อธิบายคำศัพท์

เพื่อให้ผู้ที่ศึกษาทางด้านอักษรศาสตร์โดยเฉพาะ ได้ทราบถึงศัพท์และความเป็นมาของบางศัพท์ในโคลงเรื่องนี้ ข้าพเจ้าจะพยายามแปลศัพท์ไว้ แต่จะไม่ทำโดยวิธีเรียงตามลำดับอักษร เพราะจะทำใช้เสร็จช้า จะทำโดยวิธีอธิบายศัพท์เป็นไปตามลำดับแห่งบทโคลง คือโคลงที่ (1) ที่ (2) ไปตามลำดับ เลขที่วงเล็บไว้หน้าข้อคำศัพท์ หมายความถึงโคลงบทนั้น

(๑) เฉลย แปลว่า บรรยาย

เนิ้น แปลว่า โน้น

สาร แปลว่า เรื่องราว

เป็นเจื่อง แปลว่า เป็นใหญ่

กวม แปลว่า ครอบคลุม

ชำพู แปลว่า ชมพู

เกิ่ง แปลว่า ครึ่ง

น้าว แปลว่า ดึงเข้ามา

เน่ง แปลว่า นิ่ง, สงบบ

อาณา แปลว่า เขตด้าว

(๒) เช่นท้าว แปลว่า ช่วงกระษัตริย์

มกุฎ แปลว่า มงกุฎ

ชุมนุม แปลว่า ที่รวม

ชาต แปลว่า ชาติ

(๓) ศรีสถาน แปลว่า พระนคร

ใหม่หม้า แปลว่า ใหม่งาม, ใหญ่

เมโร แปลว่า หิน

ธาร (ธาน) แปลว่า หินแข็ง

รังแรก แปลว่า เริ่มสร้าง

หอตั้งต้า แปลว่า หอรบ, หอคอย

เพศ แปลว่า เหมือน

เพี้ยง แปลว่า เสมอเหมือน

(๔) ครือ แปลว่า คู

เลิ้ก แปลว่า ลึก

ปุนขาม แปลว่า น่ากลัว

พ่ำเพ็ง แปลว่า เต็ม, บริบูรณ์

เทิกเท้า แปลว่า รวมอยู่

ไขข่าง แปลว่า บาน

จักเข้ แปลว่า จระเข้

ขว่ายขว้าง แปลว่า ป้องกัน

ขาง แปลว่า รักษา

(๕) ริพล แปลว่า รี้พล

สังขยา แปลว่า นับ

ส่ำ แปลว่า ประเภท

แก่นกล้า แปลว่า เข็มแข็ง,แข็งแรง

​เหม็งหมื่น แปลว่า เป็นหมื่น

เลา แปลว่า งาม

(๖) เตโช แปลว่า เดช

ซราบ (ซะราบ) แปลว่า ซาบซ่าน, แผ่ไป

เผี้ยน แปลว่า หมด

ผับ แปลว่า ทั่ว

ไถง แปลว่า พระอาทิตย์

ทันเท่า แปลว่า มีแต่

ถี่ถ้วน แปลว่า ละเอียด

(๗) ชู่มื้อ แปลว่า ทุกวัน

แกมเกลา แปลว่า คลุกเคล้า, ปะปน

ไธ้ แปลว่า ไท้

หยื้อ แปลว่า เยี่ยม, เอื้อม.

ชู่ชั้น แปลว่า ทุกชั้น

(๘) เนรพาน แปลว่า สวรรคต

หลีดหลี้ แปลว่า ลูกของเหลน.

สันดาน แปลว่า สันตติ, ร่างกาย

สุดเช่น แปลว่า หมดสมัย

หนี้ แปลว่า นี่

(๙) หย้อง แปลว่า ประดับกาย.

บ่แกว่น แปลว่า ไม่ชำนาญ

การพยุหะ แปลว่า การรบ

สัง แปลว่า อะไร

หมี่ แปลว่า มิ, ไม่

จงเจต แปลว่า ตั้งใจ

อาสิง แปลว่า หวัง, มุ่งหวัง

ยิง แปลว่า หญิง

ชูชิง แปลว่า มาชิงจนถึงที่

รอม แปลว่า รวม

ม่าน แปลว่า พม่า

(๑๑) กินส่วย แปลว่า ส่งส่วย

เสพ แปลว่า เสวย, คบ

เมือ แปลว่า ไป

หล้าง แปลว่า น่าจะ

(๑๒) เล่า แปลว่า อีก

เหมียด แปลว่า เก็บรักษา

บั่น แปลว่า ทำลาย,ฟัน

เบื้อง แปลว่า ฝ่าย

ว่อง แปลว่า ไว

มวล แปลว่า ทั้งหมด

(๑๓) กลิน แปลว่า กิน

ถ่อมเถ้า แปลว่า ตามแก่

​ชุ แปลว่า ทุก

สีลเสพ แปลว่า รักษาศีล

ไภย แปลว่า ภัย

(๑๔) ฉนำ แปลว่า ปี

อายุกัมม์ แปลว่า สิ้นพระชนม์

สระเด็จ แปลว่า เสด็จ

(๑๕) ลุน แปลว่า หลัง

สาวถี แปลว่า หงสาวดี

แถมถม แปลว่า เพิ่มขึ้นมาก

(๑๖) ใหย่ แปลว่า ใหญ่

ขุณณา แปลว่า กรุณา

ยวน แปลว่า ไทยยวน

เคล้า แปลว่า เดิม, โคน

(๑๗) ย้อน แปลว่า เพราะ

อุกพัตถะ แปลว่า อุดมสมใจ

หยุ้ง แปลว่า ยุ่ง

ชุบชิง แปลว่า แย่งชิง

คล่นคล้าน แปลว่า พ่ายแพ้, พังทลาย

ไพ แปลว่า ไป

(๑๘) อุกอุย แปลว่า อิ่มหนำสำราญ

คระมุย แปลว่า ขโมย

คลื่นเคล้า แปลว่า มาก

สิ่งสุย แปลว่า ความหวัง

ฟื้น แปลว่า ขบถ

ท้น แปลว่า ย้อนกลับ

(๑๙) กระจุกกระจวน แปลว่า ระส่ำระสาย

หลอ แปลว่า เหลือ

ยังค่อย แปลว่า ยังพอ

สมริทธิ์ แปลว่า สัมฤทธิ์

พร่อง แปลว่า บ้าง

ดาดี แปลว่า กำลังจะดี

(๒๐) อนัคฆา แปลว่า สูงค่า

เพศพิษ แปลว่า เหมือนยาพิษ

นเรตย์ แปลว่า นเรศวร

ยุธิเยศ แปลว่า อยุธยา

ส้าย แปลว่า ตอบแทน

(๒๑) นอเรส แปลว่า นเรศวร

โกถเคล้า แปลว่า มีมาก

ถัด แปลว่า ต่อไป

เขรย แปลว่า เขย

บางเส้า แปลว่า ความยุ่งยากเบาลง,

แถมถม แปลว่า เพิ่มเข้ามาอีก

​เล่าซ้ำ แปลว่า กลับทวี

(๒๒) ผราบ แปลว่า ปราบ

เขริงขาบ แปลว่า แผ่อานุภาพ

วายวอด แปลว่า ตาย,ฉิบหาย

วันนัน แปลว่า วันนั้น

ราม แปลว่า พระเอกาทศรถ

สืบท้าว แปลว่า เป็นราชาต่อ

(๒๓) สัตถรู แปลว่า ศัตรู

เมี้ยน แปลว่า หมดสิ้น

ถ่านี้ แปลว่า ครั้งนี้

เสตสะหลอ แปลว่า เหลือ, เศษเหลือ

ขร่าม แปลว่า อาสา

ชู่ แปลว่า ทุก

พรี้ แปลว่า ทางนี้

ราม แปลว่า เลยไม่ได้

(๒๔) เมืองพิง แปลว่า เชียงใหม่

ครืนครอบ แปลว่า กลับคืน

ใหม่หม้า แปลว่า สดสวย

ยง แปลว่า ยิ่ง

ยั้ง แปลว่า หยุด

หมี่รู้ แปลว่า ไม่รู้

(๒๕) ตนเสวย แปลว่า องค์ที่เสวย

ขรุกเขรือก แปลว่า ไม่ปรกติ

ยุธิเยศ แปลว่า อยุธยา

โพ้น แปลว่า โน้น

ผร้าย แปลว่า เดิน

ท้าว แปลว่า พระราชา

(๒๖) สัญญา แปลว่า อาณัติ

กระสัตรา แปลว่า กระษัตริย์

แก่นกัมม์ แปลว่า กรรมหนัก

หากรู้ แปลว่า ย่อมรู้

(๒๗) ขา แปลว่า เขา

รังริตา แปลว่า ตระเตรียม

ฟาดฟื้น แปลว่า เป็นขบถ

เหี่ยว แปลว่า ยานย่น

เขริงขราบ แปลว่า ยกย่อง

ช้อย แปลว่า เล็ก

เมืองนะคอน แปลว่า ลำปาง

(๒๘) กินฟาน แปลว่า กินหวาน

เยียะโยด แปลว่า ทำยิ่ง

ประหมาน แปลว่า ประมาณ

ลุน แปลว่า ทีหลัง

คุง แปลว่า ถึง

พลัน แปลว่า โพ้น

(๒๙) เหิง แปลว่า นาน

ช้อยราช แปลว่า องค์เล็ก

​(๓๐) อุกกะหลุก แปลว่า โกลาหล, เอิกเกริก

ชุบชิง แปลว่า แย่งชิง

หน่ายหน้า . น่าเบื่อ, รำคาญ

เวน แปลว่า เวร

ไขว่ขวิด แปลว่า ระเกะระกะ

เท แปลว่า รื้อ

(๓๑) เสิก แปลว่า ศึก

แรกรัง แปลว่า เริ่มทำ

ชักชี้ แปลว่า ชี้ช่อง

สัตถรู แปลว่า ศัตรู

(๓๒) ทือ แปลว่า ถือ

กุบ แปลว่า หมวก

จิกคำ แปลว่า ยอดเป็นทองคำ

อาดอ้าง แปลว่า ทำองอาจ

สุบ แปลว่า สวม

ขระโจม แปลว่า มงกุฎ

ตนใหย่ แปลว่า ตัวใหญ่

เสี้ยงเมก แปลว่า หมดสิ้น

เติกต้าน แปลว่า ตามสบาย

ถมสะโถน แปลว่า ตามใจ

(๓๓) สิ่งเสีย แปลว่า ทุกอย่างเสียไป

แร่น แปลว่า คะนอง, แร่ด

เราบน แปลว่า สำราญ

ปู่เปี้ย แปลว่า ลุงเปี้ย (ชื่อคน)

