- คำอธิบาย
- โคลงของพระยามหาอำมาตย์ (หรุ่น ศรีเพ็ญ)
- ลิลิตของพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพระอรุณนิภาคุณากร
- กลอนสุภาพสรรเสริญพระเกียรติ
- โคลงของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์
- คาถาของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส
- คาถาของสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (แสง) วัดราชบุรณะ
- ร่ายดั้น ของ กรมหลวงพิชิตปรีชากร
- ฉันท์และกาพย์ห่อโคลง ของหม่อมเจ้าเพิ่ม
- แหล่เทศน์มหาชาติ ของพระกว้าง วัดประยุรวงศ์
โคลงของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์
| ๏ จักแสดงพระเกียรดิ์ไท้ | โอรส๑ |
| เถลิงถวัลยสมมต | สืบตั้ง |
| เรืองพระเดชปรากฎ | แผ่ตลอด |
| เปรมกมลทั่วทั้ง | ปักษ์ใต้ฝ่ายเหนือ ฯ |
| ๏ พระทัยเย็นยิ่งน้ำ | ค้างแขง |
| พระเมตตาทรงแสดง | ทั่วหน้า |
| ยกหย่อนราชทัณฑ์แรง | แบ่งลด |
| แก่สัตว์ผู้ผิดกล้า | เสื่อมน้อยถอยเบา ฯ |
| ๏ ปรีชาทรงรอบรู้ | สิ่งสรรพ์ |
| เลอียดทั่วทุกอัน | ฦกล้น |
| วงอ้อมเลียบชายขยัน | เห็นยาก |
| คนโง่คิดตามค้น | ห่อนแจ้งจนตาย ฯ |
| ๏ พระญาณใหญ่กว้างเช่น | สาคร |
| เปนที่เที่ยวสัญจร | ไต่เต้า |
| ทั่วหมู่สัตว์นิกร | ใหญ่ย่อม เทียวนา |
| ได้พึ่งเย็นร่มเกล้า | ผ่องพ้นไพรี ฯ |
| ๏ พระเมตตาเปรียบพื้น | ธรณิน |
| ทวยราษฎร์พึ่งแผ่นดิน | สุขล้ำ |
| ประกอบกิจหากิน | เปนสุข |
| ฝ่ายบกและฝ่ายน้ำ | สุขพร้อมสมบูรณ์ ฯ |
| ๏ พระกรุณาเลิศล้น | ในสัตว์ |
| เจริญพัสดุสมบัติ | ใช่น้อย |
| ชุบเลี้ยงหมู่ขนัด | ข้าราช การนา |
| ยศลาภบต่ำต้อย | ทั่วหน้าอ่าโฉม ฯ |
| ๏ ประโลมเลี้ยงทวยราษฎร์นั้น | โดยธรรม |
| ผู้ชอบราชการบำ | เหน็จพร้อม |
| ตราทองมงกุฎประจำ | รูปคช เศวตนา |
| เครื่องผูกหฤทัยอ้อม | โอบให้ใจเกษม ฯ |
| ๏ แจกเงินกลางขวบนั้น | ชอบนัก |
| ทศราชธรรมประจักษ์ | แด่ผู้ |
| ทำกิจคิดจงรัก | ความชอบ เขานา |
| โลกสดับได้ยินรู้ | อ่วยอ้างสรรเสริญ ฯ |
| ๏ ขุดคลองจ้างก่อพื้น | ถมถนน |
| ทางใหญ่ให้ฝูงชน | ไต่เต้า |
| สพานเหล็กกว้างคน | เดิรง่าย |
| ม้ารถคชหาญเห้า | ไขว่กลุ้มกรุ่มเดิร ฯ |
| ๏ ริมถนนทำตึกให้ | ชนมา เช่าเฮย |
