| คำศัพท์ |
|
เลขที่โคลง |
| กกุสนธ |
ชื่อพระพุทธเจ้าองค์หนึ่งในภัทรกัป |
๑๕๒ |
| กง |
ขอบล้อเกวียน วงล้อของเกวียน |
๓๓, ๔๓, ๔๔, ๙๔ |
| กชกร |
มือต่างดอกมัว กระพุ่มมือ |
๑ |
| กณฑล |
ตุ้มหู กำไล |
๑๖๒ |
| กทลี |
ต้นกล้วย |
๑๓๑ |
| กนทน |
ตุ้มหู |
๓๕ ข. |
| กรอม |
คลุม |
๑๖๒ |
| กระจาย |
พระสังขะจาย |
๑๔๑ |
| กระพุ่ม |
พนมมือ |
๑๓ |
| กริ่ง |
แคลงใจ |
๑๗๐ |
| กล้า-ก๊า |
กระมัง |
๖๑ |
| กลำพัก |
กระลำพัก ไม้หอมทำยา |
๗๙ |
| กวม |
ครอบ |
๑๐๒, ๑๑๗, ๑๕๑, ๑๖๒ |
| กว่า |
ไป (ไทใหญ่) |
๔, ๑๐๐, ๑๑๒ |
| กว่า |
ใช้คู่กับเกวียน |
๕๐, ๖๖ |
| กวาย |
ไกว |
๑๓๒ |
| กวาว-กวาวทอง |
ต้นทองกวาว |
๔๐, ๖๑ |
| กวิด |
มะขวิด |
๓๗ |
| กวิว |
ต้นทองกวิว |
๔๐ |
| ก่อม - กรอม |
เป็นวงโค้งเข้าหากัน |
๓๔ |
| กอย |
|
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๔๓) |
| กังรี |
นางเมรีในเรื่องพระรถเสน |
๗๔ |
| กั้น- กลั้น |
อดอยาก |
๑๑๓, ๑๑๖, ๑๒๘ |
| กันโลง |
โคลง |
๔, ๘๔, ๑๑๙ |
| กันแสง |
ร้องไห้ |
๑๙ |
| กั้ว - กลั้ว |
ผสม กวน |
๓๑ |
| กัสสปา-กัสสปะ |
ชื่อพระพุทธเจ้าองค์หนึ่งในภัทรกัป |
๑๕๒ |
| กาด |
ตลาด |
๗๗, ๑๔๗, |
| กามาวจร |
โลกแห่งกามมี ๖ ชั้น |
๕ |
| การ |
นายช่าง |
(ดูหมายเหตุท้ายเรื่อง) |
| ก้ำ |
ทิศ ทาง ฝ่าย |
๑๐๐, ๑๒๓ |
| กำเดา |
ร้อน |
๔๑, ๖๖ |
| กำพน-กัมพล |
ผ้าขนสัตว์ ผ้าคาดเอว ส. ว่า ผ้าสีแดง |
๗๕, ๑๓๑ |
| กิตติยุค-กฤตยุค |
ยุคทอง |
๑๗๙ |
| กิ่น |
กลิ่น |
๔๒ |
| กินรี |
คนครึ่งนกเพศหญิง |
๓๙, ๑๓๓ |
| กิริยา |
ตัดจากกิริยาบุญ คือ การทำบุญ |
๑๑๕ |
| กีบ |
กลีบ |
๓๘, ๑๐๑ |
| กีนลืน |
กลืน |
๑๔๔ |
| กุฎีคำ |
ชื่อเดิมของวัดธาตุคำ |
๑๓ |
| กุฏาราม |
เรือนมียอด ชื่อเดิมของวัดเจดีย์หลวง |
๓๐ |
| กุณฑล |
ตุ้มหู กำไล |
๑๖๒ |
| กุโนช - กุโนด |
กรุณา |
๑๔๒, ๑๕๑ |
| กุ้ม |
ดูคุ้ม |
๑๔๗ |
| กุมกาม |
ชื่อเมืองระหว่างลำพูนกับเชียงใหม่ |
๔๔ |
| กุมการ - กุมภการ |
ชื่อตัวนางจากชาดก |
๑๗๓ |
| กุสราช - กุสสราช |
ชื่อตัวพระในชาดก |
๑๗๖ |
| กู่ |
ที่บรรจุอัฐิ เจดีย์ |
๔๕ |
| กู่คำ |
ชื่อเดืมของวัดเจดีย์เหลี่ยม |
๔๕ |
| เกง - เก๋ง |
ระวัง ว่องไว ส. ว่า โล่ |
๘๘ |
| เกล้า |
ที่ถูกคือ เก้า |
๑๒๔ |
| เกล้าเกี้ยว |
ชื่อท่ารำดาบท่าหนึ่ง |
๘๘ |
| เกลี่ยใกล้ |
แกล่ใกล้ |
๑๘ |
| เกวง |
แกว่ง? |
๘๘ |
| เกว๋น |
มะเกว๋น คือตะขบป่า |
๓๗ |
| เกวียนก่อนชุม |
เกวียนหมู่ที่ไปก่อน |
๗๓,๘๗ |
| เกศ |
ผม |
๑๑๖ |
| เกศเกล้า |
ส. ว่า พระเกษเกล้าจุฬามณี |
๑๐๗ |
| เกสนา |
ไม้กฤษณา |
๗๙ |
| เกิ่ง |
กึ่ง |
๑๒๓ |
| เกี๋ยงคำ |
ดอกลำเจียก |
๑๓๒ |
| เกี้ยว |
รัดรอบ |
๓๔, ๑๓๒ |
| แกม - แคม |
ใกล้ (อีสาน) ส. ว่า เกลือกกลั้ว |
๑๔ |
| แก้ว |
หมายถึง ตัวนาง |
๔๔, ๔๘, ๑๑๓, ๑๑๔, ๑๖๐, ๑๖๒, ๑๗๒ |
| แกว่น |
แก่น กล้า ชำนาญ |
๘๘ |
| โกกิล-โกกี |
นกดุเหว่า |
๘๒ |
| โกทัน |
เกาทัณฑ์ |
๑๓๑ |
| โกนา – โกนาคมน์ |
ชื่อพระพุทธเจ้าองค์หนึ่งในภัทรกัป |
๑๕๒ |
| คำศัพท์ |
|
เลขที่โคลง |
| จง |
ตั้งใจ ปรารถนา จงใจ |
๖, ๑๒, ๒๓, ๒๘, ๑๒๘, ๑๖๙, ๑๗๑ |
| จด |
สี่ |
๑๔๖ |
| จวบ |
ประจวบ |
๓๒ |
| จวบ (๒) |
จนถึง |
๗๓ |
| จ่อง |
จูง เกาะหลัง |
๑๕, ๕๖ |
| จอด |
ถึง จนกระทั่ง |
๙๔, ๙๘, ๑๖๙, ๑๗๑ |
| จอดจั้ง |
ยั้ง หยุดพัก |
๗๓ |
| จ้อน-เล็ก |
สั้น ทำให้สั้นเข้า น้อย แคระ |
๔๖, ๑๑๑, ๑๔๑, ๑๔๘, ๑๕๗ |
| จ่อม |
หย่อนลงไป |
๑๖๒ |
| จะบับ |
ฉบับ |
๓๕ ก. |
| จักบอกบท |
จะดลบันดาลให้เป็นไป |
๑๕๓ |
| จักร |
ตัดจาก จักรพรรดิ |
๑๐๔, ๑๐๘ |
| จักราพาล |
ปริมณฑล จักรวาล |
๓ |
| จั้ง |
ยั้ง หยุดพัก |
๗๓, ๙๔, ๑๔๘ |
| จัน |
ลูกจัน |
๓๗ |
| จัน (๒) |
ไม้จันทน์ |
๗๙ |
| จ้าน |
นัก มาก |
๖๕. ๑๕๑ |
| จามเท |
ตัดมาจาก พระนางจามเทวี |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๔๘) |
| จำ |
กำหนด |
๓๐, ๑๒๙ |
| จำ (๒) |
ทำให้ |
