๏ โดยราชดำริผลกอบ | มติชอบประชุมหลาย |
เหล่าราชวงศ์คณะนิกาย | มุขมนตริยลยอม |
๏ สมเด็จบรมชนกนาถ | พระประกาศสถาปน์จอม |
เจอดวังบวรทะนุถนอม | อุปราชราชัน |
๏ แด่องค์พระอัครปิยเอา | รสเนาสุฐานันดร์ |
ทรงกรมนิยมประดุจบรรพ์ | ปวราภิเษกเสริม |
๏ ข้ามไปประทับสิรินิวาส | นพระราชวังเดิม |
สี่สิบพระชนม์ขณะเฉลิม | วรราชมนทีร์ |
๏ อานัมชนิสสรก็นอบ | สิระมอบพระสาสน์ศรี |
ส่งทูตแถลงสดุดิปี | ติประกอบกะพัตถุ์ผอง |
๏ เข้ามามหานครเฝ้า | จุฬเผ้าพิภพครอง |
โกสินทร์พระปิ่นปฐมปอง | ปณิธานจำนง |
๏ ครั้นกาลพระผ่านพิภพขัต | ติยรัชช์ประถมวงศ์ |
สู่สันติ์สวรรคตพระองค์ | ขณะใกล้เสด็จสรวง |
๏ ทรงมอบมไหศุริย์สรุป | ณพระอุปราชปวง |
เป็นที่ทวีกมลดวง | ฤดิเสียมพสกผอง |
๏ เบื้องกาลก่อนบรมเอก | อภิเษกสถิตครอง |
ครอบสิทธิราชกรณิย์ปอง | ปฏิบัติระวางวาร |
๏ มีธังกชาติสกุณะเช่น | กะจะเห็นกลีการณ์ |
กอบมั่นกตัญญุคุณมาน | กตเวทิตาแรง |
๏ คาบลักษณ์ลิขิตประจุณไข่ | สละไว้กะต้นแจง |
หน้าราชมนทิรแสดง | ดุจรู้บดูดาย |
๏ ผู้พบก็เพ่งพิเคราะห์ถนัด | ณระหัสกระจ่างคลาย |
เจ้าฟ้าพระหลานอุรชสาย | พระบดีบุรีธน |
๏ กรมขุนกษัตริอนุชิต | ทุรทิฏฐิผิดยล |
รวมสามกะเชษฐภคินิตน | และอมาตย์ประมาณหลาย |
๏ คิดคดกบฏยุคลบาท | ทุติย์ราชเอื้อมกราย |
ราไชยมไหศุริยหมาย | จะประทุษฐทำชิง |
๏ ใคร่รู้กระทู้นยเผด็จ | ผลเท็จคดีจริง |
ทราบฝ่าพระบาทบประวิง | กิจไว้วโรงการ |
๏ โปรดให้พระเชฐวรเอา | รสเจ้าพระองค์วาร |
ว่างรัชย์ถวัลยพสุธาร | ตติย์รัชชธำรง |
๏ ทรงเป็นประธานพินิจทำ | ธุระชำระเสร็จลง |
สมสัตย์ตระบัดก็ระบุปลง | ชิวะเสี้ยนเกษียณสรรพ์ |
๏ สองพันกะสามนิยมร้อย | ระบุสร้อยผะสมพรรษ์ |
ห้าสิบกะสองสมยบรร | ลุพระพุทธศกไข |
๏ เอกองค์ปฐมบรมนาถ | ลุนิวาสน์ศิวาลัย |
ราชาภิเษกทุติยไอ | ศุริย์ครองสนององค์ |
๏ สี่สิบกะหนึ่งและคณนา | ฉฬมาสเศษคง |
ชนมายุกาลกษณทรง | สิริราชเสวยรมย์ |
อุปัฏฐิตาฉันท์
๑๑๏ กรุงเทพมหา | นคราธิอุตดม |
เปลี่ยนรัชช์อนุกรม | วรจักริจอมวงศ์ |
