- คำอธิบาย
- โคลงของพระยามหาอำมาตย์ (หรุ่น ศรีเพ็ญ)
- ลิลิตของพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพระอรุณนิภาคุณากร
- กลอนสุภาพสรรเสริญพระเกียรติ
- โคลงของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์
- คาถาของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส
- คาถาของสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (แสง) วัดราชบุรณะ
- ร่ายดั้น ของ กรมหลวงพิชิตปรีชากร
- ฉันท์และกาพย์ห่อโคลง ของหม่อมเจ้าเพิ่ม
- แหล่เทศน์มหาชาติ ของพระกว้าง วัดประยุรวงศ์
ลิลิตของพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพระอรุณนิภาคุณากร
| ร่าย๏ กล่าวตำนานพุทธนิเวศ | จอมขัตติเยศผดุงด้าว |
| ท้าวรังสฤษฎิ์วังเวียง | เคียงพระมนเทียรราช |
| ก่ออาวาสอุทิศไว้ | หวังให้เปนวังพระ |
| ที่เนานฤปนาถ | ผไทราชบรรพชิต |
| ที่สถิตสมบูรณ์ | เถกิงกูลดิเรกอัคร |
| แห่งจอมจักรสยามินทร์ | มหินทรมหามกุฏ |
| สมมุติเทพยกษัตริย์ | ถวัลยรัตนปฏิมา |
| ฐาปนาแท่นบรรจฐรณ์ | อลงกรณ์ภัณฑ์บันเจิด |
| ประเสริฐสรรพสมบัติ | พิพัฒนสิ่งสมบูรณ์ |
| เพิ่มพูลพระเกียรติทั่วหล้า | ยืนยั่งอยู่คู่ฟ้า |
| แผ่นพื้นอาวาส | ท่านนา ฯ |
| โคลง ๔๏ ราชาธิธาชไท้ | ปรมินทร์ แลเอย |
| สละราชธานินทร์ | สืบสร้าง |
| ทรงบรรพชาศิล | ภิกษุ สงฆ์นา |
| หวังกุศลที่อ้าง | ออกเอื้อเอาผล ฯ |
| ๏ ดลวันจอมราชนั้น | ทรงพรต |
| ปีระกากำหนด | ศกห้า |
| ขึ้นเดือนสิบเอ็ดจรด | พฤหัสบดิ์สี่ ค่ำแล |
| สี่ทุ่มสามสิบห้า | ฤกษ์นี้พรหมจรรย์ ฯ |
| ๏ จอมสงฆ์วงศ์ราชเจ้า | รังษี๑ นั้นแฮ |
| อุปัธยาย์ภูมี | ปิ่นหล้า |
| องค์กรรมะวาจี | พระสาสน โสภณ๒แล |
| คณะปรกสองห้า | เสร็จสิ้นบริบูรณ์ ฯ |
| ๏ บดินทร์สูรย์ราชเจ้า | กษัตริย์ สยามเอย |
| เบญจะองค์ประณัต | นบน้อม |
| ฉเพาะพระพุทธรัตน์ | ธรรมเลิศ แลนา |
| นมัสการสงฆ์พร้อม | เสร็จแล้วธำรง ฯ |
| ๏ บรมวงศ์บำราบ๓ผู้ | ปรากฎ เกียรติเอย |
| ไตรบาตรยาตรเยื้องจรด | นอบน้อม |
| ถวายองค์พระทรงยศ | นฤนาถ |
| ท้าวธทรงรับพร้อม | คลาศคล้อยผายผัน ฯ |
| ๏ จุลจอมธิราชเจ้า | นครา พ่อเฮย |
| ดำรัสขอบรรพชา | เชิดชั้น |
| แด่พระอุปัธยาย์ | วรราช ท่านแฮ |
| โดยเยี่ยงธรรมยุติก์นั้น | เสร็จแล้วดุษณี ฯ |
| ๏ กรมรังษีราชเจ้า | จอมธรรม์ |
| อนุสาสน์กรรมฐานพลัน | แด่ไท้ |
| เปนเบื้องบทแห่งบรร | พชิตเวส ก่อนนา |
| ท้าวรับวรวากย์ไว้ | ทั่วถ้วนวาจา ฯ |
| ๏ พินทุกรรมพร้อมเสร็จ | สิกขา |
| ฝ่ายภูษามาลา | เลิศไซ้ |
| เชิญสรงซึ่งมุรธา | ภิเษก |
| เสร็จสนานท่านไท้ | ผ่องแผ้วกมล ฯ |
| ๏ ภูษาทรงสพักผ้า | เพสสงฆ์ |
| ปกปิดเบื้องต่ำตรง | เข่าใต้ |
| โดยอย่างยุติทรง | เองคล่อง ชัดนา |
| บห่อนเอื้อนชนให้ | ช่วยแจ้งแห่งครอง ฯ |
