คำอธิบายศัพท์
ก
กง |
ล้อเกวียน ส่วนรอบนอกสุดของล้อ |
กรม |
ตรม ความทุกข์ความระทม เดือดร้อนใจ |
กรรดึก |
กอด โอบกอด |
กรรศก |
ข้อน ตี ทุบ แผลงจาก กระศก |
กรรหาย |
ปรารถนา ร้อนรนด้วยความปรารถนา แผลงจาก กระหาย |
กรรโหย |
โหย คร่ำครวญถวิลหา แผลงจาก กระโหย |
กรอ |
แสดงกิริยาเลียบเคียงในลักษณะชู้สาว |
กรอม |
ตรอม ตรมใจ ระทมใจ |
กระแจะ |
แป้งผสมเครื่องหอม เช่น ผงไม้จันทน์เนื้อไม้หอม ใช้สำหรับทาหรือเจิม |
กระแชงอ่อน |
แผงเย็บด้วยใบจาก หรือใบเตย มักใช้ทำเป็นฝาเรือน เครื่องผูก |
กระโซกระเซ |
โซเซ ทรงตัวไม่อยู่ เอนไปเอนมา |
กระฎีกรุ |
ชื่อหมู่บ้านแห่งหนึ่งในเขตจังหวัดพระนครศรีอยุธยา |
กระดาก |
อาย ขวยเขิน |
กระเดือง |
กระเดื่อง หมางใจ กระดากใจ |
กระได |
น่าจะมาจาก ได ในคำเขมรแปลว่า มือ เติม กระ หน้าศัพท์เป็น กระได |
กระพุ่ม |
พนมมือ ทำมือทั้งสองให้ชิดกันเป็นพุ่มเหมือนดอกบัว |
กระสินธุ์ |
น้ำ มาจาก สินธุ สินธุ์ เติม กระ หน้าศัพท์เป็น กระสินธุ์ |
กระเหิม |
กำเริบ |
กระโหยหน |
กระโหยกระหน คระโหยคระหน กระวนกระวาย เดือนร้อนถวิลหา |
กราน |
กราบ หมอบลง หมอบก้มศีรษะลง |
กฤษฎางค์ |
กระทำแล้วด้วยกาย มาจาก กฤษฎา + องค์ |
กฤษณา |
ไม้เนื้อหอมอย่างหนึ่ง |
กลอยแด |
ร่วมใจ กลอย (ร่วม) + แด (ใจ) |
กอก |
ดูดเอาเลือด หรือลมออก |
กานน |
ป่า ดง |
กำดัด |
ความปรารถนา ในที่นี้ใช้ในความหมายเดียวกับ กำหนัด |
กำเดา |
ร้อน ความร้อน ในที่นี้หมายถึง ความทุกข์ |
กำลูน |
น่าสงสาร น่าเอ็นดู |
กำสรด |
โศกเศร้า สลดใจ |
กำสรวล |
ร้องไห้ โศกเสียใจ |
กินร |
คนครึ่งสัตว์ มีหลายลักษณะ เช่น ท่อนบนเป็นมนุษย์ ท่อนล่างเป็นนก ท่อนบนเป็นมนุษย์ ท่อนล่างเป็นกวาง ฯลฯ ถ้าเป็นเพศหญิงเรียกว่า กินรี |
กุมภีล์ |
จระเข้ |
เกลศ |
กิเลส สิ่งที่ทำให้จิตใจเศร้าหมอง |
เกลือก |
บางที เผื่อว่า เกรงว่า |
เก้า |
ก้าว ล่วงไป เลยไป |
เกียรดิ |
เกียรติ ความสรรเสริญ |
แก่น |
กล้า แข็ง |
แก้วเก้า |
แก้ว ๙ ประการ หรือเนาวรัตน์ ได้แก่ เพชร ทับทิม มรกต บุษราคัม โกเมน นิล มุกดา เพทาย และไพฑูรย์ |
โกกิละ โกกิลา |
นกดุเหว่า นกกาเหว่า |
โกญจา |
นกกระเรียน |
โกรงเกรง |
จวนจะพัง ใกล้จะพัง ร้าง |
ไกวัล |
สวรรค์ |
ข
ขจบขจร |
ขจบ น่าจะมาจาก จบ หมายถึง ตลอด ทั้งหมดทั้งสิ้น แปลงเป็น ขจบ เพื่อเล่นเสียงคู่กับ ขจร แปลว่า ฟุ้งกระจาย ขจบขจร หมายถึง ฟุ้งกระจายไปโดยทั่ว |
