เดือน ๔ จุลศักราช ๑๒๔๐
วัน ๖ ๑ฯ ๔ ค่ำ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
เวลาเช้า ๓ โมงเศษ เสด็จออกประทับพระที่นั่งราชกิจวินิจฉัย ท่าราชวรดิษฐ์ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ เจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ เจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดี กับข้าราชการทั้งปวง เฝ้าส่งเสด็จพระราชดำเนินและพระราชทานสัญญาบัตร์ ตั้งจมื่นสุรเดชะณชิตเป็นพระสุธรรมไมตรี แล้วเสด็จพระราชดำเนินทรงเรือพระที่นั่งโสภณภควดี ใช้จักรไปได้ ๔ ชั่วโมง ถึงฉนวนพระราชวังเกาะบางปอิน เวลาบ่ายเสด็จพระราชดำเนินไปทอดพระเนตรงานที่วัดนิเวศธรรมประวัติ แล้วประทับแรม ณ พระที่นั่งวโรภาศพิมาน
วัน ๗ ๒ฯ ๔ ค่ำ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
เวลาเที่ยง เสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรการวัดนิเวศธรรมประวัติ เวลาบ่าย เสด็จกลับพระที่นั่งวโรภาศพิมาน
วัน ๑ ๓ฯ ๔ ค่ำ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
เวลาเที่ยงเศษเสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรงานที่วัดนิเวศธรรมประวัติและพลับพลาโรงโขนเหมือนวันก่อน เวลาเย็นมีสวดมนต์ที่ตำหนักในสวน เวลา ๕ โมงเศษ เกิดวิวาทตีกันที่หลังบ้านพระยามหามนตรี ๆ รับมาชำระแล้วลงโทษตามรับสั่ง และมีประกาศบอก ๒ ฉะบับ ๆ หนึ่งพระยามหามนตรีเป็นผู้รับสั่ง ห้ามมิให้คนเสพย์สุรา และถืออาวุธชวนวิวาท ฉะบับหนึ่งพระองค์เจ้ากาพย์กระหนกรัตน์ และพระยามหามนตรีรับพระบรมราชโองการ ห้ามมิให้ผู้หนึ่งผู้ใดยิงนกยิงปืนในจังหวัดแขวงพระราชวังเกาะบางปอิน
วัน ๒ ๔ฯ ๔ ค่ำ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
เวลาบ่ายเสด็จทอดพระเนตร์งานที่วัดนิเวศธรรมประวัติ เมื่อเวลาประทับอยู่บนกุฏีสมภาร เกิดเพลิงไหม้ที่โรงจีนอาศรัยอยู่ริมวังกรมหมื่นพิชิตปรีชากร จึงเสด็จพระราชดำเนินกลับมาประทับให้ช่วยกันดับเพลิง เวลาวันนี้ประทับแรมในพระที่นั่งเก๋งในพระอุทยาน เวลาวันวันนี้ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงจักรพรรดิพงศ์ เสด็จตามเสด็จพระราชดำเนินขึ้นมาถึงเกาะบางปอิน
วัน ๓ ๕ฯ ๔ ค่ำ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
เวลาบ่าย เสด็จทอดพระเนตร งานวัดนิเวศธรรมประวัติตามเคยเหมือนวันก่อน
วัน ๔ ๖ฯ ๔ ค่ำ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
เวลาบ่าย เสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตร งานที่วัดนิเวศธรรมประวัติ เหมือนดังวันก่อน