| ๏ ดองสังฆาฏิ์พาดพร้อม | ครบครัน ละเฮย |
| รับสิกขาบทพลัน | ทศถ้วน |
| แด่เถระผู้อัน | สมมต |
| ถวายแด่จอมราชล้วน | บทเบื้องมคธคำ ฯ |
| ๏ ขอนิสสัยต่อผู้ | อุปัชฌาย์ |
| ตามอย่างบทสิกขา | พระเจ้า |
| ทั้งสองรับเปนภา | ระแก่ กันแฮ |
| ตามวิธีที่เข้า | เสพซร้องโดยประสงค์ ฯ |
| ๏ สมมตองค์ธิราชเจ้า | บัดดล แลนา |
| พระสาสนโสภณ | พจน์พร้อง |
| ถูกตามคติยล | แบบอย่าง ยุติแฮ |
| เสร็จส่ำสงฆ์ธซร้อง | ออกเอื้อนถวายพร ฯ |
| ๏ จึงสอนธิราชเจ้า | ทรงบรร พชาเฮย |
| อนุสาสน์ทั้งอรรถอัน | พฤติพร้อม |
| ภูธรหฤหรรษ์ | ชูชื่น มโนแฮ |
| สดับถ้อยประนตน้อม | นาถไท้อภิวันท์ ฯ |
| ๏ เสร็จกิจจอมราชเจ้า | ปตา ปาฤๅ |
| วัดพระศรีรัตนศาสดา | แห่งนั้น |
| พร้อมพระประยูรคณา | ขนัดนั่ง สลอนแฮ |
| ชมพรตพระเจ้าซั้น | ค่อยค้อยเนิ่นเห็น ฯ |
| ๏ เชิญพระภูวนาถทั้ง | ส่ำสงฆ์ |
| เสด็จสู่มณฑลทรง | ย่างเยื้อง |
| เหล่าเสวกายง | พร้อมพรั่ง แลเฮย |
| นำเสด็จพระบาทเบื้อง | ราชเจ้าจรลี ฯ |
| ร่าย๏ ฝ่ายหมู่มนตรีนิกร | นำเสด็จจรยุรยาตร |
| สู่สิงหาสน์เบื้องบัน | แต่งตนขยันอย่างยุรป |
| ม่วงหมวกครบถุงบาทา | ปาทุกาสวมสอดเสร็จ |
| ปักทองเทศเสื้อสนอบยศ | ดูหมดจดตรูตา |
| รัดกายาเข็มขัด | มีสายตวัดเกี่ยวกระบี่ |
| ถืออัคคีเรียงราย | ขวาซ้ายเปนทิวแถว |
| ไปตามแนวในฉนวน | โดยขบวรบถบาท |
| ภูวนาถสงฆ์ครรไล | ขึ้นสู่ในอุโบสถ |
| แปดสงฆ์หมดพรักพร้อม | เข้าประชุมแวดล้อม |
| ราชไท้ทรงธรรม์ แลนา ฯ | |
| โคลง ๔๏ ทัฬหิกรรมสวดซ้ำ | เปนสอง แลฤๅ |
| คณะสงฆ์ทั้งผอง | แปดถ้วน |
| ระบอบชอบทำนอง | เนาที่ นั้นแฮ |
| ห้ารูปประจำล้วน | บ่เว้นอาจิณ ฯ |
| ๏ ทรงศิลประกอบเกื้อ | ธุดงค์ ละฤๅ |
| ไตรจิวริกองค์ | เอกพร้อม |
| ปฏิบัติโดยตรง | ปริยัติ ธรรมนา |
| รักษ์ซึ่งสาสนย้อม | อย่างเหยี้ยงชินวร ฯ |
| ๏ ภูธรธิราชเจ้า | ทรงธรรม์ ละเฮย |
| ประพฤติพรตพรหมจรรย์ | ผ่องแผ้ว |
| พระกมลหฤหรรษ์ | เกษมสุข พ่อเฮย |
| จากนิเวศน์วงศ์แล้ว | เล่ห์เลี้ยวลืมแล ฯ |
| ๏ ครั้นเมื่อกาลล่วงแล้ว | โททิวา ละเฮย |
| นับแต่ผนวชมา | หกไซ้ |
| พระวงศ์และมาตยา | สพรั่งหมด เมือบแฮ |
| ถวายธูปเทียนดอกไม้ | เสร็จสิ้นสี่ทิวา ฯ |
| โคลง ๒๏ มหัยยิกาเจ้า๔ | นำพระวงศ์สู่เฝ้า |
| บาทเบื้องอดิศร ฯ | |
| ๏ ภูธรธิราชไท้ | ทราบกระแสเรื่องไซ้ |
| คลาศคล้อยตามประสงค์ ฯ | |
| ๏ ชวนเจ้าพระ๕หนึ่งแท้ | ให้ไปเปนเพื่อนแล้ |
| เพื่อได้เปนสอง ฯ | |
| ๏ สองเขือคลาคลาศเต้า | ถึงอุโบสถเข้า |
| นั่งแล้วสังวร แลนา ฯ | |
| ร่าย๏ ภูธรประยูรนาถ | หาพระวงศ์ราชกันยา |
| ถือบุบผาบันเจิดจัด | วางพานรัตน์แห่งนงคราญ |
| เลงแลลานธูปเทียนเทิด | บ้างชูเชิดกรีดกราย |
| เล่ห์ลม้ายยลอับสร | ของอมรเทเวศร์ |