ขนนข้าง |
หมอนข้าง |
ขนาง |
ขวยเขิน กระดากอาย |
ขบกลอยมัน |
เป็นสำนวนมีความหมายว่า คิดจะเชยชมในยามที่ขาดแคลน |
ขลา |
เสือ |
ขวน |
ใฝ่หา ขวนขวาย |
ขัณฑ์ |
ส่วน บริเวณ |
ขัดกลอน |
ใส่กลอนประตู หรือหน้าต่าง |
ขัตติยาดูร |
ขัตติย (กษัตริย์) + อาดูร (เดือนร้อนทั้งกายและใจ) |
ข่าง |
ในที่นี้หมายถึง คาง ไม้ยืนต้นชนิดหนึ่ง |
เข |
ในท้องฟ้า จากศัพท์ ข (ท้องฟ้า) ลงวิภัตติที่ ๗ เป็น เข |
ขะเยื่อน |
เขยื้อน เลื่อนไปเคลื่อนไปในที่นี้ต้องการรูปวรรณยุกต์เอกตามบังคับของโคลงสี่สุภาพ |
ขุนศีขเรศ |
ขุนเขา ภูเขาใหญ่ |
เขิน |
สูง ที่ดอน |
แข |
ดวงจันทร์ |
ไข |
เปิดออก สว่าง |
ค
คชวรินทร |
ช้างที่เป็นใหญ่ประเสริฐกว่าช้างทั้งทลาย |
คนธรรพ |
คนธรรพ์ ชาวสวรรค์พวกหนึ่งอยู่ในชั้นจาตุมหาราชิกา มีความชำนาญในการดนตรีและขับร้อง |
ครรชิต |
คำรามกึกก้อง |
คระไล |
ครรไล ไป |
คระหึม |
ส่งเสียงคำราม |
ครึ่ม |
ครึ้ม ร่มเย็น มืดมัว ในที่นี้ต้องการรูปวรรณยุกต์เอก |
คอน |
ใช้ปลายไม้ข้างหนึ่งคานภาชนะ เช่น กระบุง หรือตระกร้าไว้ข้างหลัง |
คัณ |
คณ หมู่ พวก ประชุม |
คัด |
งัดขึ้น |
คุ้ง |
คุง นาน ตลอดไป |
คุณุตโมฬาร |
คุณ + อุตม + โอฬาร คุณอันสูงสุดและใหญ่ยิ่ง |
คุณูดม |
คุณ + อุดม คุณอันสูงอุด |
คุดร์ |
ค (ไป ไปถึง) + อุดร (เหนือ) ขึ้นไปเหนือกิ่ง |
เคร่า |
คอย รออยู่ |
ไคล้ |
คล้าย เหมือน |
ฆ
ฆาต |
ฆ่า ทำให้ตาย |
ฆาน |
จมูก |
ง
งำ |
ปิด ไม่เปิดเผย |
เงื่อน |
เหมือน |
แง่ |
ชั้นเชิง แยบคาย |
จ
จรรโลง |
ประคับประคอง พยุงไว้ |
จรนต์ |
จร (ไป) + อันต (สุด ที่สุด) จรนต์ ผู้เดินทางอยู่หลังสุด ในที่นี้หมายถึง เพื่อนร่วมทาง |
จวบ |
พบ ประสบ |
จัตุบท |
สัตว์สี่เท้า |
จัตุรคุณ |
ความดีสี่ประการ ในที่นี้หมายถึง จตุรพิธพร คือ อายุ วรรณะ สุขะ พละ |
จันทร์ตรี |
วันฤกษ์ดีในตำราโหราศาสตร์ ได้แก่ วันจันทร์ที่ตรงกับขึ้นหรือแรมสามคํ่า เรียกว่า วันจันทร์ตรี ถือเป็นวันอมฤตโชค |
จาตุรพักตร์ |
จาตุร (สี่) + พักตร์ (หน้า) หมายถึง พระพรหม |
จิระ |
ช้านาน ยั่งยืน |
จุณ |
เป็นผงละเอียด ในที่นี้หมายถึง ผงทองละเอียดอันเป็นทิพย์ |
เจียน |
ตัด ฝาน |
เจียร |
ช้านาน ยั่งยืน แผลงจาก จิร |
เจือ |
ระคน ปน |
แจร่ม |
แจ่ม กระจ่างชัดเจน |
ฉ
ฉงาย |
ไกล บางครั้งแผลงเป็น จำงาย |
ฉม |
