คำอธิบายศัพท์

ล้อเกวียน ส่วนรอบนอกสุดของล้อ

ตรม ความทุกข์ความระทม เดือดร้อนใจ

กอด โอบกอด
ทอดทวัดทวัยกร กรรดึก (สป. ๑๔๔)

ข้อน ตี ทุบ แผลงจาก กระศก
สะอื้นอัดอุรกรรศก สังเวช ตนแฮ (สป. ๔)
หมายถึง สะอึกสะอื้นเอามือทุบอก

ปรารถนา ร้อนรนด้วยความปรารถนา แผลงจาก กระหาย

โหย คร่ำครวญถวิลหา แผลงจาก กระโหย

แสดงกิริยาเลียบเคียงในลักษณะชู้สาว
ปานนี้จักกรีดก้อย กรอใคร เล่านา (วร.๑๔๑)

ตรอม ตรมใจ ระทมใจ

แป้งผสมเครื่องหอม เช่น ผงไม้จันทน์เนื้อไม้หอม ใช้สำหรับทาหรือเจิม

แผงเย็บด้วยใบจาก หรือใบเตย มักใช้ทำเป็นฝาเรือน เครื่องผูก

โซเซ ทรงตัวไม่อยู่ เอนไปเอนมา

ชื่อหมู่บ้านแห่งหนึ่งในเขตจังหวัดพระนครศรีอยุธยา

อาย ขวยเขิน

กระเดื่อง หมางใจ กระดากใจ

น่าจะมาจาก ได ในคำเขมรแปลว่า มือ เติม กระ หน้าศัพท์เป็น กระได
ก่ายกระไดแดกำ เริบชู้ (สป. ๑๖๒)
หมายถึง เอามือก่ายหน้าผากคิดถึงคู่รัก

พนมมือ ทำมือทั้งสองให้ชิดกันเป็นพุ่มเหมือนดอกบัว

น้ำ มาจาก สินธุ สินธุ์ เติม กระ หน้าศัพท์เป็น กระสินธุ์

กำเริบ

กระโหยกระหน คระโหยคระหน กระวนกระวาย เดือนร้อนถวิลหา

กราบ หมอบลง หมอบก้มศีรษะลง

กระทำแล้วด้วยกาย มาจาก กฤษฎา + องค์

ไม้เนื้อหอมอย่างหนึ่ง

ร่วมใจ กลอย (ร่วม) + แด (ใจ)

ดูดเอาเลือด หรือลมออก

ป่า ดง

ความปรารถนา ในที่นี้ใช้ในความหมายเดียวกับ กำหนัด
คือ ความคิดถึง กระวนกระวายด้วยความรัก

ร้อน ความร้อน ในที่นี้หมายถึง ความทุกข์

น่าสงสาร น่าเอ็นดู

โศกเศร้า สลดใจ

ร้องไห้ โศกเสียใจ

คนครึ่งสัตว์ มีหลายลักษณะ เช่น ท่อนบนเป็นมนุษย์ ท่อนล่างเป็นนก ท่อนบนเป็นมนุษย์ ท่อนล่างเป็นกวาง ฯลฯ ถ้าเป็นเพศหญิงเรียกว่า กินรี

จระเข้

กิเลส สิ่งที่ทำให้จิตใจเศร้าหมอง

บางที เผื่อว่า เกรงว่า

ก้าว ล่วงไป เลยไป
พอสุริยอัสดงเก้า ล่วงฟ้าฟากโพยม (วร. ๕๙)

เกียรติ ความสรรเสริญ

กล้า แข็ง
ทั่วส่ำด้าวดัสกร แก่นแกล้ว (วร. ๑๑)

แก้ว ๙ ประการ หรือเนาวรัตน์ ได้แก่ เพชร ทับทิม มรกต บุษราคัม โกเมน นิล มุกดา เพทาย และไพฑูรย์ 

นกดุเหว่า นกกาเหว่า

นกกระเรียน

จวนจะพัง ใกล้จะพัง ร้าง
ดูกระโซกระเซกั้น เก่าแล้วโกรงเกรง (วร. ๔๐)

สวรรค์

ขจบ น่าจะมาจาก จบ หมายถึง ตลอด ทั้งหมดทั้งสิ้น แปลงเป็น ขจบ เพื่อเล่นเสียงคู่กับ ขจร แปลว่า ฟุ้งกระจาย ขจบขจร หมายถึง ฟุ้งกระจายไปโดยทั่ว

หมอนข้าง

ขวยเขิน กระดากอาย

เป็นสำนวนมีความหมายว่า คิดจะเชยชมในยามที่ขาดแคลน
อยากเข้าขบกลอยมัน มาตก ยากนา (สป. ๑๘๙)