แหนมาร แปลว่า ระวังข้าศึก

สงเสพ แปลว่า สมโภช, เพลิดเพลิน

มุกเมี้ย แปลว่า รื่นรมย์

ม่วน แปลว่า สนุก

(๓๔) ม่าน แปลว่า พม่า

เม็ง แปลว่า มอญ

สมเส็ง แปลว่า ร่วมปรึกษา

ธรำเธด แปลว่า แต่เดิมมา, แต่ก่อน

เหม็ง แปลว่า เป็น,เหมือน

หล้มหลู้ แปลว่า ล่มจม

เพื่อ แปลว่า เพราะ

ท้าว แปลว่า พระราชา

(๓๕) ลุ่ม แปลว่า ต่ำ

โคตเคล้า แปลว่า แต่เดิม

พรอง แปลว่า เอาใจใส่

เมิน แปลว่า นาน

รีต แปลว่า จารีต

ปะไป่ แปลว่า ปลดออก

เถ้า แปลว่า เฒ่า

ล่วงล้ำ แปลว่า ล่วงเกิน

​(๓๖) ใหย่ล้ำ แปลว่า สูงกว่า

ผิดแผก แปลว่า ผิดแบบ, ผิดแปลก

ดูแควน แปลว่า ดูแคลน

ยสยอบ แปลว่า ยศต่ำ

ครุดครู้ แปลว่า นอนงออยู่

หมี่ต้าน แปลว่า ไม่พูด

เขกเสียง แปลว่า เสียงแข็ง

(๓๗) แปลงดาย แปลว่า อยู่เฉย ๆ

พาย แปลว่า ภาย

เพิ่งพิง แปลว่า พึ่งพิง

ฉลวน แปลว่า โซ่

(๓๘) ทัง แปลว่า ทั้ง

สัตตริจฉาน แปลว่า สัตว์เดียรัจฉาน

บอดใบ้ แปลว่า โว่

ถี่ แปลว่า ละเอียด

เธต แปลว่า ก่อน

หันหลัง แปลว่า เห็นหลัง

(๓๙) นคร แปลว่า ลำปาง

หย่องผร้าย แปลว่า ย่องมา, ย่องไป

คนขัน แปลว่า คนอาสา

เข้าข่ม แปลว่า จู่โจม

เทิง แปลว่า ถึงที่

ต้าย แปลว่า ป้อม

แข้งไข แปลว่า แกล้งเปิด

(๔๐) พ่าย แปลว่า แพ้

เพพัง แปลว่า แตกกระจายไป

เปล่าปลิ้ง แปลว่า ว่างเปล่า

บวด แปลว่า บวช

แกมกลั้วกลิ้ง แปลว่า ปะปน

จิ่ม แปลว่า กับ

(๔๑) เมายา แปลว่า เมาเหล้า

ฟุมฟู่ แปลว่า คุย, แอบคุย

สมปาก แปลว่า เหมือนปากพูด

ฟั่ง แปลว่า รีบ

เฟือนฝ่าฟุ้ง แปลว่า ลนลาน

อดสรู แปลว่า อดสู

(๔๒) ภูวบาล แปลว่า ภูบาล

พายสาร แปลว่า พรายสาร

สรเด็จ แปลว่า เสด็จ

ขั้งขว้าง แปลว่า กั้นกาง

(๔๓) อมู แปลว่า มาก

ถมถรู แปลว่า จู่โจม

แหลว แปลว่า เหลว

ไทยนคร แปลว่า ไทยลำปาง

เสี้ยง แปลว่า สิ้น

ทังปาง แปลว่า ทั้งหมด

​(๔๔) สกัน แปลว่า ฉกรรจ์

สุบ แปลว่า สวม

เขราะขร่าย แปลว่า เกราะข่าย

ผันผ่า แปลว่า บุกผ่าเข้าไป

หอกยอง แปลว่า หอกชนิดหนึ่ง

ถมมือ แปลว่า ถนัดมือ

(๔๕) ถูถม แปลว่า จู่โจม

จักดา แปลว่า เกือบจะ

จิ่งแจ้ง แปลว่า จึงรู้

(๔๖) นคร แปลว่า ลำปาง

เนืองเนื่อง แปลว่า หนุนเนื่อง

ตุมตาม แปลว่า โครมคราม

รือรืด แปลว่า เสียงอึงอล

ห้อม แปลว่า ล้อม

ลวดเสี้ยง แปลว่า เลยหมด

(๔๗) สริีษฐาน แปลว่า ปราสาท

คระดาน แปลว่า กระดาน

ป่อง แปลว่า ช่อง, รูทะลุ

พาย แปลว่า ภาย

(๔๘) หลุหลั่ง แปลว่า ไหลหลั่ง

เท แปลว่า รื้อ

โกดแก้ว แปลว่า แก้วมีค่ามาก

ถองเถิง แปลว่า ถึง

จวนจวบ แปลว่า จวนทัน

ปราบพื้นพิงไชย แปลว่า เสวยเมืองเชียงใหม่

(๔๙) ขังขราง แปลว่า คุมไว้

เมือ แปลว่า ไป

เต้า แปลว่า ไป

(๕๐) คันรู้ แปลว่า ครั้นทราบ

แมล่งมล้าง แปลว่า แตกพัง

แปรประ แปลว่า แปรเปลี่ยน

ห้าง แปลว่า แต่ง, เตรียม

(๕๑) หากวันเป็น แปลว่า หากมีชีวิตอยู่

แหหน แปลว่า เกรงกลัว

ขร่าม แปลว่า ทน, อดทน

แก่นกล้า แปลว่า กล้ายิ่ง

ยอบยั้ง แปลว่า หยุดนั่ง

ยม แปลว่า อ่อนน้อม, ยอม

(๕๒) ทังเมือง แปลว่า ทั้งเมือง

ก็ธำเนา แปลว่า ก็ช่างมัน

เกลา แปลว่า คลุก

ข้าข้อย แปลว่า ทาส

(๕๓) สว่านสู้ แปลว่า สู้อย่างลำพอง

สะบึง แปลว่า ทรหด, หยาบ

​ผาย แปลว่า ผึ่งผาย

สูบ แปลว่า ประจัญหน้า

มร แปลว่า มรณ์

เมี้ยน แปลว่า หมด

(๕๓) จาเยียะฉงาน แปลว่า พูดจากล้าแข็ง

เพี้ย แปลว่า พระยา

พู้ แปลว่า เพศชาย

เย็น แปลว่า รากษส

(๕๔) ห้าว แปลว่า ห้าวหาญ

ห้าง แปลว่า เตรียม

ปราบปร้าย แปลว่า ปราบมาทั่ว

สาวสวะ แปลว่า ฉะฉาว

เบี่ยง แปลว่า ปีนขึ้น

คระชังสัง แปลว่า กลัวทำไม

(๕๕) เกลากัน แปลว่า ตลุมบอนกัน

เหนือเมก แปลว่า บนเชิงเทิน

เมโร แปลว่า หิิน

ถ่านี้มีเหม็ง แปลว่า ครั้งนี้มีมาก

(๕๖) หลุ่น แปลว่า หล่น

เชิงขูด แปลว่า ขยายออก

วงแวด แปลว่า ล้อม

อะอูด แปลว่า เสียงสนั่นหวั่นไหว

ชู่ด้าน แปลว่า ทุกด้าน

ขุม แปลว่า หลุม

ระรูด แปลว่า สับสน

คลาคลั่งคลัด แปลว่า เบียดเสียดกัน

ไทยง่าย แปลว่า ไทยจะแพ้โดยง่าย

ค้าน แปลว่า แพ้

(๕๗) เทียว แปลว่า เดิน

ขุดออกต้อน แปลว่า ขุดออกรับ

หมี่หนาแหนง แปลว่า ไม่สนใจ

จ้อนจ้าน แปลว่า จัดจ้าน

(๕๘) แปลงทับ แปลว่า ทำปิดทับ

ตึดปากขุม แปลว่า ปิดปากหลุม

ร่อมช้าง แปลว่า ทางกว้าง

จำบัง แปลว่า บัง

ถูกฉบับ แปลว่า ถูกแบบ

กลแกว่น แปลว่า ชำนาญเล่ห์

อาม็อก แปลว่า ปืนไฟ

สมหื้อห้าง แปลว่า เครียมผสม (ดินปืน)

ถ่อมถ้า แปลว่า รอคอย

เสิกสนอง แปลว่า ตอบโต้ข้าศึก

(๕๙) ยุบ แปลว่า ทรุด

ทัด แปลว่า ตรง

เขื่อนขั้ง แปลว่า เขื่อนกั้ง

คำคึด แปลว่า ความคิด

​ทุกพาย แปลว่า ทุกฝ่าย

เบี่ยงปัน แปลว่า แก่งแย่งกัน

ยีย่ำ แปลว่า ขยี้เหยียบ

ยอยัน แปลว่า ยันไว้แล้วรุกไล่

ซ้ำ แปลว่า เพิ่มเติม

แถมถม แปลว่า หลั่งไหลเข้ามา

(๖๐) ยินยาก แปลว่า คิดหนักใจ

เมื่อมล้าง แปลว่า เมื่อรบ

ไชยโชค แปลว่า โชคชัย

ผ้าย แปลว่า มา, ไป

(๖๑) ว่ามณีสาร แปลว่า (มีสาร)