กลิ่นหอม ของหอม |
ฉมา |
แผ่นดิน |
ฉเมนท์ |
ฉมา (แผ่นดิน) + อินท (เป็นใหญ่ ผู้เป็นใหญ่) ผู้เป็นใหญ่ในแผ่นดิน |
ช
ชคัต |
แผ่นดิน โลก |
ชมัว |
ครึ้ม มืดมัว |
ชลค้าง |
น้ำค้าง |
ชอน |
ไช แทงเข้าไป |
ชอุ้ม |
ชอุ่ม มืดมัว ในที่นี้ตัองการให้เป็นรูปวรรณยุกต์โท |
ชัฏ |
ป่ารก ป่าทึบ |
ชำเนียน |
น่าจะมาจาก ชำนาญ แปลงเป็น ชำเนียน เพื่อให้รับสัมผัสกับบาทต้น |
ชีพิต |
ชีวิต |
ชุลิต |
ตัดมาจาก อัญชลิต แปลว่า ไหว้แล้ว ประนมมือขึ้นแล้ว |
เชี่ยน |
ภาชนะสำหรับใส่หมากพลู |
ซ
ซุน |
เซไป คอตก |
เซี่ยน |
เสี้ยน เนื้อไม้ที่แตกเป็นเส้นเล็ก ๆ ปลายแหลม ในที่นี้ต้องการรูปวรรณยุกต์โท |
เซียบ |
เงียบเชียบ สงัด |
เซี้ยม |
เฟี้ยม ฝาที่ทำเป็นแผ่นๆ สำหรับกั้นเรือนเปิดออกได้ |
ฌ
เฌอ |
ไม้ ต้นไม้ |
ด
ดงราง |
เริงราง เป็นชื่อตำบลหนึ่งในเขตจังหวัดสระบุรี |
ดัก |
ขวาง กั้น |
ดัสกร |
ศัตรู |
ดามเฌอ |
ต้นไม้ เดิม (ต้น) เขมรออกเสียงเป็น ดาม |
ดาล |
เกิดขึ้น มีขึ้น |
ดำหนัก |
ตำหนัก เรือนของเจ้านาย |
ดำแหน่ง |
ตำแหน่ง แห่ง ที่ |
ดิลกญาณ |
ผู้มีญาณอันเลิศ ในที่นี้หมายถึง พระพุทธเจ้า |
ดุษฎี |
ความชื่นชม ความยินดี |
ดูร |
อาดูร เดือดร้อน ทุกข์กายทุกข์ใจ |
เดาะ |
แตก ร้าว |
แด |
ใจ |
แด่น |
แดน ในที่นี้ต้องการรูปวรรณยุกต์เอก |
ต
ตยาก |
จาก จากไป เทียบการสร้างศัพท์ระหว่า ตยาค ในภาษาสันสกฤตเป็น จาค ในภาษาบาลี |
ตรวัน |
ตะวัน ดวงอาทิตย์ |
ตรุณ |
ดรุณ เด็ก อ่อน |
ตรู |
งาม บางครั้งแผลงเป็น ดำรู |
ตฤณชาติ |
หญ้า |
ตีรา |
ตีร ฝั่ง ฝั่งนํ้า |
ตึกพเนก |
นํ้าตา มาจากคำภาษาเขมร ทึก (นํ้า) ออกเสียงเป็น ตึกพแนก (ตา) |
เต้า |
ไป |
เตียร |
ฝั่ง ฝั่งน้ำ แผลงจาก ตีร |
โตย |
น้ำ โตยเตียร หมายถึง ฝั่งนํ้า |
ถ
ถัน |
นม |
ถั่น |
เป็นลำดับ เป็นหลั่นๆ |
ถฤก |
หมายถึง ถึก อันเป็นนามเดิมของหลวงธรรมาภิมณฑ์ (ถึก จิตรกถึก) ผู้ประพันธ์เรื่องนี้ |
เถกิง |
รุ่งเรือง สูงศักดิ์ |
เถิน |
ที่ดอน ที่สูง |
แถก |
กางออก แหวกออก |
ท
ทงุ่ม |
ตะคุ่ม ฯ เห็นไม่ชัด |
ทวิบท |
สัตว์สองเท้า |
ทวัด |
วัด ตวัดขึ้นไป แปลงศัพท์เป็น ทวัด เพื่อเล่นคำให้รับกับคำที่ตามมา |
ทวัย |
ทั้งสอง จากศัพท์ ทวิ แปลงสระอิเป็น ย |
ทวัยเนตร |
ตาทั้งสอง |
ทศนัข |
นิ้วทั้งสิบ |
ทอน |
ตัด ทำให้เป็นส่วนน้อย |
ทันต์ |
ฟัน |
ทานพ |
อสูรจำพวกหนึ่ง |
ทาเรศ |