วัน ๕ ๗ฯ ๔ ค่ำ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
เวลาบ่าย เสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตร งานที่วัดนิเวศธรรมประวัติ เหมือนดังวันก่อน
วัน ๖ ๘ฯ ๔ ค่ำ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
เวลาบ่าย เสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรงานที่วัดนิเวศธรรมประวัติ เหมือนอย่างวันก่อน ครั้นเสด็จพระราชดำเนินกลับประทับเสวยแล้ว สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ ซึ่งได้มาถึงเกาะบางปอินในวันนี้ และเจ้าพระยาสุรวงศ์ ขึ้นมาเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท เมื่อสมเด็จเจ้าพระยาออกจากที่เฝ้าแล้ว เสด็จพระราชดำเนินประทับที่ชาลาหน้าพระที่นั่งวโรภาศพิมาน มิสแฟนนีนอกซ์ บุตร์สาวกงสุลอังกฤษเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทในที่นั้นแล้ว เสด็จขึ้น
วัน ๗ ๙ฯ ๔ ค่ำ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
เวลาวันนี้เช้า เรืออรรคเรศรัตนาศน์ รับพระพุทธปฏิมากรและรูปพระอรรคสาวกและพระสาวก ๘ และพระธรรม ๑๐๘ สมุด และพระสงฆ์ ๑๐ รูป ขึ้นไปพักที่วัดเชิงเลนเกาะใหญ่
วัน ๑ ๑๐ฯ ๔ ค่ำ ถึง วัน ๕ ๑๔ฯ ๔ ค่ำ ไม่ได้จดไว้
วัน ๖ ๑๕ฯ ๔ ค่ำ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
เวลาเช้า ทรงบาตร พระสงฆ์ที่รับของไทยธรรมที่พลับพลา เข้ารับในสวนในพระราชวัง เวลาเช้า ๕ โมงเศษ พระสงฆ์ฝ่ายมหานิกาย ๕๘ รูป มีหม่อมเจ้าพระพุทธุบาทน์ปิลันธน์เป็นประธาน ซึ่งได้สวดมนต์ในพระอุโบสถเมื่อเวลาเย็นวานนี้นั้น ไปรับพระราชทานฉันที่โรงเลี้ยงหรือโรงรับพระ ที่หน้าพระอุโบสถข้างซ้าย แล้วเสด็จพระราชดำเนินไปประทับในพระอุโบสถ พระสงฆ์ธรรมยุติกา ๑๐ รูป มีกรมพระปวเรศวริยาลงกรณ์เป็นประธาน รับพระราชทานฉัน และเลี้ยงที่การเปรียญ ๒๐ รูป พระสงฆ์ ๓๐ รูปนี้เป็นเลี้ยงในการมาฆบูชา ครั้นพระสงฆ์รับพระราชทานฉันแล้ว เสด็จพระราชดำเนินทรงถวายของพระมหานิกายที่โรงเลี้ยงแล้ว เสด็จเข้าไปในพระอุโบสถ มีพระสงฆ์ธรรมยุติกา ๒๐ เศษ มีกรมพระปวเรศวริยาลงกรณ์เป็นประธาน นายหุ่นบุตรพระพิทักษ์เทพธานี ปลัดกรุงเก่า ซึ่งถวายตัวเป็นมหาดเล็กได้ขอบรรพชาและขออุปสมบทในพระอุโบสถ กรมพระปวเรศวริยาลงกรณ์เป็นพระอุปัชฌาย์ พระสาสนโสภณที่ธรรมวโรดมเป็นพระกรรมวาจา เมื่อบวชแล้วเสด็จพระราชดำเนินประทับพลับพลาทอดพระเนตรโขนแล้ว เสด็จประทับพลับพลาโปรยทาน
