คำนำ
ในงานพระราชทานเพลิงศพ รองอำมาตย์ตรี ศิริ จรูญเวสม์ ณ ฌาปนสถานกองทัพบก วัดโสมนัสวิหาร กำหนดวันที่ ๓๐ พฤศจิกายน พุทธศักราช ๒๕๑๒ นางสาวพงษ์ศรี จรูญเวสม์ ผู้เป็นธิดา ได้มาติดต่อกรมศิลปากร ขออนุญาตจัดพิมพ์หนังสือ เรื่อง โคลงถวายพระเพลิงพระบรมอัฐิพระเจ้าหลวง พระนิพนธ์ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นศรีสุเรนทร์ และตำหนักแพ พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เพื่อแจกเป็นอนุสรณ์ในงานนี้ กรมศิลปากรยินดีอนุญาตให้จัดพิมพ์ได้ตามความประสงค์
หนังสือเรื่องโคลงถวายพระเพลิงพระบรมอัฐิพระเจ้าหลวงนี้ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นศรีสุเรนทร์ พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ทรงนิพนธ์ เนื้อเรื่องเป็นจดหมายเหตุงานถวายพระเพลิงและฉลองพระอัฐิพระชนกชนนีของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก นับว่าเป็นหนังสือเก่าที่ให้ความรู้เกี่ยวกับเรื่องราชประเพณี การสร้างและตกแต่งพระเมรุมาศ ขบวนแห่ชักพระอัฐิ พระราชพิธีต่างๆ ที่ทรงบำเพ็ญในงานนี้ นอกจากนั้น ยังให้ความรู้ในเรื่องเกี่ยวกับการละเล่นและมหรสพต่างๆ ในงานฉลอง เป็นต้นว่า มอญรำ ละคอน โขน หุ่น หนัง งิ้ว เทพทอง โมงครุ่ม ไต่ไม้ แพนรำ ไต่ลวด กายกรรม ทั้งยังให้ความรู้เกี่ยวกับวรรณคดีและบทละคอนที่นิยมใช้เล่นในการมหรสพในสมัยนั้นด้วย จึงนับว่าหนังสือเรื่องนี้ให้ความรู้ทั้งในด้านประวัติศาสตร์ วรรณคดี และจารีตประเพณี หนังสือเรื่องนี้ได้จัดพิมพ์เป็นครั้งแรกที่โรงพิมพ์วัชรินทร์ เมื่อ ร.ศ. ๑๑๕ (พ.ศ. ๒๔๓๙) โดยกระแสรับสั่งพระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหลวงบดินทรไพศาลโสภณ นับถึงบัดนี้เป็น เวลาถึง ๗๓ ปีแล้ว เห็นควรจะจัดพิมพ์เผยแพร่ให้มีฉบับอ่านศึกษาค้นคว้ากันสืบไป กองวรรณคดีและประวัติศาสตร์ จึงได้แนะนำให้เจ้าภาพงานศพรองอำมาตย์ตรี ศิริ จรูญเวสม์ จัดพิมพ์เผยแพร่เป็นวิทยาทานเพื่อสืบอายุหนังสือ เจ้าภาพก็ยินดีรับพิมพ์ อนึ่ง เนื่องจากหนังสือเรื่องนี้นับเป็นวรรณคดีเก่าเรื่องหนึ่ง จึงได้ให้จัดพิมพ์โดยรักษาอักขรวิธีและสะกดการันต์ตามฉบับพิมพ์ ร.ศ. ๑๑๕ เว้นแต่คำที่เห็นว่าผิดพลาดและลักลั่นกันอยู่ จึงแก้ไขให้ถูกต้องรับกัน ทั้งนี้เพื่อให้ใช้เป็นหลักฐานศึกษาเกี่ยวกับการเขียนหนังสือในสมัยเมื่อ ๗๐ กว่าปีมาแล้วได้ด้วย
ส่วนเรื่อง ตำหนักแพ นั้น พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์อธิบายเกี่ยวกับคำว่า ตำหนักแพ ตำหนักน้ำ กับทรงแทรกประวัติการสร้างพร้อมทั้งทรงอธิบายลักษณะตำหนักน้ำโดยละเอียด เป็นเรื่องที่ให้ความรู้ทางประวัติศาสตร์ โบราณคดี และสถาปัตยกรรมไทย พระราชนิพนธ์เรื่องตำหนักแพนี้ ได้ตีพิมพ์ครั้งแรกในหนังสือวชิรญาณ พิมพ์ครั้งที่สองในงานฌาปนกิจศพ นางรัฐสถานพิทักษ์ (เริ่ม กาญจนหุต) และนายประดิษฐ์ ตุงคะเศรณี เมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๐ ครั้งนี้นับเป็นพิมพ์ครั้งที่สาม
อนึ่ง ในการจัดพิมพ์ครั้งนี้ เจ้าภาพได้เรียบเรียงประวัติ รองอำมาตย์ตรี ศิริ จรูญเวสม์ ผู้วายชนม์ ให้พิมพ์ไว้ต่อจากคำนำนี้
กรมศิลปากร ขออนุโมทนาในกุศลราศีทักษิณานุปทาน ซึ่งเจ้าภาพได้จัดบำเพ็ญอุทิศแด่ รองอำมาตย์ตรี ศิริ จรูญเวสม์ เป็นปิตุปัฏฐานธรรม และได้ให้พิมพ์หนังสือนี้แจกเป็นกุศลสาธารณประโยชน์ ขอกุศลทั้งปวงนี้จงเป็นพลวปัจจัยส่งเสริมให้ รองอำมาตย์ตรี ศิริ จรูญเวสม์ ผู้วายชนม์ ประสบแต่อิฏฐคุณมนุญผลในสัมปรายภพ สมดังมโนปณิธานของเจ้าภาพทุกประการ เทอญ.
กรมศิลปากร
๑๘ พฤศจิกายน ๒๕๑๒