เมีย ภรรยา ทาร (ภรรยา) + _ิ ศ (เข้าลิลิต) |
ทิฆัมพร์ |
ทิฆัมพร ท้องฟ้า |
ทุมา |
ทุม ต้นไม้ |
ทุเมศ |
ต้นไม้ ทุม + _ิ ศ (เข้าลิลิต) |
ทุมาลย์ |
ดอกไม้ ตัดศัพท์จาก ทุมามาลย์ |
ทุรพล |
อ่อนแอ มีกำลังน้อย |
ทุรัศ |
ลำบาก ยาก ทุร + ศ (เข้าลิลิต) |
เทา |
ไป |
เทิ้ม |
อาการสั่น |
แทตย์ |
อสูรจำพวกหนึ่ง |
โท |
สอง ทั้งสอง |
ธ
ธรณินทร์ |
ผู้เป็นใหญ่ในแผ่นดิน พระเจ้าแผ่นดิน |
ธรรมุเทศ |
ชี้ทางธรรม ธรรม + อุเทศ |
ธรรโมทย์ |
ธรรมที่สูงขึ้น ธรรม + อุทัย |
ธาตรี |
โลก แผ่นดิน |
ธิปัติ |
ผู้เป็นใหญ่ ตัดศัพท์จาก อธิปัติ |
น
นนทการ |
ความยินดี การยินดี |
นพคุณ |
ทองเนื้อเก้า เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า นพคุณเก้าน้ำ |
นฤบพิตร |
นรบพิตร ใช้ในความหมายว่า พระองค์เป็นใหญ่ในหมู่มนุษย์ |
นัที |
นที นํ้า |
นาด |
ทอดแขนให้อ่อนงาม |
นาภิศ |
สะดือ หน้าห้อง นาภิ + ศ (เข้าลิลิต) |
นิทร |
หลับ นอน |
เนา |
อยู่ |
บ
บง |
มองดู แลดู |
บ่ง |
เท้าความถึง |
บงกชเรณู |
ละอองบาท บงกช แปลตามรูปศัพท์ว่าเกิดแต่โคลน หมายถึงดอกบัว ในที่นี้ใช้ในความหมายว่าพระบาทของพระมหากษัตริย์ |
บด |
บัง |
บรภพ |
ภพอื่น โลกอื่น |
บรรจฐรณ์ |
ที่นอน เครื่องปูลาด |
บรรจวบ |
ประจวบ พบ ปะ ประสบ |
บรรณ |
ใบ ใบไม้ |
บรรพ์ |
ก่อน เบื้องต้น |
บรรพตา |
บรรพต ภูเขา |
บังอร |
สิ่งที่ทำให้เกิดความยินดี ใช้ในความหมายว่า หญิงที่รัก |
บัติ |
เกิดขึ้น มีขึ้น |
บัตร |
ใบไม้ |
บำราศ |
ปราศจาก ไม่มี จากไป |
บุญนิธี |
ขุมทรัพย์คือบุญ |
บุษป์ |
ดอกไม้ |
บูรเพ |
แต่กาลก่อน |
เบิก |
เปิด |
เบือน |
หันไป |
โบรินทร์ |
เมืองที่ยิ่งใหญ่ โบร (บุร) + อินทร์ |
โบสถ |
โบสถ์ ตัดศัพท์จาก อุโบสถ |
ป
ปทีป |
ประทีป โคม ตะเกียง ดวงไฟ |
ประ |
พรม |
ประกายพรึก |
ดาวดวงหนึ่งขึ้นเวลาใกล้รุ่ง |
ประงอน |
งอน ชดช้อย เติม ประ หน้าศัพท์เช่นเดียวกับคำว่า จวบ เป็น ประจวบ สบ เป็น ประสบ |
ประทิ่น |
หอม เครื่องหอม |
ประเทิง |
บันเทิง รื่นเริง ยินดี |
ประเทิด |
เทิด ชูไว้ ยกไว้ เติม ประ หน้าศัพท์เป็น ประเทิด |
ประเล่ห์ |
เหมือน ประหนึ่ง |
ประสาธน์ |
ทำให้สำเร็จ |
ประหวัด |
หวนคิดถึง |
ปรถพิน ปรัถพิน |
แผ่นดิน |
ปริตยาค |
บริจาค การให้ การสละ |
ปริยาย |
แบบอย่าง แนวทาง |
ปราง |
แก้ม |
ปฤษฎางค์ |
หลัง เบื้องหลัง ปฤษฎ + องค์ |
ปละ |