| ถวายมาเลศเทียนธูปสลอน | อิกนิกรนักสนม |
| อภิรมย์หฤหรรษ์ | มนกระสัลเริงรื่น |
| ขอให้ยืนพรรษา | พระโรคาบำบัด |
| จงกำจัดจรไกล | ส่ำสิ่งภัยอย่าแผ้ว |
| จงเจริญพระชนม์แล้ว | สืบสร้างมไหศูรย์ ท่านนา ฯ |
| โคลง ๔๏ กองกูณฑ์ถวายเสร็จสิ้น | บัดดล แลนา |
| สมเด็จพระจุมพล | คลาศแคล้ว |
| สู่ราชอาสน์ไพชยนต์ | ที่สถิต นั้นเอย |
| ครั้นค่ำราตรีแล้ว | ท่านไท้เจริญธรรม ฯ |
| ๏ สุริยแสงก่องฟ้า | รังสี แลนา |
| อัยยิกาภูมี | ราชเจ้า |
| ดำรัสสั่งองค์ปี | ยราชนัด ดา๖นา |
| พ่อกราบทูลพระเร้า | ท่านให้รับบิณฑ์ ฯ |
| โคลง ๒๏ พระอนุชาน้อยไท้ | รับกระแสสั่งไซ้ |
| ยาตรเยื้องบทจร ฯ | |
| ๏ เฝ้าภูธรเสร็จแล้ว | เชิญเสด็จคลาศแคล้ว |
| โปรดข้อยไทยทาน ฯ | |
| โคลง ๔๏ ภูบาลสดับถ้อย | อนุชา ท่านนา |
| ให้นิมนต์สงฆ์มา | สิบถ้วน |
| ทรงครองซึ่งกาสา | วพัสตร์ พ่อเฮย |
| กรประคองบาตรล้วน | ไต่เต้าจรลี ฯ |
| ๏ สังวรมรรยาทแล้ | โดยวัตต์ แลเอย |
| ประดุจธสันทัด | พรตไซ้ |
| ยุรยาตรเปนขนัด | ตามเนื่อง กันเฮย |
| ถึงที่สมเด็จไท้ | ท่านแล้วทรงทาน ฯ |
| ร่าย๏ พระประยูรวรนาถ | พร้อมพระญาติพงศา |
| ถ้วนทุกหน้าเปนขนัด | โสมนัสเริงรื่น |
| กมลชื่นปรีดี | ยลภูมีคลาคลาศ |
| จึงจับภาชน์สุวรรณ | ตักโภชน์อันเอมโอช |
| มาโนชน้อมทรงบาตร | ต้นสังฆราชถ้วนทุกองค์ |
| ทานถวายองค์ทรงพรต | พยัญชนจรดภาชน์สุวรรณ |
| เต็มสมกันบาตรราช | อัญชลีบาทบงกช |
| ให้ทรงพรตรับแล้ว | พระเสด็จคลาศแคล้ว |
| กลับเข้ายังสถาน | ท่านนา ฯ |
| โคลง ๔๏ นฤบาลธิราชเจ้า | จรดล ละเฮย |
| ถึงที่รุกขมณฑล | พุ่มไม้ |
| เสด็จเหนือพระแท่นบน | ราชอาสน์ ผานา |
| เสวยภัตตาหารไซ้ | ที่นั้นโดยพลัน ฯ |
| ๏ ครั้นสามโมงล่วงแล้ว | ทันที ละฤๅ |
| พระยาอนุรักษ์มนทรี๗ | นั่นไซ้ |
| มโหรธึกเร่งตี | อุโฆษ ระฆังเฮย |
| พร้อมศัพท์สังข์แตรให้ | กึกก้องกังวาล ฯ |
| ๏ ภูบาลจอมราชท้าว | ทรงธรรม์ แลเอย |
| เสด็จขึ้นอภิวันท์ | นบน้อม |
| องค์พุทธรัตน์อัน | เปนที่ รลึกเฮย |
| ห้าภิกษุพรักพร้อม | กอบเกื้อกรรมฐาน ฯ |
| ๏ สักการประทีปแท้ | บูชา พระนา |
| องค์พระอุปัธยาย์ | ก่อนแท้ |
| ถวายแด่พระศาสดา | ทรงภาคย์ เจ้าเอย |
| ยอหัตถ์ประนมแล้ | ค่ำเช้าเจริญคุณ ฯ |
| ๏ เอาธูรวิทยเกื้อ | บาลี แลเฮย |
| ทรงท่องพระธรรมศรี | สุคตไซ้ |
| ปฏิบัติประพฤติพี | ริยชอบ เสมอฮา |
| ทรงศึกษาสาสน์ให้ | ถูกถ้วนบริบูรณ์ ฯ |
| ๏ จุลจอมบพิตรเจ้า | ทรงธรรม์ ท่านเอย |
| เสร็จสดับสิกขาพลัน | คลาศคล้อย |
| สู่ราชอาสน์อัน | เปนที่ สถิตนา |
| ล่วงมัชฌิมยามน้อย | จึ่งได้นิทรา ฯ |
| ๏ ทิวาอากาศแผ้ว | รำไพ แลเฮย |
| แสงก่องทองอุไร | เรื่อฟ้า |
| ดุเหว่าวิหคเสียงใส | เสนาะโสต นะแฮ |
| เผยพระแกลจอมหล้า | เสร็จแล้วบัดดล ฯ |