วัน ๗ ๑ฯ ๔ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
เวลาบ่ายโมงเสด็จพระราชดำเนิน โดยกระบวนเหมือนวันก่อน ประทับในพระอุโบสถ พระธรรมไตรโลกย์ถวายเทศนาปฏิสังขรณ์กัณฑ์ ๑ แล้วเสด็จพระราชดำเนินประทับพลับพลาทอดพระเนตรโขน และมีเทศนาธรรมทานที่การเปรียญ ๓ กัณฑ์ คือพระมหาอิ่ม วัดจักรวรรดิราชาวาศ ๑ พระมหาแสงวัดสุทัศน์เทพวราราม ๑ พระมหาคำวัดมหาธาตุ ๑ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอพระองค์เจ้าวรวรรณากร ๑ พระเจ้าน้องยาเธอพระองค์เจ้าดิศวรกุมาร ๑ พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าโสณบัณฑิตย์ ๑ ทั้ง ๓ พระองค์ถวายขององค์ละกัณฑ์ เวลาบ่าย ๔ โมงเศษเสด็จขึ้นเกยปลูกใหม่สำหรับทรงโปรยทานตรงหน้าพลับพลา ทรงโปรยทานแก่ราษฎร แล้วเสด็จไปประทับในพระอุโบสถ พราหมณ์เบิกแว่นเวียนเทียนสมโภช แล้วเสด็จกลับประทับพลับพลา ทรงโปรยทานและทอดพระเนตรรำง้าวคู่ ๑ แล้วทรงจุดดอกไม้เพลิงบูชา
ในวันนี้งานทั้งปวงคงเล่นอยู่ตามเดิม เป็นแต่เปลี่ยนรำโคมคำไทยเป็นญวนรำกระถางเหมือนวานนี้ แล้วเสด็จทอดพระเนตรโขน
วัน ๑ ๒ฯ ๔ ค่ำ ถึง วัน ๖ ๗ฯ ๔ ค่ำ ไม่ได้จดไว้
วัน ๗ ๘ฯ ๔ ค่ำ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
เวลาบ่ายโมงเศษเสด็จพระราชดำเนินที่เหมมณเฑียรเทวราชทรงนมัสการแล้วเสด็จพระราชดำเนินวัดนิเวศธรรมประวัติ ทรงนมัสการพระพุทธนฤมลธรรโมภาศแล้ว พระราชทานโต๊ะถมหีบถมซองถมแก่มิสเตอยูกิงแกรซี ผู้ทำวัดนิเวศธรรมประวัติ ขณะนั้นพระสงฆ์ลงมารับเสด็จที่ในพระอุโบสถ แล้วเสด็จลงทรงเรือพระที่นั่งโสภณภควดีล่องกลับลงมาเวลาบ่าย ๒ โมง ถึงกรุงเทพ ฯ เวลาบ่าย ๕ โมงเศษ
วัน ๑ ๙ฯ ๔ ค่ำ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
เวลาบ่ายเสด็จออกสมเด็จเจ้าพระยาเฝ้าทูลเรื่องพระปรีชากลการกลับไป แฟนนีไปหาวังหน้าที่เมืองสมุทปราการ เวลาค่ำเสด็จออก ตรัสกับกรมหมื่นนเรศรครู่หนึ่งแล้วเสด็จขึ้น วันนี้ไม่ได้เสด็จออกขุนนาง เพราะทรงพระประชวรเป็นสุกไส
หนังสือท้าวภัณฑสารานุรักษ์ ถวายออกตัวว่าไม่รู้ไม่เห็นด้วยพระปรีชากลการ เจ้าพระยาสุรวงศ์ถวายหนังสือออกตัวไม่ขอเฝ้าในเวลานี้ พระราชหัตถ์ตอบเจ้าพระยาสุรวงศ์ต่อไป สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ถวายหนังสือคำปรึกษาต่อไป
วัน ๒ ๑๐ฯ ๔ ค่ำ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
