พระบรมราโชวาท สำหรับเมืองศรีสิทธิกัน เมืองมโนรม

​วันพุธขึ้น ๙ ค่ำ เดือนอ้าย ปีระกาตรีศก จุลศักราช ๑๒๒๓

ด้วยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้า ฯ พระราชทานพระบรมราโชวาท ให้ขุนรณเร่งรบ เป็นที่เมืองศรีสิทธิกันผู้สำเร็จราชการเมืองมโนรม บังคับบัญชาว่าราชการรักษาบ้านเมือง ตัดสินสำเร็จกิจสุขทุกข์ของราษฎรตามพระราชกำหนดกฎหมายจงเป็นยศเป็นธรรม ให้พร้อมมูลกันณศาลากลาง อย่าให้กอบไปด้วยโลภและฉันทาโทสา ฤษยา พยาบาท ถือเปรียบแก่งแย่งกันให้เสียราชการแผ่นดินไป อย่าให้ราษฎรได้ความยากแค้นเดือดร้อนแต่สิ่งใดสิ่งหนึ่งได้ อนึ่งจะพิจารณาพิพากษาอรรถคดีถ้อยความราษฎรโดยมูลคติ อย่าให้ตั้งอยู่ในอคติทั้งสี่คือ ฉันทาคติ โทสาคติ โมหาคติ ภยาคติ อย่าให้กอบไปด้วยความอิจฉา ฤษยา พยาบาทจองเวร ให้พิจารณาเป็นยศเป็นธรรมโดยอุเบกขาญาณอันประเสริฐ อย่าให้อาสัจ อาธรรม เห็นแก่หน้าบุคคลและอามิสสินจ้างสินบน เข้าด้วยฝ่ายโจทก์ฝ่ายจำเลย กลับเท็จเป็นจริงกลับจริงเท็จกลบเกลื่อนเนื้อความให้ฟั่นเฟือนไป ให้ราษฎรได้ความยากแค้นเดือดร้อนและกระทำให้ผิดด้วยพระราชกำหนดกฎหมายห้ามปรามเก่าใหม่แต่สิ่งใดสิ่งหนึ่งได้ ประการหนึ่งให้เมืองศรีสิทธิกันมีน้ำใจโอบอ้อมเมตตากรุณา​ทำนุบำรุงสมณชีพราหมณ์อาณาประชาราษฎรไพร่บ้านพลเมืองลูกค้าวาณิชให้ชักชวนกันทำบุญให้ทานจำเริญเมตตาภาวนาสกับฟังพระธรรมเทศนารักษาศีล ๕ เป็นนิจศีล ศีล ๘ เป็นอติเรกศีล และให้ตั้งอยู่ในทศกุศลกรรมบถโดยพระราชกำหนดซึ่งโปรดเกล้า ฯ พระราชทานขึ้นมาสำหรับเมือง จะได้พาตัวไปสู่สุคติภูมิอันประเสริฐ ประการหนึ่ง ให้บำรุงพระสงฆ์สามเณรผู้เล่าเรียนฝ่ายคันถธุระ วิปัสนาธุระ จงทุกพระอารามจะได้เป็นกองการกุศลสืบไปภายหน้า ประการหนึ่งให้ตรวจ ตราดูพระพุทธรูป พระสถูป พระเจดีย์ พระศรีมหาโพธิ พระอุโบสถ พระวิหารการเปรียญวัดวาอารามแห่งใดปรักหักพังเศร้าหมองอยู่ ก็ให้ชักชวนหลวงขุนอาณาประชาราษฎรปฏิสังขรณ์ขึ้นใหม่ให้รุ่งเรืองสุกใสถาวรสืบไปภายหน้า อย่าให้วัดวาอารามพระพุทธรูปปรักหักพังเศร้าหมองอยู่ได้ อนึ่งเข้าเป็นกระทู้ราชการ ถ้าถึงเทศกาลทำไร่นา ก็ให้ตักเตือนว่ากล่าวแก่อาณาประชาราษฎรให้ชักชวนกันทำไร่นาให้เต็มภูมิถานให้ได้ผลเม็ดเข้าจงมาก จะได้เป็นกำลังราชการและทำบุญให้ทานเป็นกองการกุศลสืบไป