จินดามณี เล่ม ๒

พระนิพนธ์ กรมหลวงวงษาธิราชสนิท

๏ นโม พุทธาย สิทฺธํ อ อา อิ อี อึ อื อุ อู ฤ ฤๅ ฦ ฦา เอ แอ ไอ ใอ โอ เอา อำ อะ ฯ

ก ข   ฃ   ค   ฅ   ฆ   ง   จ ฉ   ช   ซ   ฌ   ญ   ฎ ฏ ฐ   ฑ   ฒ   ณ   ด ต ถ 

ท   ธ   น   บ ป ผ   ฝ   พ   ฟ   ภ   ม   ย   ร   ล   ว   ส   ศ   ษ   ห   ฬ   อ ฮ 

อักษร ๔๔ ตัวนี้ ให้อ่านแต่สองเสียง

อักษร ๑๑ ตัว คือ ข ฃ ฉ ฐ ถ ผ ฝ ส ศ ษ ห ให้อ่านเสียงสูงเหมือนกัน

อักษร ๓๓ ตัวอันเหลือนั้น ให้อ่านเสียงกลางเสมอกันไปดุจ ก ค ง จ ญ

อักษรกลาง ๙ ตัว คือ ก จ ฎ ฏ ด ต บ ป อ นี้ ตัวเบาบมีก้อง เมื่อแจกให้อ่านเบาต่ำลง ทีละ ๔ ตัว คือ กิ กึ กุ กะ ติ ตึ ตุ ตะ อิ อึ อุ อะ นั้น

ก กา กิ  กี กึ  กื กุ  กู เก แก ไก ใก โก เกา กำ กะ 

อักษรสูง ๑๑ ตัวนั้น บมีก้อง ให้อ่านหนักลง ทีละ ๔ ตัว นั้น คือ ขิ ขึ ขุ ขะ นั้น

ข ขา ขิ  ขี ขึ  ขื ขุ  ขู เข แข ไข ใข โข เขา ขำ ขะ 

อักษรกลาง ๒๔ ตัว อันเหลือจาก ๙ ตัวนั้น ตัวก้องต่ำ ให้อ่านสูงขึ้น ๔ ตัว คือ คิ คึ คุ คะ

ค คา คิ  คี คึ  คื คุ  คู เค แค ไค ใค โค เคา คำ คะ ^๔

อักษรเหล่านี้เหมือนกันกับ ค ฆ นั้นจงหมั้น อักษรทั้งหลายนั้น ให้อ่านผันออกไปตัวละสามคำ ซึ่งแจกมาทั้งปวงนั้นเปนคำต้น สะกดไม้ค้อนหางวัวนั้น เปนคำกลาง สะกดไม้โทลงดั่งรูปขอนั้น เปนคำปลาย

กล กลา กลิ  กลี กลึ  กลื กลุ  กลู เกล แกล ไกล ใกล โกล เกลา กลำ กละ 

กก กัก กาก กิก กีก กึก กืก กุก กูก เกก แกก โกก กอก กวก เกียก เกือก เกิก เกอก

กง กัง กาง กิง กีง กึง กืง กุง กูง เกง แกง โกง กอง กวง เกียง เกือง เกิง เกอง

กด กัด กาด กิด กีด กึด กืด กุด กูด เกด แกด โกด กอด กวด เกียด เกือด เกิด เกอด

กน กัน กาน กิน กีน กึน กืน กุน กูน เกน แกน โกน กอน กวน เกียน เกือน เกิน เกอน

กบ กับ กาบ กิบ กีบ กึบ กืบ กุบ กูบ เกบ แกบ โกบ กอบ กวบ เกียบ เกือบ เกิบ เกอบ

กม กัม กาม กิม กีม กึม กืม กุม กูม เกม แกม โกม กอม กวม เกียม เกือม เกิม เกอม

เกอย เกย กาย กาว กิว กีว กึย กืย กุย กูย เกว แกว โกย กอย กวย เกียว เกือย เกีย เกียะ เกือ เกือะ เกอ เกอะ ​กัว กัวะ เกะ แกะ โกะ เกาะ กุม กรรม กรรน กอ ก่อ ก้อ กัย กือ^๑

​อนึ่ง ถ้ากุลบุตรเรียนรู้ในพิธีอักษรสามแลไม้ม้วนไม้มลายแล้ว ก็ให้พึงพิริยพิจารณาให้รู้ในพิธีจะกระทำ ซึ่งบทแลกลอน คือ ร่ายสุภาพ ร่ายด้นน ร่ายกาพย์ โคลงสอง โคลงสาม โคลงสุภาพ และโคลงจัตวาทัณฑี ตรีพิธพรรณ แลโคลงด้นนวิวิธมาลีบาทกุญชร แลพึงตกแต่งกระทำให้ถูกต้องตามโบราณคะติ อันท่านบังคับไว้ให้ชอบด้วยวางบทแลกลอนฟัด สำผัษตามขนบที่สุภาพ แลเอกโทจงถูกถ้วนทุกประการ พึงพิจารณาให้ปราศจากเอกโทษโทโทษ อย่าให้เข้ามาระคนอยู่ได้ดุจแบบขบวรที่กระทำไว้ให้เห็นเปนอย่างนี้ ประการหนึ่งพึงให้พิจารณากลอนร่ายนั้น ถ้ากลอนสุภาพรับด้วยสุภาพ เอกรับตามเอก โทรับตามโท ทั้งร่ายสุภาพแลด้นนแปลกกันแต่ที่บทส่ง อย่าพึงสงสัยเลย กุลบุตรผู้จะเพียรเรียนรู้ไปในเบื้องน่านั้น พึงให้พิจารณาร้อยกรองบทกลอนตามขบวรแบบบังคับไว้นี้เถิด

ร่ายสุภาพ

๏ ศรีสิทธิสุนทรวโรวาท ประกาษกระวีวรวิเศศ บูเรศรัษฐอโยทธยา ล้วนปรีชาเชลงอรรถ แห่งชินวัจน์วรวากย์ นาเนกพากย์ภาษา ทุกประการทั้งมวญ ควรสรรเสรอญเยอรยศ จรดเจรอญคุณท่ววด้าว ผดุงพระเกรียดิ์ไทท้าว ธิราชผู้ผ่านมไห สวรรย์นา ฯ

​โคลงสุภาพ

โคลง ๒

โคลง ๓

โคลงตรีพิธพรรณ

โคลงจัตวาทัณฑี

ร่ายดั้น

๏ ศรีสวัสดิ์วิวัฒนวิวิธ ชวลิตโลกย์เลื่อง เฟื่องฟูภูมิมณฑล สกลแผ่นภพ สบพิสัยสยาม รามนรินทร์ภิญโยยศ ปรากฎกระเดื่อง เปรื่องปราชฯปรีชาชาญ ขานคุณทั่วทศทิศ ขจรขจ่าง ฦๅตระหลอดฟ้าล้น แหล่งธรา ฯ

​โคลงวิวิธมาลี

โคลงบาทกุญชร

ร่ายกาพย์

๏ งามเกรียติก้องท้องธาษตรี กระวีสยามประเสรอฐ เลอศหลายผู้ รู้มลักล้วน ถ้วนวรรณเวท ประเภทกลกาพย์ สุภาพด้นนสะแดง แถลงเลศฉันท์ พรรณพฤติพจน์ บทมาตรา สามรรทญาณ ชาญเช่อยวทราบอักษร สรรพ์ส่ำสบทุกสิ่ง สิ้นแจ้งแจกกลอน ฯ

----------------------------