๏ ไท้ราชทุติย์รัชย์ | ทะนุผลัดปฐมองค์ |
ข่าวศัพท์สุตคง | นฤโฆษก็โจษไกล |
๏ ปรากฏลุวิเทศ | อริเขตต์ภุกามไว |
แว่วแจ้งนยใจ | ก็คะนึงคะนองหาญ |
๏ จอมอังวะตระบัด | ระบุอัตถโองการ |
ให้เกณฑ์พลมาน | จตุหมื่นประมวลมี |
๏ พร้อมนายกยก | จรบกวิถีลี |
ลาศมาลุบุรี | เมาะตะมะตั้งจะตีกรุง |
๏ ด้วยเดชมหา | อธิบารมีปรุง |
เปรอบุณยผดุง | อดิเรกณรัชย์สอง |
๏ ไพร่พรรคพะม่า | สละกล้าละหนีกอง |
ร่อยหรอพลผอง | ลุกระทั่งทวายเมือง |
๏ เกิดโรคพิบัติ | พิษปัจจุบันเนือง |
เนื่องศพระกะเปลือง | ชิวะปลดระทดพล |
๏ สี่พันคณนา | มุขฝ่าผจญรณ |
รุกรานบุริมณ | ฑลใต้ระดมตี |
๏ ไทยทักษิณต้าน | อริม่านมิหมายหนี |
บ้างบอกณคดี | รณข่าวพะม่ามา |
๏ ทราบเบื้องบทรัช | พจนัตถบัญชา |
โปรดจัดจตุนา | ยกพร้อมพหลผอง |
๏ ไปป้องปะทะทัพ | ภยะรับประยุทธ์กอง |
ไหนหนักก็สนอง | พลศึกผะสมเสริม |
๏ บัจจามิตรม่าน | ประลุลาญตะลุยเติม |
ตีแตกมะละเหิม | สละห้าวละแห่งหน |
๏ หนีได้ฉะเพาะบาง | คณะบ้างมะลายชนม์ |
บ้างจับจรดล | พระมหานครฐาน |
สัทธราฉันท์
๒๑๏ ข้างเขตต์กรุงกัมพูชากาล | กษณประพฤติสาร |
ศัพททราบวาร | สวรรคต |
๏ ไทยรัฐผลัดราชกำหนด | พระทุติยสิริยศ |
รัชชสมมต | สมัยครา |
๏ เจ้าผู้ครองนามอุทัยรา | ชยอนุมติปรา |
รมภโดยฐา | นะถ่องควร |
๏ ให้นักองแก้วและองสงวน | กะคณทวิประมวล |
มุขอมาตย์ชวน | ประชุมกัน |
๏ เข้ามาเฝ้าบาทมูลธรร | มิกทุติยถวัลย์ |
ราชย์ณรุ่งพรร | ษะที่สอง |
๏ ฝ่ายกรุงเวียดนามก็สำนอง | พระกรุณคุณครอง |
ภักดิเพียบปอง | สุปรารพภ์ |
๏ แต่งซึ่งหนึ่งทูตวิทูรนบ | ณวรบรมศพ |
หนึ่งสิสมทบ | จรัลมา |
๏ พร้อมมงคลราชบรรณา | กรวิวิธและตรา |
ราชสาสน์สา | ธุสัตย์ตรง |
๏ เคียมเข้าเฝ้าบทยุคลบงสุ์ | บดิศุริยพระองค์ |
สืบกษัตริย์ทรง | เสวยราชย์ |
๏ นานาธานีมิเคยขาด | บุรพคติประกาศ |
ขึ้นณเบื้องบาท | ประจงสรร |
๏ เครื่องบรรณาการถกลบรร | ลุพระนครและพลัน |
เทอดถวายวัน | ทนาการ |
อุเปนทรวิเชียรฉันท์
๑๑๏ แสดงกรัณย์กิจ | จสฤษฎิสาธร |
พระราชอนุสสรณ์ | พระบรมศพการย์ |