เสือ

ใฝ่หา ขวนขวาย

ส่วน บริเวณ

ใส่กลอนประตู หรือหน้าต่าง
ประตูช่วยขัดกลอน กล่อมนุช ด้วยนา (วร. ๑๔๓)

ขัตติย (กษัตริย์) + อาดูร (เดือนร้อนทั้งกายและใจ)
เดชเดชขัตติยาดูร ดับร้อน (วร. ๑๔)
หมายถึง ขออำนาจแห่งองค์พระมหากษัตริย์จงขจัดความเดือดร้อนทั้งหลาย

ในที่นี้หมายถึง คาง ไม้ยืนต้นชนิดหนึ่ง
เดิมมีต้นข่างข้า คบสุด สูงแฮ (วร. ๑๒๓)

ในท้องฟ้า จากศัพท์ ข (ท้องฟ้า) ลงวิภัตติที่ ๗ เป็น เข
สิ้นสูริย์ศศิเฟี้ยม แฝงเข (สป. ๑๙๑)

เขยื้อน เลื่อนไปเคลื่อนไปในที่นี้ต้องการรูปวรรณยุกต์เอกตามบังคับของโคลงสี่สุภาพ

ขุนเขา ภูเขาใหญ่

สูง ที่ดอน

ดวงจันทร์

เปิดออก สว่าง

ช้างที่เป็นใหญ่ประเสริฐกว่าช้างทั้งทลาย
คช (ช้าง) + วร (ประเสริฐ) + อินทร (เป็นใหญ่)

คนธรรพ์ ชาวสวรรค์พวกหนึ่งอยู่ในชั้นจาตุมหาราชิกา มีความชำนาญในการดนตรีและขับร้อง

คำรามกึกก้อง

ครรไล ไป

ส่งเสียงคำราม

ครึ้ม ร่มเย็น มืดมัว ในที่นี้ต้องการรูปวรรณยุกต์เอก
บงแต่ใบไม้ครื้น ครึ่มต้นเต็มไพร (วร. ๙๗)

ใช้ปลายไม้ข้างหนึ่งคานภาชนะ เช่น กระบุง หรือตระกร้าไว้ข้างหลัง
แม่ค้าต่างค้าขาย คอนเร่ (สป. ๑๑๔)

คณ หมู่ พวก ประชุม
ควรสัตว์จักคัณหา อนุสร์ แน่แฮ (วร. ๖)

งัดขึ้น
ผดุงพุทธศาสน์คํ้า คัดขึ้นควรชม (วร. ๕)

คุง นาน ตลอดไป

คุณ + อุตม + โอฬาร คุณอันสูงสุดและใหญ่ยิ่ง

คุณ + อุดม คุณอันสูงอุด

ค (ไป ไปถึง) + อุดร (เหนือ) ขึ้นไปเหนือกิ่ง
ขึ้นตลอดเสมอคุดร์ คบกิ่ง นั้นพ่อ (วร. ๑๒๓)

คอย รออยู่

คล้าย เหมือน
ชะนีกับอกเรียมร้าง รักไคล้เช่นกัน (วร. ๖๗)

ฆ่า ทำให้ตาย
เณรเอยเสือฆาตคั้น     จำตาย (วร. ๑๑๕)

จมูก

ปิด ไม่เปิดเผย

เหมือน
ช่อฟ้าประงอนงาม เงื่อนส่าย เฟื้อยแฮ (สป. ๓๐)

ชั้นเชิง แยบคาย

ประคับประคอง พยุงไว้

จร (ไป) + อันต (สุด ที่สุด) จรนต์ ผู้เดินทางอยู่หลังสุด ในที่นี้หมายถึง เพื่อนร่วมทาง
พร้อมพวกจรนต์จรา รีบเต้า (วร. ๕๙)

พบ ประสบ

สัตว์สี่เท้า

ความดีสี่ประการ ในที่นี้หมายถึง จตุรพิธพร คือ อายุ วรรณะ สุขะ พละ

วันฤกษ์ดีในตำราโหราศาสตร์ ได้แก่ วันจันทร์ที่ตรงกับขึ้นหรือแรมสามคํ่า เรียกว่า วันจันทร์ตรี ถือเป็นวันอมฤตโชค

จาตุร (สี่) + พักตร์ (หน้า) หมายถึง พระพรหม

ช้านาน ยั่งยืน

เป็นผงละเอียด ในที่นี้หมายถึง ผงทองละเอียดอันเป็นทิพย์
ผ่องยิ่งมาศแมนจุณ ผจงเปรียบ ปานฤๅ (สป. ๔๕)