เวลาบ่ายเสด็จออกเจ้าพระยาภาณุวงศ์เฝ้าด้วยเรื่องพระปรีชากลการ แล้วพระยาภาสเฝ้าถวายต้นหนังสือและคำแปลวิกอมบิตอุรุธิกเคนค์ เฟอร์เดอร์สิวริ ทูลขอพระราชทานตราเครื่องราชอิศริยยศช้างเผือกสยาม และกรมหมื่นนเรศรทูลเรื่องสมเด็จกรมพระรับสั่งว่า พระราชพิธีสัมพัจฉรฉินท์ต้องทำตามเคย วันนี้ทรงพระประชวรจับ
อนึ่งวันนี้ทำบุญวันประสูติพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
(๑) หนังสือสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ ขอคำปรึกษาคืนไปแก้ใหม่
(๒) พระราชหัตถเลขาตอบสมเด็จเจ้าพระยาส่งคำปรึกษาคืนไป
(๓) รับโทรเลขว่าเรือบันยองเสงออกไปลำหนึ่ง
(๔) เจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ส่งสำเนาหนังสือพระยาอัษฎงค์มีมาเรื่องจีนฆ่าพระอิศราธิไชย ได้มีหนังสือโต้ตอบกันรวมทั้งต้นส่งมาเป็น ๕ ฉบับ
(๕) เจ้าพระยาสุรวงศ์ส่งใบบอกเจ้าพระยาสงขลา ๓ ฉะบับ ๆ ๑ บอกข่าวพระยาตานีตาย ฉะบับ ๑ บอกข่าวพระยายะหริ่งถึงแก่กรรม ฉะบับ ๑ เรื่องเขตต์แดนเมืองกลันตันเมืองระแงะวิวาทกัน ส่งแผนที่มา
วัน ๓ ๑๑ฯ ๔ ค่ำ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
๑ เวลาบ่ายเสด็จออก พระยากระสาบน์กิจโกศลเฝ้าทูลออกตัวในเรื่องพระปรีชา แล้วสั่งให้ตามตัวพระปรีชา เวลาค่ำสวดมนต์ตั้งน้ำวงด้ายพระราชพิธีสัมพัจฉรฉินท์
๒ สมเด็จเจ้าพระยาทูลเตือน ขอให้หาพระยากระสาปน์กิจโกศลมารับสั่งเสียถ้าช้าไปจะมีสติปัญญาขึ้น และโปรดเกล้าฯ ให้หาตัวเข้ามาเฝ้า
๓ รับโทรเลขว่าเรือจะมา ๒ ลำชื่อฟุกเชาเรือไทย ๒ เสา ๓๐๐ ตันมาจากปเตเวียลำ ๑ ชื่อตาลีเรือเยอรมัน ๒ เสาครึ่ง ๓๓๕ ตัน มาจากสิงคโปร์ลำ ๑
วัน ๔ ๑๒ฯ ๔ ค่ำ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
เวลาบ่าย สมเด็จเจ้าพระยาเฝ้าเยี่ยมประชวรแล้ว เสด็จออกทรงเรื่องที่จะรักษาพระองค์ เวลาค่ำสวดมนต์พระราชพิธีตรุษ แล้วสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระบำราบปรปักษ์เข้ามาเฝ้าถวายพระมหามงคล พราหมณ์ถวายน้ำสังข์ที่ข้างใน
วัน ๕ ๑๓ฯ ๔ ค่ำ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
๑. เวลาค่ำสวดมนต์ พระราชพิธีสัมพัจฉรฉินท์ แล้วสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระบำราบปรปักษ์และพราหมณ์นำพระมหามงคลและผ้าสังข์เข้ามาทูลเกล้า ฯ ถวายในพระที่นั่งบรมราชสถิตย์มโหฬาร
๒. ท้าวราชกิจวรภัตถวายสำเนาหนังสือแฟนนีมีมาถึงพระองค์เจ้าจันท์ในพระราชวังบวร
๓. พระราชหัตถเลขาถึงสมเด็จเจ้าพระยา เรื่องคำปรึกษาข้างท้ายไม่เข้ากันให้แก้เสีย
๔. พระราชหัตถเลขาถึงพระยามหามนตรี พรุ่งนี้ยิงอาฏานา อย่าให้บ้านพลอยประสม ให้ตรวจตราระวัง