ยุธิยา แปลว่า อยุธยา

(๖๒) เฟือนฟั้ง แปลว่า รีบด่วน

ห้าง แปลว่า เตรียม

แหหน แปลว่า รีบ

เขรงขราม แปลว่า เกรงขาม

ฝ้า แปลว่า เมฆ

ซองหน้า แปลว่า เฉพาะหน้า

(๖๓) จักดาดี แปลว่า เกือบจะดี

ลอมพอม แปลว่า รอมร่อ

รอม แปลว่า รวม

จิกจอม แปลว่า ผู้เป็นใหญ่

มรณาศ แปลว่า มรณะ

ป้านป้อง แปลว่า ป้องกัน

แวดว้าย แปลว่า กลับ

เมือเมือง แปลว่า ไปเมือง

(๖๔) ยับ แปลว่า จับ

สา แปลว่า หากว่า

บ่ร่าง แปลว่า ไม่น่า

เพร้ แปลว่า ทางนี้

(๖๕) เยียะโยด แปลว่า ทำเกิน

ชะนาน แปลว่า ชำนาญ

แกว่นกล้า แปลว่า เก่งกล้า

ทูทูบทุกข์ แปลว่า ลำบากทุกฝ่าย

ปุนเหิดหัว แปลว่า น่าหัวเราะ

เมื่ออี้ แปลว่า เมื่อกี้

อ้างเหยือง แปลว่า อ้างว่าเบื่อ

(๖๖) ฉ้อ แปลว่า ฉลาด

สิบหาย แปลว่า ฉิบหาย

เกลากัน แปลว่า กองกัน

ใช่ช้า แปลว่า ไม่ใช่น้อย

ถ่อยถ้านพาโล แปลว่า โง่เข้าคั่นเป็นพาล

(๖๗) เท แปลว่า รื้อค้น

ทำโรง แปลว่า ธำมรงค์, แหวน

​โกดแก้ว แปลว่า กองแก้ว

นาสสนม แปลว่า นาฏสนม

เผี้ยน แปลว่า หมด

ย่ำยู้ยูเอา แปลว่า ยื้อแย่งยึดเอา

(๖๘) แลม แปลว่า ค้ำซ้อนลาว

เยี้ยว แปลว่า เงี้ยว, ไทยใหญ่

เหม็งหมื่น แปลว่า เป็นหมื่น

รือรืด แปลว่า ระงม

(๖๙) อนัคฆา แปลว่า ค่ามาก

นิเวศ แปลว่า นิเวศน์

แห่งหั้น แปลว่า ที่นั้น

กัมพล แปลว่า กัมพลศิลาอาสน์

(๗๐) สัตตรู แปลว่า ศัตรู

ขร่าม แปลว่า ทน

แส้งเสิก แปลว่า รบศึก

อุตดม แปลว่า อุดม

รามโรง แปลว่า พรากโรง

(๗๑) อัสส์ แปลว่า ม้า

เชื้อ แปลว่า พันธุ์

ครุ้ม แปลว่า วัง

หลอแหลก แปลว่า เหลือแต่ความพินาศ

ลายเจี๊ยจุ้ม แปลว่า ผ้าไหมคลุม

ค่าค้อม แปลว่า ค่ามาก

(๗๒) สังสัง แปลว่า อะไรอะไร

นอนวาย แปลว่า นอนตาย

ตาย แปลว่า ว่างเปล่า

หน่ายหน้อ แปลว่า เบื่อหนอ

ไทไพร่ แปลว่า พลเมือง

ถ้านฉ้อ แปลว่า ขนาดฉิบหาย

(๗๓) ยอ แปลว่า ยก

แผ่นผ้าย แปลว่า เดินทาง

มาปลง แปลว่า มาหยุด

พิง แปลว่า น้ำปิง

(๗๔) เนื่อง แปลว่า เกี่ยวพัน

มาดา แปลว่า มารดา

แม่งมล้าง แปลว่า พรากพลัด

ตกสะกืด แปลว่า ตกผวา

เอ่า แปลว่า เผาร้อน

อาธวา แปลว่า ปั่นป่วน

เท้าท้าง แปลว่า เอ่อนอง

เล่าล้น แปลว่า กลับล้น

(๗๕) ชัก แปลว่า นำมา

เบื้อง แปลว่า ฝ่าย

หย้าว แปลว่า เหย้า

สมภมิตร แปลว่า ชาดกเรื่องหนึ่ง

วิทุรย์ แปลว่า ชาดกเรื่องหนึ่ง

ชนก แปลว่า ชาดกเรื่องหนึ่ง

​พระเวส แปลว่า ชาดกเรื่องหนึ่ง

(๗๖) พายโค แปลว่า พะโค

ผายผาบ แปลว่า ปราบปราม

ผับ แปลว่า ทั่ว

ฝ่ายฟ้า แปลว่า ใต้ฟ้า

สืบสันดาน แปลว่า สืบตระกูล

ลวดย้นยุทธกัมม์ แปลว่า เลยเกิดการรบขึ้น

(๗๗) สงสาร แปลว่า โลก

วิบากอั้น แปลว่า วิบากนั้น

หนาหนำ แปลว่า หนักมาก

รอยร่าง แปลว่า ชรอยว่า

ก่อนกี้ แปลว่า ก่อนนี้

ของหลัง แปลว่า กรรมเก่า

จวบจวน แปลว่า ทัน

แต่งตน แปลว่า ทำตน

ลับลี้ แปลว่า แอบซ่อน

(๗๘) คันพอ แปลว่า หากว่า

หมี่เว้น แปลว่า ไม่อาจจะหลีกเว้นได้

สุชนะ แปลว่า สุชน, คนดี

ชะชั่ว แปลว่า ชำระชั่ว

หลักเหล้น แปลว่า เล่นๆ

โดยจง แปลว่า โดยหมาย

(๗๙) ปุพเพ แปลว่า ปางก่อน

ลูบโลม แปลว่า เล้าโลม

สีเนห์ แปลว่า เสน่ห์

เท แปลว่า ชี้แจง, ขยายความ

โยด แปลว่า ยวด

ย้อน แปลว่า เพราะ

(๘๐) ปีใหม่ลุน แปลว่า หลังปีใหม่

จิตระ แปลว่า เดือน ๕

วันพร่ำเพ็ง แปลว่า วันเพ็ญ

รมมโน แปลว่า ร้อนใจ

(๘๑) ขัวก้อม แปลว่า สะพานสั้น

กริ่ง, กลิ่ง แปลว่า คิดถึง, ครุ่นคิด

สามสุม แปลว่า หันหน้าเข้าหากัน ๓ คน

สยบ แปลว่า สลบ

ม่อย แปลว่า ลืมสติ

จิ่มเจ้า แปลว่า กับน้อง

คึดคล้ำ แปลว่า คิดกลับคืน

(๘๒) คร่ำ แปลว่า ข่มเห็ง

เรารน แปลว่า เราร้อน

ส่งส้วย แปลว่า ติดตาม

แหนมหนี แปลว่า หนีไปดีกว่า

พ่าย แปลว่า แพ้

เกลากล แปลว่า ทำกล

​แกมไพร่ แปลว่า ปนไพร่

(๘๓) พระนเรศ แปลว่า สมเด็จพระนเรศวร

ริทธา แปลว่า ฤทธา

ปลงปล่อย แปลว่า ปล่อยเป็นอิสระ

นับราช แปลว่า นับถือกันเป็นเจ้า

เวนวาง แปลว่า มอบปลง

(๘๔) ยอระนัง แปลว่า ซัดส่ง

ปลดเปล่า แปลว่า หมดสิ้นว่างเปล่า

หลอ แปลว่า เหลือ

ดอย แปลว่า ภูเขา

(๘๕) อุสสุ แปลว่า ดอยสุเทพ

เมิน แปลว่า นาน

หลุ แปลว่า พัง, เสีย

หล่มล้าง แปลว่า พังทลาย

ป่าเวฬุ แปลว่า ป่าไผ่

เช่นเสี้ยง แปลว่า จนกว่าจะสิ้น

(๘๖) สักสวด แปลว่า ศักดิ์ศาสตร์

ร่ำ แปลว่า พร่ำ

ม่อน แปลว่า ข้าพเจ้า

(๘๗) มหาเจดีย์ แปลว่า เจดีย์หลวง

คล่นคล้าน แปลว่า ที่พังไป

ทองเทพทิพย์ แปลว่า พระเจ้าทองทิพย์

เนื่อง แปลว่า เกี่ยวกับ

(๘๘) โกลา แปลว่า โกลาหล

โลกอั้น แปลว่า ของโลกเช่นนั้น

ปัณณสัตว์ แปลว่า ปาณสัตว์

(๘๙) แก้วแว่น แปลว่า แก้วใส

วักเมือง แปลว่า หัวใจเมือง,อกเมือง

เนื่องเต้า แปลว่า เดินมาติดตามกัน

มโหสรพ แปลว่า มโหรสพ

แผ่นผ้าย แปลว่า เสด็จมา

สรงชล แปลว่า สรงน้ำพระ

(๙๐) ยากยิน แปลว่า รู้สึกหนักใจ

คืดคร่ำคร้ำ แปลว่า ต้นความคิด

อกอิด แปลว่า ระทดระท้อในอก

ราม แปลว่า ห่างไป

​(๙๑) สองสงวน แปลว่า สองรัก

เตาะ แปลว่า ต่อ, ประกบ

เมาะ แปลว่า จับ, พิง

อุ่นเอื้อม แปลว่า อบอุ่น

อวร แปลว่า น้อง,อร

ซ้อนเซื้อม แปลว่า ร่วมหลับนอน

(๙๒) โยด แปลว่า ยวด

ครอบคืน แปลว่า คืนมาพบ

ตกสะกึด แปลว่า ผวาหวาด

เยียวว่า แปลว่า ชรอยว่า

(๙๓) อังเชิญ แปลว่า อัญเชิญ

พระผ้าย แปลว่า น้องไป

ราชาไภย แปลว่า ราชภัย

พระยาธร แปลว่า วิชาธร

แห่งราช แปลว่า แห่งเจ้า

สมสงวน แปลว่า เป็นคู่ครอง

(๙๔) สิดา แปลว่า สีดา

ย้อนว่า แปลว่า เพราะว่า

หอรมาน แปลว่า หนุมาน

ค้ำ แปลว่า ช่วยเหลือ

(๙๕) นงคราน แปลว่า นงคราญ

เมืองมาร แปลว่า เมืองพม่า

สาอวร แปลว่า หากว่าน้อง

หมี่สาธารณ์ แปลว่า ไม่เป็นของคนอื่น

หมั้นแท้ แปลว่า มั่นคงแท้

ลุคระนิง แปลว่า ความคำนึงคงสำเร็จ

(๙๖) รำราม แปลว่า ไม่ค่อยไกล

ทวย แปลว่า ตาม

ตอบต้าน แปลว่า คุยกัน

จาม แปลว่า จำ

เจลย แปลว่า เชลย

เถิงถ้าน แปลว่า ถึงขนาด

(๙๗) เที่ยวเทิง แปลว่า เดินไปถึง

บ้านเบื้อ แปลว่า บ้านเบ้อ

เมืองทะกาน แปลว่า เมืองท่าการ เป็นเมืองร้างอยู่ในเขตอ.สันป่าตอง ช.ม.

อวดอู้ แปลว่า คุยอวด

หอ แปลว่า ศาลพระภูมิ

สาล แปลว่า ศาล

สุ่มสู้ แปลว่า แอบซุ่ม

ช.ม.

เสียห่าง แปลว่า ว่างเปล่า

ลอบลี้ลักเลง แปลว่า แอบดู

​(๙๘) ตะหละขะ แปลว่า ปรักหักพังระเกะระกะ

หลุหล่ม แปลว่า ทรุดโทรมพังไป

เพพะ แปลว่า เอนพัง

ยูยูด แปลว่า กะเทาะพังลง

หน้าหม้าย แปลว่า พระพักตร์เศร้า

(๙๙) วอนวาน แปลว่า บนบาน

ขอขรุ่ง แปลว่า ขอความคิดถึง

เถิง แปลว่า ถึง

ชีพิตแคล้ว แปลว่า ชีวิตจากไป

(๑๐๐) ไปปลง แปลว่า ไปพัก

ทุรทุกข์ แปลว่า แสนลำบากยากยิ่ง

สุยส่อง แปลว่า พระอาทิตย์ส่อง

ล่าวไหม้ แปลว่า เร่าร้อน

เท่า แปลว่า เถ้า

มุก แปลว่า ผงดินละเอียด

เคร็ด แปลว่า แขนงไม้

ผาม แปลว่า ปรำ

ร่มร้าย แปลว่า ไม่มีร่ม

(๑๐๑) ดอยน้อย แปลว่า ดอยน้อยอยู่ในเขต อ.จอมทอง ช.ม.