ตัด ฝาน

ช้านาน ยั่งยืน แผลงจาก จิร

ระคน ปน

แจ่ม กระจ่างชัดเจน

ไกล บางครั้งแผลงเป็น จำงาย

กลิ่นหอม ของหอม

แผ่นดิน

ฉมา (แผ่นดิน) + อินท (เป็นใหญ่ ผู้เป็นใหญ่) ผู้เป็นใหญ่ในแผ่นดิน

แผ่นดิน โลก

ครึ้ม มืดมัว

น้ำค้าง
บุปผชาติชลค้างต้อง ต่างสุคนธ์ (สป. ๑๗๓)

ไช แทงเข้าไป

ชอุ่ม มืดมัว ในที่นี้ตัองการให้เป็นรูปวรรณยุกต์โท
มวลเมฆขมุกขมัว หมอกชอุ้ม (วร. ๖๕)

ป่ารก ป่าทึบ

น่าจะมาจาก ชำนาญ แปลงเป็น ชำเนียน เพื่อให้รับสัมผัสกับบาทต้น
เทียมกระบือชำเนียน แนบขู้ (วร. ๒๓)

ชีวิต

ตัดมาจาก อัญชลิต แปลว่า ไหว้แล้ว ประนมมือขึ้นแล้ว

ภาชนะสำหรับใส่หมากพลู

เซไป คอตก

เสี้ยน เนื้อไม้ที่แตกเป็นเส้นเล็ก ๆ ปลายแหลม ในที่นี้ต้องการรูปวรรณยุกต์โท

เงียบเชียบ สงัด

เฟี้ยม ฝาที่ทำเป็นแผ่นๆ สำหรับกั้นเรือนเปิดออกได้
ฝากระจกเซี้ยมชั้น ฉากเขียน (สป. ๑๗๒)

ไม้ ต้นไม้

เริงราง เป็นชื่อตำบลหนึ่งในเขตจังหวัดสระบุรี

ขวาง กั้น

ศัตรู

ต้นไม้ เดิม (ต้น) เขมรออกเสียงเป็น ดาม

เกิดขึ้น มีขึ้น

ตำหนัก เรือนของเจ้านาย

ตำแหน่ง แห่ง ที่

ผู้มีญาณอันเลิศ ในที่นี้หมายถึง พระพุทธเจ้า

ความชื่นชม ความยินดี

อาดูร เดือดร้อน ทุกข์กายทุกข์ใจ

แตก ร้าว
เคียนด้วนใครเดาะต้น ตัดราน (สป. ๑๔๑)

ใจ

แดน ในที่นี้ต้องการรูปวรรณยุกต์เอก
จวนสุริยอัสดงดับ แด่นฟ้า (วร. ๕๔)

จาก จากไป เทียบการสร้างศัพท์ระหว่า ตยาค ในภาษาสันสกฤตเป็น จาค ในภาษาบาลี

ตะวัน ดวงอาทิตย์

ดรุณ เด็ก อ่อน
ตรวจตรุณนักเรียนการ กิจราช (สป. ๑๙๘)

งาม บางครั้งแผลงเป็น ดำรู

หญ้า

ตีร ฝั่ง ฝั่งนํ้า
ทองหลางรายเรียดตั้ง ตีรา รอบเอย (สป. ๙๓)

นํ้าตา มาจากคำภาษาเขมร ทึก (นํ้า) ออกเสียงเป็น ตึกพแนก (ตา)
สบจักษุเสกเตือน ตึกพเนก นองแฮ (วร. ๑๑๑)

ไป

ฝั่ง ฝั่งน้ำ แผลงจาก ตีร

น้ำ โตยเตียร หมายถึง ฝั่งนํ้า

นม

เป็นลำดับ เป็นหลั่นๆ

หมายถึง ถึก อันเป็นนามเดิมของหลวงธรรมาภิมณฑ์ (ถึก จิตรกถึก) ผู้ประพันธ์เรื่องนี้

รุ่งเรือง สูงศักดิ์

ที่ดอน ที่สูง

กางออก แหวกออก

ตะคุ่ม ฯ เห็นไม่ชัด
เห็นทงุ่มแพร้วแพร้ว พรั่งพราย (สป. ๗๑)

สัตว์สองเท้า

วัด ตวัดขึ้นไป แปลงศัพท์เป็น ทวัด เพื่อเล่นคำให้รับกับคำที่ตามมา
ทอดทวัดทวัยกร กรรดึก (สป. ๑๔๔)

ทั้งสอง จากศัพท์ ทวิ แปลงสระอิเป็น ย
ทวัยกร หมายถึง มือทั้งสอง

ตาทั้งสอง

นิ้วทั้งสิบ

ตัด ทำให้เป็นส่วนน้อย
แม่จักนับเดือนทอน ทุกคํ่า คืนเฮย (วร. ๗๒)