๕๙ |
| จำงือ-ชำงือ |
ทุกข์ เจ็บ |
๗๒, ๘๒, ๙๘ |
| จำนอง |
ผูก |
๑๒๙ |
| จำเนียร |
นาน |
๑๑, ๑๒๙ |
| จำลอง |
ชื่อต้นไม้? |
๓๗ |
| จิ่ง |
จึ่ง |
๖, ๒๓ |
| จิ่ม |
ด้วย ใกล้ |
๕, ๑๒, ๔๓, ๑๕๖ |
| จี |
ไชทะลุ |
๓๓ |
| จุก |
ส้มจุก |
๓๗ |
| จุ่ง |
จง |
๓, ๑๔๒ |
| จุดาศรี-จุฑาศรี-จุฬามณี |
พระเจดีย์อยู่สวรรค์ชั้นดาวดึงส์ |
๑๐๗ |
| จุฬาลักษณ์-จุพาสัก |
น่าจะเป็น จุฬาลักษณ์ หมายถึง มเหสีพระเจ้ามังรายมหาราช |
๔๗ |
| จุม |
ดอกไม้ยังไม่ทันบาน |
๘๑ |
| จุฬา |
หมายถึง ผูหญิง |
๒๙ |
| จุฬาร |
น่าจะเป็น อุฬาร-ใหญ่ยิ่ง |
๑๒๒ |
| เจ็ดลิน |
ชื่อวัด (ร้างไปแล้ว) |
๒๐ |
| เจต |
ใจ |
๒๕, ๓๐, ๔๒, ๔๖, ๕๔, ๖๘, ๘๐, ๑๐๔, ๑๑๑, ๑๑๓, ๑๑๔, ๑๒๙, ๑๓๗, ๑๓๙, ๑๗๗ |
| เจาะ |
จุด |
๘๔ |
| เจียน |
จาก |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๒) , ๖, ๑๒, ๒๒, ๒๙, ๓๒, ๓๖, ๔๔, ๕๒, ๖๖, ๗๑, ๙๘, ๑๐๐, ๑๑๖, ๑๒๕, ๑๓๗, ๑๔๙, ๑๕๒, ๑๗๓, ๑๗๕, ๑๗๘ |
| เจียม |
สรรพนามแทนผู้แต่งโคลง ตั้งแต่ (อีสาน) |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๓๖) ๖๖, ๗๒, ๑๕๖ |
| เจื่องเจ้า |
เชื้อเจ้า |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๕), ๒๘. ๑๕๒ |
| แจ่ง |
มุม |
๑๐๙ |
| แจ้ง |
รุ่งสว่าง |
๙๔- ๑๖๗ |
| โจก |
(โคลง) สี่ |
๑๑๙ |
| คำศัพท์ |
|
เลขที่โคลง |
| ชฎาธาร |
ผู้ทรงไว้ซึ่งผมเกล้าเป็นมวยสูงขึ้น |
๑๐๓ |
| ชมพู |
หมายถึง ชมพูทวีป |
๕๕ |
| ชม่อย |
งามอย่างชดช้อย |
๒๖, ๓๖ |
| ชรลิ่ว |
ลิ่วไปไกล |
๓๖, ๔๓, ๑๕๔ |
| ชฤา |
เช่นนั้นหรือ |
๑๓๓ |
| ชล |
น้ำ |
๕๐ |
| ชลไพร |
ริมน้ำ ส. ว่า น่าจะเป็น ชน (คน) ไป |
๙ |
| ชลั่ง |
สล้าง |
๓๗ |
| ชลั่งลาย |
ชลั่งชลาย ส. ว่า สะพรั่ง บริบูรณ์ |
๓๗ |
| ชลาง |
ตะขาบ (ไทไหญ่) |
๑๓๕ |
| ชลิ่ว |
ลิ่ว ไปไกล |
๓๖, ๔๓, ๑๕๔ |
| ชเล |
ทะเล น้ำ |
๘, ๕๓ |
| ชวด |
อด |
๑๔๙ |
| ชวดช้าย |
ซวด-เอียงไป ซ้าย-เอน โย้ (อีสาน) |
๑๗๙ |
| ช่อ |
ธง |
๓๔ |
| ช่อฟ้า ฉฟ้า |
สวรรค์หกชั้น |
๒๒ |
| ชอน |
เทียม ผูกเข้ากับ |
๙, ๘๗ |
| ชอมช่อ-ซ่อมซ่อ |
ตั้งตาคอยดู (อีสาน) |
๒๓, ๖๐ |
| ช้อย |
ส. ว่า มาจาก สร้อย แปลว่า งาม |
๑๐ |
| ชัยบาน |
เครื่องดื่มเพื่อความมีชัย |
๑๔ |
| ชา |
นะ |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๗๒), ๑๐๐ |
| ช่างแต้ม |
ชื่อวัด |
๑๙ |
| ชาติ |
ชนิด |
๘๘ |
| ชาตินั้น |
เยี่ยงนั้น |
๑๑ |
| ช้าย |
โย้ เอียง ตรงกับตะวันชาย |
๑๙, ๑๔๙ |
| ชาเยศ |
ชายา เมีย |
๔๗ |
| ชำพู |
หมายถึง ชมพูทวีป |
๕๕ |
| ชิน |
ผู้ชนะ หมายถึง พระพุทธเจ้า |
๓, ๒๑, ๑๐๖, ๑๐๗, ๑๐๘, ๑๖๙, ๑๗๐, ๑๗๑ |
| ชินธาตุ |
พระเจดีย์ |
๑๐๖, ๑๐๗, ๑๐๘, ๑๖๙, ๑๗๑ |
| ชินบุตร |
พระสงฆ์ |
๙๔ |
| ชินพิม |
พระพุทธรูป |
๔๖, ๑๒๑, ๑๕๕ |
| ชินมาร |
ผู้ชนะมาร หมายถึง พระพุทธเจ้า |
๒๘ |
| ชินรูป |
พระพุทธรูป |
๑๖ |
| ชินํ - ชิน |
พระพุทธเจ้า |
๗๕ |
| ชี – ชื่อ – ซือ |
แม้ว่า |
๙๔, ๙๙, ๑๔๔ |
| ชื่น |
สิ้น |
๖๑ |
| ชุน |
ไป เดิน |
๒๒, ๕๗, ๑๖๒ |
| ชุม |
หมู่ |
๓๕ ข., ๕๖, ๖๑, ๗๓, ๘๗, ๙๔, ๑๒๐, ๑๖๐ |
| ชุม (๒) |
ชุมนุม |
๘๑ |
| ชู่ |
ทุก |
๖๔, ๑๒๔ |
| ชู้ |
คนรัก คู่รัก |
๒๕, ๓๙, ๔๓, ๙๙, ๑๑๖, ๑๑๗ |
| เชฐ - เชษฐ์ |
หมายถึง พระพุทธเจ้า |
๓, ๘, ๑๐, ๑๙, ๒๑, ๑๗๐, ๑๘๑ |
| เช่น |
มากเหลือเกิน |
๒๑, ๒๕, ๔๙, ๗๘, ๗๙, ๘๙, ๑๑๓, ๑๒๐, ๑๓๓, ๑๔๖, ๑๔๗ |
| เช่น (๒) |
ชั่วคน |
๔๕ |
| เชิง |
ท่าที ท่า |
๗๑, ๘๘ |
| เชิญชิน |
เชิงซิ่น? |
๑๓๓ |
| เชียงสง |
ชื่อวัด (ร้างไปแล้ว) |
๒๓ |
| เชียงใหม่ |
ชื่อประตูเมือง |
๒๔ |
| เชียร |
ว่องไว |
๗๙ |
| เชื่อม? |
|
๑๖๒ |
| แชง |
รักษา ระวัง |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๒๘), ๑๒๙ |
| โชตการ |
สว่าง |
๑๖๕ |
| ใช่ |
ในที่นี้หมายความว่า ไม่ใช่ |
๒๙, ๔๔, ๑๒๘ |
| ไช |
เยี่ยม |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๓๙) |
| คำศัพท์ |
|