ละทิ้ง ปล่อย |
ปลง |
เอาลง |
ปลานนท์ |
ชื่อปลาใหญ่ชนิดหนึ่งในไตรภูมิ |
ปล้ำ |
พยายามอย่างเต็มกำลัง |
ปลี้ |
ว่าง มักใช้คู่กับคำว่า เปล่า |
ป่าง |
ปาง เมื่อ ขณะเมื่อ |
ปาต |
ตก |
ปิ้ม |
เกือบจะ จวนจะ |
โป่ง |
ผีจำพวกหนึ่งอยู่ตามดินโป่งในป่า |
ผ
ผลู |
ทาง |
ผอืด |
กระอืด ร่ำไห้ ในที่นี้แปลงศัพท์เป็น ผอืด เพื่อเล่นเสียงสัมผัสในกับ ผโอน ซึ่งอยู่ข้างหน้า |
ผโอน |
น้อง เขมรใช้ ผอูน แต่ออกเสียงเป็น ผโอน |
เผด็จ |
ตัด ทำให้ขาด |
เผดิม |
เริ่มต้น |
เผือด |
สลด จางลง |
ฝ
เฝือ |
ยุ่งเหยิง เรื้อ |
พ
พน พนานต์ |
ป่า |
พรู |
กรูกันไป เคลื่อนไหวไปพร้อมๆ กันจำนวนมาก |
พฤทธ |
ผู้ใหญ่ ผู้เฒ่า |
พ่วย |
ผ้าผวย ผ้าห่มนอน |
พันตา |
พระอินทร์ แปลศัพท์จาก สหัสนัยน์ |
พากย์ |
ถ้อยคำ คำพูด |
พาย |
ลม จากศัพท์ วาย |
พาระโดก |
โพระดก นกชนิดหนึ่ง |
พาหา |
แขน |
พาเหียร |
ภายนอก ข้างนอก |
พาฬ พาฬ์ |
สัตว์ร้าย พาฬพยัคฆ์ สัตว์ร้ายได้แก่ เสือ |
พาฬมฤค |
สัตว์ร้าย สัตว์ที่กินเนื้อเป็นอาหาร |
พิถาร |
กว้างขวาง มากมาย ตัดศัพท์จาก วิตถาร |
พิถี |
วิถี หนทาง |
พิปลาป |
วิปลาป พร่ำเพ้อ รำพันถึง |
พิพิธ |
ต่างๆ |
พิโยค |
พลัดพราก จากไป |
พิริยภาพ |
ความเพียร ความองอาจ |
พิลาป |
ครํ่าครวญ รำพัน |
พิหค |
วิหค ผู้ไปในท้องฟ้า หมายถึง นก |
พุทธวลัญชา |
เครื่องหมายของพระพุทธเจ้า พุทธ (พระพุทธเจ้า) + วลัญช (เครื่องหมาย) ในที่นี้หมายถึงรอยพระพุทธบาท |
พู้น |
โน้น โพ้น ในที่นี้ใช้ในความหมายว่า พ้น เกิน |
เพ็ญ |
เต็ม |
เพรง |
ก่อน ปางก่อน |
เพท |
เวท มนตร์ |
เพหา |
เวหา ท้องฟ้า |
เพิก |
ถอนออก เปิดออก |
โพยม |
ท้องฟ้า |
ไพชยันต |
เวชยันต เป็นชื่อวิมานและชื่อรถทรงของพระอินทร์ ในที่นี้หมายถึง รถของพระอาทิตย์ |
ไพรุบัติ |
น่าจะตัดศัพท์จาก ไพรู (งาม รุ่งเรือง) + อุบัติ (เกิดขึ้น มีขึ้น) |
ไพหารุโบสถ |
โบสถ์วิหาร ไพหาร + อุโบสถ |
ฟ
ฟื้น |
พลิกกลับขึ้นมา |
เฟือน |
เลือน ฟั่นเฟือน |
ภ
ภักษ์ |
อาหาร |
ภินทนา |
แตกออก ทำลาย |
ภิวันท์ ภิวาท |
การกราบ การไหว้ ตัดศัพท์จาก อภิวันท์ อภิวาท |
ภูวนาถ |
ที่พึ่งของแผ่นดิน หมายถึง พระราชา |
ม
มนินทรีย์ |
รู้สึกได้ด้วยใจ มน (ใจ) + อินทรีย์ (ความรู้สึก) |
มยุเรศ |
นกยูง |
มรรคันดร |
ระหว่างทาง มรรค (ทาง) + อันตร (ระหว่าง) |
มรรคาคม |
ไปตามทาง มรรค (ทาง) + อาคม (ไป) |