| โคลง ๒๏ จึงนุสนธิ์สั่งใช้ | นายบำรุง๘นั่นไซ้ |
| รีบร้อนตระเตรียม ฯ | |
| ๏ อุทกเปี่ยมภาชน์แปล้ | สีฟันเภสัชแล้ |
| เครื่องใช้พร้อมมูล ฯ | |
| ๏ บดินทร์สูรย์ยาตรเต้า | สู่อุปัชฌายะเจ้า |
| เสร็จแล้วผายผัน ฯ | |
| ๏ จอมธรรม์ทำกิจแท้ | อุปัชฌาย์ท่านแล้ |
| ล่วงได้เจ็ดวัน ฯ | |
| โคลง ๔๏ ถึงกาลกำหนดเข้า | ทรงธรรม์ พ่อเอย |
| รลึกพระชนกอัน | สู่ฟ้า |
| ทั้งพระชนนีขวัญ | วรนาถ ท่านเอย |
| ฉลองพระคุณจอมหล้า | แบ่งเบื้องกุศลถวาย ฯ |
| ๏ ตรัสสั่งชนพวกเจ้า | พนักงาร ละเฮย |
| อาราธน์สงฆ์ถวายทาน | ยิ่งร้อย |
| สู่นิเวศน์สถาน | คฤหาสน์ โพ้นแล |
| อำมาตย์ยินรับถ้อย | คลาศคล้อยครรไล ฯ |
| ๏ เหล่าคนใช้หมู่ผู้ | สังฆ์กา รีนา |
| เร็วเร่งจรลีมา | ไต่เต้า |
| เชิญสงฆ์วัดมหา | ธาตุสู่ แลนา |
| ยังพระมนเทียรเจ้า | ที่ไท้ทรงทาน ฯ |
| ๏ คนใช้ฟังสั่งถ้อย | วาที ท่านเอย |
| พนักงารรีบลี | ลาสเต้า |
| ตัดทางหว่างวิถี | อาวาส บหึงนา |
| นิมนต์พระสงฆ์คณะเจ้า | เร่งให้จรพลัน ฯ |
| โคลง ๒๏ พาพระสงฆ์ดลด้าว | แดนสถานนิเวศน์ท้าว |
| ที่ไท้ทรงจา คะแล ฯ | |
| ๏ สงฆ์มาสู่นิเวศน์พร้อม | ธรรมการนอบน้อม |
| แด่ท้าวเตรียมการ ฯ | |
| โคลง ๔๏ นฤบาลบพิตรเจ้า | นักธรรม์ ท่านเอย |
| ทานอุทิศสงฆ์สรรพ์ | ทั่วหน้า |
| สงฆ์อนุโมทนาพลัน | ตามบท แบบนา |
| แล้วเสร็จพระผ่านหล้า | กลับเมื้อสู่สถาน ฯ |
| ๏ เจ็ดทิวาล่วงแล้ว | โดยมี พ่อเอย |
| มหานิกายจรลี | ยาตร์เต้า |
| พระวันรัตน์๙องค์ชี | เปนประ ธานนา |
| นำสู่มนเทียรเฝ้า | ราชท้าวทรงธรรม์ ฯ |
| ๏ โปรดบรรหารท่านไซ้ | สมควร ละเอย |
| ขอบจิตต์คิดชักชวน | เยี่ยมเยื้อน |
| มีพจน์ทักทายมวญ | ที่สถิต สุขฮา |
| ตรัสเสร็จพระสงฆ์เอื้อน | โอษฐเอื้อพรลา ฯ |
| โคลง ๒๏ นับทิวาล่วงเก้า | สุนทรจิตร๑๐ก็เฝ้า |
| ถ่ายไท้ฉายา ฯ | |
| ๏ อิกเถราเจ็ดไซ้ | ยั่งยืนบห่อนได้ |
| กลับเมื้ออาวาส แลนา ฯ | |
| โคลง ๓๏ พระจอมราชทรงรับ | ขุนคำนับแต่งตั้ง |
| เครื่องถ่ายฉายรูปทั้ง | สรรพสิ้นตามประสงค์ ฯ |
| โคลง ๔๏ ฉายาองค์นเรศร์ไท้ | บดินทร์ ละฤๅ |
| บผิดเพี้ยนภูมินทร์ | แม่นแท้ |
| ฉายจากพระกายิน | ยอดยิ่ง เลขเฮย |
| สมทั่วทุกสิ่งแล้ | เล่ห์นี้พิศวง ฯ |
| ๏ รูปสงฆ์ทั้งแปดถ้วน | เถรา ละเอย |
| รูปบพิตรอิศรา | หนึ่งไซ้ |
| ถ้วนนพคณนา | นั่งเนื่อง กันแฮ |
| พับพนังอุชุงให้ | นิ่งตั้งตำรง ฯ |
| ๏ ถ่ายองค์สงฆ์เสร็จสิ้น | ทันที แลนา |
| สุนทรจิตรทรรศี | เสรฐล้ำ |
| จึงถ่ายผู้ภักดี | บริรักษ์ บำรุงแฮ |
| หอระฆังเข้าแซกซ้ำ | รูปท้าวเยี่ยมแกล ฯ |
| ร่าย๏ แล้วแลสุนทรจิตร | ช่างประดิษฐ์บรรจง |
| ถ่ายองค์พระบุษยรัตน์ | เบญจางค์ฉัตรทรงเทริด |
| เครื่องทรงเลิศแลสุวรรณ | บุษบกจันทน์กระจังวาง |
| เทียนสองข้างเหนือพนัก | เสาจำหลักกอบเก็จ |