๏ ถวายพระเพลิงกอบ | พลิชอบกุศลสาร |
ละล้วนมเหาฬาร | กลราชประเพณี |
๏ ณกัมพุชารัฐ | อุปบัติเหตุมี |
เพราะมูลสมัครจี | รประวัติเขมรวงศ์ |
๏ กระทบกระทั่งฉิน | ทะริภินทแผกปลง |
ระวางบดีองค์ | พระอุทัยราชา |
๏ กะอุปโยราช | เพราะพิพาทก็เพ่งหา |
คดีณกันปรา | รภเกี่ยวกะการเมือง |
๏ อุทัยพระราชา | สิพะว้าพะวังเคือง |
คุขุ่นคะนึงเนือง | อนุสนธิผลเสริม |
๏ กระด้างกระเดื่องจิตต์ | ดนุทิฏฐิมานเติม |
มุห์ฮึกคะคึกเหิม | กะมหานครไทย |
๏ ระบือระบิลเรื่อง | ประลุเบื้องพระบาทใน |
ทวิติย์ราไช | ศุริย์รัชชไพศาล |
๏ พระโปรดประกาศิต | สุรกิจวโรงการ |
สมัครสมานมาน | สมฉันทอันดี |
๏ อุทัยราชกลับ | มุห์มิรับมิรู้มี |
มนัสขนัดนี | ระประโยชน์พยายาม |
๏ ประยุทธ์ประทุษฐ์เป็น | ริปูเช่นกะเพลิงลาม |
ตลอดมิปลอดขาม | ภยะแล้วละเลยหนี |
๏ พะพึ่งกะญวนอยู่ | เหมาะจะสู้พระบารมี |
ประธานโยธี | พลไทยแถลงธูร |
๏ ตระบัดถนัดรู้ | ณกระทู้คดีมูล |
ลุเบื้องบดีศูริย์ | พระสดับระงับภาร |
๏ มหาอมาตย์นา | มะพระยาณยศฐาน |
คระไลอนัมการ | กิจราชทูตนำ |
๏ พระราชสาสน์เรื่อง | ระบุเนื่องณกรุงกัม |
พุชาแสดงดำ | ริพระราชปรารมภ์ |
๏ พิพาทคดีสรรพ | ะระงับสงบสม |
สฤษฎิ์ธุราคม | ณระวางเขมรญวน |
๏ อุทัยพระราชา | ยศฐานคงควร |
ทะนุกเขมรมวญ | ดุจได้ผดุงมา |
๏ ฉะนี้แนะชี้เห็น | หิตเด่นพระเดชา |
ธิคุณกรุณย์ปรา | กฎโทษมิทรงถือ |
๏ ประกาศพระเกียรติรู้ | มฤธูสุธรรมคือ |
พระราชวัตรลือ | ภพโลกเถลิงแถลง |
มาณวกฉันท์
๏ กล่าวกฤดา | การกบุณย์ |
บูรพหนุน | ทำนุแสดง |
เห็นพหุหลาก | ยากเสาะแสวง |
อาทิจะแจง | พัตถุกถา |
๏ ได้วรพุทธ | บุศยรัตน์ |
เจอดจักรพรรดิ์ | พิมพ์ปฏิมา |
มวญมณิมัย | ไพจิตรตา |
ธานิจำปา | ศักดิถวาย |
๏ กิจจฉลอง | ผองลุสรูป |
แห่อภิรูป | พุทธคละคลาย |
เคลื่อนณระวาง | ทางชลหมาย |
โดยระยะราย | มีมหการ |
๏ ได้พระสถูป | รูปอธิเจ |
ดีย์ทะนุเด | ชาภินิหาร |
พร้อมกะพระธาตุ | นาถมุนิญาณ |
เบญจประมาณ | บรรจุพระองค์ |
๏ ได้พระคชา | ธารวิเศษ |
