จตุตถรัชช
ฉะบัง
๑๖๏ อนุกรมกถาทำนูล | นัยมีเนื่องมูล |
ณพระบรมจักรีวงศ์ | |
๏ กษัตริย์รัตนโกสินทร์ทรง | เสวยราชธำรง |
จตุตถรัชช์รัฐถนอม | |
๏ พระบาทสมเด็จพระจอม | เกล้าราชย์ราษฎร์ยอม |
ย่อมถวายชีพิตภักดี | |
๏ ต่อใต้เบื้องบทศรี | นิรันดร์มั่นมี |
กมลประติมานมอบหมาย | |
๏ อัตถประวัติปริยาย | บ่งไพบูลภาย |
ในภาคราชพงศาวดาร | |
๏ พระบรมสมภพชิวะวาร | สิบสี่ค่ำกาล |
สุกกปักขลักขณา | |
๏ เดือนสิบเอ็ดลุตุลา | คมสิบแปดวา |
ระมิ่งมุสิกฉนำ | |
๏ สองพันสามร้อยสร้อยลำ | ดับสี่สิบจำ |
เศษเจ็ดพุทธศาสน์พรรษา | |
๏ พระชาติเชิดศักดิ์อัครรา | โชรสพระมหา |
ขัตติยะพระจักรีพงศ์ | |
๏ นับที่ทวีติยะทรง | สืบสันตติวงศ์ |
วรนาถบรมราชอภิไธย | |
๏ พระพุทธเลิศหล้านภาลัย | เมื่อขณะสมัย |
ยังไม่ได้ผ่านภพถวัลย์ | |
๏ พระชนม์เจริญมาห้าพรร | ษาเข้าเยาว์ทัน |
พระปฐมบรมจักรี | |
๏ สมเด็จไอยกาธิบดี | ได้ยลยังมี |
พระราชดำรัสตรัสชม | |
๏ ว่าพระสิริลักษณ์เลอสม | ทรงจำพระบรม |
ไอยกาธิราชได้ถนัด | |
๏ พระชนม์ดลวัยนววรรษ | ในรัชชกาลขัต |
ติยาธิบดีที่สอง | |
๏ พระบรมชนกนาถครอง | มไหศูรย์สนอง |
องค์พระวีระราชปฐม | |
๏ ราชพิธีอันดีอุตดม | เสร็จลงสรงสม |
โภชศักดิ์ประจักษ์เกียรติการ | |
๏ เฉลิมพระนามาภิธาน | เทอดร่วมรวมมาน |
มากแยบเยี่ยงแบบบูรพ์มี | |
๏ กอบการมโหฬารพิธี | ทะนุกประเพณี |
อันเนิ่นนำเนื่องเนืองมา | |
๏ แผนแผ่นพระสุพรรณอันจา | รึกพระบุณยา |
ภิไธยเผดิมเสริมสม | |
๏ เจ้าฟ้ามงกุฎ ฯ อนุกรม | สร้อยศักดิ์นิยม |
สมมุติเทววงศ์บวร | |
๏ เป็นศรีสวัสดีสุนทร | มงคลพลพร |
พิพัฒน์พิพิธสิทธิ์สกล | |
๏ เบื้องเพรงพระองค์ทรงสน | ธิศึกษาอนนต์ |
เนื่องสิปปกิจวิชชา | |
๏ อาทิอักษรสยามภาษา | คชกรรม์บรรดา |
ศัสตราวุธวิธีทั้งหลาย | |
๏ แจ่มแจ้งเจนจบสบภาย | ในไม่นานหมาย |
สมรรถสันทัดทุกละบอง |
อินทรวิเชียรฉันท์
๑๑๏ สมบูรณ์พระชนม์บรร | ลุณพรรษสิบสอง |
มีมอญนิกรกอง | อพยพกะครอบครัว |
๏ หมายโพธิสมภาร | ลุสราญณเบื้องบัว |
บทผู้พระอยู่หัว | ทุติยาธิราชัย |
๏ โดยกาญจน์บุรีภาค | บุรตากอุทัย ฯ ใน |
ภูมิเขตต์ประเทศไทย | ประลุแล้วก็รั้งรอ |
๏ เจ้าเมืองกะกรมการ | ระบุขานคดีขอ |
รับสั่งณกรุงพอ | พจนัตถ์ตระบัดถึง |
๏ ใต้ฝ่ายุคลบาท | อธินาถธคำนึง |
เนื่องราชกรุณย์จึง | อุปถัมภธำรง |
๏ โปรดให้พระจอมเกล้า | ขณะเยาว์พระชนม์ทรง |
คุมทัพและสรรพสง | เคราะหะภัณฑ์สะเบียงพล |
๏ ไปรับตะเลงราษ | ฎรยาตรลุยั้งหน |
หัวบูริกาญจน์ยล | ระยะกอบพระเกียรติสม |
๏ ตำรวจและเรือดั้ง | สรพรั่งสะพรึบคม |
แห่เข้าขบวนรม | ยฤดีเสด็จไคล |
๏ สมเด็จพระสัมพันธ์ | กุลชั้นพระวงศ์ไท |
เจ้าฟ้าเถกิงไกร | ยศกฤติพิสิฐศรี |