อนึ่งส่วยษาอากรซึ่งขึ้นท้องพระคลังมีอยู่ในเมืองมโนรมมากน้อยเท่าใด ถึงงวดถึงปีจะส่งของก็ให้เมืองศรีสิทธิกันว่ากล่าวแก่นายอากร เจ้าหมูนายกองให้คุมส่วยษาอากรของหลวงลงไปส่งณกรุงเทพ ฯ จงทุกงวดทุกปี อย่าให้ส่วยษาอากรค้างล่วงงวดล่วงปีไปได้ อนึ่งให้เมืองศรีสิทธิกันกำชับว่ากล่าวแก่เจ้าพนักงานให้ตรวจดูจากทำเนียบศาลากลาง ตรางสำหรับใส่ผู้ร้าย ตึกปืนตึกดิน และด่านชั้นในชั้นนอกสิ่งใดชำรุดปรักหักพังอยู่ ก็ให้เมืองศรีสิทธิกันตักเตือน​ว่ากล่าวเร่งรัดกรมการ ชาวด่านเจ้าพนักงานให้ตกแต่งซ่อมแซมขึ้นไว้ให้มั่นคงจงทุกแห่งทุกตำบล อย่าให้ชำรุดปรักหักพังอยู่ได้ อนึ่ง ทุกวันนี้การศึกสงครามยังไม่สงบ ให้เมืองศรีสิทธิกันกรมการดูแลทำนุบำรุง ผู้ใดองอาจสามารถแกล้วกล้าหาญก็ให้จัดแจงตั้งแต่งเป็นหลวงขุนหมื่นนายหมวดนายกองควบคุมไพร่ไว้เป็นหมวดเป็นกองจงพร้อมกัน มีการณรงค์สงครามคุกค่ำคืนประการใดจะได้กะเกณฑ์ทันราชการ ประการหนึ่งให้เมืองศรีสิทธิกันรู้สารบัญชีเลขไพร่บ้านพลเมืองสมสังกัดพันข้าพระโยมสงฆ์ส่วยซ่องกองช่างตราภูมิคุ้มห้ามมีอยู่ในเมืองมโนรมมากน้อยเท่าไร และเลขพลเมืองเลขด่านเลขกองนอกคงได้สักหมวดสักกองไว้เท่าใดให้คัดเอาบัญชีมาอ่านดูให้รู้จำนวนไว้ มีราชการคุกค่ำคืนจะได้เกณฑ์ใช้ราชการทันท่วงที อนึ่ง เลขหมวดเลขกองใด ซึ่งเกียจคร้านหนีมูลนายไปแอบแฝงอยู่ มิได้สักหลังมือใช้ราชการแผ่นดิน ให้เมืองศรีสิทธิกันว่ากล่าวชักชวนเข้ามาให้ตั้งบ้านตั้งเรือนทำมาหากินตามภูมิลำเนาให้บ้านเมืองมั่งคั่งจะได้ใช้ราชการ อนึ่งให้เมืองศรีสิทธิกันตรวจตราดูในกระสุนดินดำมีอยู่สำหรับเมืองมากน้อยเท่าใด ดีอยู่เท่าใด ชำรุดเท่าใด และชำรุดพอจะตกแต่งได้ก็ให้ตกแต่งซ่อมแซมขึ้นไว้ให้ดี เอาปืนออกขัดสีโซมน้ำมันเอาดินออกตากแดดจงเนือง ๆ อย่าให้ดินอับรา ปืนเป็นสนิมแต่บอกหนึ่งได้ อนึ่งเทศกาลพระราชพิธีตรุษสารทก็ให้เมืองศรีสิทธิกันกรมการและหลวงขุนหมื่นนายอำเภอแขวงเมืองมโนรมมาพร้อมกันณวัดวาอารามกราบถวายบังคมกระทำสัตยานุสัตย์ต่อใต้ฝ่าละออง ฯ สมเด็จพระจอมเกล้า​เจ้าอยู่หัว รับพระราชทานน้ำพระพิพัฒสัจจาปีละ ๒ ครั้งตามอย่างธรรมเนียมจงทุกปีอย่าให้ขาด ประการหนึ่งให้เมืองศรีสิทธิกันแต่งหลวงขุนหมื่นกรมการนายบ้านนายอำเภอ ที่สัตย์ซื่อมั่นคงดี