คำนำ

หม่อมเจ้าหญิงอับษรสมาน กิติยากร มีรับสั่งไปยังหอสมุดสำหรับพระนครว่า ในงานพระราชทานเพลิงพระศพพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรุณวดี ในเดือนมีนาคม ปีนี้ หม่อมเจ้าหญิงอับษรสมานทรงใคร่พิมพ์หนังสือแจกเป็นการสนองพระคุณในฐานะที่ได้ทรงศึกษาอักขรสมัยจากพระเจ้าบรมวงศ์เธอพระองค์นั้นเมื่อชันษายังเยาว์ ขอให้หอสมุดช่วยเลือกหนังสือถวาย และทรงแสดงความประสงค์ใคร่ได้หนังสือที่เกี่ยวกับรัชชกาลที่ ๔ หอสมุดจึงเลือกตราตั้งเจ้าเมืองและพระบรมราโชวาทในรัชชกาลที่ ๔ ถวาย

ตราตั้งเจ้าเมืองและพระบรมราโชวาทที่พิมพ์ในสมุดเล่มนี้ เมื่อจับอ่านครั้งแรกดูประหนึ่งเลียนแบบอย่างที่เรียกว่าตราหมู่ ต่อเมื่ออ่านด้วยความพินิจจึงเห็นคุณค่าของตราเหล่านี้ว่า ให้ความรู้ต่าง ๆ กันตามภูมิประเทศที่มีตราไป ยกตัวอย่างเช่นตราถึงเมืองวานรนิวาส กล่าวถึงยกบ้าน “มอง” ขึ้นเป็นเมือง “อากาศอำนวย” และยกบ้าน “กุดลิง” ขึ้นเป็นเมือง “วานรนิวาส” และยังเล่าถึงเหตุผลที่ตั้งบ้านเมืองนั้น ดังนี้เป็นต้น นอกจากนั้นยังส่องให้เห็นประเพณีของเมืองนั้น ๆ บ้างว่า มีการเป็นอยู่อย่างไร ประเพณีตั้งเจ้าบ้านผ่านเมืองครั้งกระนั้นตั้งกันอย่างไร ตลอดถึงเครื่องยศและอัตราค่าธรรมเนียม ส่วนพระบรมราโชวาทเล่าก็ส่องให้เห็นทางการจัดการรักษาบ้านเมืองและการปกครองในครั้งนั้น หวังว่าผู้ได้อ่านหนังสือนี้จะมีความพอใจและถวายอนุโมทนา.

หอสมุดสำหรับพระนคร

วันที่ ๑๗ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๗๖