ฟัน

อสูรจำพวกหนึ่ง

เมีย ภรรยา ทาร (ภรรยา) + _ิ ศ (เข้าลิลิต)

ทิฆัมพร ท้องฟ้า
เชิงทิฆัมพร์เสกสี แสดย้อม (สป. ๖๕)

ทุม ต้นไม้

ต้นไม้ ทุม + _ิ ศ (เข้าลิลิต)

ดอกไม้ ตัดศัพท์จาก ทุมามาลย์

อ่อนแอ มีกำลังน้อย

ลำบาก ยาก ทุร + ศ (เข้าลิลิต)

ไป

อาการสั่น

อสูรจำพวกหนึ่ง

สอง ทั้งสอง
โททุกข์โทซ้ำช้ำ ชอกใจ (สป. ๑๒)

ผู้เป็นใหญ่ในแผ่นดิน พระเจ้าแผ่นดิน

ชี้ทางธรรม ธรรม + อุเทศ

ธรรมที่สูงขึ้น ธรรม + อุทัย

โลก แผ่นดิน

ผู้เป็นใหญ่ ตัดศัพท์จาก อธิปัติ

ความยินดี การยินดี

ทองเนื้อเก้า เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า นพคุณเก้าน้ำ

นรบพิตร ใช้ในความหมายว่า พระองค์เป็นใหญ่ในหมู่มนุษย์

นที นํ้า

ทอดแขนให้อ่อนงาม

สะดือ หน้าห้อง นาภิ + ศ (เข้าลิลิต)

หลับ นอน

อยู่

มองดู แลดู

เท้าความถึง
บ่งบงจันทร์ใช่หน้า นวลจันทร์ พี่เฮย (วร. ๒๐๓)

ละอองบาท บงกช แปลตามรูปศัพท์ว่าเกิดแต่โคลน หมายถึงดอกบัว ในที่นี้ใช้ในความหมายว่าพระบาทของพระมหากษัตริย์

บัง
โอจวนสุริเยศเยื้อง ยาตรบด บ่ายแฮ (วร. ๒๒)

ภพอื่น โลกอื่น

ที่นอน เครื่องปูลาด

ประจวบ พบ ปะ ประสบ

ใบ ใบไม้

ก่อน เบื้องต้น
โทมทุกข์ฉุกเฉินบรรพ์ บอกบ้าง (สป. ๑๘๐)

บรรพต ภูเขา

สิ่งที่ทำให้เกิดความยินดี ใช้ในความหมายว่า หญิงที่รัก
อร ภาษาเขมรแปลว่า ยินดี เติม บํ หน้าศัพท์เป็น บํอร ไทยใช้ว่า บังอร

เกิดขึ้น มีขึ้น

ใบไม้

ปราศจาก ไม่มี จากไป

ขุมทรัพย์คือบุญ

ดอกไม้

แต่กาลก่อน

เปิด

หันไป

เมืองที่ยิ่งใหญ่ โบร (บุร) + อินทร์

โบสถ์ ตัดศัพท์จาก อุโบสถ

ประทีป โคม ตะเกียง ดวงไฟ

พรม
อำนาจรัชละอองปราย ประเกล้า (สป. ๑๐๘)

ดาวดวงหนึ่งขึ้นเวลาใกล้รุ่ง
พรึก เป็นคำเขมรแปลว่า เช้า ใกล้รุ่ง

งอน ชดช้อย เติม ประ หน้าศัพท์เช่นเดียวกับคำว่า จวบ เป็น ประจวบ สบ เป็น ประสบ

หอม เครื่องหอม

บันเทิง รื่นเริง ยินดี

เทิด ชูไว้ ยกไว้ เติม ประ หน้าศัพท์เป็น ประเทิด

เหมือน ประหนึ่ง

ทำให้สำเร็จ
มีประสาธน์จิตสนอง นอบเกล้า (วร. ๒๑๖)

หวนคิดถึง

แผ่นดิน

บริจาค การให้ การสละ

แบบอย่าง แนวทาง

แก้ม

หลัง เบื้องหลัง ปฤษฎ + องค์

ละทิ้ง ปล่อย
คาบนี้เรียมปละเปลื้อง ปลิดใจ มาเอย (วร. ๑๙๓)

เอาลง

ชื่อปลาใหญ่ชนิดหนึ่งในไตรภูมิ

พยายามอย่างเต็มกำลัง

ว่าง มักใช้คู่กับคำว่า เปล่า
ละนุชนิทรบ้านปลี้ เปล่าทรง (สป. ๑๗๖)

ปาง เมื่อ ขณะเมื่อ

ตก
สุริยจากโลกไป ปาตกลับ คืนแฮ (วร. ๖๑)