มลัก |
เห็น |
มลาว |
ลาว |
มหินทราธิคุณ |
คุณอันยิ่งใหญ่ของพระมหากษัตริย์ มหา + อินทร + อธิ + คุณ |
มอด |
ดับ สิ้น ตาย |
ม่อย |
เป็นทุกข์ อยู่ในอาการครึ่งหลับครึ่งตื่น |
มาโนช |
เกิดจากใจ หมายถึง ความรัก |
มาโนชญ์ |
งามเป็นที่พอใจ |
มารุต |
ลม |
มาเลิศ มาเลศ |
พวงดอกไม้ มาลา + _ิ ศ (เข้าลิลิต) |
มารค |
ทาง หนทาง |
ม่าห์ |
ผี ปีศาจ |
มาพัก |
ประรำพิธี โรงพิธี |
มินมางส์ |
เนื้อปลา มีน (ปลา) + มางส (เนื้อ) |
เมฆิน |
เมฆ มีเมฆ |
เมธ |
ความรอบรู้ ความฉลาด ในที่นี้หมายถึง นักปราชญ์ |
เมิล |
ดู มอง |
แมก |
คำนี้ในภาษาเขมรแปลว่า กิ่ง เช่นแมกเฌอ หมายถึง กิ่งไม้ ในที่นี้หมายถึง แฝงอยู่ บังอยู่ |
เมื้อ |
ครั้ง ขณะ เมื่อ |
โมกข์ |
ความหลุดพ้น |
ย
ยั่น |
กลัว เกรง ครั่นคร้าม |
ยาตร |
เดิน |
ยุคล ยุคล์ |
คู่ ทั้งสอง |
ยุพนารี |
หญิงผู้อ่อนเยาว์ สาวรุ่น |
ยุรยาตร |
เดินไปอย่างงาม ตัดศัพท์จาก มยุรยาตร |
ยูร |
คำนี้ในภาษาเขมรแปลว่า นาน ไกล |
เยาเยา |
เหย่าเหย่า อาการเดินอย่างรีบร้อน |
เยีย |
ทำ |
ไย้ |
ย้าย เปลี่ยนที่ |
ร
รจนรุจิต |
ตกแต่งแล้วอย่างงาม รจน (แต่ง) + รุจิ (งาม รุ่งเรือง) + ต (แล้ว) |
รวก |
ไม้ไผ่ชนิดหนึ่ง |
รพิศ รวิ |
รวิ รวี ดวงอาทิตย์ รพิ + ศ (เข้าลิลิต) |
รหัส |
ความลับ ในที่นี้หมายถึง เข้าใจ ชำนาญในการใช้เกวียน |
ระลวง ระลุง |
เป็นทุกข์ถึง ห่วงถึง |
ระเหิด |
สูง พ้น |
ระหก |
ด้นดั้นไปด้วยความลำบาก ตัดจากศัพท์ ระหกระเหิน |
รัช |
ความเป็นพระราชา |
รัชนีกร |
ดวงจันทร์ รัชนี (เวลากลางคืน) + กร (มือ ผู้กระทำ) |
รัน |
ตี |
ราค |
ความกำหนัดยินดี |
ริปู |
ฝ่ายตรงข้าม ข้าศึก |
รื้อ |
เรื้อ รกร้าง |
รุกข์ |
ต้นไม้ |
เรณู |
ละออง ละอองเกสรดอกไม้ |
เริ้ม |
เริ่ม ตั้งต้น แรกทำ |
เริศ |
เริศร้าง ละเลย ห่างเหิน |
เรียด |
เรียงรายเป็นแถว |
โรจี |
รุจี รูจี ความงาม ความรุ่งเรือง |
โรม |
เส้นขน |
ฤ
ฤแด |
ฤดี ใจ |
ล
ลดา |
ไม้เลื้อย เถาเครือ |
ลาง |
เครื่องหมายบอกเหตุร้ายหรือดี |
ลาชุตม์ |
ข้าวตอก ลาช (ข้าวตอก) + อุตม (สูงสุด) หมายถึง ข้าวตอกที่ใช้เป็นเครื่องบูชา |
ลาญ |
แหลก ทำลาย |
ลายลักษณ |
ในที่นี้หมายถึง ลายลักษณ์ รูปมงคล ๑๐๘ ที่ปรากฏในรอยพระพุทธบาท |
ลำโหก |
โหก ระหว่าง โงกหลับ |
ลี |
ไป |
ลุ้ง |
ภาชนะใส่ของชนิดหนึ่งมีฝาปิด |
เลอ |
เหนือ ข้างบน |
เลา |