คุมไพร่พลจงสมควรไปลาดตระเวนจับโจรผู้ร้ายในแขวงเมืองมโนรมจงเนือง ๆ อย่าให้โจรผู้ร้ายทำร้ายแก่อาณาประชาราษฎรได้เป็นอันขาดทีเดียว อนึ่งหลวงขุนหมื่นที่ใดว่างอยู่หาตัวมิได้ ก็ให้เมืองศรีสิทธิกันปฤกษาด้วยขุนปลัดและกรมการ จัดเอาผู้ซึ่งมีสติกำลังมั่นคงดี ตั้งเป็นหลวงขุนหมื่นให้ครบตำแหน่งที่ อย่าให้ว่างอยู่ได้ จะจัดเอาผู้ใดเป็นที่ใดก็ให้บอกลงไปให้แจ้ง จะได้ให้เจ้าพนักงานมีตราตั้งขึ้นมารับราชการตามตำแหน่งที่สืบไป อนึ่งถ้าราษฎรมีกิจสุขทุกข์มาให้การกฎหมายกล่าวโทษกันด้วยเนื้อความประการใด ก็ให้เมืองศรีสิทธิกันปฤกษาด้วยขุนปลัดกรมการใส่ด้วยพระธรรมนูญเป็นกระทรวงใดส่งให้เจ้ากระทรวงพิจารณาจงทุกคู่ อย่าให้แปลกกระทรวงล่วงกรมได้ อนึ่งห้ามอย่าให้เมืองศรีสิทธิกันกระทำข่มเหงฉุดลากลูกสาวหลานสาวอาณาประชาราษฎรมาเป็นภรรยาให้ราษฎรได้ความยากแค้นเดือดร้อนแต่สิ่งใดสิ่งหนึ่งได้ และว่ากล่าวมาทั้งนี้ตามกฎหมายอย่างธรรมเนียมโดยประมาณ ให้เมืองศรีสิทธิกันพระราชกำหนดโดยพระราชโอวาทนี้จงเนือง ๆ ให้เจนปากเจนใจไว้จงทุกข้อทุกกะทง จะได้บังคับบัญชาว่ากิจราชการสืบไป ถ้าราชการผันแปรประการใดก็ให้คิดอ่านผ่อนปรนผันแปรโดยข้อราชการให้ ชอบจงทุกประการ สุดแต่อย่าให้เสียราชการแผ่นดินสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวแต่สิ่งใดสิ่งหนึ่งได้ อนึ่งกรุงเทพ ฯ โปรดเกล้าให้จีนรับทำ​ภาษีซื้อฝิ่นขายฝิ่นแต่จีนพวกเดียว คนที่เป็นเพศไทยห้ามไม่ให้ซื้อฝิ่นขายฝิ่นสูบฝิ่นกินฝิ่น ความแจ้งอยู่ในพระราชกติกาซึ่งตีพิมพ์แจกไปถึงเจ้าเมืองกรมการหัวเมืองปากใต้ฝ่ายเหนือนั้นแล้ว ให้เมืองศรีสิทธิกันกำชับห้ามปรามบุตร์ภรรยาเสมียนทนายบ่าวไพร่ทาส อย่าให้คบหาพากันซื้อฝิ่นขายฝิ่นสูบฝิ่นกินฝิ่น และทำลายพระพุทธรูปพระสถูปพระเจดีย์พระศรีมหาโพธิพระอุโบสถพระวิหารการเปรียญวัดวาอาราม ฆ่าช้างเอางาขนาย ฆ่าสัตว์อันมีคุณ ซื้อขายสิ่งของต้องห้าม กระทำข่มเหงฉกชิงฉ้อตระบัตรอาณาประชาราษฎรลูกค้าพาณิชลงเอาพัสดุทองเงิน และเป็นโจรผู้ร้ายกระทำให้ผิดด้วยพระราชกำหนดกฎหมายห้ามปรามเก่าใหม่ ถ้ามีผู้มาฟ้องร้องว่ากล่าวพิจารณาเป็นสัตย์จะเอาตัวผู้กระทำผิดเป็นโทษตามโทษานุโทษ และจะเอาตัวเมืองศรีสิทธิกันซึ่งมิได้กำชับว่ากล่าวเป็นโทษด้วย

พระบรมราโชวาทให้ไว้ณวัน ๔ ๙ฯ ๑ ค่ำปีระกาตรี๑๑ศก