๏ กรมหลวงเถลิงศัก | ดิพิทักษมนตรี |
รับราชภารี | วรราชโยงการ |
๏ ให้โดยเสด็จช่วย | ธุระด้วยเพราะยังมาน |
ชนมายุเยาว์วาร | พระประวัตินิทัศน์ไข |
๏ เพื่อเปรมพระปรีชา | คุณวารหย่อนวัย |
ยังทรงสมรรถใน | กรณียเนืองมา |
สัทธราฉันท์
๒๑๏ ราชกิจสิทธิ์เสร็จเสด็จคลา | ประลุพระนครกา |
ลานุกรมวา | ระรุ่งพรรษ |
๏ จึงองค์สมเด็จบรมขัต | ติยะพระชนกตรัส |
สั่งตระเตรียมจัด | พิธีราช |
๏ โสกันต์ครันครบขนบศาสตร์ | ประดุจบุรพคาด |
ควรณโอกาส | ประกิตสรรพ์ |
๏ ล่วงถึงอีกหนึ่งฉนำอัน | จตุรทสมพลัน |
ทรงประพฤติบรร | พชาพรต |
๏ บำเพ็ญสามเณรสมมต | กุศลจริยบถ |
เบื้องอุโบสถ | ณวัดนาม |
๏ ศรีรัตนศาสดาพระอาราม | อุปกรณก็งาม |
สมพระเกียรติตาม | สฤษฎิจัด |
๏ แล้วได้ไปจำสถิตพรรษ | ทะนุธุระปฏิบัติ |
ยังนิวาสน์วัด | มหาธาตุ |
๏ ครองกาลฝนเสร็จลุเจ็ดมาศ | ณพระจตุรถราช |
สืบพระพุทธศาสน์ | ผนวชลา |
๏ คืนคงทรงฝึกพระศึกษา | ศิลปวิทยนา |
เนกนิรันดร์มา | เสมือนเดิม |
๏ ดำแหน่งแห่งราชกิจเติม | พระกรณิยเฉลิม |
ฐานะสูงเสริม | ณภารราช |
๏ โปรดให้สัมฤทธิสิทธิ์ขาด | ธุระสกลมหาด |
เล็กตลอดอาจ | จะทรงทำ |
๏ ชั้นหุ้มแพรแม้จะทรงชำ | ระนิเคราะห์ประเคราะหกรรม |
ได้ประดุจดำ | ริถอดเทอด |
๏ ทรงเสพส่ำสัณหสุขเลิศ | ณกฤติยศประเสริฐ |
สรรพอันเกิด | ประกอบบุณย์ |
๏ ภายหลังตั้งราชมนัสหนุน | สติตริรมยคุณ |
ภิกษุภาพสุน | ทรากร |
๏ ปรารพภ์จบสุดอนุสสร | อุปสมบทกรณ์ |
เพศสถาพร | พินิจชัด |
๏ ด้วยทรงศึกษาณพุทธอัต | ถคติพระปริยัตติ์ |
ก่อนระวางวัต | รพรหมจรรย์ |
อินทรวงศ์ฉันท์
๑๒๏ ยี่สิบกะหนึ่งสบ | วยะครบพระชนมพรรษ์ |
เริ่มกิจพิธีสรร | พผนวชณศาสนา |
๏ ยังวัดพระศรีรัตน์ | ปฏิบัติอุปัธยา |
จารย์วัดมหาธา | ตุสถิตสฤษฏิสม |
๏ ตามควรประมวลไข | นยในวินัยนิยม |
สามวันก็พลันคม | จรจำพระพรรษกาล |
๏ ราชาธิวาสชื่อ | ฉะเพาะคือนิวาสน์วิหาร |
เคร่งครัดสมาจาร | จริยานบุณยมัย |
๏ สืบกาละมาบัด | ทุติย์รัชช์วราภิไธย |
เลิศหล้านภาลัย | ลุเสวยสวรรควงศ์ |
๏ สมเด็จพระนั่งเกล้า | ทะนุเผ้าพสกประสงค์ |
เจ้าฟ้า ๆ พระผู้ทรง | อุปสัมปทาธิกรรม์ |
๏ ครองภิกษุภาพเพศ | พิเคราะห์เหตุมหัศจรรย์ |
ในราชประวัติบรร | ลุเพราะสัจจบารมี |
๏ สัมฤทธิ์อธิษฐาน | ปฏิญาณนิยุตวจี |
แด่สิ่งพิสิษฐ์ศรี | รตนาธิตรัยธเตรียม |
๏ แห่งพุทธบัญญัติ | อนุวัตรบลวงบเลียม |
หากแปรมิแท้เทียม | จะละภิกษุเพศพิสัย |
๏ ศีลแปดกะศีลห้า | ณประการหนึ่งฤใด |
จักยึดประพฤติใน | คฤหัสถธูรกระทำ |
๏ สามวารลุเจ็ดวาร | ปณิธานณสัตยกรรม |
กลเทพเจ้านำ | แนะกระนั้นมิทันจะถึง |
๏ มีเถระรามัญ | ฉะเพาะพลันตระหนักคะนึง |
ในราชกมลจึง | จรมาเหมาะกาลสม |
๏ ท่านนั้นสิบรรเจิด | คุณเลิศสุลักษณ์นิยม |