ธาตุตั้ง แปลว่า มีพระเจดีย์ตั้งอยู่

เปลวเป่ง แปลว่า ไพโรจน์แสง

เมินเรื้อรัง แปลว่า นานสืบต่อกันมา

เช่นชั้นธัมมดา แปลว่า แต่สมัยโบราณ

(๑๐๒) เหยี้ยม แปลว่า ดู

หยื้อ แปลว่า ยืด

ผ่อ แปลว่า ดู

ยืนยัง แปลว่า ทั้งยังยืนอยู่

บ่ำบวง แปลว่า บำบวง

แกมใกล้ แปลว่า อยู่ใกล้

(๑๐๓) ขร่าม แปลว่า อดทน

ธรัมธเรศ แปลว่า ความลำบาก

ผลเผื่อ แปลว่า ผลแผ่

สมเร็จ แปลว่า สำเร็จ

(๑๐๔) ที่หั้น แปลว่า ที่นั่น

ยายฝึก แปลว่า เดินลำบาก

เปิก แปลว่า โคลนเหนียว

เปอะ แปลว่า โคลนเหลว

ธึก แปลว่า น้ำ

น่วม แปลว่า นุ่ม

​แค่ง แปลว่า แข้ง

หมาด แปลว่า แห้งไป

มอมหมิ่น แปลว่า มอมมิน

เพก แปลว่า กลับคืน

ขว้ำ แปลว่า คว่ำ

เซร (ซะร) แปลว่า เซ

(๑๐๕) ก. ชวา แปลว่า ลาว

ขับขิ่ว แปลว่า บังคับเดินอย่างยิ่งยวด

แมลงมาย แปลว่า แมงเม่าตัวเล็กๆ

ล้ำล้น แปลว่า เยอะแยะ

(๑๐๕) ข. ระรืด แปลว่า ระงม

หั้น แปลว่า ที่นั่น

ท้าง แปลว่า ทางเดินของน้ำ

(๑๐๖) ทุพภิกขไภย แปลว่า ทุภิกขภัย

ตายไขว่ขวิด แปลว่า นอนตายระเกะระกะ

แถมทุกข์ แปลว่า เพิ่มทุกข์

แสร้งส้วย แปลว่า สร้าง, ทำ

(๑๐๗) แพระ แปลว่า ป่า, ป่าละเมาะ

แร่ร้าย แปลว่า หินคม, หินเยอะแยะ

ป่าเวฬุ แปลว่า ป่าไผ่

อินทรี แปลว่า อินทรีย์

(๑๐๗) ข.ปัก แปลว่า ตำ

ทุกข์เช่น แปลว่า ทุกข์มากเหลือเกิน

คึดกลีง แปลว่า หวนคิดถึง

ดั้น แปลว่า เดินลัดป่า

(๑๐๘) กัณดา แปลว่า หนาม

เกลาะแกละ แปลว่า ลำบาก

ผงพราย แปลว่า พยับแดด

ล่าวแล้ง แปลว่า ร้อนแล้ง

ยวาย (เสียงกล้ำแท้) ค่อยเดิน

โสก แปลว่า โศก

(๑๐๙) ท่ง แปลว่า ทุ่ง

เขตตา แปลว่า เขต, แดน

แคล่ แปลว่า แค่

โท่งร้าย แปลว่า ทุ่งกว้างเหลือเกิน

(๑๑๐) ทุเร แปลว่า ไกล

ทุเรศ แปลว่า ไกล

เจียรจุ แปลว่า ไปถึง

ไหลลงลุ แปลว่า ไหลลงสู่

​บวก แปลว่า บ่อ

ขัวแขวน แปลว่า สะพานแขวน

หยะหยุ แปลว่า โยกเยก

ยวายหย่อง แปลว่า ค่อยเดินไป

ยอบยั้ง แปลว่า หยุดพัก

เซาแรง แปลว่า พักเอาแรง

(๑๑๑) หิวหน แปลว่า อ่อนเพลียเพราะเดิน

ชัวเขื่อน แปลว่า สะพานข้าม

ไต่เต้า แปลว่า เดินไป

หลุหลั่ง แปลว่า ไหลหลั่ง

ชุบชิง แปลว่า แย่งชิง

ล่วงล้ำ แปลว่า ล่วงหน้าไปก่อน

(๑๑๒) สีเนห แปลว่า เสน่ห์

คึดกลีง แปลว่า คิดถึง

อาดุร แปลว่า ทุกข์

แด แปลว่า อก

ภินท์ แปลว่า แตก

ผร้าย แปลว่า ไป, เดิน

ไข่ แปลว่า แห้ง

เจียรฉงาย แปลว่า ไปไกล

(๑๑๓) สาลาทิพ แปลว่า ศาลเทพารักษ์

ยอง แปลว่า ตั้งอยู่, วางอยู่

ระมิง แปลว่า แม่น้ำปิง

อิดผรัง แปลว่า อ่อนหิว

เทียวท่อง แปลว่า เดินทาง

เท้าหั้น แปลว่า รวมกันที่นั่น

จอดจั้ง แปลว่า หยุดพัก

(๑๑๓) ก. ทังผอง แปลว่า ทั้งหมด

ผืนแผ่น แปลว่า เดินมา

(๑๑๔) เหล้น แปลว่า เล่น

กระสถ แปลว่า ส่งเสียง

นัน แปลว่า เดือดดัง

หลายหลาก แปลว่า มากมาย

สว่างร้อน แปลว่า คลายร้อน

คระหาย แปลว่า กระหาย

(๑๑๔) เสียง แปลว่า สิ้น

มอนเมย แปลว่า รามัญ, มอญ

สนเสย แปลว่า สับสน

เนือง แปลว่า บ่อยๆ

(๑๑๕) หยั่งจิ้ว แปลว่า เย็นเฉียบ

มูลทิน แปลว่า มลทิน

เชิญยล แปลว่า เชิญมาดู

อาบอ้อย แปลว่า อาบให้น้อง

(๑๑๕) ฟองใส แปลว่า คลื่นสะอาด

ไคล แปลว่า ขี้ไคล, สิ่งสกปรก

​(๑๑๕) นาช แปลว่า นุช

นง แปลว่า นาง

(๑๑๖) ลุ แปลว่า บรรลุ

เถิงถอง แปลว่า ถึงบรรลุ

สรี แปลว่า ศรี

ดอยทอง แปลว่า จอมทอง

พระหาร แปลว่า พระวิหาร

ยายหยาด แปลว่า เรียงราย

กรูโนศ แปลว่า กรุณา

จั้ง แปลว่า หยุดอยู่

เช่นชั้นธรรมดา แปลว่า สืบมาแต่โบราณ

(๑๑๗) เสพ แปลว่า เสวย

อ่ำ แปลว่า ไม่

รัตตินทิวา แปลว่า คืนกับวันหนึ่ง

สั่งเสี้ยง แปลว่า อำลาทั้งสิ้น

(๑๑๘) สูสรี แปลว่า สูงศักดิ์

ธิราช แปลว่า อธิราช

ก่าย แปลว่า วางข้างบน

น้าว แปลว่า โน้มดึงมา

(๑๑๙) บึก แปลว่า ใหญ่

บวก แปลว่า บ่อ

กวมเกิ่ง แปลว่า ครอบครึ่ง

เกียง แปลว่า ไขว้กัน, กากบาท

ทันหะ แปลว่า ทัฬหะ, มั่นคง

คุถ แปลว่า คูถ

มตะ แปลว่า ตาย

เทิก แปลว่า สถานที่

วันนิดา แปลว่า วนิดาฯ

(๑๑๙) ข. พิน แปลว่า มะตูม

ทุมตุม แปลว่า ทุ่งตุม (ชื่อวัด)

(๑๒๐) อำรุง แปลว่า บำรุง

ผายผระ แปลว่า ทั่วไป

ผัดทักขิณะ แปลว่า ประทักษิณ

คุณคู่ แปลว่า ของดีทั้งสอง

(๑๒๐) ข. เดินเทส แปลว่า เดินไป

วันทา แปลว่า ไหว้

ขรงเขต แปลว่า ปริเวณ

อาวา แปลว่า อาวาส

สฐา แปลว่า สถาน

ขุ่งเท้อปณิธาน แปลว่า สมปรารถนาเถิด

(๑๒๑) อินดู แปลว่า เอ็นดู

เจตวิญญา แปลว่า จิตวิญญาณ (จิตวิญญาณ)

งูงา แปลว่า นาค

​(๑๒๒) เกี้ยว แปลว่า พัน

กันลืน แปลว่า กลืนกัน

หัวส่งสูง แปลว่า ยกหัวสูงขึ้น

ม่ายเมียงมืน แปลว่า ชำเลืองตา

ผายผ่อ แปลว่า มองดู

เล็บเกีม แปลว่า เล็บคม

คูย แปลว่า ขนอ่อน

(๑๒๒) ข. กินกัน แปลว่า แนบชิดสนิท

คู่ฝั้น แปลว่า คู่กอด

ทันตา แปลว่า ฟัน

ยี่เขี้ยว แปลว่า แยกเขี้ยว

เหลง แปลว่า เหลือง

ขวันสยอง แปลว่า สยองขวัญ

(๑๒๓) รูปร้าย แปลว่า รูปร่างน่ากลัว

ยูรยักข์ แปลว่า ประยูรยักษ์

เถี่ยน แปลว่า ด้าม

สรีไชยขัคค์ แปลว่า พระขรรค์ชัยศรี

เช้าเม้า แปลว่า หน้าบูด

งาแง่งอน แปลว่า เขี้ยวงางอนขึ้น

(๑๒๔) เทียมแทก แปลว่า เสมอเสมือน

สรีมุข แปลว่า หน้ามุข, หน้าบรรณ

กลแกว่น แปลว่า ชำนาญ

รอยร่าง แปลว่า ชรอยจะ

เมิน แปลว่า นาน

ท้าวรัตนา แปลว่า พระเมืองแก้ว

(๑๒๕) ฤๅประยา แปลว่า ปัญญาเลิศ

สวาตร์สิปป์ แปลว่า ศาสตรศิลป์

พระหารแกว่น แปลว่า ชำนาญในการสร้างพระวิหาร

แปลงปลูก แปลว่า ปลูกสร้าง

เท แปลว่า รื้อ

(๑๒๕) ข. จตุรมุข แปลว่า สี่หน้า

ถูกฉบับ แปลว่า ถูกแบบ

ชาตแล้ว แปลว่า ชาติก่อน

ปุพเพ แปลว่า ในปางก่อน

(๑๒๖) คลัดคลั่งแคล้น แปลว่า แน่นเต็มไปหมด

คลาสงน แปลว่า เดินสับสนกันไปมา

ไทยหนเทสใต้ แปลว่า คนไทยอยุธยา

ฉ่าวฉลน แปลว่า เสียงอึงมี่

เสียงรืดรือ แปลว่า เสียงพึมพำ

(๑๒๗) วังเวด แปลว่า ป้องกัน

หับไข แปลว่า ปิดเปิด

เขียนขีด แปลว่า วาด

ร่ามต้อง แปลว่า อร่ามตา

​คำคราด แปลว่า รัดคาดด้วยทองคำ

ทวาย แปลว่า สอง

เถี่ยน แปลว่า ด้าม

ม้าว แปลว่า กำไลแขน

หย้อง แปลว่า ประดับ

รูปเรื้อง แปลว่า รูปงาม

(๑๒๘) ทานวัตร แปลว่า มีทานเป็นกิจวัตร

สหัสเนต แปลว่า พระอินทร์

(๑๒๙) แข้ม แปลว่า เข้ม

ลายคำ แปลว่า ลายทองคำน้ำรด

จงจำ แปลว่า จดจำ

ถี่ถ้อย แปลว่า ละเอียด, เป็นแถวติดกัน

ขอมเลข แปลว่า เขียนตัวขอม

สนสอด แปลว่า ด้นดั้น

สว่านเสี้ยว แปลว่า พริ้งไหว

บวนบิน แปลว่า บินบน

(๑๓๐) แสนทองทิพย์ แปลว่า พระพุทธรูป

สมสนิท แปลว่า คล้ายของจริง

ริจ แปลว่า แต่ง, ทำ

ร่ำไหว้ แปลว่า พรรณนาคำนมัสการ

เอก แปลว่า หนึ่ง

เทียมแทก แปลว่า เสมอเหมือน

(๑๓๑) ขรุ่ง แปลว่า มุ่งหมาย

พระยอบ แปลว่า พระพุทธรูปนั่ง

ยืน แปลว่า พระพุทธรูปยืน

ไสย แปลว่า พระไสยาสน์

สารูป แปลว่า สรีรรูป

ส่งเสี้ยง แปลว่า ส่งสุด

(๑๓๒) ไม้ลังกา แปลว่า ต้นโพธิ์ลังกา

สองนาง แปลว่า เทพธิดาอารักษ์ ๒ องค์

อาวา แปลว่า อาวาส

ยาวโยด แปลว่า ยาวไกลยิ่ง

พิสาส แปลว่า ปิศาจ

ฐปันนา แปลว่า สถาปนา

(๑๓๒) ข. สยอง แปลว่า สนอง

หมี่จวบ แปลว่า ไม่พบ

(๑๓๓) เลี่ยง แปลว่า หลีก

กู่ แปลว่า เจดีย์

​กุดดี แปลว่า กุฏิ

โดยแต่เดิม แปลว่า มีมาแต่เดิม

(๑๓๔) จักขอบขว้าง แปลว่า จักรมีขอบกว้าง (กังสดาล ?)

เรจ แปลว่า ทุเรศ

แถวเธต แปลว่า ทางลำบาก

เถิงถาบ แปลว่า ตราบถึง

โบสถ แปลว่า โรงอุโบสถ

(๑๓๕) น้ำบ่อทิพ แปลว่า บ่อน้ำทิพย์

เป็นตรา แปลว่า เป็นกำหนด

ทูนสา แปลว่า ไหว้

ราม แปลว่า ห่าง

(๑๓๖) จากเจียร แปลว่า จากไป

อวร แปลว่า น้อง

ถ่านี้ แปลว่า ครั้งนี้

เหวหึก แปลว่า เหวกันดาร

หมี่หวน แปลว่า ไม่คิด

ได้เต้า แปลว่า ได้เดิน

(๑๓๗) นิททํ แปลว่า หลับ, นิทรา.