สามพระเศวต | เผือกสมพงศ์ |
ทันตะประทุม | ชุมสิริมง |
คลคชคง | ปัญจกรี |
๏ อ้างอดิเรก | เอกอธิการ |
แน่อนุมาน | บรรพบมี |
เนมิตรการณ์ | สารศุภศรี |
ไทยปถพี | ใช้ธุชหมาย |
๏ วัตถุประกาศ | ชาติฉะเพาะเลือก |
ภาพคชเผือก | แผ่อธิบาย |
บารมิรัชช์ | อรรถปริยาย |
เกียรติกระจาย | ทั่วทิศยล |
อินทรวงศฉันท์
๑๒๏ ส่วนซึ่งจะพึงสรร | นยพรรณนานุสนธิ์ |
ในราชวัตรกล | กะขนบบุรพบุราณ |
๏ ทรงเป็นอุปัตถัม | ภกะนำพระพุทธศาส์น |
สืบยืดภิโยธาร | ทะนุเผยเฉลยคดี |
๏ เทอดบูรพบัญญัติ | ปริยัตติธรรมวิธี |
สอบส่ำสุคัมภีร์ | คณะสงฆสาธยาย |
๏ แต่งต้องระบองบรรพ | พิธสรรพพระพุทธหมาย |
เล่าท่องก็ถ่องภาย | ณปริตต์วินิจนิยม |
๏ อาวาสวิหารสา | ทรฐาปนานุกรม |
ซ่อมสร้างละอย่างสม | วรศาสโนปถัมภ์ |
๏ ผ่องพุทธศาสน์ปราศ | ภยอาจจะเกิดเพราะกรรม |
อันพาลชนนำ | มละกลั้วณทั่วสถาน |
๏ กิจเนื่องณอาณา | ประลุฐานยิ่งบุราณ |
อ้างอาทิเอาภาร | วรราชประยูรวงศ์ |
๏ ข้าบาทยุคลรอบ | ธุระชอบประกอบประจง |
ชุบเลี้ยงตลอดสง | เคราะหศักดิยศสบาย |
๏ อีกราชนิวาสน์แบบ | บุรแคบเขยิบขยาย |
เพิ่มภาคพิศาลราย | บริเวณพระราชฐาน |
๏ สร้างเมืองสฤษฏ์ป้อม | กิจะพร้อมทะนุกประมาณ |
เมืองสมุทรปราการ | ชลบถจรดณกรุง |
๏ ส่ำสรรพอาวุธ | วิธยุทธภัณฑ์ผดุง |
ทรงทำนุบำรง | อดิเรกอเนกสถาน |
อุปชาติฉันท์
๑๑๏ พระเกียรติก่องพา | หิรสาธุสมภาร |
ชนชมนิยมมาน | อภิบารมีมี |
๏ หมายพึ่งพระบุณยา | ภินิหารเปรมปรีดิ์ |
สวามิภักดี | วรบาทยุคลเคียง |
๏ สมิงณมอญเมือง | เมาะตะมะเนื่องบุรีเรียง |
สามสิบกะหนึ่งเวียง | สหพรรคสมัครพล |
๏ จับฆ่าพะม่าเจ้า | บุริเนาพินาสชนม์ |
และต่างก็รวมคน | อพยพกะครอบครัว |
๏ เลาะทางระวางกาญ | จนด่านอุทัยหัว |
เมืองตากพะพึ่งบัว | บทบงสุ์พระทรงศรี |
๏ เหล่าลาวบุรพราษฎร์ | อุปฮาดก็ยินดี |
นครพนมมี | มนภักดิ์สมัครชวน |
๏ พระโปรดประสิทธิทรง | ประเคราะห์สงเคราะห์สมควร |
เนื่องฐานะทั้งมวล | มิระหกระเหินคลา |
๏ หากเปรียบประเทียบกับ | ธนทรัพย์ผะสมมา |
ณคลังเพราะหลั่งปรา | กฏนอกลุภายใน |