เลขที่โคลง |
| ด้น |
ฝ่าไป |
๒๐ |
| ดล |
ถึง |
๑๐, ๓๐, ๕๙, ๖๗, ๘๐, ๘๓, ๙๔, ๙๖, ๑๐๐, ๑๔๙, ๑๖๕, ๑๖๖ |
| ดล (๒) |
บันดาล |
๙๑, ๙๕ |
| ดวง |
คำเรียก ผู้หญิง พระพุทธเจ้า ดอกไม้ |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๕), ๖, ๗, ๒๑, ๔๐, ๔๒, ๖๒, ๖๗, ๑๐๐ |
| ด้วย |
ตาม |
๑๕๕ |
| ดัก |
ดิ่งลงไป (อีสาน) |
๕๐ |
| ดังฤา |
เหตุใด |
๔๗, ๔๘ |
| ดั้น |
ด้น ฝ่าไป |
๒๐ |
| ดา |
จวน |
๘๐, ๑๓๗, ๑๕๙ |
| ดาย |
เปล่า |
๖๐, ๑๖๔ |
| ดารา |
ดวงดาว |
๑๖๐ |
| ดาล |
เกิด |
๑๕๕ |
| ดาวดึงส์ |
สวรรค์ชั้นที่สอง |
๑๐๘ |
| ด่ำบล |
ดู ไทด่ำบล |
๑ |
| ดำเรีย |
ช้าง |
๙, ๒๙ |
| ดี |
สมควร |
๗ |
| ดุ้ง |
สะดุ้ง |
๖๘ |
| ดุสิดา |
นางสวรรค์ชั้นดุสิต |
๖ |
| เดง |
กระดึงผูกคอวัว |
๓๕ |
| เดน |
ใช้คู่กับ ดิน และ แดน ไทขาว แปลว่า เขตแดน |
๑๗๔ |
| เดือด |
เดือดร้อน โกรธ |
๕๓, ๖๘, ๑๕๕, ๑๗๘, ๑๗๙ |
| โดย |
ตาม |
๕๖, ๘๓, ๑๒๔, ๑๓๔ |
| ได |
บันได |
๑๓๖ |
| คำศัพท์ |
|
เลขที่โคลง |
| ถมอ |
หิน |
๑๐๑, ๑๗๙ |
| ถลิงถลา |
รีบด่วน ตรึงตรา ปกป้อง? |
๑๐, ๑๙, ๕๘, ๑๑๖ |
| ถลุยเชิง |
ปล่อยชาย |
๓๕ ข. |
| ถลู |
ดู ตรู |
๑๐๙ |
| ถ้วย |
ส. ว่า ถ่วย ถอนหายใจ |
๑๓๗ |
| ถ้อ |
ทร้อ – ซอล้อ |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๘๔) |
| ถ่อง |
ประชัน |
๖๒ |
| ถ้อง |
ส. ว่า โต้ตอบ ประชัน |
๐ |
| ถ้อง (๒) |
แถวถ่อง (อีสาน) |
๕๕, ๑๑๙ |
| ถ้อง (๓) |
แจ้ง ถี่ถ้วน (อีสาน) |
๘๖ |
| ถ้อง (๔) |
ชัด ถูกต้อง |
๖๒, ๘๒, ๙๐ |
| ถ่อม |
ใช้คู่กับ ถ้า คอย ส. ว่าติดตามมา ไทขาว ว่า เฝ้าคอยหา |
๖๓, ๗๒, ๘๑, ๑๖๓ |
| ถ้อย |
แถว (อีสาน) |
๕๕ |
| ถั่ง |
รีบเร่ง หลั่งไหล |
๑๑๗ |
| ถ้า |
คอย |
๓๖, ๖๓, ๗๑, ๗๒, ๘๑, ๑๖๓ |
| ถาบ |
ตราบ ด้าน |
๑๒, ๑๘๐ |
| ถีบ |
เร่งรีบ (อีสาน); |
๕๐ |
| ถุงเถิง |
อ. ว่า กรุ้มกริ่ม |
๓๕ ข. |
| ถุย |
ปล่อย ส. ว่า เดินแซะเท้า |
๑๓๓ |
| ถู |
ดู ตรู |
๑๗๗, ๑๗๙ |
| เถิง |
ถึง |
๑๑, ๑๓, ๑๙, ๒๔, ๒๙, ๓๕ ข., ๔๔, ๖๗, ๗๗, ๘๑, ๘๖, ๙๔, ๑๐๕, ๑๐๙, ๑๑๖, ๑๒๑, ๑๓๗, ๑๔๗, ๑๖๗, ๑๘๐ |
| เถียง |
โรงนา |
๒๙ |
| เถี่ยง |
ประกวด |
๑๑๙ |
| เถียงเส่า |
ชื่อวัดร้าง |
๒๙ |
| แถถี? |
|
๕๙ |
| แถม |
เพิ่ม |
๕๓, ๙๘ |
| แถมถนอม |
ส. ว่า ทวีคูณ |
๕๓, ๙๘ |
| คำศัพท์ |
|
เลขที่โคลง |
| ท่ง |
ทุ่ง |
๙๗ |
| ทยา |
เอาใจใส่ กรุณา |
๑๒๐ |
| ทยิดา |
เป็นที่รัก คู่รัก |
๕๘ |
| ทเยศ |
ใจ |
(ดูคำอธิบาย ไท บทที่ ๒๙), ๖๖ |
| ทรมาน |
เมื่อ (พระพุทธองค์) ยังทรงพระชนม์ชีพอยู่ |
(ดูบทที่ ๑๗) |
| ทร้อ |
ซอล้อ |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๘๔) |
| ทวง |
ทรวง |
๒๒, ๒๗, ๘๒, ๙๒ |
| ทวยหาร |
ท้ายห่าน ดอกมหาหงส์ |
๑๖๕ |
| ทวาย |
ทาย |
๓๙ |
| ทาย |
ยก |
๑๐๔ |
| ทวาร |
ประตู |
๒๑, ๒๕, ๓๒, ๑๐๑, ๑๐๕ |
| ทศมน |
ทศมณฑล สิบแคว้น |
๑๐๗, ๑๔๘ |
| ทศลักษณ์ (เกษตร) |
ล้าน (นา) |
๑๐๘ |
| ท่อ |
ทางระบายน้ำ |
๖๔ |
| ทอง |
ทองเหลือง ทองแดง |
๑๐๙ |
| ท่อนแต้ม |
เขียนรูปเพียงบางส่วน |
๓๕ ข. |
| ทะง่อง |
ตระง่อง จ้อง คอย |
๔๔ |
| ทะเจียก |
กรรเจียก หู ดอกไม้ทัด (เขมร-ตรฺเจยก) |
๑๖๒ |
| ทักขิณ |
ทานเพื่อผลอันเจริญ |
๑๖๘ |
| ทักขิณา |
ไทยธรรมถวายพระ |
๑๑๕, ๑๖๘ |
| ทัง |
ทั้ง |
๓๕ก., ๕๑, ๕๓, ๖๑, ๘๘, ๙๗, ๑๑๕, ๑๑๖, ๑๕๑, ๑๖๕, ๑๖๘, ๑๗๑ |
| ทัด – ตั๊ด |
ตรงกัน ประจวบกัน |
๙๐, (ข) |
| ทันที |
โคลงจัตวาทัณฑี ? |
๑๑๙ |
| ทายกร |
ยกมือ |
๑๐๔ |
| ท้าว - เท้า |
ถึง |
๑๐๕, ๑๐๖ |
| ท้าว |
กษัตริย์ |
๔๕ |
| ทำนวาย |
ทำนาย ชี้ บ่ง |
๔๘ |
| ทิชา |
นก |
๘๓ |
| ทินา - ทิน |
วัน |
๒๗ |
| ทิพ |
คนรักของผู้แต่งชื่อว่า นางศรีทิพ |
๗, ๑๑, ๑๙, ๒๐, ๔๑, ๖๔, ๖๗, ๗๘, ๘๑, ๑๑๑, ๑๔๑, ๑๘๐ |
| ทิพญา ทิพยา |
ตัดมาจาก ทิพญาธร ซึ่งตรงกับ พิทยาธร |
๖๐ |
| ทิพมาลย์ |
หมายถึง ผู้หญิง |
๓๖ |
| ทิพารม |
หมายถึง นางที่รัก |
๑๑๓, ๑๑๔ |
| ทิโพชา |
ทิพ + โอชา |