ทุกข์ แปลว่า ลำบาก

ม่านพาลา แปลว่า พม่าผู้เป็นพาล

ตกสะกึด แปลว่า ผวา

อาธวา แปลว่า ปั่นป่วน

สุดคำนึง แปลว่า สุดความคิด

(๑๓๘) เพียงพุ่ง แปลว่า พวยพุ่ง

จวนถวิล แปลว่า จวนพระอาทิตย์

เมทนิน แปลว่า แผ่นดิน

เนือกน้อม แปลว่า อ่อนค้อม

ปองปลิน แปลว่า พยายามปีน

โสกส้ม แปลว่า โศกแสบ

(๑๓๙) อาราช แปลว่า อาราธ

อังครฐะ แปลว่า อัครฐาน

สิงฆะ แปลว่า ชื่อเทพ

ยอดเมือง แปลว่า ชื่อเทพ

เชิญราช แปลว่า เชิญเทวดา

นำแนบ แปลว่า นำไปดี

ผ้ายแผ้ว แปลว่า ไปดี

อนทราย แปลว่า อันตราย

(๑๓๙) ข. อัครฐา แปลว่า อัครฐาน

ขรุ่ง แปลว่า ความคิดถึง

พร่องเท้อ แปลว่า หน่อยเถิด

มเหสักข์ แปลว่า ผู้มีศักดิ์ใหญ่

(๑๔๐) ขุนใหญ่ แปลว่า ขุนผู้ยิ่งใหญ่

เชิญเจียร แปลว่า เชิญมา

​อย่าแม่งม่าน แปลว่า อย่าให้พม่ารื้อเอาไป

ครอบตั้งฉันดี แปลว่า มาตั้งอยู่เหมือนเดิม

(๑๔๐) ข. ขุนไหม แปลว่า ชื่อเทพ

พลพลัน แปลว่า นำกำลังมาโดยด่วน

จุ่ง แปลว่า จง

หึกร้าย แปลว่า กันดารมาก

(๑๔๑) อังเชิญ แปลว่า อัญเชิญ

บัวบาน แปลว่า ชื่อเทพ

หาญ แปลว่า กล้าหาญ

เผ่นผ้าย แปลว่า รีบมา

ไว้ที่ แปลว่า ไว้ที่เดิม

จากหนี้ แปลว่า จากที่นี้

(๑๔๑) ข. นาวาซาน แปลว่า เรือเหาะ

ชูช่วย แปลว่า ค้ำช่วย

(๑๔๒) สมสงวน แปลว่า สมรัก

ปณิธาน แปลว่า ความปรารถนา

คืนครอบ แปลว่า กลับถึง

จิ่งแล้ว แปลว่า จึงหมดสิ้นกัน

ขุนขรุ่ง แปลว่า กรุณาคิดถึง

แว่เว้น แปลว่า แวะเวียนอยู่

(๑๔๒) ขูขรุ่ง แปลว่า กรุณาคิดถึง

บ่จ่ายใจ แปลว่า ไม่แจกจ่ายใจ

เคียน แปลว่า คาด

แร่เร้น แปลว่า แอบแฝง

(๑๔๓) น้ำแม่เมืองกลาง แปลว่า แม่กลาง

เทียมทาง แปลว่า ข้างทาง

ทุกคร่าว แปลว่า ทุกระยะ

เน่ง แปลว่า นิ่ง

ในอาณา แปลว่า ในเมือง

ที่หั้น แปลว่า ที่นั่น

(๑๔๓) ข. ที่หั้น แปลว่า ที่นั้น

แฝงฝั้น แปลว่า แฝงกอด

(๑๔๔) ยอบยั่งยั้ง แปลว่า หยุดพัก

นิท แปลว่า นั่ง, นอน

ฟัน แปลว่า ลาบ, สับให้ละเอียด

อ่อม แปลว่า แกงอ่อม

แก้มเหล้า แปลว่า แกล้มเหล้า

ลวดเสี้ยงมิดมวล แปลว่า จนหมดสิ้น

(๑๔๕) ไชยบาน แปลว่า น้ำเหล้า

เดดาน แปลว่า เดือดร้อน

ยอไป แปลว่า ยกไป

(๑๔๖) น้ำพิงพาว แปลว่า น้ำปิง

คลื่นเคล้า แปลว่า สนุกสนาน

​ปุนม่วน แปลว่า น่าสนุก

วัง แปลว่า วังน้ำ

ขาว แปลว่า ปลาตะเพียน

แห่ห่ม แปลว่า เอาแหทอดลงไป

ปลาจี่ แปลว่า ปลาเผา

จืน แปลว่า ทอด

(๑๔๗) งัว แปลว่า วัว

อัสดอร แปลว่า อัสดร

ปลาแปลงปอน แปลว่า ปลาแห้ง

ปลดต่าง แปลว่า เอาของลงจากหลังวัว

ชู่ครั้ง แปลว่า ทุกครั้ง

คราวทาง แปลว่า ระยะทาง

(๑๔๘) จุก แปลว่า หยุด

มโน แปลว่า ใจ

(๑๔๙) สบน้ำ แปลว่า ปากน้ำ

แจมเจา แปลว่า แม่แจ่ม

ทำกวนเกลา แปลว่า ทำอุบาย

ย่าง แปลว่า เดิน

เฉา แปลว่า หยุด

เป็นม่วง แปลว่า ท้องร่วง

เหล่ใบ้ แปลว่า ทำโง่

ลอบลี้ลักคืน แปลว่า แอบหนีกลับ

(๑๕๐) เมืองหอด แปลว่า เมืองฮอด ฮ. ฮอด

ปลด แปลว่า เอาของออกพัก

ชาวเช่า แปลว่า พวกเจ้า

อุกอุย แปลว่า ร่ำรวย, มีเงินมาก

(๑๕๑) กาดรี แปลว่า ตลาดเช้า

กาดเลิง แปลว่า ตลาดเปิดขายตลอดวัน

ชู่มื้อ แปลว่า ทุกวัน

ชาวเชียง แปลว่า ชาวเชียงใหม่

พร่องถ้าน แปลว่า บางคนขนาดเป็น...

(๑๕๒) ชูบ แปลว่า รุ่น, หมู่

หลี แปลว่า ดี

เซรซรัด แปลว่า เซซัด (อ่านซะเรธรัด)

เพศ แปลว่า เหมือน

(๑๕๓) ธรัมธราย แปลว่า ไกลลำบาก (อ่านว่า) (ธะรัมธะราย)

หัน แปลว่า เห็น

จงจวบ แปลว่า มุ่งพบ

​บร่าง แปลว่า ไม่น่าจะ…

เถิงถ้าน แปลว่า ถึงขนาด

(๑๕๔) ละลา แปลว่า ลาละ

หุ แปลว่า เดินมากจนร่างกายทนไม่ไหว…

เวฬุ แปลว่า ไม้ไผ่

ล่าวแล้ง แปลว่า แห้งแล้ง

หินผา แปลว่า ผา, ผาหิน

กองกุ แปลว่า เป็นกอง ๆ

กระดุกกระเดื่อง แปลว่า กระจัดกระจาย, ไม่เสมอกัน

(๑๕๕) เช้าเช่น แปลว่า ยังเช้าอยู่

เหน็ด แปลว่า เหน็บ

เผียว แปลว่า ตระกูลไม้ไผ่ไม่มีหนามเนื้อเหนียวมาก

ยาด แปลว่า ครูด

ชักจ่อง แปลว่า ดึงไว้

หน่ายหน้อ แปลว่า เบื่อแท้หนอ

ทุกข์ แปลว่า ทุกข์

(๑๕๖) ยามแลง แปลว่า ยามเย็น

เทียวเทส แปลว่า เดินทาง

เถียง แปลว่า กระท่อม

ถึม แปลว่า ฝาที่สานด้วยไม้ไผ่เป็นแผ่นกว้างประมาณ ๒ คูณ ๔ ศอก

แยง แปลว่า ดูอย่างพินิจ

ผ้ายผึง แปลว่า ไปอย่างรีบด่วน

(๑๕๗) เบี่ยง แปลว่า ค่อยปีนขึ้น

ปัพพตา แปลว่า ภูเขา

กังสุนักขา แปลว่า ชื่อดอยก๋างหมา

ยาดเพพา แปลว่า ครูดลื่นไถล

ทังต่าง แปลว่า ทั้งต่างที่บรรทุก

ครัว แปลว่า สึ่งของ

ท้อ แปลว่า แตก

เททุม แปลว่า ทิ้งขว้าง

​(๑๕๘) หัวดอย แปลว่า ยอดเขา

ลุแล้ว แปลว่า ถึงแล้ว

โล่งหายใจ แปลว่า โล่งอก

สุขสว่าง แปลว่า สบายขึ้น

เทื่อหน้อย แปลว่า ทีละน้อย

หินฝัง แปลว่า หลักแดนเมือง

คราวเคร่ง แปลว่า ระยะทางไกล

ค่วย แปลว่า คุ้ยเขี่ย

มูลมณี แปลว่า ที่เกิดของแก้ว

(๑๕๙) นกแต้ แปลว่า นกต้อยตีวิต

เป็นปาง แปลว่า เป็นคราว, เป็นครั้ง

หาด แปลว่า ไม้หาด

จัน แปลว่า จันทน์

หยากยาย แปลว่า เรียงราย

ลมลวาต แปลว่า ลมรำเพย

ซ้าวซ้าว แปลว่า เกรียวกราว

ทั่วด้าว แปลว่า ทั่วป่า

(๑๖๐) ใสสว่าง แปลว่า เสียงใส

เสียงใย แปลว่า เสียงไพเราะ

จ่อแจ้ แปลว่า จ้อแจ้จอแจ

ผาลาด แปลว่า หินเป็นแผ่นเอียงเท

ล่าเหล้น แปลว่า เที่ยวเล่น

(๑๖๑) ปันเขต แปลว่า แบ่งเขต

เก่าเกื้อ แปลว่า ของเดิม

รั้งเรื้อ แปลว่า สืบต่อกันมา

ธัมมดุล แปลว่า เที่ยงธรรม

(๑๖๒) จุมปา แปลว่า จำปา

ข่วง แปลว่า ลาน

ทรงดอก แปลว่า ออกดอก

ภมารา แปลว่า ผึ้ง

คลื่นเคล้า แปลว่า เยอะแยะ

ไขละออง แปลว่า ขยายกลิ่น

สว่างย้าว แปลว่า ชื่นใจ

เสบย แปลว่า สบาย

(๑๖๓) ผึงผ่าผ้าย แปลว่า รีบเดิน

เทียวทวน แปลว่า ท่องเที่ยวเดิน

ตระหมวน แปลว่า ประมวล

บางจี แปลว่า บางต้นผลิดอก

จิ่งจุม แปลว่า กำลังตูม

เฟื่องฟ้อน แปลว่า ร่ายรำ

(๑๖๔) พเน แปลว่า ในป่า

แฝงฝูง แปลว่า เรียงกันเป็นกลุ่ม

หลายส่ำ แปลว่า หลายชนิด

มืดฝ้า แปลว่า บังเมฆ

วุย แปลว่า ชะนี

หูง แปลว่า โหน

​บางบาท แปลว่า บางครั้ง, บางตัว

(๑๖๕) กว่า แปลว่า ไป

กลางคราว แปลว่า กึ่งกลางระยะทาง

เหมย แปลว่า หมอก

คึดกลีง แปลว่า คิดถึง

(๑๖๖) ผ้ายผึงดง แปลว่า เข้าป่าตะบึงไป

สิงห์สง แปลว่า สิงห์

ลงล่า แปลว่า ออกแสวงหาอาหาร

อ่าว แปลว่า เสียงของช้างร้อง

เอิ้น แปลว่า ร้องเสียงดัง

(๑๖๗) ลาเจียร แปลว่า ลาจาก

เทียรท่าน้ำ แปลว่า น้ำแม่เทียน

เปียน แปลว่า ละเอียด, ย่อย

ปางเปล่า แปลว่า เสียเวลา

จ่ำงือ แปลว่า เจ็บปวด

ชุช้ำ แปลว่า ชอกช้ำ

(๑๖๘) ปอง แปลว่า พยายาม

ขวันขอด แปลว่า ขวัญผูกติดไว้

ขำข้อง แปลว่า คาข้อง

จืมเจ้า แปลว่า กับน้อง

(๑๖๙) อกอิด แปลว่า อ่อนใจ

ครีนขวัญ แปลว่า ขวัญอันเป็นกรรมสิทธิ์ของตัว

(๑๗๐) เผืออุก แปลว่า รกชัฏ

เขราะ แปลว่า เกาะ

พรี้ แปลว่า ทางนี้

อย่าเทิ้น แปลว่า อย่าเถิด

(๑๗๑) แม่โถ แปลว่า ชื่อบ้าน…

กองลอย แปลว่า บ้านกองลอย

บ่อบ้าน แปลว่า บ้านบ่อหลวง

ติณะ แปลว่า หญ้า

คร่าคราน แปลว่า แห้ง, ลำบาก

ประกา แปลว่า ผกา, ดอกไม้

(๑๗๒) สีสรี แปลว่า สีใบต้นโพธิ์

อืบหน้า แปลว่า คลุมลง

ตระหม้อ แปลว่า ภูเขา

หืมบ่อ แปลว่า เต็มบ่อแร่

เป็นส่วนสิน แปลว่า เป็นส่วยสิน

ก่อนกี้มาลุน แปลว่า แต่ก่อนมา

(๑๗๓) ปลี้ แปลว่า แสบ

ปลัดแปลน แปลว่า เปลี่ยนไป

​พระเวน แปลว่า ชื่อบ้าน

พระแวน แปลว่า ชื่อบ้าน

จงเรื่อง แปลว่า ใคร่รู้เรื่อง

ถ่องถ้อย แปลว่า ถ้อยคำอย่างละเอียด

(๑๗๔) แพระ แปลว่า ป่า

ผ้ายผ่า แปลว่า เดินลัด

ไต่เต้า แปลว่า เดิน

อาดุร แปลว่า ทุกข์

แด แปลว่า อก

ภินทก แปลว่า แตกทำลาย

สลน แปลว่า สนเสียบ

นพคุณ แปลว่า น้อง

(๑๗๕) โกดเคล้า แปลว่า เซ็งแซ่

เขี่ยง แปลว่า แข่ง

เหงี่ยง แปลว่า เอียงไปมา, ชะเมียง

พู้ แปลว่า เพศผู้

ถ้อง แปลว่า ร้องขันโต้ตอบกัน

(๑๗๖) แม่ริด แปลว่า น้ำแม่ริดหรือหริด

ตีนเขา แปลว่า เชิงเขา

แว่น แปลว่า กระจก

แยงเงา แปลว่า ดูเงา

มุด แปลว่า จม

เหม็ง แปลว่า มาก

(๑๗๗) หลุหลั่ง แปลว่า ไหลหลั่ง

วุย แปลว่า ชะนี

วิด แปลว่า กระโดด

โก แปลว่า สัตว์ประเภทชะนี

โกก เสียงร้องของสัตว์

มี่ก้อง แปลว่า อึงมี่

(๑๗๘) จรจม แปลว่า เดินยาก

ปลึก แปลว่า แน่นหนา

วายตม แปลว่า รอยตม

สะดือดง แปลว่า กลางดง

(๑๗๙) ลายแม่น้ำ แปลว่า น้ำแม่ลาย

เย็นสุด แปลว่า เป็นที่สุด

ขดขอ แปลว่า งอ

คุด แปลว่า งอกลม, งอป้อม

ทะทุด แปลว่า สะท้าน,หงักๆ

เสื่อ แปลว่า ฟูก

​ฟา แปลว่า ผ้าห่ม, มุ้ง

(๑๘๐) ชิ้ง แปลว่า ชัน

ผันวิด แปลว่า กระโดด

หยืดหยื้อ แปลว่า เอื้อมมือจับ

หวาวหวิว แปลว่า หวาดเสียว

พะลาด แปลว่า พลาด

พะแลด แปลว่า คลาดไป, ไม่ตรงที่

สุดเช่นตา แปลว่า สุดสายตา

ขาดขวั้นขวันฉงาย แปลว่า น่าสยองขวัญ

(๑๘๑) ล่าเหล้น แปลว่า เที่ยวเล่น

หึก แปลว่า ใหญ่ล่ำ, ใหญ่

ลูกส้ม แปลว่า ผลไม้

(๑๘๒) แพระไพร แปลว่า ป่า

สุทธ์ใส แปลว่า ใสสะอาด

แก่งก้อน แปลว่า เป็นเกาะแก่งมีก้อนหิน

ซราบ แปลว่า อ่านว่าซะราบ แปลว่าซาบ

(๑๘๓) ตำงน แปลว่า หนักใจ

ง่อม แปลว่า เหงาเปล่าเปลี่ยว

อาธวา แปลว่า ปั่นป่วน

(๑๘๔) ขนุนขนัด แปลว่า แน่นหนา, ยุ่งยาก

ต่วง แปลว่า รองน้ำ

(๑๘๕) เจียรดล แปลว่า จากไป

เทียวทน แปลว่า ทนเดิน

เทื่อนี้ แปลว่า ครั้งนี้

โยด แปลว่า ยวด

(๑๘๖) เสี้ยงสูญ แปลว่า หมดสิ้น

เทิงละพูน แปลว่า ถึงลำพูน

โท่งยั้ง แปลว่า ทุ่งยั้ง

ท่วนเทียว แปลว่า ท่องเดิน

ธูร แปลว่า ธุระ

พระราชอาชญา แปลว่า พระบัญชา

ทูเรศ แปลว่า ไกล

เดินซะซั้ง แปลว่า เดินไม่หยุด

(๑๘๗) ผึงลึง แปลว่า เร่งรีบ

ยินส่งเสือ.. แปลว่า ได้ยินเสียงเสือส่ง...