๏ และทวยวิเทศก | พระก็ปกก็ครองไป |
ทั่วถ้วนและล้วนภัย | นิรข้องพะพ้องเข็ญ |
๏ ยังราชสัมพันธ์ | สมฉันทอันเป็น |
ประวัติการณ์เห็น | ผลเริ่มผเดิมดี |
๏ ณทูรเทศมุ่ง | จะผดุงเพาะไมตรี |
ต่างเมืองก็ต่างมี | มุขทูตแถลงสาร |
๏ คุมราชบรรณา | กรมาเจริญการ |
พระราชมิตรมาน | สุมนัศคะนึงหมาย |
๏ ณโปตุเกศเนื่อง | กิจเมืองมะเการาย |
เขตต์เวียงชะวาภาย | ณประคุปต์วิลันดา |
๏ เบงคอลณอังกฤษ | ก็สฤษฎิโดยฐา |
นะรัฐนิพัทธภา | วพระราชไมตรี |
๏ พระทรงประสาทรับ | ผิวะกลับก็โปรดมี |
ของตามประเพณี | ทะนุตอบและมอบไป |
๏ เป็นเหตุพิเศษสิท | ธิสุมิตรภาพใน |
สยามเสมอไพ | รชเทศเถลิงนาม |
ภุชงคปยาตรฉันท์
๑๒๏ ภุกามซึ่งคะนึงหวาด | ก็ไม่อาจและเกรงขาม |
เพราะพ่ายยับละทัพตาม | เตลิดปางถลางบูร |
๏ ณหลายครั้งก็ตั้งแต่ | จะแต่งแง่กระแหน่มูล |
สงบยั้งและหวังพูล | พลากรณตอนหลัง |
๏ และมีเรื่องคุเคืองขื่น | กะด้าวอื่นอุบัติยัง |
มิฮึกหาญระรานฟัง | ระบิลเฝ้าจะเอาที |
๏ ระวางนี้สิส่งทูต | ประสงค์พูดคดีมี |
ตระเตรียมตนถกลพี | ระตั้งยุ้งสะเบียงฉาง |
๏ สถานหมายทวายเมือง | เหมาะสืบเรื่องก็รีบวาง |
บุรุษจารมาทาง | บุรีไทยเสาะใฝ่ฟัง |
๏ เพราะเดชาภินีหาร | เจอะจับจารบุรษหวัง |
จะสอดเหตุระหัสยัง | มิรั่วไปปะได้ตน |
๏ พะม่ารุดประยุทธเขตต์ | สยามเทศกระทำรณ |
ระรานหล้าสิมาหน | ตะวันตกตระดกขาม |
๏ บรมเชษฐโอรส | เสด็จบถสถลตาม |
ขบวนทัพระงับความ | กระเหิมเหล่าพะม่าลง |
๏ อมิตรม่านประดาลท้อ | มิต้านต่อระย่อยง |
บรอรณผจญจง | กระเจิงเจตนเหตุหวน |
๏ ละหลบเปิดเตลิดไป | บุรีไทรสมานชวน |
สมัครชอบจะตอบทวน | กระทบยุทธยังไทย |
๏ บุเรศไทรบรักสัตย์ | ริดาลอัตถ์ระหัสนัย |
ลิขิตสื่อสิอื้อไป | เพราะมีผู้ปะรู้เห็น |
๏ ยุบลเนื่องลุเบื้องบาท | ทุตีย์ราชวิจารณ์เป็น |
คดีเรื่องจะเคืองเข็ญ | ประจักษ์เท็จและจริงลอง |
๏ ตลอดสนธิผลเหตุ | หทัยเจตนาจอง |
ณเจ้าไทรเกษตรมอง | มิพ้องสามิภักดิ์สม |
๏ พระยาศรีและสร้อยธรร | มะราชอันพระปรารมภ์ |