ยกอัตถะอาคม | วรพุทธศาสนา |
๏ สมข้อสุขุมคัม | ภิรธรรมธพรรณนา |
แจ่มแจ้งแถลงสา | ระพระศาสน์พิสุทธ์ไฉน |
๏ ทรงเพิ่มพระศรัทธา | สหสาธุสบหทัย |
ถ่องธรรมะอันไพ | บุลด้วยปริชญา |
๏ รับเอาวินัยวงศ์ | กะพระสงฆเถระรา |
มัญนั้นนิรันดร์มา | ปฏิบัติณฝ่ายพระองค์ |
๏ คันถ์ธูรพุทธ์วัจน์ | ปริยัตติธรรมธทรง |
เรียนสิทธิกิจสง | เคราะหะเพื่อจะเกื้อจะกูล |
๏ ทราบส่ำสมุฏฐา | นเสาะหาณเหตุและมูล |
แม่นมาดมิขาดศูนย์ | สิไฉนอะไรจะสม |
๏ ด้วยพีริยุตสา | หะวิจารณานุกรม |
สิ้นพิทยาคม | คุรุวาจกานุศาส์น |
๏ ทรงเข้าแสดงคัม | ภิรธรรมสิกขการ |
ได้แปลก็แตกฉาน | ณประชุมพระเถระสงฆ์ |
๏ รวมห้าประโยคบรร | ลุณชั้นเปรียญพระองค์ |
ยังเมตตเจตน์ทรง | อนุศาสน์พระธรรมวินัย |
๏ แก่ผู้ประกอบมา | นะประสาทะมีหทัย |
เชื่อแน่บแปรใน | วรพุทธศาสนา |
๏ ผลดีลุที่สุด | กุลบุตรอเนกก็มา |
บวชเรียนและเพียรปรา | รภปรีดิตามพระองค์ |
๏ มากหลายขยายฐา | นะมหานิกายพระสงฆ์ |
ภาคเพิ่มเผดิมทรง | ทะนุโดยประดิษฐาน |
๏ เป็นธัมมยุกติก | คณะอิกนิกายประการ |
เนื่องเนิ่นเจริญปาน | ลุปรัตยุบันสมัย |
สัททุลลวิกกีฬิตฉันท์
๑๙๏ ได้ดำรงวรอิสสรียยศะใน | |
เพศบรรพชิตไกร | ประกอบ |
๏ ที่ราชาคณะสงฆะทรงทะนุระบอบ | |
บูรพ์ธรรมยุติก์รอบ | นิกาย |
๏ ถูกต้องถ่องคติพุทธยุติวินยหลาย | |
หลากพิสดารภาย | ณแผน |
๏ เป็นที่ปรีดิณราชพระบาทดิลกแดน | |
รัฏฐ์สามธทรงแสน | ประสาท |
๏ โปรดให้แห่กิจแปรประจากวรนิวาสน์ | |
เดิมมาประทับราช | วิหาร |
๏ อารามนามบวรนิเวศกะพระประมาณ | |
ห้าสิบสถิตฐาน | ประมุข |
๏ ทรงสั่งสอนปริสัชคฤหัสถ์สมณะปลุก | |
ศรัทธาพิสุทธิ์สุข | ณธรรม |
๏ ให้เบิกไพบุลภาพเซาะซาบมนสสำ | |
เร็จโพธิประโยชน์นำ | พิพัฒน์ |
๏ อังกฤษพากย์ปรภาษะมานะพระสมรรถ | |
แม่นเรียนประจักษ์ชัด | นิยม |
๏ เผยโอกาสพิเคราะห์ราชกิจอนุกรม | |
เกี่ยวเหตุวิเทศสม | สฤทธิ์ |
๏ เช่นเชิงทูตธุระพูดสนองนยลิขิต | |
สัญญาระวางมิตร | ประเทศ |
๏ แบ่งเบาภาระพระราชผู้บรมเชษ | |
ฐาธิปประทังเหตุ | คดี |
๏ ให้เรียบรัฏฐประศาส์นประการกลวิธี | |
เนืองเนื่องลุเรื้องตรี | ติย์รัชช์ |
๏ ด้วยผู้รู้ลุวิทูรการณนิทัศน์ | |
ถึงผลประจักษ์ชัด | บมี |
มาณวกฉันท์
๘๏ บรรลุสมัย | ในวรบาท |
ตรีติยนาถ | ภูวบดี |
ล่วงลุสวรรค์ | สันติวิถี |
การพระบุรี | รัฏฐก็คง |
๏ สิทธิกรัณย์ | สรรพนิยม |
โดยพระบรม | อิสสระวงศ์ |
พร้อมประมุขา | มาตยปลง |
ตามมติลง | ร่วมดุจกัน |
๏ ค้อมศิรราบ | กราบบทมาลย์ |
อัญชลิธาร | เทอดอภิวันทน์ |
บ่งบริหาร | มานสหฉันท์ |
สาทรอัญ | เชิญวรองค์ |
๏ เคลื่อนสละคลา | ลาพระผนวช |
เพศพิธยวด | ยิ่งเพราะประสงค์ |
โสตถิถวัลย์ | สันตติทรง |
สืบสุรพงศ์ | จักริพิศาล |