เกือบจะ จวนจะ

ผีจำพวกหนึ่งอยู่ตามดินโป่งในป่า
โป่งกู่เสนาะก้อง โกลา (วร. ๑๖๘)

ทาง

กระอืด ร่ำไห้ ในที่นี้แปลงศัพท์เป็น ผอืด เพื่อเล่นเสียงสัมผัสในกับ ผโอน ซึ่งอยู่ข้างหน้า
โอบผโอนผอืดสม สั่งห้อง (สป.๖)

น้อง เขมรใช้ ผอูน แต่ออกเสียงเป็น ผโอน

ตัด ทำให้ขาด

เริ่มต้น

สลด จางลง

ยุ่งเหยิง เรื้อ
ทรวงพี่ฟกเฝือยาม ตยากเจ้า (สป. ๑๒๑)

ป่า

กรูกันไป เคลื่อนไหวไปพร้อมๆ กันจำนวนมาก

ผู้ใหญ่ ผู้เฒ่า

ผ้าผวย ผ้าห่มนอน
หนาวจะห่มแต่ผ้า พ่วยมุ้งหมอนหนุน (วร. ๒๐๔)

พระอินทร์ แปลศัพท์จาก สหัสนัยน์

ถ้อยคำ คำพูด

ลม จากศัพท์ วาย

โพระดก นกชนิดหนึ่ง
กระตั้วกระเต็นพา ระโดกกู่ คู่เฮย (วร. ๕๑)

แขน

ภายนอก ข้างนอก

สัตว์ร้าย พาฬพยัคฆ์ สัตว์ร้ายได้แก่ เสือ

สัตว์ร้าย สัตว์ที่กินเนื้อเป็นอาหาร

กว้างขวาง มากมาย ตัดศัพท์จาก วิตถาร

วิถี หนทาง

วิปลาป พร่ำเพ้อ รำพันถึง

ต่างๆ
พิพิธรูปอันสฤษดิ์ สมภพ เพ็ญแฮ (วร. ๒๑๗)

พลัดพราก จากไป

ความเพียร ความองอาจ

ครํ่าครวญ รำพัน

วิหค ผู้ไปในท้องฟ้า หมายถึง นก

เครื่องหมายของพระพุทธเจ้า พุทธ (พระพุทธเจ้า) + วลัญช (เครื่องหมาย) ในที่นี้หมายถึงรอยพระพุทธบาท

โน้น โพ้น ในที่นี้ใช้ในความหมายว่า พ้น เกิน
สุขยิ่งสุขเพิ่มซ้อน สวัสดิพู้นพรรณนา (วร. ๑๔)

เต็ม

ก่อน ปางก่อน

เวท มนตร์

เวหา ท้องฟ้า

ถอนออก เปิดออก

ท้องฟ้า

เวชยันต เป็นชื่อวิมานและชื่อรถทรงของพระอินทร์ ในที่นี้หมายถึง รถของพระอาทิตย์
ไพชยันตสุริยลี ลับแล้ว (สป. ๑๙๐)

น่าจะตัดศัพท์จาก ไพรู (งาม รุ่งเรือง) + อุบัติ (เกิดขึ้น มีขึ้น)
เผด็จไพรุบัติพา เหียรห่าง ยิ่งแฮ (วร. ๘๔)

โบสถ์วิหาร ไพหาร + อุโบสถ

พลิกกลับขึ้นมา

เลือน ฟั่นเฟือน

อาหาร

แตกออก ทำลาย

การกราบ การไหว้ ตัดศัพท์จาก อภิวันท์ อภิวาท

ที่พึ่งของแผ่นดิน หมายถึง พระราชา

รู้สึกได้ด้วยใจ มน (ใจ) + อินทรีย์ (ความรู้สึก)

นกยูง

ระหว่างทาง มรรค (ทาง) + อันตร (ระหว่าง)

ไปตามทาง มรรค (ทาง) + อาคม (ไป)

เห็น

ลาว

คุณอันยิ่งใหญ่ของพระมหากษัตริย์ มหา + อินทร + อธิ + คุณ

ดับ สิ้น ตาย

เป็นทุกข์ อยู่ในอาการครึ่งหลับครึ่งตื่น

เกิดจากใจ หมายถึง ความรัก

งามเป็นที่พอใจ

ลม

 พวงดอกไม้ มาลา + _ิ ศ (เข้าลิลิต)

ทาง หนทาง

ผี ปีศาจ

ประรำพิธี โรงพิธี

เนื้อปลา มีน (ปลา) + มางส (เนื้อ)

เมฆ มีเมฆ

ความรอบรู้ ความฉลาด ในที่นี้หมายถึง นักปราชญ์
มวลกระวีหมู่เมธทั้ง ทวยหลาย (วร. ๒๕๐)