วโรงการณงานคมน์ | ลุเขตต์ไทรและปราบซา |
วิชชุมาลาฉันท์
๘๏ ม่านไปปรารภ | สมคบสบจิตต์ |
กับอานัมมิตร | หมายชวนญวนมา |
รบพุ่งกรุงไทย | เหตุใจฤษยา |
ข้างแว่นแคว้นอา | นัมยังลังเล |
๏ จึ่งตั้งแต่งทูต | เพื่อพูดความควร |
กับม่านเกี่ยวมวล | การเมืองเรื่องเส |
แสร้งไปใช่น้อย | ด้วยถ้อยถ่ายเท |
ทางทูตพูดเขว | ขวางอยู่ดูเชิง |
๏ โชคร้ายกลายกลับ | เป็นลัพธ์ภัพตก |
ต้องม่านปานอก | กรมหนองพองเปิง |
ด้วยอังกฤษเทศ | เกรียงเดชดำเกิง |
ยุทธ์ก้าวยาวเถิง | ถิ่นหล้ารามัญ |
๏ รัฏฐ์มอญตอนนี้ | หมดมีอำนาจ |
ผู้ครอบรอบราชย์ | คือม่านราชันย์ |
จำยอมพร้อมพ่าย | มอบหมายเขตต์ขัณฑ์ |
อังกฤษติดพัน | ภารรณผลถึง |
๏ ม่านรัฏฐ์มุ่งรบ | ทวนทบต่อเสียม |
มาดร้ายหมายเตรียม | หลากล้ำคำนึง |
พ่ายต้องภัยตน | ล่าพลรำพึง |
ไป่ราบคาบขึง | แข็งค่อยปล่อยปลง |
๏ เมื่อจำนรรจา | ไปมากับญวน |
เกี่ยวการเมืองมวล | ยังไม่ตกลง |
เจ้าเมืองฝ่ายมิตร | อังกฤษครองคง |
สิงคโปร์จำนง | เนื่องในไมตรี |
๏ รู้อัตถ์คัดเอา | สำเนาราชสาส์น |
ญวนกับม่านมาน | ขัดข้องผองมี |
มายังกรุงไทย | ทราบใต้บทศรี |
โดยราชคัมภีร์ | ปรีชาเชาวน์ญาณ |
๏ จึ่งไทยไป่หลง | กลลงกับเล่ห์ |
ทั้งส่ำท่านเส | นามาตย์มุขฐาน |
โต้ตอบชอบดล | ดวงมนม่านพาล |
ด้วยราชบรรหาร | แห่งนาถภูมินทร์ |
๏ ทรงมั่นจรรยา | ธรรมาธึกเทอด |
ทางสันติ์บรรเจิด | จึ่งไปใฝ่จินต์ |
เบียนบรย้อนยำ | เหยียบซ้ำทำฉันท์ |
เฉือนชัยไพริน | ผู้ร่อยด้อยพล |
๏ คราครั้งอังกฤษ | ราชมิตรรบม่าน |
ญวนมีราชสาส์น | สำแดงแจ้งกล |
ในการม่านทูต | ไปพูดเพื่อรณ |
กรุงไทยนัยดล | แต่เบื้องบทมาลย์ |
๏ ข้างราชสาสน์ม่าน | คัดค้านยืนยัน |
ว่าญวนชวนฉัน | ชอบพามาราน |
ที่แท้แน่ใน | เดชไกรกฤตการ |
กอบโพธิสมภาร | ม่านตกอันตราย |
๏ ฝ่ายอานัมเล่า | ไม่เอาหน้าออก |
อังกฤษมิตรลอก | คัดราชสาสน์ถวาย |
ด้วยเหตุดั่งเห็น | อยู่เด่นง่ายดาย |
สำเร็จเผล็ดภาย | ในบารมีมูล |
วังสัฏฐฉันท์
๑๒๏ อนึ่งบดีกัม | พุชซ้ำอนัมตระกูล |
ตริโมหโอ่ทูร | ยศโทษเพราะโหดเพราะเขลา |