๏ จึงพระบรม | สมณพิเศษ |
ทรงวิเคราะห์เหตุ | ผลอนุมาน |
มากพระกรุณย์ | สุนทรการ |
กลปิตุฐาน | รักณดนัย |
๏ เพื่อนรหมู่ | ภูมิพศก |
ทุกขมิตก | ต้องประทะภัย |
พุทธพระศาส์น | กาลก็จะไกล |
เหตุพระมไห | ศูริยทรง |
๏ โดยพระประกาศ | ราชอนุมัติ |
พร้อมพระนิวัตน์ | เพศวรสงฆ์ |
เสี่ยงสดุดี | มี่สรปลง |
ปลื้มวรองค์ | เอกะบดินทร์ |
๏ ราชพิธี | มีอดิเรก |
ราชย์อภิเษก | ทรงปถพินทร์ |
รัชชจตุตถ์ | วุฑฒิชนินทร์ |
บูรพะระบิล | เบื้องบริบูรณ์ |
วสันตติลกฉันท์
๑๔๏ สมเด็จบรมจตุรถา | ธิปราชไอศูริย์ |
ทรงมีพระราชธุระมูล | พิธเกี่ยวกะการเมือง |
๏ ยิ่งยากวิบากสุขุมสรร | พะจะพลันประสพเนือง |
เนื่องราชย์วิจารณ์วิเคราะห์ประเทือง | ก็ประทังวิบากคลา |
๏ จักแจ้งแถลงริปุประเภท | อริเขตต์ภุกามสา |
มารถหย่อนสยอนพละเพราะกา | ละกระนั้นสิพันพัว |
๏ อังกฤษประชิตพิชยรอน | บุรมอญณตอนหัว |
เมืองชายทะเลกษณะกลัว | ภยะอยู่กะคู่รณ |
๏ สงครามสยามกะริปุม่าน | จิระกาลก็เริดคน |
เคยเศิกสิเสื่อมมิดุจหน | ณอดีตเดิมมา |
๏ ควรยาตรยกพลประยุท | ธประทุษฐปลายอา |
ณาเขตต์ภุกามสกลปรา | กฏกฤตพหลกรุง |
๏ เป็นที่สะทกทหยม่าน | มิพะพานลุนานคุง |
กับเพื่อจะเกื้อพลผดุง | นรรบระรานชาญ |
๏ โปรดเกล้าพระเจ้าอนุชสม | ยศกรมหลวงขาน |
วงศาธิราชสนิทมาน | มหศักดิเกรียงไกร |
๏ กับเจ้าพระยาประมุขมู | ลิกภูธราภัย |
ตำแหน่งณยุคนิยมใน | ยมราชสฤษฏิ์นาม |
๏ กองทัพละทัพนิกรรบ | พหุครบคระไลตาม |
ขึ้นไปประจบคณนสาม | กะประเทศราชลาว |
๏ เชียงตุงสิมุ่งประทะกระทำ | รณกรรมกระหน่ำคราว |
แกล่ใกล้จะได้พิชยฉาว | กฤติเชิดก็เกิดเป็น |
๏ กันดารประการพิพิธแดน | ทุระแสนจะลำเค็ญ |
ขัดสนเสบียงพิรุณเซ็น | เซาะวิถีก็ถอยคลา |
๏ ภายหลังธยังระบุยุบล | กะสกนธโยธา |
ไปเมืองเขมรขณะจลา | จลเกิดกบฏลาม |
๏ ปราบพวกทุพาลทุรพล | ชนะดลสงบงาม |
แล้วโปรดพระราชประเคราะหะตาม | อภิเษกประเพณี |
๏ สมเด็จนโรดมนเรศ | ณเกษตร์เถลิงศรี |
กรุงกัมพุชาธิบดิจี | ระนิพัฒสภาพเพ็ญ |
สุรางคณางค์
๒๘๏ ส่วนราชกิจ | ประเทศเขตต์ทิศ |
อัสดงคตเป็น | มิตรพันธ์มั่นครา |
ก่อนมาหมายเห็น | กรุงเกรตบริเตน |
นับถือลือชา | |
๏ ทอดทัฬหิกรรม | กิจจะกระทำ |
หนังสือสัญญา | ทางราชไมตรี |
ที่รีรอครา | รัชย์ตติยรา |
ชยาธิปไตย | |
๏ สมเด็จพระนาง | กษัตรีย์ปาง |
โพ้นพระอภิไธย | กวินวิกตอเรีย |
เจียรราชัย | อังกฤษกรุงไกร |
โดยราชเสาวณี | |
๏ ส่งผู้สำเร็จ | ราชกิจขาดเด็ด |
ฮ่องกงบุรี | เป็นทูตพิเศษ |
สู่เขตต์กรุงศรี | ท่านนั้นนามมี |
เซอร์ยอนเบาวริง | |
๏ จอมจตุรถา | ธิปราชญ์ทรงปรา |
รภแจ้งเรื่องจริง | ผลเหตุเจตนา |
ไม่น่าประวิง | หวั่นหน่วงท้วงติง |
ต่อนัยไมตรี | |