๑๒๑ |
| ทิวา |
วัน |
๒๗, ๑๑๐ |
| ทีป |
ประทีป |
๑๕, ๘๔, ๑๑๕, ๑๒๓, ๑๗๑ |
| ทึก |
น้ำ |
๕๑ |
| ทุง |
ธง |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๕), ๑๑๕, ๑๒๓, ๑๔๑, ๑๔๓ |
| ทุงยู |
ชื่อวัด |
๑๒ |
| ทุม |
ทิ้ง (พายัพ) |
๑๑๙, ๑๓๐ |
| ทุรา |
ไกล |
๔๒, ๙๓, ๑๔๐, ๑๔๖ |
| ทุเร |
ไกล |
๑๗๖ |
| ทู |
ทุกข์ เดือดร้อน |
๕๔ |
| ทู (๒) |
(โคลง) สอง |
๑๑๙ |
| เททรวง |
เปิดอก เปิดใจ |
๑๙, ๒๖, ๑๓๙ |
| เทศ |
เทศน์ ? |
๙๔ |
| เทอะ |
เถิด |
๓๙, ๑๒๑ |
| เทา |
เดิน |
๑๐ |
| เทา-เท่า |
ได้แต่ แต่ เพียงแต่ |
๔๔, ๙๖, ๑๐๐, ๑๐๗, ๑๓๗, ๑๓๘, ๑๔๐, ๑๔๑, ๑๔๕, ๑๕๐, ๑๖๔, ๑๗๑ |
| เท่าเว้น |
เว้นแต่ |
๑๐๗ |
| เท้า |
ตราบเท่า |
๕๗, ๑๐๕, ๑๐๖, ๑๐๗ |
| เทาะแทะ |
เตาะแตะ |
๙๖, ๑๓๕ |
| เทิง - เถิง |
ถึง |
๕๗, ๖๔, ๗๗, ๑๑๗, ๑๔๗ |
| เทิง - เติง |
เมา |
๔๙, ๑๔๗ |
| บน |
|
๗๗ |
| เทิน เทิ้น |
เทอญ |
๑๗, ๓๙, ๑๒๑ |
| เที่ยง |
แน่แท้ |
๙๐, ๑๕๔ |
| เทียม |
เคียงกับ |
๙๐, ๑๐๙, ๑๓๘ |
| เทียม (๒) |
เท่ากับ |
๑๔, ๔๖, ๑๐๐, ๑๐๘, ๑๑๔, ๑๕๖ |
| เทียมแทก |
(สูง) เท่า |
๑๗ |
| เทียว |
เดิน |
๑๓, ๓๕ ข., ๖๔, ๙๐, ๙๔, ๙๖ |
| เทียยไท |
เจ้าไทย พระสงฆ์ |
๙๔ |
| เทียะ |
ส. ว่า กรีดกราย |
๓๕ ข. |
| เทือ – เทื่อ |
ครั้ง |
๑๗, ๑๖๙, ๑๗๙ |
| เทื้อ |
เถิด |
๘๓ |
| แทก |
เท่า วัด |
๑๗, ๓๔, ๙๙, ๑๐๐, ๑๐๘, ๑๑๔, ๑๒๓, ๑๖๔ |
| แทบ |
ส. ว่า ปิด (ทอง) |
๑๐๙ |
| โทก |
ทูบ |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๓๕), ๓๕ ข. |
| ไท |
หฤทัย ใจ |
((ดูคำอธิบายบทที่ ๒๙), ๗๓ |
| ไท (๒) |
ผู้เป็นใหญ่ |
๕๙ |
| ไท้ |
ผู้เป็นใหญ่ |
๑๖, ๒๕, ๑๐๓, ๑๑๑, ๑๑๓, ๑๑๔ |
| ไทด่ำบล-ไทยตำบล |
หนไทย แบบไทย |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑) |
| คำศัพท์ |
|
เลขที่โคลง |
| นง |
นาง |
๓๐, ๑๖๔, ๑๗๖, ๑๗๗ |
| นงคราญ |
นางงาม |
๓๖ |
| นงราม |
นางงาม |
๔๔ |
| นงวัย |
หมายถึง นาง |
๑๓๙ |
| นที |
แม่น้ำ |
๕๐, ๗๑, ๗๕ |
| นนตรี |
ดนตรี |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๘๔) |
| นพคุณ |
ทองเนื้อเก้า หมายถึง นาง |
๘๒ |
| นพบุร |
เชียงใหม่ มีชื่อเต็มว่า นพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่ |
๘ |
| นพมาน |
หมายถึง ผู้หญิง |
๓๖, ๑๖๑ |
| นยนา |
ตา |
๗๙ |
| นวย |
น้อมลง |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๗๙) |
| น้อ |
หนอ |
๑๖๕ |
| น่อย |
น้อย |
๒๗ |
| นักคุณ |
นักดนตรี ศิลปิน |
๑๓๔ |
| นักนิ่น -นักนิ่ม |
หมายถึง นาง |
๘๖ |
| นักษัตรทั้งเก้า |
ดาวนพเคราะห์คือ อาทิตย์ จันทร์อังคาร พุธ พฤหัสบดี ศุกร์ เสาร์ ราหู เกตุ |
๑๒๖ |
| นัครา |
นคร |
๙๘, ๑๔๘ |
| นัน |
นั้น |
๓๙, ๕๖, ๙๐, ๑๕๕, ๑๗๓, ๑๗๔, ๑๗๖ |
| นา |
นะ |
๙๓ |
| น่าน้อง |
นะน้อง |
๕๕, ๙๓ |
| น่างรั้ว |
ชื่อเดิมของวัดยางกวง |
๓๑ |
| นาฏ นาถ |
หมายถึง ตัวนาง |
๔๔, ๔๕, ๗๔, ๙๒, ๙๓, ๑๑๓, ๑๑๔, ๑๒๐, ๑๒๘, ๑๓๖, ๑๓๘, ๑๔๐, ๑๕๙, ๑๖๓, ๑๖๖, ๑๖๘ |
| น่าน |
เขตน้ำ |
๙, ๕๑, ๕๓, ๗๕ |
| นาภี |
ท้อง |
๑๔๑ |
| นาย |
ทางเหนือใข้เรียกสตรีได้ |
(ดูบทที่ ๑๕) |
| นาสา |
ตัวไม้เบื้องบนประตู |
๒๒ |
| นิ |
นี้ |
๙๓ |
| นิโครธ |
ต้นไทร |
๑๖๕ |
| นิดนั่ง |
นั่ง นั่งอยู่ |
๑๖๗ |
| นิดสนาม |
ส. ว่า ตั้งอยู่ |
๒๑ |
| นิรม |
เข้าใจว่า สนุก สบาย สิ่งซึ่งน่าสนุกสบาย |
๔๐, ๕๒, ๖๒, ๗๒, ๙๖, |
| นิรม (๒) |
บางทีหมายถึง นางคู่รัก |
๑๑๑, ๑๔๙ |
| นิราราม |
ไม่มีความรื่นรมย์ |
๑๕๖ |
| นิราศ |
พรากจากไป |
๔, ๗๐, ๑๗๔, ๑๗๖ |
| นิโรธ |
ดับสูญ นิพพาน |
๑๕๓ |
| นิสา |
กลางคืน |
๑๑๓ |
| นี |
นี้ |
๔, ๒๕, ๔๙, ๕๖, ๑๖๖, ๑๖๗, ๑๖๘, ๑๗๙ |
| นึ่ง |
หนึ่ง |
๑๖, ๒๑ |
| นุช |
น้อง |
๔ |
| นูเนือ - นูเนือก |
ย้าย ย่าง ลีลา งาม (ลาว) ในที่นี้ โอนเอน ? |
๙๐, ๑๓๒ |
| เนก |
มาก |
๑๖๐ |
| เน่ง |
นิ่ง แน่ ตรงพอดี |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๓๔), ๘๗, ๙๗, ๑๐๕ |