๏ สมัครกะกันหมาย | ผลร้ายจะโอบจะเอา |
บุรพบุรีเนา | ณมหาสิมาสยาม |
๏ มุห์งำริกำเริบ | และเขยิบอุบายลุลาม |
จะตีบุรีนาม | พระตะบองสนองประลัย |
๏ อนึ่งจำปาศัก | ดิณพรรคกบฏวิสัย |
สถุลสิจุนใจ | จะประกอบประทุษฐการณ์ |
๏ ก็แพ้พระบุณยา | ภินิหาระเห็นมิหาญ |
เพราะทัพณกรุงราญ | รณแตกกระจัดกระจาย |
๏ อนึ่งเชลยเหล่า | อริเผ่าภุกามก็หลาย |
ละล้วนฉกรรจ์ภาย | ณตรุเคหพันธ์สมาน |
๏ ละเมิดเพราะคบค้า | กะพระยาทวายณการย์ |
จะก่อทุกรรมฐาน | นิรสัตย์พิบัติผล |
๏ พินาสมิอาจคิด | ทุระกิจกะภูวดล |
เพราะบารมีพล | พิเคราะห์ดั่งสดับแสดง |
๏ ณนอกและในรัฏฐ์ | ริปุปัจจนึกจะแข็ง |
ก็อ่อนบอาจแรง | พิริย์พ่ายละลายลาน |
วสันตติลกฉันท์
๑๔๏ สมควรประมวลนยสโม | สรโถมนาการ |
เพิ่มพัฒน์ประวัติอวสาน | วรเกียรติธำรง |
โสดเสริมเฉลิมพระคุณวุฑ ฒิพระพุทธเลิศองค์ | |
เอกหล้านภาลยพระพงศ์ | พิรศักดิจักรี |
๏ จอมปราชญ์พระราชอุปนิส | สยสิทธิสางศรี |
สุนทรบวรกุลกวี | วิธพจนรจนา |
๏ กล่าวโดยอดีตสมยไทย | ขณะได้คระไลมา |
จากถิ่นณจีนลุภพอา | รยะย่านสยามยล |
๏ ต่างหมู่ก็มีประมุขป้อง | นรครองนิคมคน |
พ่อเมืองกระเดื่องยศพิมล | คณะบ้างก็คือขุน |
๏ ศรีอินทราทิตยนาถ | อธิราชวิบุลบุณย์ |
รงงแหล่งเฉลียงฐิตสกุล | คณะชาติสยามวงศ์ |
๏ ครองเขตต์สุโขทยมหา | บุรหล้าเฉลียงคง |
รวบรัฏฐ์กษัตริย์ปฐมอง | คพระเดชสำแดง |
๏ สืบสันตติพันธุกรนาม | วิรรามกำแหง |
เดชานุภาพยศแรง | คุณล้ำก็กำจร |
๏ บูรณ์บรรพ์พยัญชนะสรูป | สระรูปอักษร |
สือไทยก็ไท้ธอุปกรณ์ | พระประกิตประดิษฐาน |
๏ ศาสตร์สรรพวรรณนิติอัก | ขรลักษณ์เชลงการ |
ดำเนิรเจริญรจนมาน | ณสมัยเฉลียงมา |
๏ อ้างสมสนมกวินิปราชญ์ | นพมาศสมัญญา |
เอี่ยมโอ่สุโขทยสถา | ปนรัชช์ลิไทไทย |
๏ เมื่อรัชชศรีอยุธยา | ณปุราณกรุงไกร |
เกริกเกียรติ์กวีวจนไพ | บุลเพียบจะพึงชม |
๏ หลายองค์ผะจงรจิตวาท | กวิราชพระบรม |
ไตรโลกนาถอนุกรม | พจนาทินารายณ์ |
๏ ศรีปราชญ์ฉลาดลุประติภาน | พจิชาญคระโลงหมาย |
กำสรวลสิควรสุตมิวาย | เสนาะขานผสานยิน |