๏ พระราชทาน | ปฏิสันถาร |
ด้วยฉันท์อันดี | ในสี่เดือนแรก |
ซึ่งแขกบุรี | ลุมหาธานี |
ก็สิทธิกิจปอง | |
๏ ได้ทำหนังสือ | สัญญาคู่มือ |
ประเทศทั้งสอง | อังกฤษกับสยาม |
ยึดความปรองดอง | สืบเนื่องสนอง |
ดำเนิรเนิ่นมา | |
๏ ผลเสร็จเผล็ดสุด | นิยมสมยุตติ์ |
ไมตรีสัญญา | ด้วยราชดำริ |
เพ่งพิจารณา | การจักรักษา |
เกษตรสยาม | |
๏ ให้เย็นเป็นสุข | อยู่ราบคาบยุค |
จักต้องครองความ | ผ่อนยาวผ่อนสั้น |
ถือมั่นสงบงาม | จำเริญเดิรตาม |
ทางภัยไม่มี | |
๏ อังกฤษมิตรนำ | ทางทูตพูดทำ |
สัญญาไมตรี | เพื่อนำพณิชย์ |
เนื่องกิจทวี | ประโยชน์ย่อมดี |
แด่ด้าวชาวไทย | |
๏ ทั้งนี้ชี้เหตุ | ให้นานาเทศ |
ทวีปทั่วไป | ต่างมีปีติ |
ดำริวิจัย | รอบคอบชอบใน |
สัตยคดี | |
๏ ที่สุดเซอรยอน | เบาวริงอาทร |
ทางทูตภารี | ฉันทานุมัติ |
จากรัฏฐ์เสียมศรี | ฐานผู้แทนพี |
ริยะกระทำ | |
๏ หนังสือสัญญา | สยามอาณา |
เกษตรเทศนำ | ทวีประวาง |
ด้าวบางแดนบำ | เพ็ญสนธิ์ผลสัม |
พันธ์ในไมตรี | |
๏ ตราบแต่นั้นมา | อเมริกา |
สหปาลี | รัฐทั้งฝรั่งเศส |
กับเทศอื่นปรีดิ์ | เปรมมุ่งมามี |
สัญญากะสยาม | |
๏ นยขะประเภท | สิทธิพิเศษ |
ข้อใหญ่ใจความ | จำกัดมัดหมาย |
ละม้ายคล้ายตาม | ตอบรับกับนาม |
อังกฤษมิตรสกล | |
๏ ได้ทรงส่งซึ่ง | อัครราชทูตถึง |
ยุโรปด้าวดล | เป็นเดิมเริ่มนับ |
ไทยกับฝรั่งสนธิ์ | สืบมิตรพิมล |
กรงเทพ ฯ กรงศรี | |
๏ เซอร์ยอนเบาวริง | รู้ความตามจริง |
ในราชกรณีย์ | ถวายพระนาม |
ต้องตามคดี | ว่าพระจตุรถี |
รชยาดิศูริย์ | |
๏ คือราชนิทัศน์ | แห่งมหากษัตริย์ |
ทางเบื้องทิศบูรพ์ | อักษรสมัยรัฏฐ์ |
ฝ่ายอัสดงคต์พูน | เพียบปราชญ์ศาสตร์มูล |
ทรงทราบสรรพสถาน |
อุปชาติฉันท์
๑๑๏ ณรัชชภาคนี้ | กรณียเกี่ยวการณ์ |
กับอัสดงคต์อาร | ยประเทศพิเศษหลาย |
๏ คืบค่อยคะคล้อยมา | ลุสยามรัฏฐ์ราย |
ผริตสถิตภาย | ณปรัตยุบันครา |
๏ อเมริกันบ้าง | ชนทางยุโรปหา |
มาเพื่อประกอบภา | รพระราชการสรรพ์ |
๏ สมภูมิพิชชา | ศิลปานุฐานันดร์ |
จะเห็นก็เช่นบรรณ | ปริวรรตวจีแปล |
๏ และบ้างก็ทางครู | แนะณหมู่ทหารแล |
แพทย์ชำระบาดแผล | และตำรวจจะรักษา |
๏ นายเรือและช่างกล | จรดลประจำพา |
หะแล่นทะเลกา | รกะพิมพอักษร |
๏ กษาปน์สภาพรู | ปิยะบูระแบบรอน |
เปลี่ยนรูปหิรัญกร | กลแบนก็แทนกลม |
๏ โรงศุลกภาษี | และวิถีสถลคมน์ |
คฤห์ตึกคฤคฤกรม | ยสฤษฏิ์ประกิตแผน |
๏ นิยมยุโรปชี้ | คติดีเผดิมแทน |
เก่าซึ่งบ่พึงแหน | สละห่วงเพราะล่วงกาล |
๏ เหล่านี้แนะชี้อา | ทิประดาประโดยมาน |
ณรัชชภูบาล | จตุร์ถาธิราชัย |
๏ ยุโรปภาษา | วิทยาประการใด |
ราโชปการไท | ธประสิทธิศึกษา |
๏ ทุกองค์พระราชเอา | รสเจ้าเจริญมา |
ณสิกขกิจปรา | รภเพิ่มประเดิมมี |