พอเป็นเค้า ในที่นี้น่าจะหมายถึง เล่า ที่ใช้ในความหมายว่าทำซ้ำๆ เช่น บอกแล้วบอกเล่า |
โล้ |
วิธีแจวเรืออย่างหนึ่ง |
โลกุตมางค |
องค์ที่สูงสุดในโลก ในที่นี้หมายถึง พระรัตนตรัย |
ฦ
ฦๅ |
ลือ เลื่องลือ |
ว
วรรณโรค |
โรคฝีในท้อง |
วลัญชบาท |
รอยเท้า ในที่นี้หมายถึง รอยพระพุทธบาท |
วลีพฤกษ์ |
แถวไม้ ทิวไม้ |
วัดทองปุ |
หมายถึง วัดตองปุ นอกเกาะเมืองพระนครศรีอยุธยา |
วันทนา |
การเคารพ กราบไหว้ |
วัส |
น่าจะมาจาก วสฺ ในภาษาสันสกฤตที่แปลว่า อยู่ อาศัยอยู่ |
วาก |
เปล่า ว้าเหว่ หาย |
วาโย |
ลม |
วาเรศ |
น้ำ วาริ + ศ (เข้าลิลิต) |
วาส |
การอยู่ ที่อยู่ |
วิทยาธเรนทร์ |
ผู้เป็นใหญ่ในหมู่วิทยาธร วิทยาธร + อินทร์ |
วิวิธมาลี |
โคลงดั้นอย่างหนึ่ง |
เวหาศ |
ท้องฟ้า เวหา + ศ (เข้าลิลิต) |
ศ
ศราพก |
สาวก ศิษย์ ผู้สดับคำสอน |
ศรีอโยทธยา |
ศรีอยุธยา ในที่นี้หมายรวมถึงกรุงรัตนโกสินทร์และราชอาณาจักรสยาม |
ศศิ |
กระต่าย ในที่นี้หมายถึง พระจันทร์ ตัดศัพท์จาก ศศิธร |
ศัพท ศัพท์ |
เสียง |
ศิขรินทร์ |
จอมเขา เขาใหญ่ ศิขร + อินทร์ |
ศีรวรุตมงค |
ส่วนที่สูงสุดของศีรษะคือ กระหม่อม |
ศีรุตมเพฐน์ |
กระหม่อม ส่วนสูงที่สุดของศีรษะ ศีร (หัว) + อุตม (สูงสุด) + เวฐน (ผ้าโพก) |
ส
สกนธ์ |
ร่างกาย ส่วนของร่างกาย |
สการ |
เคารพบูชา ตัดศัพท์จาก สักการ |
สกุณ สกุณ สกุณี |
นก |
สกูล |
โรงเรียน จากศัพท์ School ในภาษาอังกฤษ |
สถล |
บก ทางบก |
สนัด |
ถนัด สันทัด มั่นเหมาะ |
สะพรัก |
พร้อม |
สมพาส |
การอยู่ร่วม |
สมภพ |
การเกิด |
สมภาร |
บุญที่สร้างสมไว้ |
สยุ่น |
อ่อนนุ่มคืนตัวได้ |
สฤทธิ |
สิทธิ ความสำเร็จ |
สฤษฎิ์ สฤษดิ์ |
การสร้าง การทำ |
สลา |
หมาก |
สลึก |
ใบ แผ่น |
สวาดิ |
รักใคร่ ยินดี |
สะทึก |
อาการใจเต้น |
สังกาศ |
เปรียบเหมือน คล้าย |
สันโดษ |
ในที่นี้น่าจะมีความหมายว่า โดดเดี่ยว ลำพัง |
สาคเรศ |
แม่น้ำ ห้วงน้ำ |
สานต์ |
สันต์ เงียบ สงบ |
สารณีย์ |
สาราณีย เป็นที่ตั้งแห่งความระลึกถึง |
สาเรศ |
สาร ถ้อยคำ เนื้อความ |
สาโรช |
เกิดแต่สระ หมายถึง บัว |
ส่ำ |
หมู่ เหล่า |
สำเหนียก |
จดจำ กำหนด |
สิบหกชั้นฟ้า |
โสฬสพรหม หรือรูปภูมิพรหม ๑๖ ชั้น |
สุคนธ์ สุคันธ์ |
กลิ่นหอม |
สุโนก |
นก |
สุนทโรดม |
งามยิ่ง ดียิ่ง สุนทร + อุดม |
สุพรรณมาลย์ |
ดอกไม้ทอง |
สุร |
เสียง |
สุรกาย |