๏ เนื่องเห็นณเหตุผลมหัจ | ฉริย์รัตนโกสินทร์ |
ทุกรัชช์กษัตรย์วรกวินทร์ | ดุจรัชชกาลสอง |
๏ ทรงศรีกวีบวรเธียร | สุเสถียรพระเกียรติ์ครอง |
คู่หล้านภาลยฉลอง | อภิลักษณเลิศมวล |
อินทรวิเชียรฉันท์
๑๑๏ พึงยลนิพนธ์ราช | พจนาตถ์ประชุมชวน |
ทราบสรรพฉะบับควร | วิเคราะห์คิดคะนึงหา |
๏ ไกรทองนิทานเก่า | กะอิเหนานิยายชวา |
เรื่องรามเกียรติ์ภา | รตะวรรษประทัฏฐ์ฐาน |
๏ สังข์ทองสนองไข | บทไชยเชษฐ์ชาญ |
คาวีคดีสาร | เสนาะพากย์ละครผอง |
๏ อาจอ้างละอย่างเอก | แนะอเนกและน่าปอง |
เป็นแบบระบิลของ | อนุชนจะขวนขวาย |
๏ สืบศรีกวีวาท | คติศาสตรกำจาย |
พึงเห็นณเชื้อสาย | ธิรสนธิดลเดิร |
๏ โดยเบื้องยุคลบาท | ทุติย์ราชจำเริญ |
ลายลักษณ์วิจักษ์เชิญ | ชนชอบประพนธ์กล |
๏ ดั่งเจ้าพระยาชื่อ | ยศคือพระคลังหน |
ราชาธิราชยล | นยถ้อยอุทาหรณ์ |
๏ คล้องจองละบองตรับ | เสนาะศัพทสุนทร |
ภู่ครูกระทู้กลอน | พระอภัยมณีมี |
๏ ถ้อยอาทิทองอิน | ก็นรินทร์ธิเบศร์ศรี |
โคลงเรื่องนิราสดี | ผิสดับสุสำนาน |
๏ สืบศรีกวีวง | ศประจงประเจิดขาน |
ในตรีติย์รัชชกาล | กลกลอนขจรยิน |
๏ สมเด็จพระสมญา | ปรมานุชิตชิน |
ชาญพจนพาทิน | และลิลิตวิจิตรฉันท์ |
๏ เพียงย่อชลอสา | ธกมานิยมกัน |
ชื่อเชิดประเสริฐวรร | ณกวีอดีตหวัง |
๏ เลืื่องลือระบือศรี | ณทวีติย์รัชชดัง |
ราชมิ่งประมุขยัง | กฤติยศภิโยไกล |
ฉะบัง
๑๖๏ สมเด็จนฤเบศร์มไห | ศูริย์ที่สองไท |
ถวัลยาธิปัตย์ถัดปฐม | |
๏ เทอดด้าวดั่งกล่าวอนุกรม | ในพระบรม |
ราชประวัติอัตถ์แถลง | |
๏ ไทยหล้าท้าโลกสรวงแสดง | ดีงามความแสวง |
สวัสดิ์สุวัฒน์หวังศานติ์ | |
๏ สืบมามักกฏฉนำกาล | อัฏฐมีมาสวาร |
พุธแรมสิบเอ็ดค่ำขยาย | |
๏ สองพันสามร้อยเศษปลาย | หกสิบเจ็ดหมาย |
พุทธศกเดือนกรกฎาคม | |
๏ วันที่ยี่สิบเอ็ดสม | เด็จบาทบรม |
ทวีติยราชรัฏฐสยาม | |
๏ เสด็จสวรรคตจรดความ | คำนวณถ้วนตาม |
พระชนมพรรษไพบูล | |
๏ ห้าสิบแปดฉนำคำณูน | สถิตในไอศูริย์ |
กำหนดโสฬสวรรษา | |
๏ โดยบาฐฉันทพาทพรรณนา | สังเขปกถา |
ปรารพภ์จบถ้อยทำนูล |