| โหมดเทศจีบประจำ | อิกองค์นำเนาข้างหน้า |
| บงลักขณาดุจกัน | บัลลังก์ชั้นหลั่นลด |
| เตรียมจรดแท่นเดียวกัน | พฤๅวรรณเทียมพระบุษย์ |
| เผ่าพงศ์พุทธบุษยเจ้า | เทเวศร์เฝ้าชานบัลลังก์ |
| ประนมนั่งเรียงสลอน | อิกชั้นตอนพิษณุราช |
| เรียงกันดาษเชิงบัลลังก์ | ยืนเหยียบหลังภุชงค์พา |
| หนวรายรรยง | แท่นผจงเจิดจัด |
| ต่อนั้นถัดเครื่องบูชา | พุ่มบุบผาพานรอง |
| เชิงเทียนทองเรียงสลับ | รอบแท่นวับเวียวาง |
| อิกหว่างกลางธูปกะถาง | แท่นทันต์ล่างรองรับกัน |
| แท่นเล็กทันต์พานพุ่มเรียง | ธูปเทียนเตียงชั้นหน้า |
| พานบุบผาสองข้างคู่ | ทั้งขวดหูลายคำ |
| โคมกิ่งจำเทียนขาวข้าง | แลสล้างฉัตรสี่มุม |
| รวมประชุมเครื่องบูชา | บรรจงมาล้วนพิเศษ |
| ทั้งของเทศยุโรปไทย | คู่เทียนใหญ่มลังเมลือง |
| อิกคู่เขื่องไรลงยา | ยอดบอกตราเกี้ยวประกอบ |
| โดยรบอบเบื้องบรรพชา | อิกไม้บรรณาเงินทอง |
| โคมสองตั้งริมแท่นทันต์ | บไกลกันเปนระยะ |
| เปนจังหวะชัชวาลย์ | พื้นสถานเอี่ยมสอาด |
| พรมลาดศิลาลาย | ผนังระบายเลขา |
| รจนาตำนานพง | ศาวดารองค์พระบุษย์ |
| จนสิ้นสุดเสร็จเรื่อง | มาแต่เมืองจำปาสัก |
| องค์เอกอัครพิเศษ | ชื่อพงศ์เพสพระมุนี |
| หน้าต่างมีลายมุกบรร | จงจัดสรรค์ช่องช่อ |
| เกี่ยวก้านต่อเต็มติด | ชวลิตโคมพิดาน |
| ทั่วสถานอุโบสถแผ้ว | ไขประทีปกิ่งแก้ว |
| ก่องฟ้าเฟือนจันทร์ ฯ | |
| โคลง ๔๏ ทวารบานมุกกลั่นเกลี้ยง | ณภาย นอกเอย |
| ดุจดั่งหน้าต่างหลาย | ก่อนกี้ |
| บัวผนังกระจังราย | เรืองมาศ รอบนา |
| ประดับหินลายหมี้ | นอกล้วนศิลา ฯ |
| ๏ ชานรองลดล่าชั้น | กระจัง นั้นฤๅ |
| ทุกเทพรายนิ้วประนัง | นบไหว้ |
| ส่ำเทพอเนกสัง | สรรค์สุด นับแฮ |
| เรียงเรียบทุกแถวได้ | สี่ด้านโดยตรา ฯ |
| ๏ ชานเฉลียงหินลาดทั้ง | หินเสา ละแฮ |
| หน้าพระบัญชรเสลา | สลักแจ้ง |
| คือตราพระจอมเกล้า | มกุฏเกศ เสียมนา |
| โทเทพทีทวยแถ้ง | ท่านไท้อภิวันท์ ฯ |
| ๏ หินเรียงลดหลั่นล้วน | บันได นะเฮย |
| สิงห์อัดสองสัตว์ใน | ปากแก้ว |
| ท่าโลดทลวงไพ | จิตรดุจ จริงแฮ |
| กลสัตว์นั้นล้วนแล้ว | สลักด้วยถมอ ฯ |
| ๏ หอระฆังก็แต่งให้ | ตระการ ละเฮย |
| ประดับกระเบื้องจาน | สดจ้า |
| ใต้บังอวดสี่สถาน | ศีลสลับ สลอนแฮ |
| กะถางธูปตั้งอยู่หน้า | คู่ทั้งเชิงไฟ ฯ |
| ๏ บานทวารใหญ่นอกนั้น | สลักลาย |
| มีเทพประชุมหลาย | หลั่นขั้น |
| ศาลาหกเสาภาย | ซ้ายและ ขวานา |
| ปรากฎทำนองชั้น | ช่องซุ้มส่องเพลิง ฯ |
| ๏ สองงิ้วยืนตั้งท่า | ทำที ท่วงเฮย |
| สองหัดถ์โคมไฟมี | ใช่ง้าว |
| ตาสองเหลือบแลดี | ดุจโกรธ เกรี้ยวฮา |
| อยู่ที่บย่างก้าว | ไป่กั้งทางผลู ฯ |
| ๏ ที่สงฆ์อยู่พักนั้น | สามกุฎี แลนา |
| สี่พระมนเทียรตรี | มุขหน้า |
| บานจรดรุจิเรขดี | ลายกนก เหมแฮ |