ดู มอง

คำนี้ในภาษาเขมรแปลว่า กิ่ง เช่นแมกเฌอ หมายถึง กิ่งไม้ ในที่นี้หมายถึง แฝงอยู่ บังอยู่
เคยแม่แมกม่านไข คอยพี่ (สป. ๕๐)

ครั้ง ขณะ เมื่อ
อกเอยอกจากเมื้อ ใดกลับ เล่านา (วร. ๑๗)

ความหลุดพ้น

กลัว เกรง ครั่นคร้าม

เดิน

คู่ ทั้งสอง

หญิงผู้อ่อนเยาว์ สาวรุ่น

เดินไปอย่างงาม ตัดศัพท์จาก มยุรยาตร

คำนี้ในภาษาเขมรแปลว่า นาน ไกล
เกรงโขมดจักพายูร ยั่วเหล้น (วร. ๕๕)

เหย่าเหย่า อาการเดินอย่างรีบร้อน
จำย่างยกเยาเยา ยาบย้าย (วร. ๙๓)

ทำ

ย้าย เปลี่ยนที่
ต้นตลาดรื้อไย้ อยู่ไหน (สป. ๕๔)

ตกแต่งแล้วอย่างงาม รจน (แต่ง) + รุจิ (งาม รุ่งเรือง) + ต (แล้ว)

ไม้ไผ่ชนิดหนึ่ง
หลาวรวกสิบแสนเท แทงอก พี่ฮา (วร. ๒๗)

รวิ รวี ดวงอาทิตย์ รพิ + ศ (เข้าลิลิต)

ความลับ ในที่นี้หมายถึง เข้าใจ ชำนาญในการใช้เกวียน
นายขับชำนาญรู้ รหัสใช้เชิงเกวียน (วร. ๒๕)

เป็นทุกข์ถึง ห่วงถึง

สูง พ้น
หัวหินระเหิดเหิน เห็นหาด เปล่าเฮย (สป. ๑๖๓)

ด้นดั้นไปด้วยความลำบาก ตัดจากศัพท์ ระหกระเหิน

ความเป็นพระราชา
อำนาจรัชละอองปราย ประเกล้า (สป. ๑๐๘)

ดวงจันทร์ รัชนี (เวลากลางคืน) + กร (มือ ผู้กระทำ)

ตี
แตดุจค้อนฆ้องซ้ำ ซัดรัน (สป. ๑๐๐)

ความกำหนัดยินดี

ฝ่ายตรงข้าม ข้าศึก

เรื้อ รกร้าง
สูงตลอดตลิ่งรา รุกข์เรื้อ (สป. ๑๖๖)

ต้นไม้

ละออง ละอองเกสรดอกไม้

เริ่ม ตั้งต้น แรกทำ
อร่อยเมื่อหิวเทิ้มเริ้ม รสมี (สป. ๑๘๙)

เริศร้าง ละเลย ห่างเหิน
นับเริศทุเรศหน ทางจาก (สป. ๓๘)

เรียงรายเป็นแถว
ทองหลางรายเรียดตั้ง ตีรา รอบเอย (สป. ๙๓)

รุจี รูจี ความงาม ความรุ่งเรือง

เส้นขน
แสยงสยดโรมสยอง เยือกสะท้าน (วร. ๑๖๗)

ฤดี ใจ
เรียมเดียวฤแดเขิน ขวยจิต (วร. ๔๙)

ไม้เลื้อย เถาเครือ

เครื่องหมายบอกเหตุร้ายหรือดี
แต่เดียวอยู่เรือนลาง เห็นเหตุ เลยแม่ (วร. ๔๔)

ข้าวตอก ลาช (ข้าวตอก) + อุตม (สูงสุด) หมายถึง ข้าวตอกที่ใช้เป็นเครื่องบูชา
มาเลศลาชุตม์พร้อม สะพรักถ้วนสิ่งสการ (วร. ๒๑๓)

แหลก ทำลาย

ในที่นี้หมายถึง ลายลักษณ์ รูปมงคล ๑๐๘ ที่ปรากฏในรอยพระพุทธบาท
ลายลักษณพิจิตร เจิดแจ้ง (วร. ๒๑๗)

โหก ระหว่าง โงกหลับ
กรรโหยลำโหกไห้ หวนถวิล (สป.๖)

ไป
แลตะลึงคุ้งเลี้ยว ลับลี (สป. ๘๔)

ภาชนะใส่ของชนิดหนึ่งมีฝาปิด
บ้านยางยางบ่วงลุ้ง รองหลุม (สป. ๑๗๔)
ลุ้ง ในที่นี้น่าจะหมายถึง ภาชนะสำหรับรองน้ำมันที่ได้จากต้นยาง