| เนตรบ้าง |
หมายถึง พระจันทร์แหว่ง (ข้างแรม) |
๒ |
| เนสาท |
พรานป่า |
๖๘ |
| เนา |
อยู่ |
๗๗ |
| เนิง |
เนืองนอง |
๗๗ |
| เนิ้ง |
เอน ตกท้องช้าง |
(ดูคำอธิบาย เนือง ๆ บทที่ ๓๗), ๑๗๙ |
| เนิ้น |
โน้น นานมาแล้ว |
๑๗ |
| เนียน |
แนบสนิท |
๑๖๒ |
| เนื้อน้ำ |
เหงื่อ |
๑๓๒ |
| เนือง |
มาก |
๗๗ |
| เนืองเนือง |
เอน ? มากมาย ? |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๓๗) |
| ไน่ |
เปื่อย ยุ่ย |
๑๓๙ |
| คำศัพท์ |
|
เลขที่โคลง |
| บ-บ่ |
ไม่ |
๑๔, ๒๓, ๒๗, ๓๑, ๓๒, ๓๖, ๔๑, ๔๒, ๔๔, ๕๙, ๖๐, ๘๔, ๑๑๐, ๑๑๑, ๑๑๓, ๑๒๐, ๑๓๘, ๑๓๙, ๑๔๓, ๑๔๙, ๑๕๖, ๑๖๖, ๑๖๗, ๑๖๙, ๑๗๑, ๑๗๖ |
| บก |
บาง พร่อง |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๕๒) |
| บ่เกือ |
บอกเกลือ |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๔๓) |
| บง |
ไมไผ่ชนิดหนึ่ง |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๙๐) |
| บด |
มืด บังแสง |
๙ |
| บพิตร |
พระองค์ท่าน |
๕๘ |
| บรเม |
ชื่อตัวพระในชาดก |
๑๗๒ |
| บรรทวาย - ประทาย |
ค่าย ป้อม |
๑๐๕ |
| บริเยศ |
คนรัก |
๑๑๑ |
| บริษัท |
หมู่คนแวดล้อม |
๑๑๐ |
| บอกบท |
สั่งให้เป็นไป |
๑๕๓ |
| บ่อแร้ว |
โพงตักน้ำ |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๙๕) |
| บักชื่อ |
สลักชื่อ บันทึก |
๑๒๗ |
| บั้ง |
ตอน ระยะ |
๓๓ |
| บั้งบาด |
อาณาเขต |
๓๓ |
| บัดเดี่ยว |
ประเดี๋ยว |
๑๖๙ |
| บัน |
หน้าจั่ว |
๑๑๒ |
| บัวระวัน-บัวระมวล |
บริบูรณ์ |
๑๑๒ |
| บัวริเยศ |
ปริย ที่รัก |
๖๐ |
| บา |
ชายหนุ่ม |
๑๐, ๒๕, ๒๖, ๔๑, ๑๔๒, ๑๗๘ (และดู บุญบา) |
| บ่า |
หว่า ว้าเหว่ เศร้า |
๒๖ |
| บ้าง |
แหว่ง เดือนบ้าง-พระจันทร์ข้างแรม |
๒ |
| บางบาท |
บางบท |
๑๓๕ |
| บาน |
เครื่องดื่ม คงหมายถึง ของกิน |
๒๘ |
| บ่าย |
เกยกัน ทับกัน |
๒๗ |
| บารส |
ชื่อตัวพระในชาดก |
๑๑๙ |
| บ่าว |
ชายหนุ่ม |
๕๖, ๑๑๐, ๑๑๓, ๑๔๙ |
| บำราศ |
พรากไป |
๔ |
| บำเริน |
บำเรอ |
๗๘ |
| บุญบา |
ตัดมาจาก บุญบารมี |
๕ |
| บุญหนา |
ใช้เรียกผู้หญิง |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๒๖) |
| บุณณมี |
วันเพ็ญ |
๑๖๘ |
| บุพพัณห์ |
เวลาเช้า |
๑๔๗ |
| บูรพา |
ทิศตะวันออก |
๑๕๙ |
| บูรเพ |
ก่อน |
๑๗๑, ๑๗๕ |
| เบงจา เบญจา |
ตัดมาจาก เบญจางคประดิษฐ์ |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๐), ๑๗๒ |
| เบงจา เบญจา (๒) |
ศีลห้า |
๑๒๙ |
| เบงบาท |
โคลงห้า |
๑๑๙ |
| เบญจา |
ศีลห้า |
๑๑, ๑๒๔ |
| เบ่น |
ผินหน้า เบน |
๑๔๔ |
| เบิก |
นำมา |
๑๕๑ |
| เบี้ยว |
มองไปข้างๆ |
๑๔๔ |
| เบื้อง |
ข้าง ลักษณนามของตา |
๒๓, ๑๔๔ |
| เบื้อง (๒) |
ฝ่าย |
๒๕ |
| เบื้อง (๓) |
ครั้ง |
๑๗๑, ๑๗๕ |
| แบกปลอน - แบกพร ? |
จบของส่งถวาย ? ฉบับหนึ่งว่า เผือกพอน แปลว่า ขาว |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๕๘) |
| โบก ? |
|
๕๒ |
| คำศัพท์ |
|
เลขที่โคลง |
| ปก |
ใช้คู่กับ แปง แปลว่า สร้าง ปลูกสร้าง |
๖๔ |
| ปก (๒) |
ใช้คู่กับ ป่าว แปลว่า ประกาศ |
๑๖๐ |
| ปฏิมา |
พระพุทธรูป |
๑๔๒ |
| ปณิธา - ปณิธาน |
ตั้งความปรารถนา |
๑๒๒, ๑๖๘ |
| ปด |
ปลด |
๑๑, ๕๔, ๑๐๓ |
| ปด |
โปรด |
๑๗ |
| ปถพี |
พื้นดิน |
๓๗, ๕๙, ๖๑ |
| ประการ |
ปราการ กำแพง |
๒๔ |
| ประจิม |
ทิศตะวันตก |
๑๔๖ |
| ประทาย |
ค่าย ป้อม |
๑๐๕ |
| ประเหียล |
ประหนึ่ง คล้าย |
๕๕, ๑๒๕, ๑๖๔ |
| ปราการ |
กำแพง |
๒๔ |
| ปราเกียน |
ปราการ ชื่อวัดชัยพระเกียรติ |
๑๒ |
| ปราจีน |
ทิศตะวันออก |
๑๔๖ |
| ปราโมช – ปราโมทย์ |
ยินดี |
๕๖ |
| ปราสัย |
แสดงการอ่อนน้อม พูด |
๑๑๗, ๑๒๐ |
| ปลง |
ลง |
๕๖, ๑๖๐ |
| ปลอน |
ดูแบกปลอน |
๑๕๘ |
| ปลอมแปลก |
เข้ามาปนอยู่ |
๒๑ |
| ปล่าน |
ทำ แต่ง |
๑ |
| ป้อ |
พอกพูน |
๘๔ |
| ปะภา |
ดู ปัพภา |
๑๗๕ |
| ปักษี |
นก |
๖๑, ๘๐, ๘๑ |
| ปัง |