| คนไม่มีพาสนา | พวกน้อย |
| เรียกมูลหย่อนราคา | เบาย่อม |
| พอมนุษย์ต่ำต้อย | พึ่งค้าหากิน ฯ |
| ๏ โรงเรียนทรงแต่งตั้ง | สั่งสอน |
| บุตรอมาตย์ราษฎร | ทั่วหน้า |
| ศึกษาภาคฉันท์กลอน | โทเอก |
| เขียนอ่านชาญเชี่ยวกล้า | รอบรู้ครูแสดง ฯ |
| ๏ สมเคราะห์ทวยราษฎร์ทั้ง | เขตขัณฑ์ |
| ด้วยพระทัยเที่ยงธรรม์ | ทั่วหน้า |
| การจำแนกแจกปัน | บริจาค |
| สมณพราหมณ์ไพร่ฟ้า | ทั่วทั้งมณฑล ฯ |
| ๏ กรมทหารแจกให้ | เงินเดือน เขาแฮ |
| ตามสมัคไม่เหมือน | ก่อนเบื้อง |
| ชุบเลี้ยงไม่ฟั่นเฟือน | เหมือนเก่า |
| บุตรสกุลยาตร์เยื้อง | สมัคเข้าเปนทหาร ฯ |
| ๏ พระบารมีมากพ้น | คณนา |
| พระสติปัญญา | เลิศล้น |
| ควรเปนปิ่นประชา | หายาก |
| เจริญพระเกียรดิ์แผ่พ้น | โลกคร้ามเกรงแขยง ฯ |
| ๏ บำรุงนครเขตแคว้น | นครา |
| โดยรอบรัชสีมา | ร่มเกล้า |
| เจริญสวัสดิ์ทั่วทิศา | สุขทรัพย์ |
| เกษมสุขทุกค่ำเช้า | ไพร่ฟ้าสมบูรณ์ ฯ |
| ๏ วัดวาทรงก่อสร้าง | การบุญ |
| จตุปัจจัยเกื้อหนุน | ใช่น้อย |
| ประกอบกิจการุญ | สมณะ พราหมณ์นา |
| จนพระญวนเรียบร้อย | ฉลาดแล้วอุปถัมภ์ ฯ |
| ๏ พระบารมีเลิศล้ำ | เหลือตรา |
| กะทั่งวัสสวลา | หกได้ |
| ครั้งเมื่อเปิดคลองนา | ฝนชุก |
| วันกิจมงคลไซ้ | ห่อนได้มีฝน ฯ |
| ๏ เมรุพระโอรสไท้ | ที่ทำ |
| ครั้งแรกฝนตกพรำ | ใช่น้อย |
| ถึงงารเงียบจนสำ | เร็จเลิก ไปนา |
| เชิญพระอัฐิเที่ยงคล้อย | บ่ายแล้วตกหลาย ฯ |
| ๏ ราชาภิเษกนั้น | ฝนชุก |
| นัดจุดไฟสนุก | หยุดได้ |
| ถึงวันจุดเปนสุข | บตก |
| จนเลิกเสร็จการไซ้ | นี่แท้อัศจรรย์ ฯ |
| ๏ เทพาอารักษ์ผู้ | ศักดิ์สิทธิ์ |
| ย่อมพิทักษ์ด้วยจิตต์ | ชอบไท้ |
| ไมตรีผูกเปนมิตร | นับเนื่อง กันนา |
| ความสวัสดิ์จักได้ | แด่ไท้โดยเสมอ ฯ |
| ๏ อโศกบพิตรเจ้า | ฉันใด |
| เปนที่รักเจริญใจ | เทพท้าว |
| พระนามท่านปราชญ์ไข | อิกว่า |
| เทวนังปิยดิศจ้าว | จักรน้อยจุลถนอง ฯ |
| ๏ อารักษ์ฝูงเทพท้าว | เทวา |
| ทรงมเหศรศักดา | ใหญ่ล้น |
| ไมตรีจิตต์กรุณา | แก่เหล่า มนุษย์แฮ |
| อานุภาพไพศาลพ้น | ช่วยป้องกันภัย ฯ |
| ๏ ขอทวยเทพท้าวช่วย | รักษา |
| สมเด็จกษัตริยา | หน่อไท้ |
| ให้ทรงพระชนมา | ยุยิ่ง เจริญแฮ |