เหนือ ข้างบน

พอเป็นเค้า ในที่นี้น่าจะหมายถึง เล่า ที่ใช้ในความหมายว่าทำซ้ำๆ เช่น บอกแล้วบอกเล่า
เคยผจงกรเกยเลา ไหล่แล้ (สป. ๑๕๔)

วิธีแจวเรืออย่างหนึ่ง
เรือติดต้องลงลุย เลื่อนโล้ (สป. ๑๖๗)

องค์ที่สูงสุดในโลก ในที่นี้หมายถึง พระรัตนตรัย

ลือ เลื่องลือ

โรคฝีในท้อง

รอยเท้า ในที่นี้หมายถึง รอยพระพุทธบาท
เล็งวลัญชบาทเบื้อง บทมาลย์ (วร. ๒๑๕)

แถวไม้ ทิวไม้

หมายถึง วัดตองปุ นอกเกาะเมืองพระนครศรีอยุธยา

การเคารพ กราบไหว้

น่าจะมาจาก วสฺ ในภาษาสันสกฤตที่แปลว่า อยู่ อาศัยอยู่
อีกพาฬมฤคในพนา เวศวัส นี้ฤๅ (วร. ๑๖๑)

เปล่า ว้าเหว่ หาย
ยอต่อยออย่าเว้น วากไว้ระวังยอ (วร. ๑๘๔)

ลม

น้ำ วาริ + ศ (เข้าลิลิต)

การอยู่ ที่อยู่
นิทรร่วมภิรมย์หวัง วาสชู้ (วร. ๖๒)

ผู้เป็นใหญ่ในหมู่วิทยาธร วิทยาธร + อินทร์

โคลงดั้นอย่างหนึ่ง

ท้องฟ้า เวหา + ศ (เข้าลิลิต)

สาวก ศิษย์ ผู้สดับคำสอน

ศรีอยุธยา ในที่นี้หมายรวมถึงกรุงรัตนโกสินทร์และราชอาณาจักรสยาม

กระต่าย ในที่นี้หมายถึง พระจันทร์ ตัดศัพท์จาก ศศิธร

เสียง

จอมเขา เขาใหญ่ ศิขร + อินทร์

ส่วนที่สูงสุดของศีรษะคือ กระหม่อม
ศีร + วร + อุตม + องค์

กระหม่อม ส่วนสูงที่สุดของศีรษะ ศีร (หัว) + อุตม (สูงสุด) + เวฐน (ผ้าโพก)

ร่างกาย ส่วนของร่างกาย

เคารพบูชา ตัดศัพท์จาก สักการ

นก

โรงเรียน จากศัพท์  School ในภาษาอังกฤษ
ลาจากสกูลผัน กลับบ้าน (สป. ๑๙๙)

บก ทางบก

ถนัด สันทัด มั่นเหมาะ

พร้อม
ปวงเพื่อนสะพรักพร้อม พรูเดิน (วร. ๔๙)

การอยู่ร่วม

การเกิด

บุญที่สร้างสมไว้

อ่อนนุ่มคืนตัวได้
สองยอดสยุ่นยอน ยันอก อุ่นแม่ (สป. ๑๖๒)

สิทธิ ความสำเร็จ
ศรีสฤทธิสมภพ นบทศนัขชุลี (วร. ร่าย)

การสร้าง การทำ

หมาก

ใบ แผ่น
ตฤณชาติเฉกลน เพลิงสลด สลึกแฮ (วร. ๓๗)

รักใคร่ ยินดี

อาการใจเต้น

เปรียบเหมือน คล้าย

ในที่นี้น่าจะมีความหมายว่า โดดเดี่ยว ลำพัง
บ้านสฎางค์สันโดษโอ้ อกกรม (สป. ๑๔๙)

แม่น้ำ ห้วงน้ำ

สันต์ เงียบ สงบ

สาราณีย เป็นที่ตั้งแห่งความระลึกถึง
บำบวงพุทธบาทแสร้ สารณีย์ (วร. ๒๓๒)

สาร ถ้อยคำ เนื้อความ
จักสั่งสาเรศสร้อย สกุณี (สป. ๑๗๙)

เกิดแต่สระ หมายถึง บัว

หมู่ เหล่า

จดจำ กำหนด

โสฬสพรหม หรือรูปภูมิพรหม ๑๖ ชั้น

กลิ่นหอม

นก

งามยิ่ง ดียิ่ง สุนทร + อุดม

ดอกไม้ทอง

เสียง
อึงเอ็ดสุรคะนอง เพลงเกริ่น เกรียวแฮ (วร. ๑๙๘)