ตอบ |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๕๑) |
| ปัจจุบัน |
ในชาตินี้ |
๑๒๕ |
| ปัพภา |
นางจีรประภาในเรื่องพระสุธนู |
๑๗๕ |
| ปั้น? |
|
๑๕๔ |
| ปาง |
ครั้ง |
๑๖๗ |
| ปาจีน |
ปราจีน ทิศตะวันออก |
๑๔๖ |
| ปาณสัตว์ |
สัตว์ที่มีชีวิต |
๑๑๐ |
| ปาน |
เปรียบเท่า |
๕๐, ๕๕, ๕๗, ๑๐๕, ๑๐๗, ๑๑๘, ๑๔๔, ๑๖๑ |
| ป่าน |
แต่ง ทำ |
๑, ๑๘๐ |
| ปานนี้ |
ป่านนี้ |
๘๖, ๑๑๑ |
| ปิ่น |
เป็นเครื่องเชิดชูหน้าตา |
๒๑ |
| ปีคู่ |
เกิดปีระกา ปีคู่เป็นไก่ เป็นต้น ส. ว่า คู่อายุ เท่าอายุ |
๑๑๕ |
| ปุณณมี-บุญญะมี |
วันเพ็ญ |
๘ |
| ปุน |
น่า |
๓๘, ๖๓, ๗๐, ๘๘, ๘๙, ๑๓๒, ๑๓๖, ๑๕๕, ๑๖๒, ๑๖๖, ๑๘๐, ๑๘๑ |
| ปุริพาน |
บริวาร |
๑๕๙ |
| ปูก |
ใช้คู่กับ แปง ปลูกสร้าง |
๖๔ |
| ปูน |
ให้รางวัล |
๑๒๗ |
| ปูชา |
บูชา |
๑๑๕, ๑๕๔ |
| เป่ง-เปล่ง |
อยู่ในที่กลางแจ้ง ส่งแสง |
๕๘, ๑๐๖ |
| เป้า |
ปีฉลู |
(ดูบทที่ ๑) |
| เป้า (๒) |
ชื่อนกชนิดหนึ่ง ชื่อต้นไม้ชนิดหนึ่ง |
๘๓ |
| เปี่ยนเปล่า |
เปลี่ยวเปล่า |
๘๖, ๑๒๐, ๑๕๐ |
| เปียว |
เปลว |
๕๘, ๑๐๖ |
| เปือง - เปลือง |
มาก |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๘๔) |
| เปื่อน |
ละเอียด กระสับกระส่าย ทุรนทุราย |
๔๓, ๑๔๙ |
| แปก |
ที่ถูกเป็น แปด |
๑๒๔ |
| แปง – แปลง |
ทำ สร้าง |
๑๐, ๓๒, ๖๔, ๑๐๔, ๑๑๑, ๑๒๔, ๑๒๙, ๑๘๐ |
| แปร |
หัน |
๖๖ |
| แปลง |
สร้าง ทำ |
๔๕, ๑๖๓ |
| ไป่ |
ไม่ |
๕๐ |
| คำศัพท์ |
|
เลขที่โคลง |
| พ้น |
เกิน |
๕๐ |
| พนม |
เขา |
๗๐, ๗๓ |
| พนาลัย |
ป่า |
๖๘ |
| พนิก |
เป็นชั้นๆ ทิวแถว |
๗๓ |
| พนิดา |
หญิงสาว |
๑๑๔ |
| พร่อง |
บ้าง |
๑๘, ๘๓, ๑๕๕ |
| พระเจ้า |
พระพุทธเจ้า |
๖๕, ๑๔๘ |
| พระไทร |
เทวดารักษาต้นไทร |
๕๔ |
| พระพริบ |
พริบๆ เสียงไฟไหม้ |
๖๘ |
| พระพลัด |
พลัดพลัด |
๗๔ |
| พระเมรุ |
เขาพระสุเมรุ |
๑๗๙ |
| พระหาร |
พิหาร |
๑๒๒ |
| พระอาไรย |
พระศรีอาริยเมตไตรย |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๖), ๑๕๓ |
| พร่ำ |
พร้อม |
๑๐ |
| พริบ |
ชั่วกะพริบตา ลุกพรึบ |
๗๐ |
| พรี้ |
พี้ นี้ |
๗, ๑๗, ๕๑ |
| พฤกษ์ |
ต้นไม้ |
๕๑, ๖๘, ๗๐, ๗๑ |
| พลับ |
มะพลับ ในที่นี้หมายถึง นม |
๕๗, ๑๓๑ |
| พลาน |
พระลาน ผืนแผ่นดินโล่ง |
๙๖, ๑๖๐ |
| พลิบ |
ชั่วกะพริบตา |
๗๐ |
| พลิพัท |
โคผู้ |
๓๕ |
| พลิราช? |
|
๑๗๓ |
| พ่วง |
พะวง ห่วง |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๕๓) |
| พอคู่ |
ครบคู่ |
๑๔๕ |
| พอพัน |
ถึงพัน |
๑๒๑ |
| พ้อง – ผ้อง |
บ้าง |
๕๑ |
| พ้อม |
พร้อม |
๕๙, ๙๑ |
| พอย |
พลัดพราก ไร้คู่ โดดเดี่ยว |
๑๒๐, ๑๔๓ |
| พะงา |
นางงาม |
๒๓, ๔๔, ๑๐๗, ๑๓๗, ๑๖๔, ๑๗๗ |
| พะทีป |
ประทีป |
๑๑๑ |
| พะหาร |
พิหาร |
๑๐๙ |
| พัด |
น่าจะเป็น พัสตร์ ผ้า |
๓๕ |
| พัตตมาน-พัทมาร |
น่าจะเป็น พัทธ์ ผูกพัน และ มาน ใจ |
๗ |
| พัตร |
ผ้า |
๕๗ |
| พันง้อม |
ชื่อวัดซึ่งร้างไปนานแล้ว |
๒๘ |
| พันตา |
พระอินทร์ |
๑๑๖, ๑๗๑ |
| พันรังสี |
พระอาทิตย์ |
๓๓ |
| พาน |
ส. ว่าพัน เกาะเกี่ยว |
๗๕, ๑๖๑ |
| พ่าว? |
|
๙๑ |
| พิง |
แม่น้ำปิง |
๔๙, ๑๔๙ |
| พิงเก่า |
แม่น้ำปิงทางเดิม |
๗๓ |
| พิงเจต |
เป็นที่พักพิงของใจ? |
๔๖ |
| พิทักษ์ |
ดูแลคุ้มครอง |
๑๔, ๓๐ |
| พินทู |
นางพินธุมดี ในเรื่องสมุทรโฆษ |
๑๗๕ |
| พิโมกข์-พิโมข |
พ้น เปลื้อง ชื่อพระนิพพาน |
๑๕๕ |
| พิโยค |
พลัดพราก |
๑๒๕, ๑๗๕ |
| พิศเรก |
พิษแทรก |
(ดูบทที่ ๘๒) |
| พิสดาร |
กว้างขวาง |
๑๒๒ |
| พิสัย |
เขต ดู สุดพิสัย |
๙๗ |
| พิสัยตา |
สุดสายตา |
๕๕ |
| พี |
ดู ไพรพี |
๕๕, ๖๘ |
| พื้น |
ชั้น |
๑๒ |
| พุทธังกูร |
ผู้จะมาเป็นพระพุทธเจ้าในอนาคต |
๑๑๗ |
| พุ่น |
ส่วน กอง |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๒๔) |
| พูน พู้น |
นู้น โน้น |
๕๙, ๖๗, ๑๑๑ |
| เพ็ง |
เพ็ญ |
๑๒๘ |
| เพณี |
มวยผม |
๑๖๒ |
| เพย |
พัด รำเพย |
๓๔ |
| เพยีย |