(๑๘๘) แมกไม้ แปลว่า หมู่ไม้

วางวิ่ง แปลว่า วังเวง

เยือกก้อง แปลว่า ดังน่ากลัว

ตกสงน แปลว่า ตกใจ

ก่ำเดา แปลว่า ร้อน

หทเยศ แปลว่า หัวใจ

​ยุบ แปลว่า ยอบ

หน่อง แปลว่า ดึง

(๑๘๙) สาวถี แปลว่า หงสาวดี

จลัก แปลว่า แกะสลัก

กลางแก่น แปลว่า กลางแก่นไม้

สากสี แปลว่า พยาน

(๑๙๐) จิ่มเจ้า แปลว่า กับท่าน

ยั้งเย้า แปลว่า หยุด

ถ่อมถ้า แปลว่า รอคอย

(๑๙๑) ปูชา แปลว่า บูชา

ร้อยเข้า แปลว่า อายุเข้าถึงร้อยปี

(๑๙๒) จำหมาย แปลว่า แดนกำหนดหมาย

ยายหยาดถ้อง แปลว่า ยาวยายมาถึง

วาวัด แปลว่า วัดเป็นวา

สระเด็จดล แปลว่า เสด็จถึง

(๑๙๓) คอย แปลว่า ดู

ชู่หน้า แปลว่า ทุกแห่ง

สอยวอย แปลว่า ไกลลิ่วลี่

พี่คร้ำ แปลว่า พี่คร่ำครวญ

(๑๙๔) ยั้งผ่อ แปลว่า หยุดดู

ผวนตา แปลว่า แปลกตา

ป่าอุกอุย แปลว่า ป่ารกชัฏ

แฝกฝั้น แปลว่า หญ้าพง

รอยพ่าย แปลว่า ชรอยหนี

ได้ดั้น แปลว่า ด้นดั้น

(๑๙๕) เป็นตรา แปลว่า เป็นกำหนด

คร่าว แปลว่า กลอน

(๑๙๖) ซงซับ แปลว่า ซุกซ่อน

ปลอมปรับ แปลว่า แปลกปลอม

(๑๙๗) เชนเช็ก แปลว่า ไม่เอาไป

ไป่เปิ้ง แปลว่า ไม่หนี

เป็นเม็ก แปลว่า เครื่องกำบัง

บิดเบี่ยง แปลว่า เลี่ยงไป

ทุมทอดต่าง แปลว่า ทิ้งของที่หาบมาเสีย

เชวง แปลว่า เสียงของที่ถูกทิ้งดัง

(๑๙๘) ผายผัง แปลว่า เดินต่อไป

เด็ง แปลว่า ระฆัง, ลูกกระพรวน

ละลึก แปลว่า ไม่ขาดสาย

ช้อมช้า แปลว่า แคบมากทำให้ช้า

(๑๙๙) หิวหน แปลว่า เหนื่อยทาง

วอก แปลว่า ลิง

ลน แปลว่า หลอกล้อ

อิดทาง แปลว่า เหนื่อยทาง

​คอไข่ แปลว่า คอแห้ง

ลาย แปลว่า น้ำลาย

(๒๐๐) ราวด่าน แปลว่า ป่า

เทฝ้า แปลว่า แหวกเมฆ

ข่าวเอิ้น แปลว่า ตะโกนบอกข่าว

สาโรช แปลว่า น้อง

เทิ้น แปลว่า เทอญ

เทื่อนี้ แปลว่า หนนี้

(๒๐๑) ดอยสูง แปลว่า เขาสูง

ลอดพื้น แปลว่า ลอดใต้

เวไชยา แปลว่า ปราสาทเวชยันตร์

ซวะซวาด แปลว่า ส่งกลิ่นลงมา

น้องหม้า แปลว่า น้องรัก

พี่คร้ำ แปลว่า พี่คร่ำครวญ

(๒๐๒) ตีนตก แปลว่า เชิงเขา

นานก แปลว่า นานานก

มี่ก้อง แปลว่า อึงมี่

ไถน แปลว่า ชื่อนก

งอก แปลว่า ชื่อนก

งุม แปลว่า ชื่อนก

กก แปลว่า ชื่อนก

กา แปลว่า กา

(๒๐๓) คืดครอบ แปลว่า คิดถึง

คำรัก แปลว่า ความรัก

ผันแผ แปลว่า ผันแปร

จงจวบ แปลว่า มุ่งพบ

(๒๐๔) แผวผุด แปลว่า บรรลุ

แม่คง แปลว่า แม่น้ำสารวิน

ฝ้า แปลว่า เยอะแยะ

(๒๐๕) ฟ่อมไม้ แปลว่า ทุ่นไม้

หยดหว่าง แปลว่า ตรงกลาง

จีม แปลว่า ตอกสลักให้แน่น

ต่วงติ้ว แปลว่า ดึงไว้

เต็ง แปลว่า ทับ

เกี้ยวกิ้ว แปลว่า ขันชะเนาะ

สายคระชิง แปลว่า สายหนังขึงสำหรับไต่ของพวกกายกรรม

​(๒๐๖) ขัวแขวน แปลว่า สะพานแขวน

หยุหยะ แปลว่า แกว่งโยน

ปึง แปลว่า กองขยะกลางหนองน้ำ ไม่ไหลไปไหน

นุนะ แปลว่า นุ่่มนิ่ม

น่วม แปลว่า นุ่ม

สาอวร แปลว่า หากน้อง

ม่วนเหล้น แปลว่า เล่นสนุก

(๒๐๗) ปลดปลง แปลว่า วางของ, พัก

เล็งสีทิส แปลว่า มองทั้งสี่ทิศ

เปล่าปิ้ง แปลว่า เงียบวังเวียง

(๒๐๘) คณายก แปลว่า ผู้นำ

พิภก แปลว่า พิภพ

แปลงปลก แปลว่า ปลูกสร้าง

ปางป่า แปลว่า ที่พักกลางป่า

(๒๐๙) ห้วยต่ง แปลว่า เหวโค้ง

ร่อม แปลว่า ช่องทาง

เขาขด แปลว่า ภูเขาเวียน

ขอบขั้น แปลว่า เป็นคั่นๆ

แคนค่าย แปลว่า เบื่อหน่าย

ยอบยั้ง แปลว่า หยุด

(๒๑๐) เทียวหน แปลว่า เดินทาง

บางพร่อง แปลว่า ลางคน

อัสสา แปลว่า ม้า

พอเพก แปลว่า จนกลับ

ชันชิ้ง แปลว่า ชันยิ่ง

เช่นช้อม แปลว่า แคบยิ่ง

(๒๑๑) เผลียง แปลว่า ฝน

เผียะ แปลว่า ฟ้าแลบฟ้าร้อง

รำ แปลว่า กรำ

ซะเซียะ แปลว่า เสียงฝนตก

คนเทียว แปลว่า คนเดิน

ท่าว แปลว่า หกล้ม

เปอะเปียก แปลว่า เปียกด้วยโคลน

ครัว แปลว่า สิ่งของ

แตกแตนแบนแบ้ แปลว่า แตกกระจัดกระจาย

หลุดหลุ้ย แปลว่า หลุดลุ่ย

(๒๑๒) บางยิง แปลว่า ผู้หญิงบางคน

หันให้ แปลว่า เห็นให้

ต่างตามงัว แปลว่า ตามวัวต่าง

ตลา แปลว่า เสมอกัน, หนักเท่ากัน

​อ่อนอืด แปลว่า อ้อนวอน

เพราะพรวด แปลว่า เพราะไปไว

เป็นข้าข้อย แปลว่า เป็นเชลย

ถนัดใจ แปลว่า เต็มที่

(๒๑๓) ไขว่ขวิด แปลว่า ระเกะระกะ

เทิกเท้า แปลว่า กองกัน

ร้อยเข้า แปลว่า อายุเข้าถึงร้อยปี

ถ่อมถ้า แปลว่า รอคอย

(๒๑๔) สงัด แปลว่า เงียบสงบ คันค่ำ ครั้นค่ำลง

สัตว์สิ่งร้อง แปลว่า สัตว์ทั้งหลายร้อง

เยียวหลอน แปลว่า หากว่า

เกี้ยว แปลว่า ตระหวัด

จวนตะวัน แปลว่า จนสว่าง

(๒๑๕) สมเส็ง แปลว่า ประชุมปรึกษากัน

ขวาด แปลว่า กวาด

(๒๑๖) เจียร แปลว่า จาก

นพบุร แปลว่า เมืองเชียงใหม่

สากสี แปลว่า ศักดิ์ศรี

หมั้น แปลว่า คงทน

หล้า แปลว่า ทีหลัง

(๒๑๗) เมืองทราง แปลว่า ชื่อเมือง

พระยาเม็ง แปลว่า พระยามอญ

มังทรา แปลว่า พระเจ้าแผ่นดินพม่า

มังราย แปลว่า พระยามังราย หมายเหตุ ได้อธิบายศัพท์รวมกันไว้ทั้ง ๓ ฉบับ และให้เหตุผลว่าฉบับไหนน่าจะถูกไว้แล้ว

(๒๑๘) มอตะมะ แปลว่า เมืองเมาะตะมะ

เทิกเท้า แปลว่า มาชุมนุมกัน

เข้าหล้า แปลว่า ข้าวเหล้า

สัพพะโภ แปลว่า สัพพโภชนะ

(๒๑๙) ผัดแผ่ แปลว่า กระสับกระส่าย

มาดา แปลว่า มารดา

พายเพิกพัด แปลว่า พระพายเพิกพัด

แท่นทุ้ม แปลว่า พระแท่นหุ้มคลุม

​(๒๒๐) น่อย แปลว่า สะน่อย, เล็กน้อย

ตีนตาง แปลว่า แทนพระบาท

รั้งเรื้อ แปลว่า รุมอยู่

ไป่เสี้ยงสันดาน แปลว่า ไม่สิ้นไปจากวรกาย

(๒๒๑) ดับคลาด แปลว่า เหือดหายไป

สร้อง แปลว่า สังเวย

(๒๒๒) ชุมมา แปลว่า หมู่มา

ปอนปลอด แปลว่า ของแท้

คู้ แปลว่า ของหอม

เกสนา แปลว่า กฤษณา

(๒๒๓) กลายไกล แปลว่า ใกล้ๆ

โพไซร แปลว่า ไม้ไทร

ว่อง แปลว่า ไว, ด่วน

วางเรียม แปลว่า ทิ้งพี่ไป

(๒๒๔) แปลง แปลว่า ทำ

ปล่อง แปลว่า ช่องทะลุ

ใจมัก แปลว่า ใจชอบ, ชอบใจ

มุง แปลว่า บัง

อ่อนอวร แปลว่า น้องนาง

ชอนชัก แปลว่า ลากไป

ที่ทุ้ม แปลว่า ที่หุ้ม

หื้อหั้น แปลว่า ให้ที่นั้น

(๒๒๕) อ่ำเอื้อ แปลว่า ไม่หมด

คึดยาก แปลว่า หนักใจ

ยินน้อยเนื้อ แปลว่า ไม่สบายใจ

เนื่องน้องอาธวา แปลว่า เพราะเจ้ากระวนกระวาย

(๒๒๖) แวววกตา แปลว่า เหลียวดู

ผ่อผ้าย แปลว่า ดูไป

ช่างร้าย แปลว่า เต็มที

รั่วล้น แปลว่า รั่วมาก

(๒๒๗) ดาดล แปลว่า เตรียมไป

หว้าย แปลว่า ว่าย

ครื่นครางครน แปลว่า เสียงครวญครางสนั่น

เขรงเขรือก แปลว่า เกรงว่า

สวาดเสี้ยงพุทธคุณ สวาธิยายพุทธคุณทั้งหมด

ฟองน้ำ แปลว่า คลื่นน้ำ

(๒๒๘) วอน แปลว่า วิงวอน, อ้อนวอน

เมกขลา แปลว่า เมขลา

​รังรักษา แปลว่า มีหน้าที่เฝ้ารักษา

โพธิญา แปลว่า โพธิญาณ

ยังโลก แปลว่า มาสู่โลก

ช่วยชู แปลว่า ช่วยเหลือ, ค้ำชู

ปั่น แปลว่า ปั่นป่วน (ของคลื่น)