อีทิสังฉันท์
๒๐๏ เพรงพระราชภารภูบดี | |
สถลณหนมหาบุรี | พระดำรง |
๏ พร้อมพระเมตตธรรมสรรพสง | |
เคราะห์ด้วยพระราชกรุณย์พระองค์ | เสด็จออก |
๏ ทรงสดับคดีประดาจะชอก | |
จะช้ำประชามิกล้าจะบอก | ระบิลยัน |
๏ โดยพระองค์ธทรงระงับพิฉินท์ | |
ณยุกติธรรมนิจจทิน | ประทักษ์ธูร |
๏ ราชกฎและบทพระธรรมนูญ | |
อะไรจะร้อนก็ผ่อนและพูล | ณพร่องภาค |
๏ ปางเสด็จประเวศณยาตรมารค | |
พสกบ่ต้องสยองกระดาก | ประโดยแหน |
๏ เนื่องพระราชยานุญาตมิแกลน | |
เสมือนบุรพกษัตริย์ก็แสน | สุมานัศ |
๏ เงินสลึงและเฟื้องณเนืองนิวัทธ์ | |
ก็รับประจาคพระราชหัตถ์ | มิทรงถือ |
๏ ราชกิจพิธีณจีรฤา | |
กุศลขะนบฉะบบระบือ | บบูรณ์แบบ |
๏ เชิดเฉลิมและเพิ่มภิย์โยมิแคบ | |
มิขัดและเสื่อมและเหลื่อมณแยบ | นิยมครา |
วิชชุมมาลาฉันท์
๘๏ โปรดให้ขุดคลอง | คูช่องชลขอบ |
เขตต์นอกกรุงรอบ | รวมหกยกมา |
อาทิ์ขานมานมี | เจดีย์บูชา |
สิ้นธนคณนา | มากสิทธิ์หิตสาร |
๏ โปรดให้ตัดทาง | ถลสร้างด้วยทรัพย์ |
คลังหลวงลำดับ | ห้าสายหมายนาน |
เจริญกรุงเป็นต้น | ยังยลอยู่นาน |
ทั้งชื่อลือฐาน | ที่เดิมเริ่มปรุง |
๏ โปรดให้ก่อป้อม | รายห้อมหนใต้ |
ชิดเหนือชั้นใน | ตามฝั่งคลองกรุง |
ป้องปัจจามิตร | อาทิ์ฐิตเทอดคุง |
ชื่อรู้อยู่จุง | จิตต์เลือนเตือนจำ |
๏ โปรดให้หัดการ | ทวยหาญกำหนด |
แบบอัสดงคต | เขตต์ท่วงทีทำ |
ไว้รับราชกิจ | ใกล้ชิดชาญชำ |
นาญควรส่วนสำ | หรับรักษาองค์ |
๏ โปรดให้สร้างพา | หนนาวาใบ |
เป็นเรือรบใน | น่านน้ำจำนง |
ไคลคลาค้าขาย | ง่ายดายโดยจง |
อาจยุทธยรรยง | อยู่ครบสบสรรพ์ |
๏ เรือรบกลไฟ | พร้อมไพบูลด้วย |
นายเรือรวมทวย | หาญปืนพื้นพรรค์ |
ยลอย่างอังกฤษ | ปองกิจป้องกัน |
ชายเขตต์ชลขัณฑ์ | ปราบจับสมุทรโจร |
๏ พึงเห็นเป็นต้น | เผยผลเพ็ญราช |
ปรีชาสามารถ | แผ่โดยไพโดร |
เกียรติเกินกาษฐ์โกฏิ | กองโรจน์โชติโชน |
ราษฎร์มวลล้วนโอน | เศียรซร้องสรรเสริญ |
กมลฉันท์
๑๒๏ วรราชอารา | มวิหารจำเริญ |
มนะเสริมประสาทเพลิน | นยนานุทัศนีย์ |
๏ อุปบัติณรัชย์ครา | จตุร์ถาธิเบนทร์มี |
ฉะเพาะห้าพระทรงศรี | ธสฤษฎิพึงชม |
๏ ระบุราชประดิษฐ์โส | ภิตโสมนัสสม |
และมกุฎกษัตริย์บรม | ะนิวาสปทุมวัน |
๏ พหุแห่งธแปลงฐา | ปนสาธุซ่อมสรรค์ |
ณมหานครอัน | ตรรัฏฐ์บุรีภูว์ |
๏ อภิลักษณถูปเจ | ติย์อเนกเนื่องบู |
ชนิย์พุทธรูปมู | ลอนันต์พระสรรเสริม |
๏ และสถาปนามน | ทิรยลภิโยเดิม |
คฤหะตึกคระครึกเติม | วรราชนิวาสน์ฐาน |
๏ บุรพาธิการเพื่อ | ผลเกื้อพระสมภาร |
พลบารมีการณ์ | ก็ตระหนักประจักษ์หมาย |
๏ สิริสารเศวตพา | หนราชพังพลาย |
ฉคชาภิชาติภาย | ณพระบุณย์อุบัติมี |
๏ พิเคราะห์อัศจรรย์เอก | อดิเรกจรูงปรีดิ์ |
ทวิพุทธสารี | ริกธาตูเสด็จมา |