๕. กรมท่าส่งสำเนาหนังสือมิสเตอตอรีที่ ๒ กงสุลอเมริกันมีมา ว่าเยเนอราลแกรนด์ จะมาถึงสิงคโปร์แล้วจะมากรุงเทพ ฯ
๖. หนังสือส่งสำเนาลอนดอนไชนาเอกซเปรซ ว่าด้วยลอนดอนลงกระเซต สมเด็จเจ้าพระยาจะได้คอมมานเดอตราเชนไมเคอลเซนยอช
๗. พระราชหัตถเลขาถึงเจ้าพระยาสุรวงศ์เรื่องบอกเมืองสงขลากับหนังสือพระยาอัษฎงค์
วัน ๖ ๑๔ฯ ๔ ค่ำ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
๑. สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอเจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมหลวงจักรพรรดิพงศ์ เสด็จเข้ามาเฝ้าเยี่ยมประชวร พระราชทานคอเรศปอนเด็นเรื่องพระปรีชากลการให้ทอดพระเนตร และให้ทรงตริตรองดู เวลาค่ำสวดมนต์พระราชพิธีสัมพัจฉรฉินท์ แล้วยิงอาฏานาจนรุ่งเช้า
๒. รับโทรเลขว่าเรือออกไป ๔ ลำ ๆ ๑ ชื่อกงษีเป็นเรือกลไฟอังกฤษ จะไปสิงคโปร์ ลำ ๑ ชื่อ ฟาลคอนเป็นเรืออังกฤษ ๒ เสาครึ่ง จะไปสิงคโปร์ ลำ ๑ ชื่อ แอนนี เป็นเรือเสาครึ่ง เยอรมันจะไปฮ่องกง ลำ ๑ ชื่อ แอนเลอเตอ เป็นเรืออังกฤษเสาครึ่งจะไปเอหมึง
๓. พระยามหามนตรี ถวายเรื่องรักษาการยิงอาฏานา
๔. สมเด็จเจ้าพระยา ส่งคำแปลหนังสือพิมพ์ เรื่องเมืองพะม่า สมเด็จเจ้าพระยา ส่งหนังสือพิมพ์ เรื่องท่านจะได้ตรา
๕. พระราชหัตถเลขา ตอบสมเด็จเจ้าพระยา พระราชทานพระบรมราชานุญาต ที่จะรับตราอังกฤษ
๖. เจ้าพระยาสุรวงศ์ถวายเรื่องจีนฆ่าพระอิศราธิไชย กับมิสเตอกูลด์ขึ้นมาให้พระนรินทรไปหากงสุลที่ปากน้ำ และตราถึงเมืองสงขลา จะร่างมาทูลเกล้า ฯ ถวาย
๗. พระราชหัตถเลขาถึงเซอร์วิลเลียมโรบินซัน ว่าด้วยราชทูตจะไปลอนดอนถวายตรากวิน
๘. พระราชหัตถเลขา ถึงพระยาอัษฎงค์เรื่องจีนฆ่าพระอิศราธิไชย และบอกอาการประชวร
วัน ๗ ๑๕ฯ ๔ ปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐
๑. เวลาเช้า เกษากันต์หม่อมเจ้าแล้ว สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระบำราบปรปักษ์ นำพระเจ้าบรมวงศ์เธอ /*กรมพระปวเรศวริยาลงกรณ์ พระพิมลธรรมและพระราชาคณะผู้ใหญ่เข้ามาประน้ำพระพุทธมนต์และโรยทราย แล้วมาเฝ้าเยี่ยมประชวรรวม ๗ รูปด้วยกัน หลวงโลกทีปถวายปฏิทินและหมายสงกรานต์ พราหมณ์ถวายน้ำสังข์ กรมหมื่นนเรศรเฝ้า พระราชทานน้ำสังข์
๒. (หนังสือ) เจ้าพระยาสุรวงศ์ ว่าด้วยพาพระนรินทรลงไปปากน้ำกลับขึ้นมา กับมิสเตอกูลด์มีหนังสือขึ้นมา
๓. เจ้าพระยาสุรวงศ์ ถวายสำเนาหนังสือมิสเตอกูลด์มีมา
๔. กรมท่าส่งหนังสือพระยาสยามธุรพาหะ ว่าด้วยข่าวที่ยุโรป
๕. สมเด็จกรมพระถวายเรื่องจีนว่าอากรหวย