พเยีย พวงดอกไม้ |
๖๓ |
| เพรง |
ก่อน |
๑๘๑ |
| เพลา |
ในที่นี้ ขา |
๕๗ |
| เพา |
งาม ส. ว่า เพลา เบาบาง |
๕๔, ๗๐, ๙๐, ๑๑๒ |
| เพา (๒) |
เพรา ข้าวเย็น |
๑๑๖ |
| เพาโพธิ์ |
พระพุทธเจ้าพระองค์สุดท้าย (เขมร) |
๑๒๑ |
| เพิก |
เบิก ถลกออก เปิด |
๓๔, ๑๓๑ |
| เพิง-เพิ้ง |
พึง พอใจ |
๔๖, ๑๓๑, ๑๖๑ |
| เพีย |
ถ้าเป็น เพียะ – อวด เปรียบ ถ้าเป็น พเยีย – พวงดอกไม้ |
๔๒ |
| เพียง |
เสมอ ประหนึ่ง ราบเรียบ |
๑๓๑, ๑๔๙ |
| เพี้ยง |
เพียง |
๑๐๖, ๑๒๑ |
| เพียญชน์ |
พยัญชนะ กับข้าว |
๑๒๘, ๑๕๔, ๑๖๙ |
| เพียะเพียะ |
เสียงไฟไหม้ |
๑๖๖ |
| เพื่อ |
เพราะ |
๑๖๗, ๑๗๗ |
| แพง |
แปง ทำ |
๑๓๔, ๑๓๗ |
| แพง |
รัก หวง |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๑๔), ๑๑๓ |
| แพ่ง |
งาม |
๑๓๑, ๑๖๑ |
| แพระ |
แพะ ป่าละเมาะ (พายัพ) |
๙๖ |
| โพธ |
งาม |
๑๒๑ |
| โพธิไญยญาณ |
ตรัสรู้ ญาณที่ควรรู้ หมายถึง พระพุทธเจ้า |
๑๗ |
| โพ้น |
โน้น |
๗, ๖๗, ๙๗, ๑๒๐ |
| โพย |
ภัย |
๑๕๗ |
| โพละ |
โพ้ แตก? |
๗๐ |
| ไพ |
ไป |
๕๕, ๑๓๔ |
| ไพคต |
ไพรพรต? |
๘๗ |
| ไพรพี |
ป่าดงพงพี |
๕๕, ๖๘ |
| ไพรแพระ |
ป่าละเมาะ |
๙๖ |
| ไพรโรจ |
ไพโรธ พิโรธ |
๗๑ |
| คำศัพท์ |
|
เลขที่โคลง |
| มกุฎ |
มงกุฎ |
๑๖๒ |
| มณฑป |
เรือนยอดซึ่งมีรูปสี่เหลี่ยม |
๑๔๓ |
| มณฑล |
วง ขอบเขต |
๑๑๒ |
| มนดก |
มณฑป |
๑๔๓ |
| มนดน |
มณฑล |
๑๑๒ |
| มโน |
ใจ |
๗๔ |
| มยัก |
มลัก มอง ดู เห็น |
๗๙ |
| มร |
ตาย |
๗๔, ๙๙, ๑๗๔, ๑๗๘ |
| มรรคา |
ทาง |
๒๑, ๖๕, ๑๘๑ |
| มล้าง |
ม้าง ทำลาย |
๑๕๓ |
| ม่วน |
สนุก |
๖๔, ๘๔, ๑๕๒, ๑๖๖ |
| มหากระจาย |
พระสังขะจาย |
๑๔๑ |
| มหาอาวาส |
ส. ว่า หมายถึง วัดเจดีย์หลวง |
๑๖ |
| มเหสักข์ |
ที่กล่าวกันว่าเป็นเจ้าใหญ่ |
๒๕ |
| ม่อน |
ตัวฉัน |
๓, ๑๔, ๕๑, ๖๔, ๖๘, ๑๕๒, ๑๗๘, (ข) |
| มัคคา |
ทาง |
๓๕ ข., ๑๔๕ |
| มังราช |
พระเจ้ามังรายมหาราช |
๑๕, ๔๗ |
| มังราย |
พระเจ้ามังรายมหาราช |
๑๕, ๔๕, ๔๘, ๑๐๒ |
| มัว-มั่ว |
มึนเมา หลงรัก |
๓ |
| มัวรส |
มึนเมารสรัก |
๓ |
| ม้าง-มล้าง |
ทำลาย ทำให้หมดไป |
๑๕๓, ๑๕๕ |
| มาด |
หมาด ภาวะอึดอัด จะเปียกก็ไม่เปียก จะแห้งก็ไม่แห้ง |
๕๙ |
| ม่าน |
พม่า |
๘๘ |
| ม้าน |
เหี่ยว |
๔๐, ๕๒ |
| มาย |
คลาย ถอน |
๑๗๒ |
| ม่าย |
ชม้อยตา |
๑๑๓, ๑๔๔, ๑๔๕ |
| มาล |
มาลา ดอกไม้ |
๓๙ |
| มาลี |
โคลงวิวิธมาลี ? ส. ว่าระเบียบ (การแต่งโคลง) |
๑๑๙ |
| มาส |
เดือน |
๘ |
| มาสรี |
มารศรี |
๕๙ |
| มิคราช |
ราชสีห์ ในที่นี้ สิงโต |
๑๔๔ |
| มิด |
มืด |
๒ |
| มี่ |
มิ |
๑๐๐ |
| มื้อ |
วัน (อีสาน) คราว |
๘, ๑๖๘ |
| มุข |
ส่วนของเรือนที่ยื่นออกมาด้านหน้า |
๑๐๑ |
| มุขมาศ |
ส่วนของอารามที่ยื่นออกมาทำด้วยทอง |
๒๒ |
| มุนี |
พระสงฆ์ ในที่นี้ พระพุทธเจ้า |
๑๔๓ |
| มุนี (๒) |
ฤาษี |
๑๔๙ |
| เม่ |
แม่ |
๓๖, ๑๒๐, ๑๓๓, ๑๕๐ |
| เมฆ |
กำแพงเมือง ส. ว่า ใบเสมา |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๐๑) |
| เม็ง |
มอญ |
๒, ๘๘ |
| เม็ด |
ชื่อวันหนไทย |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๒) |
| เม็ด |
น้อยนิด เช่นไปหาบ่ได้สักเหม็ด |
๑๑๐ |
| เมทนิ |
แผ่นดิน |
๑๑๘ |
| เมา (รัก) |
หลงรัก |
๑๙, ๑๗๘ |
| เมิงเป้า |
ปีฉลู นพศก |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑) |
| เมิน - เมิ้น |
นาน |
๔๕, ๖๐, ๑๘๑ |
| เมียง |
ชำเลืองมอง |
๕๕, ๕๗, ๑๑๓ |
| เมียงม่าย |
ชำเลือง กรีดกรายไปมา |
๑๑๓, ๑๔๔ |
| เมี้ยน |
หมด |
๑๖๘ |
| เมื้อ-เมือ |
ไป |
๑๕, ๒๕. ๕๒. ๕๙, ๑๓๙, ๑๕๕ |
| เมืองพิง |
เมืองบนแม่น้ำพิง หมายถึง ลำพูน |
๑๕๙ |
| แม่ง |
พราก รื้อ |
๔๘, ๑๗๖ |
| แม่ง (๒) |
ครู่หนึ่ง |
๑๖๕ |
| แม่งม้าง |
เริดร้าง พลัดพราก |
๑๗๒, ๑๗๕ |
| แม่น |
ถูก ตรงกับ |
๒, ๑๖๗, ๑๖๘ |
| แม้น |
แม้ |
๑๑๐ |
| โมข |
การรอดพ้น นิพพาน |
๑๕๓ |
| โมด |
มอด ตาย |
๑๓๗, ๑๕๓, ๑๗๔ |
| โมทนา |
การพลอยยินดี |