๏ และพระองค์ธทรงสุน | ทรคุณเพราะศรัทธา |
วรรัตนไตรสา | ธรราชปรารมภ์ |
๏ อุปถัมภเพื่อภัทร | ถิรวัฒนาคม |
จิรศาสน์ประกาศสม | วรพุทธแผ่ถึง |
๏ พิธราชกุศลสรร | พนิรันดร์พระรำพึง |
ทะนุรอบประกอบสึง | ณพระราชกมลมาน |
๏ คณะธรรมยุติก์แม้ | พระจะแปรประดิษฐาน |
ลุสฤทธิ์แรงภาร | พิริย์ล้ำก็ทำเนา |
๏ พระบ่ห้ามบ่ปรามปัด | สละลัทธิพรรเหา |
ณมหานิกายเคา | รวสงฆคงควร |
๏ ผิวศีลสุตลัก | ษณรักษ์เจริญมวล |
นฤนาถบดีศวร | ก็ประสิทธิศักดิสม |
๏ ทวิภิกษุเพศพรรค | ฉะเพาะปักษ์ประพฤติพรหม |
จริยานุพรตรม | ยสุบถสบายบูรณ์ |
๏ มิประหวั่นมนัสหวาด | เพราะพระบาทยุคลมูล |
ฐิติยุกติโดยดูล | ยพระราชธรรมครอง |
มาลินีฉันท์
๑๕๏ พระติปิฏกณธรรมผอง | แผ่ลุแด่คลอง |
พระปรีชา | |
๏ เพราะวรวิริยอุตสาห์ | สิกขทราบมา |
สิแตกฉาน | |
๏ คณกวิธิรในกาล | นั้นบ่ก้ำปาน |
พระจอมปราชญ์ | |
๏ มคธพจนภาษอาจ | ทรงประพันธ์บาฐ |
ละบทอัตถ์ | |
๏ เพราะเจาะเสนาะสรเรียบชัด | ศัพทสันทัด |
วิธีนัย | |
๏ สกลนิยมนามไชย | ไท้นิพนธ์ไพ |
เราะรูปความ | |
๏ ดุจพระบรมวงศนาม | เมืองพระอาราม |
อมาตยศักดิ์ | |
๏ วิเคราะห์สละสลวยนัก | เนื่องบผิดหลัก |
ณภาษา | |
๏ พิทยคณนโหรา | ศาสตรถ่องฐา |
นโคจร | |
๏ นพเคาะห์สุริยจันทร | ทั้งปกรณ์ไทย |
ยุโรปแผน | |
๏ พระกฤติคุณกระเดื่องแดน | ราษฎร์พสกแสน |
ประสาทสรรพ์ |
ภุชงคปยาตรฉันท์
๑๒๏ ลุปลายรัชช์พิพัฒพุท | ธศกยุตติสองพัน |
กะสี่ร้อยและหกอัน | ตคัณนาสิครากลาย |
๏ นิวัตติเหตุประเภทภา | รรัฏฐศาสโนบาย |
ประการหนึ่งอุบัติภาย | ณภพไทยไผหนาม |
๏ บดีเมืองเขมรอัน | พระราชันณรัชช์สาม |
และรัชช์สี่พระมีความ | กรณเทอดอุปัตถัมภ์ |
๏ ทะนุอัครศักดิ์สม | นโรดมพระเจ้ากัม |
พุชาโมหะเหตุนำ | ประเทศหากประจากเสียม |
๏ พะพึ่งยังฝรั่งเศส | ผะโอนเขตตะขึ้นเตรียม |
ประพฤติอาตม์ประดาษเทียม | กะญวนผู้สมัครผัน |
๏ สยามภูว์ก็เพิกปลิด | ประดากิจจสัมพันธ์ |
ณกรุงกัมพุชาสรรพ์ | สกลเนื่องกระโน้นนาน |
๏ เขมรญวนพะม่ามอญ | สถาพรสถิตฐาน |
ณแหลมทองประชุมชาน | กะชาติไทยสยามยง |
๏ ก็ต่างอยู่ณหมู่สุข | นิยมยุกติมั่นคง |
พระราชาธธำรง | ประเทศอิสสราการ |
๏ ณแต่ไหนและไรมา | ตลอดกาลโบราณ |
กระทั่งรัชชภูบาล | สมัยรัตนโกสินทร์ |
๏ ระวางรัชช์จตุตถา | ธิราชนาถภูมินทร์ |
ยุโรปชาติฉลาดชิน | กะภูมิธรรมจำเริญ |
๏ คะเนแง่กระแหน่งาม | คระไลตามอุบายเดิร |
สะดวกรุกมิฉุกเฉิน | เพราะเตรียมพร้อมจะห้อมโหม |
๏ ณอานัมและกัมพุช | ภุกามซุดตะเลงโซม |
เดาะร่อยทีละน้อยโทม | ะนัสขึ้นกะเขตต์เขา |
๏ ลุที่สุดสลายเส | ริภาพเอกราชเนา |
เถลิงชื่อก็คือเรา | สยามสานติภาพทรง |
๏ ณต้นรัชชกาลทห้า | สิสี่หล้ามิเหลือลง |