(๒๒๙) บนบิน แปลว่า บินบน

โท่ง แปลว่า ทุ่ง

ถุยลุย แปลว่า ตะลุยไป

ยินยาก แปลว่า รู้สึกหนักใจ

ผ้ายผึงดาย แปลว่า เดินไปตามทุ่งโล่ง

(๒๓๐) เต็ง แปลว่า ทับไว้ข้างบน

เหน็ง แปลว่า กดทับจากข้างบนลงมา

เลิ้ง แปลว่า ติดต่อกันไป

พระเพร็ง แปลว่า เสียงฝนตกไม่ขาด

รึมรำ แปลว่า กรำ

เกิ้ง แปลว่า กั้น

(๒๓๑) จวนชล แปลว่า ถึงแม่น้ำ

ขัวใหม่ แปลว่า สะพานใหม่

เพื่อนเฝ้า แปลว่า มีคนเฝ้ารักษา

สักชูบ แปลว่า สักหมู่

เรือบ่สักเหล้ม แปลว่า เรือไม่มีสักลำ

คลั่งแคล้นคาทรวง แปลว่า ยุ่งยากหัวใจแท้ ๆ

อีกฉบับ ขัวหมี่แปลง แปลว่า ไม่สร้างสะพาน

เพื่อเต้า แปลว่า เพื่อไต่ข้ามไป

(๒๓๒) พร่อง แปลว่า บางคน

จ่อง แปลว่า ค่อยดึง

เดี่ยว แปลว่า กรรเชียง

รือรืด แปลว่า เสียงอื้ออึง

(๒๓๓) ฟูมฟอง แปลว่า ลงน้ำ

ลอยเดี่ยว แปลว่า ว่ายกรรเชียง

ผัด แปลว่า หมุน

ผยอง แปลว่า ชูขึ้น

ถอง แปลว่า ถึง

ยวาย แปลว่า ค่อย ๆ เดินไป

เลิ้กนัก แปลว่า ลึกยิ่ง

ส่งเสี้ยงสุดมือ แปลว่า สุดปลายแขน

(๒๓๔) ป่อง แปลว่า ช่องทะลุ

หล้ง แปลว่า บริเวณที่โล่ง

​เสีย แปลว่า ตาย

จวนจน แปลว่า ทัน

สมใส่ยา แปลว่า ผสมยารักษา

บ้านป้อง แปลว่า ป้องกัน

(๒๓๕) ท่วนเทียว แปลว่า ท่องเดิน

เพพลาด แปลว่า ลื่นไถล

(๒๓๖) แผรผระ แปลว่า เปลี่ยนไป

เขรือกไข้ แปลว่า ป่วยเป็นไข้

รำ แปลว่า กรำ

ชะ แปลว่า ชำระ

(๒๓๗) มาปลง แปลว่า มาพัก

ตีนดอย แปลว่า เชิงเขา

ฝนหลวง แปลว่า ฝนห่าใหญ่

ลมเล่า แปลว่า มีลมอีกด้วย

(๒๓๘) ยัง แปลว่า คงอยู่

ผกผ่า แปลว่า แอบซุ่มคอยจับ

จุรุ่ง แปลว่า ถึงรุ่งเช้า

หนึ้งเข้า แปลว่า นึ่งข้าว

แสวัว แปลว่า ตวัดจับเอาไป

(๒๓๙) เต็มเต้ง แปลว่า เต็มพอดี

ไทยนคร แปลว่า ชาวลำปาง

ตายไขว่ขวิด แปลว่า ตายกองกัน

กั้นเข้า แปลว่า อดข้าว

(๒๔๐) สลุง แปลว่า ขัน

เงินปอน แปลว่า เงินบริสุทธิ์

เติกตาย แปลว่า ล้มตาย

บกบ่า แปลว่า ร่อยหรอ

เขรงเขรือก แปลว่า เกรงแต่

ชีพิต แปลว่า ชีวิต

(๒๔๑) ธรอยธรอย แปลว่า แต่ก่อนมา

เมิน แปลว่า นาน

(๒๔๒) เพร้ แปลว่า ทางนี้

สิบหาย แปลว่า ฉิบหาย

วายวอดวี้ แปลว่า ฉิบหาย

เยียะยาก แปลว่า ทำลำบาก

ขงขวาย แปลว่า ขวนขวาย

เขียว แปลว่า รีบ, ด่วน

หมดใหม่ แปลว่า หมดแล้วหาใหม่

ถูกถ้าน แปลว่า ถูกถึงขนาด

(๒๔๓) ผู้ยิงไร้ แปลว่า ผู้หญิงยากจน

ร้าย แปลว่า เลว

บ่หนา แปลว่า ไม่สนใจอะไร

เซาะ แปลว่า สอดแสวง

คะชา แปลว่า ออกหาเงิน

ชู่มื้อ แปลว่า ทุกวัน

​คันลุลาภ แปลว่า ครั้นได้เงิน

หัวเหิด แปลว่า หัวเราะกันอย่างสนุก

บางคาบ แปลว่า บางครั้ง

ลวดลว้าม แปลว่า เลยกล้อมแกล้ม

(๒๔๔) หวังหวน แปลว่า นึกว่า

ย่ำ แปลว่า เหยียบ

ซวาม แปลว่า คลำ

ถง แปลว่า ถุง

ลอบลี้ แปลว่า แอบพบกัน

ชูชัก แปลว่า ดึงมา

ลุลาภ แปลว่า ได้เงิน, ได้ผล

เลิง แปลว่า เสมอ

กินพร่อง แปลว่า กินเสียบ้าง

เก่ากล้ำ แปลว่า แต่ก่อน

(๒๔๕) ลุมลว้าม แปลว่า คลุกคลี

กินลุน แปลว่า กินทีหลัง

ดอกขึ้น แปลว่า ดอกเบี้ยเพิ่ม

ผาน แปลว่า ทุกข์ยาก, ลำบาก

ผิดด่าทอ แปลว่า ทะเลาะวิวาทกัน

เทครอบครัว แปลว่า ทำลายสิ่งของ

เก แปลว่า เกนจิ (อย่างใดอย่างหนึ่ง)

(๒๔๖) บักบอก แปลว่า กำหนดบอก

ไต่เต้า แปลว่า เดินทาง

คราว แปลว่า ระยะ

จุจอด แปลว่า ถึง

(๒๔๗) แว่น แปลว่า กระจก

ยลแยง แปลว่า ดู

ค่าช้าง แปลว่า ค่ามาก

ร่ำทุกข์ แปลว่า พรรณนาเรื่องทุกข์

แปลง แปลว่า แต่ง

ยำย่อย แปลว่า ละเอียด

แทกเทียม แปลว่า เปรียบเทียบ

แต่งป้อง แปลว่า แต่งป้องกัน

(๒๔๘) ขดคำ แปลว่า หมวดคำ, คำสัมผัส

สมริทธิ์ แปลว่า สำเร็จ

ตายอิด แปลว่า ตายเหนื่อย

ก็หมี่ลอน แปลว่า ก็ไม่อาจ

(๒๔๙) ปลงปลูก แปลว่า แต่งตั้ง

กินเถิน แปลว่า เสวยเมืองเถิน

​สว่างสวะเสิน แปลว่า สบายใจ, สรรเสริญ

บิดเบี่ยง แปลว่า ปลิดเบี่ยง, แยก

(๒๕๐) รอยรา แปลว่า ชรอยเรา

กลั้วแกม แปลว่า ผสม

คัดอก แปลว่า แน่นอก

ไน่ แปลว่า ละลาย

คาแคน แปลว่า เสียบคา

ไค่ แปลว่า พอง

คุง แปลว่า ถึง

(๒๕๑) แฝงชล แปลว่า ใกล้น้ำ

หวนเทิก แปลว่า นึกแล้วก็ขัดขวาง

บ่ขรุ่ง แปลว่า บ่คิด

ถิ้ม แปลว่า ทิ่ม, ตำ

(๒๕๒) นาบ แปลว่า ถูก

หมอเถิง แปลว่า หมอทัน (รักษาทัน)

หายห่อม แปลว่า หายสนิท

หมี่รู้หนหาย แปลว่า ไม่ทราบทางที่จะหาย

(๒๕๓) เค้า แปลว่า โคน

ซาวเล็บ แปลว่า ยี่สิบเล็บ

แม่นงตอด แปลว่า แม้นงูฉก

อมสวาด แปลว่า โอมเป่า (คาถาเป่า)

ถ่านี้ แปลว่า ครั้งนี้

แวนเจ็บ แปลว่า ค่อนข้างเจ็บ, เจ็บมาก

(๒๕๔) หมี่ยิน แปลว่า ไม่รู้สึก

สังฆเภท แปลว่า ทำให้สงฆ์แตกจากกัน

นึ่งน้า แปลว่า หนึ่งนะ

ขระจัด แปลว่า กระจัด

ยินยาก แปลว่า รู้สึกยาก

แม่ซ้ำ แปลว่า น้องอีก

(๒๕๕) นายนา แปลว่า น้องนั้นแหละ

ซัด แปลว่า ทิ้ง

ผุดออกน้ำ แปลว่า โผล่ออกน้ำ

หลอนแม่น แปลว่า บังเอิญถูก

จักจวบ แปลว่า จะพบ

เพศอั้น แปลว่า เปรียบเช่นนั้น

(๒๕๖) ดั่งสา แปลว่า หากว่า

สาสตร แปลว่า ศาสตร์, ศิลปศาสตร์

​เถิงถอง แปลว่า ถึงที่สุด

เลื่อ แปลว่า เลื่อย

เสี่ยง แปลว่า แตกออกเป็นชิ้นๆ

ยุท่าง แปลว่า สะดวก, สบาย

บายแบ่ง แปลว่า แบ่งกัน

เฟื้อง แปลว่า ซีก

ใฝ่ฝั้น แปลว่า เฝ้ากอด

อวร แปลว่า น้อง

(๒๕๗) ขันธะ แปลว่า ขันธ์ (กองสังขาร)

ทราย แปลว่า ทลาย (อ่านทะลาย)