สัตว์พวกหนึ่งในอบายภูมิ ในที่นี้ตัดศัพท์จาก อสุรกาย

ดวงอาทิตย์เคลื่อนไป

ดวงอาทิตย์

เฉก เหมือน ประดุจ
บ่อเปี่ยมกระสินธุ์ใส เสกเนตร พี่นา (สป. ๑๒๒)
แผ่สุขเสกเทริดเกล้า ราษฎร์สิ้นแสนแกษม (วร. ๑๐)

ภูเขา

วังเวงใจ สลดใจ

สดับแล้ว ฟังแล้ว

เซ็งแซ่ อื้ออึง

ดวงอาทิตย์ แปลงศัพท์จาก สหัสสรังสี

ผันกลับไปมา
เกวียนก็มีกงหัน หกกลิ้ง (วร. ๒๖)

หุบ ระหว่าง ช่อง
พิจิตรประเจิดหาวหบ เห่อหล้า (วร. ๒๒๒)

ไม้เสี้ยมแหลมเป็นอาวุธสำหรับแทง

หิม ความหนาว ในที่นี้หมายถึง น้ำค้าง
เวหาศหิโมย้อย เยือกหญ้าเย็นสยอง (วร. ๒๐๖)

ทะยานอยาก เหิมใจ
ปรางประทิ่นเคยหอม หื่นห้อง (วร. ๑๓๑)

น้ำค้าง เหม + อุทก

ห่าง ไกล
เรียมเหินสวาทเจ้า จรไกล (สป. ๔๑)

ห่างไป เพี้ยนไป
ลมจะแผ่วผิวหนี เหน่อเนื้อ (สป. ๘๐)

เหนอะหนะ
ตรอมกระมลกรมหนอง เหนอะเนื้อ (สป. ๓๙)

เลินเล่อ ไม่ระวัง ไม่รอบคอบ ในที่นี้ต้องการรูปวรรณยุกต์โท
ใจอย่าเหลินเหล้อให้ ห่างคำ (สป. ๑๖๑)

ห่าง

ระวัง หวง
เหินห่างแหนด้วยน้อง หนึ่งเนา (สป. ๑๕)

ระหว่าง โงกหลับ
จะสะอื้นก้องห้อง โหกใจ (สป. ๔๗)

โหยหวน คร่ำครวญถึงตลอดเวลา

ร้องไห้

รูปภูมิพรหมชั้นสูงสุดใน ๑๖ ชั้น

ชี้แจงด้วยการตั้งจิตปรารถนา อธิษฐาน + อุเทศ

ยิ่ง มาก

ความคิดคำนึงถึง

เทวดา

ศัตรู ฝ่ายตรงข้าม

สงฆ์ผู้บรรลุภูมิธรรมเป็นพระอริยบุคคล

ให้

อยุธยา

นับไม่ได้ นับไม่ถ้วน

เนื้อความ ความประสงค์

พระอริยบุคคล ๘ จำพวก คือ โสดาปัตติมรรค โสดาปัตติผล สกิทาคามิมรรค สกิทาคามิผล อนาคามิมรรค อนาคามิผล อรหัตมรรค และอรหัตผล

ผู้ควรได้รับการสั่งสอน อันได้แก่พระอริยบุคคล ๘ จำพวก อัษฎา + องค์ + เวไนย

ตกไป เช่น อาทิตย์อัสดง หมายถึง ดวงอาทิตย์ตก

น้ำตา

ขวยเขิน อายใจ

ตนเอง ตัวเอง

ทุกข์ ลำบาก เป็นทุกข์เพราะการพลัดพราก
อาสูรสายสวาดิโอ้ อาทวา (สป. ๑๓)
วังเวงสวาดิโอ้ อาทวา (วร. ๙๕)

รัศมี แสง

อารัญ ป่า

กอด โอบกอด

เอ็นดู สงสาร

อิพภ มั่งคั่ง มีเป็นจำนวนมาก
กล้วยไม้อังกาบอ้อย อิพภ์ไพร (วร. ๑๐๙)
ถนัดรอยอิพภ์กลางดง ดูดื่น ทางแฮ (วร. ๑๗๗)

ผู้เป็นใหญ่ อิศวร + _ิ ศ

กึกก้อง

ตัวเอกในละครเรื่องอุณรุท

น้ำ

การชี้แจง การแนะนำ

อก หน้าอก

โดดเดี่ยว ลำพัง

รสอร่อย รสหวาน

สูงส่ง ยิ่งใหญ่
จิตประเทิงทัศนเอื้อ เอาทาร (วร. ๒๒๔)

ไม้ที่วางพาดบนคอวัวหรือควายเทียมคู่ให้ลากเกวียน

ห้วง
บงโอฆอากาศล้วน ลมบน (สป. ๑๓๓)

การไปถึงฝั่งที่พ้นจากโอฆสงสาร คือ พ้นจากการเวียนว่ายตายเกิด

ใหญ่โตยิ่ง