ละล้วนรัฏฐูอัสดงคต์ | แสดงสิทธิสวมครอง |
๏ สกลอิสสรากร | ประดาจรประดาษจอง |
อนาถมิตรอนิจหมอง | มนัสช้ำระกำกรม |
๏ ฉะนี้เห็นประเด็นเหตุ | ทวีเภทนยาคม |
ประทุษฐ์จูงประเทศจม | ประการล้ำและสำคัญ |
๏ พระราชาธิบดี | บทรงมีสมรรถสรร |
พะเชิงรัฏฐ์ประศาสน์ทัน | สมัยเหตุวิเทศดล |
๏ ประกอบเกี่ยวกะเกลียวกลม | สมัครรมยร่วมมน |
ระวางชาติบุทคล | ขนัดมวลบ่มีหมาย |
๏ จตุตถาธิเธียรราช | ธจอมปราชญ์ธทรงทาย |
ลุถ่องศาสโนบาย | ยุโรปรัฐถนัดถึง |
๏ ฝรั่งโอบตะวันออก | ตระบัดบอกกระจ่างจึง |
ผิจำหย่อนก็ผ่อนขึง | ชะลอค่อยคะคล้อยขืน |
๏ ประคองอัปปมาทตั้ง | พิรีย์หวังวิวัฒน์ยืน |
ระวังใฝ่ระไวฝืน | ประคัลภ์ฝ่าพยายาม |
๏ นิยมอาทิอ้างมวล | ละล้วนควรสงวนงาม |
สงบตั้งประทังตาม | ขยายเติบเขยิบตน |
๏ ประมวลพร้อมพระจอมเกล้า | พระเพ็ญเสาวภาพผล |
สุปรีชาสมรรถมน | ผะสานพฤทธิไพบูล |
๏ สกุลชนสกลชาติ | สยามราษฎร์สมัครมูล |
เจริญรอยบ่ถอยธูร | ประทักษ์มานสมานฉันท์ |
๏++ สยามรัฐพิพัฒน์เดี่ยว | ประเทศเดียวเคราะห์ดีครัน |
เฉลิมแหล่งแถลงสรร | พเรียบโสตถิ์พิโรจน์ศานต์ |
๏ ระลึกแล้วสิแผ้วจิตต์ | ประโมทย์อิสสราการ |
คะนึงไทยไผทฐาน | เสถียรพัฒนาภา |
ฉะบัง
๑๖๏ เสด็จทรงดำรงราษฎรา | ธิปัติย์มุรธา |
ภิเษกเอกราชไอศูรย์ | |
๏ ด้วยราชสามารถมานมูล | ปรีชาญาณพูน |
พระเกียรติยศภิยโย | |
๏ พระคุณสุนทรเดโช | ดมเด่นเห็นมโห |
ฬารมหัศจรรย์อันมี | |
๏ มากในรัชช์สมัยจตุตถี | เธียรราชปราชญ์ปรี |
ติโดยราชปวัตติรัชย์ครา | |
๏ สิบแปดปีดลคณนา | สรูปเสวยรา |
ชรัชชขัตติยสยาม | |
๏ จากละพระผนวชนับตาม | คราวครองเพศงาม |
อยู่ยี่สิบหกศกประมวล | |
๏ กษณทรงพระประชวร | อวสานกาลจวน |
เสด็จประเวศสรวงสถาน | |
๏ สองพันสี่ร้อยสร้อยมาน | สิบเอ็ดเศษขนาน |
ขนัดพุทธพรรษนาคฉนำ | |
๏ มาศสิบเอ็ดตุลแต่งลำ | ดับเดือนดุลย์จำ |
ขึ้นสิบห้าค่ำชีวะวาร | |
๏ ตรงวันอันออกวรรษกาล | ณพระพุทธศาส์น |
ภิกษุบรรลเลอสมัย | |
๏ เสมือนพระประสูติเสด็จใน | ภพมนุษย์สุดไกร |
กระเกริกฤกษกาลวารเดือน | |
๏ พระสติสัมปชัญญ์มั่นเตือน | พระหทัยไป่เลื่อน |
ระลึกโลกสภาพทราบสรรพ์ | |
๏ สามารถตรัสราชนิพันธ์ | พากย์ภาษาอัน |
สุขุมมคธพจน์แสดง | |
๏ ขมาโทษทวยสงฆ์ทรงแจง | แจ่มชัดอัตถ์แถลง |
ทั้งมวลละล้วนควรความ | |
๏ ศรีสุนทรโวหารนาม | (ฟัก) ยศพระยาตาม |
พระราชดำรัสจรดขาน | |
๏ นำพร้อมเครื่องน้อมนมการ | สู่ราชวิหาร |
วัดราชประดิษฐ์ดลสงฆ์ | |
๏ อ่านจบสงฆ์ครบครันองค์ | ปวารณาปลง |
เปรอญัตติอัจจยกรรม | |
๏ สวรรคตกำหนดในลำ | ดับเห็นเป็นสำ |
คัญคลุ้มหมอกกลุ้มพระนคร | |
๏ บ่งบุณยวันตบวร | วิสัยสาธร |
จตุตถราชรัฐสยาม | |
๏ โดยราชประวัติอัตถ์ตาม | ย่อแต่งยลตาม |
ขนบบรรจบบริบูรณ์ |