| เอกอาสน์จอมเจ้าหล้า | จดแต้มราชพงศ์ ฯ |
| ๏ ของสงฆ์อุปโภคถ้วน | มวญไพ บูลย์นา |
| บห่อนขาดสิ่งใด | สักน้อย |
| สรรพสิ่งไรไร | ไป่ขัด ข้องนา |
| มหาดเล็กเฝ้าคอยค้อย | รับใช้ไต่ถาม ฯ |
| ร่าย๏ สามนายฝ่ายกรมวัง | นะพ่อ |
| แลอิกทั้งฝ่ายสนม | นะพ่อ |
| อิกฝ่ายกรมทนายเลือก | นะพ่อ |
| ต้นเชือกมหาดเวร | นะพ่อ |
| ฝ่ายในเกณฑ์ยกส่ง | นะต่อ |
| เครื่องเลี้ยงสงฆ์เช้างาย | นะพ่อ |
| สลาฝ่ายสังฆการี | นะพ่อ |
| คอยเรียกมีบขุ่นข้อง | นะพ่อ |
| ชาวในจ้องใจจ่อ | นะพ่อ |
| อัฏฐบานพอจวนค่ำ | นะพ่อ |
| น้ำชานำส่งเนืองนิตย์ | นะท่อ |
| กาแฟติดตามชอบ | นะพ่อ |
| โดยระบอบกอบก่อเกื้อ | ประจักษ์พระคุณแผ่เผื้อ |
| ปกป้องสุขหลาย | แลรา ฯ |
| โคลง ๔๏ มีเขาถมอพุ่มไม้ | จังหวัด นั้นนา |
| ทำประดุจแหล่งพนัส | หนึ่งน้อย |
| ไม้ดอกและไม้ดัด | เชิดกิ่ง ผกาแฮ |
| ทึกถั่งหลั่งไหลย้อย | คั่งค้างเฉนียรธาร ฯ |
| ๏ กะถางพฤกษ์ลายมาศแต้ม | ตั้งราย อยู่นา |
| ต่างสิ่งต่างสีหลาย | หลากต้น |
| ต่างดอกต่างกลิ่นอาย | อวนอบ ฉมแฮ |
| คนตรวจเมียงคอยค้น | ห่อนให้ปลิดปาล ฯ |
| ๏ พนักงารบริรักษ์รู้ | กรณีย์ ละเฮย |
| ทุกเหล่าบห่อนลี | ละเว้น |
| รักษาราชนฤบดี | การยิ่ง ยวดเฮย |
| ส่ำเหล่าอรินเร้น | กลั่นเกล้าบหาญ ฯ |
| ๏ ทวยหาญวัลลภล้วน | ไพร่นาย นะเฮย |
| จำนับกำเพลิงราย | จุไว้ |
| คู่คู่ช่องทางผาย | นายจัด ประจำแฮ |
| ทวารมุขที่จอมไท้ | อยู่เฝ้าเนืองนันต์ ฯ |
| ๏ แพทย์ยาสัมพ่าห์ทั้ง | ชนการ ละเฮย |
| ทุกหมู่พนักงาร | เรียกได้ |
| ขุนหมื่นและหมื่นทหาร | พักที่ เคยแฮ |
| ฟังกิจธิราชไท้ | สั่งแล้วเร็วถึง ฯ |
| ๏ ขุนนางตำแหน่งทั้ง | มหาด เล็กฤๅ |
| สำนักสถานอาวาส | บ่ร้าง |
| บริโภคลอองราช | ตามที่ ภัตต์เฮย |
| สนธยาขึ้นข้าง | ที่เฝ้านฤบดี ฯ |
| ๏ เพรางายโมงสี่ถ้วน | โดยตรา นั้นฤๅ |
| สมเด็จท่านเจ้าพระยา๑๑ | เยี่ยมเยื้อน |
| เฝ้าบาทบขาดคลา | สู่นิเวศน์ เวียงแฮ |
| กลับแวะที่สงฆ์เอื้อน | อ่อยแล้วอำลา ฯ |
| ร่าย๏ ปางกาลนราธิราช | ยุรยาตรยังอุโบสถ |
| โดยกำหนดสองครา | วันทนารัตนตรัยเจ้า |
| เพลาเช้าบเคยขาด | ค่ำคลาคลาศบห่อนเคลื่อน |
| ถึงยามเตือนขานระฆัง | ขุนนางสะพรั่งแลหลาย |
| อิกเจ้านายมากมี | แสงอัคคีส่องสว่าง |
| เสื่อทางลาดประจำ | ขุนนางนำเทียนลี |
| อินทรเทพ๑๒ที่องครักษ์ | หลังทรงศักดิ์ดวงหนึ่ง |
| ตำแหน่งซึ่งโดยมี | แห่งชาวที่พิพิธไอศูรย์๑๓ |
| หนึ่งขุนภูษามาลาเชิญ | กลิ้งกลดเดิรบดบัง |
| อิกรั้งหลังตาวแสงขรรค์ | เจ้าหมื่นสรรเพธ๑๔เชิญ |
| ลีลาเดิรค่อยยาตร | ส่ำมหาดตามมามี่ |
| พานพระศรีเสร็จถ้วน | ทั้งเครื่องกระแลล้วน |
| แห่งไท้บรรพชา | นั้นนา ฯ |
| โคลง ๔๏ ครั้นสมัยจวนจวบใกล้ | วันลา ผนวชเฮย |