| เปนสุขสำราญไร้ | โรคร้างหลีกหนี ฯ |
| ๏ อนึ่งช่วยพิทักษ์ป้อง | กันภัย |
| ชนบทณภายใน | แว่นแคว้น |
| ราษฎรทุกเมืองไป | เปนสุข เกษมแฮ |
| สมบัติสมบูรณ์แม้น | เทพเจ้าเมืองสวรรค์ ฯ |
| ๏ บรมบพิตรเจ้า | จอมไทย |
| เรืองพระเดชแผ่ไป | ทั่วหล้า |
| เกษมสุขนิราสไกล | ปรปักษ์ |
| ปรินายกเลิศฟ้า | สืบสร้างถวัลยวงศ์ ฯ |
| ๏ พระวงศ์จงสืบเชื้อ | ยืนนาน |
| พระนครไพศาล | มั่นตั้ง |
| พระธรรมกล่าวนฤพาน | จงส่อง สว่างแฮ |
| หมู่พระสงฆ์ทั่วทั้ง | หมดพร้อมดำรงศีล ฯ |
| ๏ กล่าวมายังไม่สิ้น | ทั่วสรรพ |
| ยลจักษุโสตสดับ | เล็กน้อย |
| พระเดชพระคุณนับ | ไม่สุด สิ้นนา |
| เรียงบทพจนถ้อย | ยืดช้าเวลาเปลือง ฯ |
| ๏ พระคุณพระเดชล้ำ | ธรณี |
| ในวัดพระชินสีห์ | เพิ่มสร้าง |
| แรกพานพิภพมี | ผ้าตาด ถวายเอย |
| สองศอกเศษสูงอ้าง | ดอกไม้เงินทอง ฯ |
| ๏ ในวัดทรงก่อเกื้อ | อุปถัมภ์ |
| ตึกหมู่หนึ่งให้ทำ | ก่อสร้าง |
| สิบหลังพระประจำ | สิบหก รูปแฮ |
| หลังเล็กครัวสองข้าง | ที่ไว้ของฉัน ฯ |
| ๏ ศุกร์แรมสามค่ำแท้ | ปิดทอง |
| เดือนแปดมะเมียสอง | ศกตั้ง |
| ไสยาสน์ศาสดาถนอง | แล้วเสร็จ สองเฮย |
| ซุ้มพิหารทั่วทั้ง | เสร็จถ้วนทองหลวง ฯ |
| ๏ วิหารเขียนภาพทั้ง | สองสถาน |
| พระราชทรัพย์ประทาน | จ่ายจ้าง |
| ทองแผ่นปิดเพดาน | ลายภาพ |
| ของเหล่านี้ส่วนข้าง | ฝ่ายเบื้องปัจจุบัน ฯ |
| ๏ ทองคำทำเนตรไท้ | ศาสดา |
| ช่างแผ่ปรับลงยา | เสร็จพร้อม |
| ยังแต่จะนำมา | ทาบติด |
| พลุกพล่านช่างเขียนล้อม | ยากต้องสงบรอ ฯ |
| ๏ สิ่งใดที่ท่านไท้ | ทรงทำ |
| บุญเลิศจงชักนำ | ส่งให้ |
| ชนมายุยืนสำ | เร็จยืด ยาวแฮ |
| นึกสิ่งใดจงได้ | เสร็จพร้อมสมหวัง ฯ |
| ๏ จงเจริญชนม์ยืดช้า | นานปี |
| จงชนะไพรี | เศิกสู้ |
| จงสุขทุกข์อย่าบี | ฑาทับ |
| จงประเสริฐเลิศผู้ | มากด้วยบุญหลัง ฯ |
| ๏ จงไพบูลย์เลิศด้วย | ศฤงคาร |
| จงชนะหมู่มาร | หมวดห้า |
| จงมีเดชมเหาฬาร | ฦๅตลอด |
| จงศักดิ์สิทธิ์ฤทธิ์กล้า | แผ่นฟ้าดินไหว ฯ |
----------------------------
-
๑. โคลงตอนก่อนนี้ขึ้นไป ทรงสรรเสริญพระเกียรติ์พระบาทสมเด็จ ฯ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ว่าด้วยทรงทนุบำรุงวัดบวรนิเวศจนสวรรคต ↩