ครุยคราย แปลว่า ค่อย ๆ ไป

แผ่นผ้าย แปลว่า เดินไป

ส้าย แปลว่า ตอบแทน

หากรู้มีมา แปลว่า ย่อมเป็นไปเอง

(๒๕๘) ผับ แปลว่า ทั่ว

แผกผิดผวน แปลว่า แปลกวิปริตปรวน

หลอนเท่า แปลว่า เท่าแต่ว่า

จมจ้อย แปลว่า จมหาย

คราน แปลว่า ลำบาก

(๒๕๙) คันตาย แปลว่า ครั้นตาย

แพง แปลว่า ที่รัก

(๒๖๐) พรัดพราย แปลว่า พลัดพราก

บ่จิ่ง แปลว่า มิใช่ว่า

สงสาร แปลว่า โลก

ริร่ำ แปลว่า พิรี้พิไร

พระ แปลว่า พระพุทธเจ้า

ถี่ถ้วน แปลว่า ละเอียด

(๒๖๑) รำเพิง แปลว่า รำพึง

พิจ แปลว่า พิจารณา

เติก แปลว่า ครึ่งนอนครึ่งนั่ง

ร้อยชั้น แปลว่า ร้อยเท่า

(๒๖๒) พรอง แปลว่า มุ่งหมาย

ชู่ยิงชาย แปลว่า ทุกหญิงชาย

ปั่นปอง แปลว่า ไม่มุ่ง

แว่เว้น แปลว่า หลีกเว้น

(๒๖๓) ค่ายแคน แปลว่า เบื่อหน่าย

รอมเรี่ยว แปลว่า รวมกันที่ป่าช้า

สังขยา แปลว่า นับ

หมี่แพ้ แปลว่า ไม่ไหว

ต่วง แปลว่า รองรับ

ไว้แท้ แปลว่า ไว้ได้จริง ๆ

(๒๖๔) อย่าประไสร แปลว่า อย่าสนใจ

หนั่งอั้น แปลว่า ดั่งอั้น, เช่นนั้น

​ฟูมเฟื้อฟั้น แปลว่า คลุกคลี

ถี่ถ้วน แปลว่า สมบูรณ์

(๒๖๕) เสพ แปลว่า เสวนา

ทังนาย แปลว่า กับพระ

ผาย แปลว่า กว้าง

เผื่อถ้า แปลว่า เตรียมรอไว้

นุมเน่า แปลว่า เน่าเปื่อย

ปลงปล่อย แปลว่า หาทางวาง

(๒๖๖) ลดแลก แปลว่า สละแลกเอา

อย่าไว้ แปลว่า อย่าเหลือไว้

ย่อมสาธารณ์ แปลว่า ย่อมเป็นของกลาง

นับสัง แปลว่า สนใจมันทำไม

(๒๖๗) อันตายด้วย แปลว่า สิ่งที่ตายไปด้วย

ปารมี แปลว่า บารมี

พ่ำเพ็ง แปลว่า บำเพ็ญ

นิรันตี แปลว่า เป็นนิรันดร์

เที่ยงแท้ แน่นอน

หอมหยับ แปลว่า สะสมไว้

(๒๖๘) วิญญู แปลว่า ผู้รู้

กาโย แปลว่า ร่างกาย

พหุทุกโข แปลว่า ทุกข์มาก

เน่ง แปลว่า นิ่ง, สมาธิ

เพียรพ่ำเพ็ง แปลว่า เพียรบำเพ็ญ

ลวด แปลว่า เลย

(๒๖๙) สา แปลว่า หากว่า

สันดาน แปลว่า ร่างกาย

(๒๗๐) ที่หั้น แปลว่า ที่นั่น

คูหา แปลว่า ถ้ำ

ลอบลี้ แปลว่า แอบซ่อน

พระพรี้ แปลว่า น้องนี้, น้องทางนี้

เล่าซ้ำ แปลว่า อีกเล่า

เซา แปลว่า หยุด

(๒๗๑) ง่อมงัน แปลว่า เงียบเหงา

แคนค่าย แปลว่า เบื่อหน่าย

ทางเมิน แปลว่า ทางนาน

จมจว่าม แปลว่า จมติดอยู่

ฟุมฟ้อง แปลว่า ฟุมฟาย

หมี่ได้ แปลว่า ไม่ได้

(๒๗๒) ตักกสิล แปลว่า ตักกศิลา (เมือง)

สัง แปลว่า ทำไม

เดี่ยวดั้น แปลว่า เหาะดั้น

สรีวิไชย แปลว่า เจ้าศรีวิชัย (ชาดก)

(๒๗๓) กอน แปลว่า กลอน

กั่นโลง แปลว่า โคลง

​แปลง แปลว่า แต่ง

คริ่นคร้อ แปลว่า สมบัติโดยเฉพาะ

บักบอก แปลว่า กำหนดบอก

เสี้ยงฉ้อ แปลว่า หมดสิ้น

(๒๗๔) จักแปลง แปลว่า จะแต่ง

เลิ้กแลบ แปลว่า ลึกซึ้ง

ก็ช่าง แปลว่า ก็เป็น

สัพพทา แปลว่า ทุกอย่าง

เจตแจ้ง แปลว่า แจ่มแจ้งแก่ใจ

สามานย์ แปลว่า คนธรรมดา

หมู่หนักหนา แปลว่า พวกไม่ค่อยมีปัญญา

หมี่ถ่องถอง แปลว่า ไม่เข้าใจถึง

บ่ำมิต (อธีบายไว้ที่โคลงแล้ว)

เสียทืน แปลว่า เสียทุน, เสียเวลา

(๒๗๕) สงสาร แปลว่า สังสารวัฏ

นี้น้อ แปลว่า นี้นะ

หมี่ปุนหุม แปลว่า ไม่น่าติดใจ

รูปมล้าง แปลว่า ทำลายรูปร่าง

จิ่งจีจุม แปลว่า เมื่อกำลังเป็นหนุ่ม

ยิงใฝ่ แปลว่า ผู้หญิงสนใจ

สาวเจ้าช้าง แปลว่า ลูกเจ้าเมือง

กินเมือง แปลว่า เสวยเมือง

(๒๗๖) โฉมสาก แปลว่า โฉมศักดิ์

เหลือชาย แปลว่า เกินผู้ชาย

ติงตาย แปลว่า เหมือนจะตาย

สว่านสู้ แปลว่า ดีดดิ้นให้ท่า

เวนวาง แปลว่า มอบให้

ครอบครัว แปลว่า สิ่งของ

ย้อน แปลว่า เพราะ

เลายิง แปลว่า ผู้หญิงสวย

(๒๗๗) ผิวผ่องผ้ง แปลว่า ผิวกำลังผ่อง

คุยคาย แปลว่า เกลี้ยงเกลา

ควี่ แปลว่า คลี่

ง่อน แปลว่า ท้ายทอย

ทรงท่อน แปลว่า นุ่งเสื้อ

กาสา แปลว่า สีเหลือง (กาสาวะ)

สอดซ้ำ แปลว่า ซ้ำสอดใส่

กนทน แปลว่า ต่างหู

(๒๗๘) สุดถนัด แปลว่า ชำนาญยิ่ง

การขุน แปลว่า ราชการ

เป็นสาก แปลว่า เป็นศักดิ์

นพบุร แปลว่า เมืองเชียงใหม่

นึ่งน้า แปลว่า คนหนึ่งนะ

เยียะง้า แปลว่า ทำให้งาม

​(๒๗๙) จิ่งจีจาว แปลว่า พึ่งขึ้นวัยรุ่น

ยิงหนุ่ม แปลว่า หญิงสาว

หัน แปลว่า เห็น

พิงพาว แปลว่า แอบอิง

ชราคร่ำ แปลว่า ความแก่เบียดเบียน

ยิงบ่หุม แปลว่า ผู้หญิงไม่ชอบ

(๒๘๐) เลี่ยน แปลว่า เกลี้ยงเกลา

ปานคำ แปลว่า เหมือนทองคำ

เทียมทัน แปลว่า เป็นคู่

อุ่นเอื้อม แปลว่า อ้อมกอด

เลยไล่ แปลว่า ไล่ตาม

ซ้อนเซื้อม แปลว่า เป็นคู่ร่วมนอน

(๒๘๑) จิ่งพอซาว แปลว่า กำลังจะยี่สิบ

เพิงพาว แปลว่า พริ้งพราว

ยอดแย้ม แปลว่า ยอดเยี่ยม

ซ้อนแซ้ม แปลว่า คู่นอน

(๒๘๒) เผ่าผู้ แปลว่า ประเภทผู้ชาย

ชายชิด แปลว่า ชายเลิศ

เชิงแง่ แปลว่า ทุกส่วน, ทุกแง่

บิดเบี่ยง แปลว่า หาทางเลี่ยงไป

แอ้มเอื้อ แปลว่า กกกอด

จิ่มชู้ แปลว่า กับชู้

(๒๘๓) เปี่ยงขึ้น แปลว่า เขยิบขึ้น

คือทิพย์ แปลว่า คือเทวดา

แทกได้ แปลว่า เทียบได้

เพื่อข้อยทรงสม แปลว่า เพื่อเราทรงโฉม

(๒๘๔) สะกัน แปลว่า ฉกรรจ์

จบเพ แปลว่า จบศิลปศาสตร์

ชู่ถ้าน แปลว่า ทุกประเภท

หุม แปลว่า ชอบ

ต้าน แปลว่า พูด, คุย

ใฝ่ฝั้นแฝงชม แปลว่า มุ่งประสงค์จะร่วมเรียง

(๒๘๕) มัวม่วนเหล้น แปลว่า เล่นสนุกสนาน

สว่าง แปลว่า สบายไจ

จิง แปลว่า จริง

(๒๘๖) เพียญโภช แปลว่า ข้าวปลาอาหาร

กั้น แปลว่า อด

แพงพัน แปลว่า ที่รัก

ขัน แปลว่า มัดผูกแน่นหนา

​อิ่มอ้อย แปลว่า อิ่มเอม

(๒๘๗) เชิงเป็น แปลว่า ในทางที่เป็น

ป่ำเริน แปลว่า บำเรอ

ถี่แคร้ม แปลว่า ละเอียดถี่ถ้วน

ถองถัด แปลว่า รู้แจ้ง

ชู่คองคุณ แปลว่า ทุกแนวศิลป์

ต้อง แปลว่า แกะสลัก

แต้ม แปลว่า เขียน

สัพพะการ แปลว่า การงานทั้งปวง

(๒๘๘) บ่ช่าง แปลว่า ไม่เป็น

ตีดุล แปลว่า ทำตราชั่ง

เชิงการ แปลว่า ให้ด้านการงาน

ฆราวาส แปลว่า ชาวบ้าน

คันรุ่ง แปลว่า พอสว่าง

หย่องถ้า แปลว่า ย่องไปคอย

ม่ายชู้มายา แปลว่า กรีดกรายกับผู้หญิง

(๒๘๙) จักเฉลย แปลว่า จะบรรยาย

เจียรจา แปลว่า เจรจา

เชิงเก่า แปลว่า แบบเดิม

ยิงบ่หุม แปลว่า ผู้หญิงไม่ชอบ

(๒๙๐) ต่างแก้ว แปลว่า ตุ้มหูแก้ว

ลานคำ แปลว่า ลานทองคำสอดรูติ่งหู

สักคำ แปลว่า สักที

เพศหย้อง แปลว่า ในการแต่งกาย

เถ้า แปลว่า เฒ่า

รูปร้าย แปลว่า รูปชั่ว

(๒๙๑) จอมนิรมย์ แปลว่า จอมอภิรมย์

หมี่อิ่มอก แปลว่า ไม่ถึงใจ

แถมถม แปลว่า ซ้ำเติม

หทเยศ แปลว่า หัวใจ

ยุบ แปลว่า แฟบ

แก่คร้าว แปลว่า กลางคน

(๒๙๒) ผันไม้เท้า แปลว่า ยึดไม้เท้า

ถนอมแพง แปลว่า ถนอมรัก

(๒๙๓) สากสม แปลว่า ศักดิ์โฉม

คร่ำเถ้า แปลว่า ความชราเบียดเบียน

ม่อน แปลว่า พี่, ข้าพเจ้า

ถ่อมถ้า แปลว่า รอคอย

(๒๙๔) ยินวอน แปลว่า รู้สึกสังเวชเวทนา

ผอน แปลว่า ขาว

​ทันตา แปลว่า ฟัน

หล่อน แปลว่า หลุด

เพี้ยง แปลว่า เสมอ

เพศพ้น แปลว่า เหมือนเลย...

(๒๙๕) เสียไวย แปลว่า หมดวัย

ค่อยต้าน แปลว่า พูดค่อย, พูดเสียงค่อย

แกว่น แปลว่า แคล่วคล่อง

ทังคระเบน แปลว่า ทั้งหมด ฯ

(๒๙๖) ยินอาย แปลว่า รู้สึกอาย

ชู่เบื้อง แปลว่า ทุกท่า

(๒๙๗) ขับไป แปลว่า ไล่ไป

จักมิ่งม้วย แปลว่า จะตาย

(๒๙๘) แหง แปลว่า แตก

หล่อนหล้อน แปลว่า หลุดล่อน

หนาหนัก แปลว่า หนวก

ล้อน แปลว่า ทั้งหมด

(๒๙๙) ดาปลาย แปลว่า เกือบปลาย

แลงงาย แปลว่า อาหารเย็นอาหารเช้า

ร่วมเร้า แปลว่า ร่วมกับ

คร่ำรน แปลว่า เบียดเบียน

แถมถี่ แปลว่า เพิ่มขึ้นบ่อยๆ

ราม แปลว่า จาก, พราก

พรูก แปลว่า พรุ่ง

วันฤๅ แปลว่า วันมะรืน

(๓๐๐) กอนกันโลง แปลว่า กลอนโคลง

เป็นตรา แปลว่า เป็นกำหนด

กาบก่อน แปลว่า กาพย์กลอน

อ่านเหล้น แปลว่า อ่านเล่น

(๓๐๑) โคลงนี้ไม่อาจแปลได้ ทำคำชี้แจงไว้ท้ายโคลงนั้นแล้ว

(๓๐๒) โลภเลี้ยว แปลว่า โลภลดเลี้ยว

เยื่อง แปลว่า สิ่ง, ประการ, สิ่งของ

เนา แปลว่า อยู่

นารก แปลว่า นรก

เลิง แปลว่า ตลอดเวลา

เอ่า แปลว่า เผา

(๓๐๓) นางฟ้าห้อย แปลว่า นางฟ้าห้อมล้อม

อิ่งอ้อย แปลว่า เอมอิ่ม