| ยังคั่นปวารณา | เกี่ยวกั้น |
| ส่ำสงฆ์ปวารณามา | เนาที่ นู้นแฮ |
| แล้วพระจอมราชนั้น | บอกเบื้องสุทธิกรรม ฯ |
| ๏ พ้นวันกาลแต่นั้น | วัสสะ ออกเอย |
| ล่วงสี่วันลาผะ | นวชไท้ |
| วารประจวบศุกระ | เดือนดิ ถีนา |
| สี่ทุ่มมีเศษไซ้ | ฤกษ์นี้ราชัญ ฯ |
| ร่าย๏ บอกเบื้องนฤนาถ | ดลยามราชลาพรต |
| ณอุโบสถโดยมี | พร้อมสงฆ์ที่เนานั้น |
| อิกสงฆ์อันหัตถบาส | เก้าอาวาสไตรตรา |
| ล้วนเถราสิบถ้วน | ปริตควรตามเคย |
| จบแล้วเลยห้ารูปไคล | ถึงฤกษ์ไท้วันทนาน้อม |
| บทเบื้องพร้อมอัจจโย | ไว้เถโรรับพจน์ |
| แล้วทรงยศกล่าวลา | ปัจจักขาคำอรรถ |
| โดยบัญญัติพระเจ้าซั้น | ครบสรรพจอมราชนั้น |
| ยาตรเยื้องสนานชล ฯ | |
| โคลง ๔๏ แท่นสรงเศวตฉัตรชั้น | รบาย รจิตฤๅ |
| พนักงารไขชลปราย | ร่วงฟุ้ง |
| ชีหลั่งทึกสังข์ถวาย | ชัยสวัสดิ์ |
| เสียงปี่ชวาวุ้ง | แหวดแว้ฦๅสาร ฯ |
| ๏ เสร็จสรงทรงพัสตรพื้น | นิลสคราญ |
| สวมสนอบดุจกาล | ก่อนไซ้ |
| สู่สงฆ์สมาทาน | ปัญจะ ศีลแฮ |
| พระอุปัชฌาย์ให้ | บทเบื้องบาลี ฯ |
| ๏ เสร็จกิจธิราชเจ้า | อำลา ละเฮย |
| เสด็จสู่มนทิรา | ก่อนโพ้น |
| ทั่วพระพระอุปัชฌาย์ | พรพร่ำ ถวายแฮ |
| ถั่นภิกษุที่โน้น | หมดเมื้ออาราม ฯ |
| โคลง ๓๏ ชนตามเผดียงสงฆ์ยาตร์ | สู่อาวาสรุ่งเช้า |
| จอมภพนาถเจ้า | จัดให้แห่งทาน แลนา ฯ |
| ร่าย๏ ครั้นทิวาพรุ่งแจ้ง | ทั่วสงฆ์แหล่งอาราม |
| โคจรตามกันคลา | ล้วนเถราถั่นทด |
| ตามกำหนดตรวจไตร | เข้าสถิตในอุโบสถ |
| จึงสงฆ์พจน์พรพระ | จบผไทลีลาส |
| ทรงประเคนภาชน์โภชนา | พระอุปัชฌาย์ที่ต้น |
| สงฆ์มณฑลฉันถ้วน | เสร็จภัตตกิจล้วน |
| ราชท้าวอวยทาน นั้นนา ฯ | |
| โคลง ๔๏ นาฬิกาเปรีศล้วน | หินดำ ละฤๅ |
| ต่างรูปแปลกเรือนขำ | ทัศถ้วน |
| ค่าสามชั่งหลายตำ | ลึงเศษ |
| น้ำพุพรมดอกล้วน | ท่านให้คุงกัน ฯ |
| ๏ สิบสงฆ์คงวัดเก้า | โดยรบิน |
| ได้ส่วนของราชทิน | สิ่งนั้น |
| จารสังเขปภูมินทร์ | ผนวชที่ ไส้นา |
| มีที่พระองค์ซั้น | พักด้วยราชา ฯ |
| ๏ อุปัธยาย์อยู่นั้น | เปนนิตย์ |
| ห่อนไป่สัตตาหกิจ | ไต่เต้า |
| นิสสัยท่านต่อติด | เนืองเนื่อง แลนา |
| ครบสิบห้าวันเข้า | จึ่งเมื้ออาราม ฯ |
| ๏ เถรเนาโสมนัสนั้น | พิมล ธรรม๑๕นา |
| คงอยู่จนสิบสอง | ทิวะเข้า |
| สัตตาหกิจโดยดล | พักวัด ทุเวนา |
| แล้วกลับมาอิกเหล้า | ครบถ้วนวันลา ฯ |
| ๏ สาสนโสภณพระผู้ | กรรมวา จาเอย |
| อยูสิบสี่ทิวา | ครบแท้ |
| สัตตาหกิจลีลา | คืนหนึ่ง ละแฮ |
| เผือ๑๖เล่าดุจนั้นแล้ | พักแล้วกลับคลา ฯ |
| ๏ พรหมมุนี๑๗มาอยู่เก้า | วันคลา |
| พักที่วัดคงคา | สี่ถ้วน |
| แล้วกลับอยู่ตามวา | รที่ เวรแล |
| ห้าครบประจำล้วน | ตลอดไท้เสด็จลา ฯ |
| ๏ วัดพระนามเถระนั้น | โคจร๑๘นามจันทร์ |
| พระสุคุณคณาภรณ์๑๙ | อิกไซ้ |