สัตว์พวกหนึ่งในอบายภูมิ ในที่นี้ตัดศัพท์จาก อสุรกาย |
สุริเยนทรบท |
ดวงอาทิตย์เคลื่อนไป |
สุริเยศ สูริย์ |
ดวงอาทิตย์ |
เสก |
เฉก เหมือน ประดุจ |
เสขร |
ภูเขา |
เสนาะ |
วังเวงใจ สลดใจ |
เสาวณิต |
สดับแล้ว ฟังแล้ว |
แสร้ |
เซ็งแซ่ อื้ออึง |
แสงสหัส |
ดวงอาทิตย์ แปลงศัพท์จาก สหัสสรังสี |
ห
หก |
ผันกลับไปมา |
หบ |
หุบ ระหว่าง ช่อง |
หลาว |
ไม้เสี้ยมแหลมเป็นอาวุธสำหรับแทง |
หิโม |
หิม ความหนาว ในที่นี้หมายถึง น้ำค้าง |
หื่น |
ทะยานอยาก เหิมใจ |
เหมุทก |
น้ำค้าง เหม + อุทก |
เหิน |
ห่าง ไกล |
เหน่อ |
ห่างไป เพี้ยนไป |
เหนอะ |
เหนอะหนะ |
เหลินเหล้อ |
เลินเล่อ ไม่ระวัง ไม่รอบคอบ ในที่นี้ต้องการรูปวรรณยุกต์โท |
แห |
ห่าง |
แหน |
ระวัง หวง |
โหก |
ระหว่าง โงกหลับ |
โหยหน |
โหยหวน คร่ำครวญถึงตลอดเวลา |
ไห้ |
ร้องไห้ |
อ
อกนิษฐ์ |
รูปภูมิพรหมชั้นสูงสุดใน ๑๖ ชั้น |
อธิษฐานุเทศ |
ชี้แจงด้วยการตั้งจิตปรารถนา อธิษฐาน + อุเทศ |
อธึก |
ยิ่ง มาก |
อนุสร์ |
ความคิดคำนึงถึง |
อมรเมศ |
เทวดา |
อมิตร |
ศัตรู ฝ่ายตรงข้าม |
อริยสงฆ์ |
สงฆ์ผู้บรรลุภูมิธรรมเป็นพระอริยบุคคล |
อวย |
ให้ |
อโยธย์ |
อยุธยา |
อสงไขย |
นับไม่ได้ นับไม่ถ้วน |
อัตถ์ |
เนื้อความ ความประสงค์ |
อัษฎาริย |
พระอริยบุคคล ๘ จำพวก คือ โสดาปัตติมรรค โสดาปัตติผล สกิทาคามิมรรค สกิทาคามิผล อนาคามิมรรค อนาคามิผล อรหัตมรรค และอรหัตผล |
อัษฎงคเพไนย |
ผู้ควรได้รับการสั่งสอน อันได้แก่พระอริยบุคคล ๘ จำพวก อัษฎา + องค์ + เวไนย |
อัสดง อัสดงค์ |
ตกไป เช่น อาทิตย์อัสดง หมายถึง ดวงอาทิตย์ตก |
อัสสุธาไร |
น้ำตา |
อางขนาง |
ขวยเขิน อายใจ |
อาตม |
ตนเอง ตัวเอง |
อาธวา |
ทุกข์ ลำบาก เป็นทุกข์เพราะการพลัดพราก |
อาภา |
รัศมี แสง |
อารญ |
อารัญ ป่า |
อาลิงค |
กอด โอบกอด |
อาสูร |
เอ็นดู สงสาร |
อิพภ์ |
อิพภ มั่งคั่ง มีเป็นจำนวนมาก |
อิศวเรศ |
ผู้เป็นใหญ่ อิศวร + _ิ ศ |
อุโฆษ |
กึกก้อง |
อุณรุท |
ตัวเอกในละครเรื่องอุณรุท |
อุทก |
น้ำ |
อุเทศ |
การชี้แจง การแนะนำ |
อุรภาค |
อก หน้าอก |
เอกา เอ้กา |
โดดเดี่ยว ลำพัง |
เอมโอช |
รสอร่อย รสหวาน |
เอาทาร |
สูงส่ง ยิ่งใหญ่ |
แอก |
ไม้ที่วางพาดบนคอวัวหรือควายเทียมคู่ให้ลากเกวียน |
โอฆ |
ห้วง |
โอฆีย์คต |
การไปถึงฝั่งที่พ้นจากโอฆสงสาร คือ พ้นจากการเวียนว่ายตายเกิด |
โอฬาริก |
ใหญ่โตยิ่ง |