| อริยมุนี๒๐คณิศร | บรมนิวาส เนาเฮย |
| เถระสามช่วยให้ | เปลี่ยนผู้สัตตาห์ ฯ |
| ๏ อิกฉายาท่านนั้น | พระราช ทานมี |
| เปนแผ่นพระรูปกาด | กรอบทั้ง |
| ครบทั่วที่หัตถบาส | ไว้ที่ รฦกแฮ |
| สงฆ์ส่ำทั้งนี้ตั้ง | ต่อไท้ภักดี ฯ |
| ๏ หนักพระคุณเพียบพื้น | ธรณี |
| ปานแหล่งขุนคิรี | แข่งฟ้า |
| พระก่อกอบความดี | ปรากฎ กิติ์แฮ |
| พจน์ประกาศพระจอมหล้า | ปราชญ์แต้มต่อเสริม ฯ |
| ๏ เฉลิมพระเกียรติราชไท้ | จอมจุฬา |
| เสด็จออกบรรพชา | สืบสร้าง |
| ได้จำหนดเรียงมา | รบินแบบ บทแฮ |
| สถิตราชบพิธอ้าง | เพื่อไว้เปนแผน ฯ |
| ๏ เสร็จสำเนากล่าวอ้าง | สมญา |
| นามขัตติย์นิกขมนปรา | กฎไว้ |
| กาพย์กลอนพิรุธวา | รเริ่ม รังแฮ |
| ไร้ที่ศึกษาให้ | รอบรู้เชิงสาร ฯ |
----------------------------
-
๑. สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ เวลานั้นยังดำรงพระยศเปนกรมหมื่นบวรรังษีสุริยพันธุ์ ↩
-
๒. สมเด็จพระสังฆราช (ปุสสเทว) วัดราชประดิษฐ เวลานั้นเปนพระสาสนโสภณ ที่พระธรรมวโรดม ↩
-
๓. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้า ฯ กรมพระยาบำราบปรปักษ์ เวลานั้นยังดำรงพระยศเปน สมเด็จเจ้าฟ้า ฯ กรมขุน ฯ ↩
-
๔. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร เวลานั้นยังดำรงพระยศเปนกรมพระ ฯ ↩
-
๕. คือพระองค์เจ้าพระอรุณนิภาคุณากร เวลานั้นยังเปนหม่อมเจ้าพระกระจ่าง ตำแหน่งพระราชาคณะ ↩
-
๖. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้า ฯ กรมพระยาภาณุพันธุวงศวรเดช เวลานั้นดำรงพระยศเปนสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ ↩
-
๗. พระยาอนุรักษราชมณเฑียร (เผือก เสวตนันท์) ↩
-
๘. จะเปนพระยาอาหารบริรักษ์ (ทิน) หรือผู้อื่นสงสัยอยู่ ↩
-
๙. สมเด็จพระวันรัตน์ (สมบูรณ์) วัดพระเชตุพน ↩
-
๑๐. ขุนสุนทรสาทิศลักษณ์ (จิตร) ช่างถ่ายรูป ↩
-
๑๑. สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) เวลานั้นยังเปนเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ ผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน ↩
-
๑๒. พระอินทรเทพ (อ่ำ) ต่อมาเปนพระยามหามนตรี แล้วเปนพระยาพิชัยสงคราม ↩
-
๑๓. เข้าใจว่าพระยาพิพิธไอศูรย (เนตร) ราชินิกุล ↩
-
๑๔. เจ้าหมื่นสรรเพชภักดี (โต) ภายหลังเลื่อนเปนพระยาและเจ้าพระยานรรัตนราชมานิต ↩
-
๑๕. พระพิมลธรรม (ทับ) ต่อมาเลื่อนเปนสมเด็จพระวันรัตน์ ↩
-
๑๖. คือพระองค์เจ้าพระอรุณนิภาคุณากร ↩
-
๑๗. พระพรหมมุนี (ศรี) วัดปทุมคงคา ต่อมาเลื่อนเปนสมเด็จพระพุฒาจารย์ ↩
-
๑๘. พระจันทรโคจร (ยิ้ม) วัดมงกุฎกษัตริย์ ↩
-
๑๙. พระสุคุณคณาภรณ์ (นิ่ม) วัดเครือวัลย์ ต่อมาเลื่อนเปนพระเทพกวี ↩
-
๒๐. พระอริยมุนี (เหมือน) วัดบรมนิวาส ต่อมาเลื่อนเปนพระเทพโมลี แล้วเปนพระพรหมมุนี ↩