๑๖๘ |
| โมเรศ |
นกยูง |
๘๑ |
| โมลี |
ยอดผมจุก |
๑๗๒ |
| คำศัพท์ |
|
เลขที่โคลง |
| ยกย้าย |
เดิน ไป |
๘, ๘๗ |
| ยล |
ดู |
๑๗, ๒๒, ๓๖, ๔๒, ๔๙, ๕๕, ๖๑, ๙๒, ๙๓, ๙๗, ๑๐๔, ๑๑๒, ๑๓๔, ๑๔๐, ๑๔๗, ๑๕๙, ๑๖๒, ๑๖๓, ๑๖๔ |
| ยลคืน |
มองกลับ |
๕๕ |
| ยวน |
ส. ว่า อ่อน ละเอียด |
๔๓ |
| ยวย |
ถ้า ยวาย ก้าวย่างไป ถ้า ย้วย เดินตามกันช้าๆ |
๑๔๔ |
| ยว้าย – ยว้ายแย้ม |
ยิ้มแย้ม |
๓๕ ข., ๕๖ |
| ยอ |
ยก |
๑๓๓ |
| ยอง |
วางบน |
๑๐๙ |
| ย่อง-หย้อง |
ประดับ แต่งตัว |
๑๑๔ |
| ย้อน |
ด้วยเหตุ |
๑๖๒ |
| ยอริยาตร |
ยุรยาตร |
๑๓๐ |
| ยะเยือก |
เยือกเยือก |
๘๒ |
| ยักขราช |
ท้าวกุเวร ผู้พิทักษ์ทิศเหนือ |
๑๘ |
| ยัง |
อยู่ มี |
๑๗, ๔๐, ๔๕, ๕๑, ๖๓. ๖๗, ๑๐๒, ๑๒๒, ๑๓๖, ๑๔๔, ๑๕๑ |
| ยัง (๒) |
ไปสู่ |
๑๐๓ |
| ยั้ง |
หยุด |
๓, ๕, ๔๐, ๔๙, ๕๑, ๖๓, ๗๓, ๗๗. ๙๔, ๑๓๖ |
| ยา |
รักษา |
๕๘ |
| ย่าเค้า |
ต้นฉบับ |
(ข) |
| ยาไสน-ยาไฉน |
อย่าสงสัย |
๑๕๔ |
| ย่างย้าย |
เดิน |
๑๖๑ |
| ยางหนุ่ม |
ชื่อเดิมของวัดกองทราย |
๖๗ |
| ยาย |
เรียงราย |
๔๕, ๗๓ |
| ยิง |
หญิง |
๑๙, ๒๓, ๑๑๐ |
| ยิน |
รู้สึก |
๕๔, ๗๘, ๙๑, ๙๓, ๑๑๔, ๑๓๓ |
| ยิน (๒) |
จะงอย หงอน ปักเป็นรูปครุฑ |
๒๒ |
| ยื้อ |
เขย่งตัวขึ้น |
๑๔๔ |
| ยุต |
ถ้า ยุช - คู่ |
๑๖๖ |
| ยุบล |
ข้อความ เรื่องราว |
๔ |
| ยุวมาลย์ |
เยาวมาลย์ |
๑๗๓ |
| เยี่ย |
ทำ แต่เทียบกับกำสรวลศรีปราชญ์แล้ว น่าจะแปลว่า แล้ว หรือแลจึง |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๕๘) |
| เยียง |
อย่าง |
๕๒, ๑๔๐ |
| เยี่ยม |
โผลหน้า ดู เยือน |
๕๗, ๕๘, ๖๗, ๑๔๔ |
| เยียว |
เยียวยา รักษา |
๑๓ |
| เยียว (๒) |
หากว่า |
๑๒๖ |
| เยี้ยว |
เงี้ยว ไทใหญ่ |
๘๘ |
| เยียะ |
ทำ |
๔๐, ๕๒, ๕๓, ๘๕, ๑๓๔, ๑๓๕, ๑๕๐ |
| เยือ |
(สาย) ผูกวัว |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๕๐) |
| เยื่อซ้ำ ? |
|
๘๒ |
| เยื่อง |
เยี่ยง อย่าง |
๗๖, ๑๔๗ |
| เยื้อน |
เยือน |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๔๒, ๖๗) |
| เยื้อนย้าย |
เยื้องกรายเป็นขบวน |
๑๐ |
| แยง |
มองดู |
๓๒, ๖๔, ๑๖๓ |
| โยยิน? |
|
๘๒ |
| ไย |
เรไร ล. ว่า เสียงใส ยืดยาว ไทเหนือว่าจักจั่น |
๘๒ |
| คำศัพท์ |
|
เลขที่โคลง |
| ลดาวัลย์ |
ชื่อไม้เถาดอกหอม |
๑๓๑, ๑๖๑ |
| ลมิง-ระมิง |
ชื่อเดิมแม่น้ำปิง |
๕๘, ๑๔๙^ |
| ลเลื่อน-ละเลิน-ละเลือน |
เลือนเลือน ล้อม เรียง เคลื่อนตามกันไป |
๕๕, ๑๑๐, (ดูคำอธิบาย เลือน บทที่ ๑๐๑) |
| ลวด |
เลย |
๔๙, ๕๔, ๗๔, ๑๐๕, ๑๔๔ |
| ลวาด |
พัดผ่านไป |
๖๓, ๘๖ |
| ละบำ-ระบำ |
ช่างฟ้อน |
๑๓๐ |
| ละลิดเทศ? |
|
๑๖๕ |
| ลัคณา |
ลัคนา เครื่องหมายแทนเวลาเกิด |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๒๖) |
| ลา |
จาก |
๗๗ |
| ลา (๒) |
โล่ ดาบ |
๘๘ |
| ลาง |
เอาออกหมด? ส.ว่า หล้าง ชะรอยว่า |
๖๑, ๙๙, ๑๐๐, ๑๖๖ |
| ล้าง |
ร้าง |
๑๗๒ |
| ลาชัง - ลาชา |
ข้าวตอก |
๑๒๑, ๑๒๓ |
| ลายก้อม |
ลายขอม ลายมือ |
(ข) |
| ล่าว |
เร่า (ร้อน) |
๖๙, ๙๖ |
| ล้ำ |
กว่า |
๙ |
| ลำงาด |
เวลาเย็น |
๔๑ |
| ลิน |
รางน้ำไหลเอื่อยๆ |
๙๕ |
| ลิ้น |
ส. ว่า ช่อง หลืบ |
๔๑ |
| ลิว |
หลิ่ว ดู สุดตาลิว |
๙๗ |
| ลิ่ว |
ไกลลิบ |
๙๗ |
| ลี |
ตลาด |
๑๔๗ |
| ลือ |
หรือ |
๑๔ |
| ลือเลิง |
เลื่องลือมานาน |
๑๔๘ |
| ลืน |
กลืน |
๑๔๔ |
| ลุ |
ถึง |
๖, ๒๐, ๒๔, ๒๙, ๖๗, ๑๓๘, ๑๕๔, ๑๗๓, ๑๗๖ |
| ลุน |
หลัง |
๕, ๑๗๓ |
| ลุ่ม |
ใต้ ข้างล่าง |
๙, ๔๓, ๑๗๓ |
| เล็ง |
มอง เพ่ง |
๓๖, ๔๓, ๖๐, ๘๘, ๑๓๗, ๑๖๓ |
| เล็งดาย |
มองดูเปล่า |
๖๐ |
| เล้น |
เร้น หลบ |
๗๖ |
| เลวแล้ง |
แล้งมาก |
๕๙ |
| เลอ |
เหนือ พ้น |
๒๔ |
| เลา |
ชื่อไม้คล้ายอ้อ |
๖๙ |
| เล้า |
เล่า |
๓๘ |
| เลิง |
นาน เวลาต่อเนื่องกัน ไทขาวว่า เสมอ ส. ว่า สม่ำเสมอ |
๔๙, ๑๔๗, ๑๔๘ |
| เลิน |
ล้อม เรียง (ดู เลือน) |
๑๐๑ |
| เลิม |
เดิม |
๑๐๒ |
| เลิม (๒) |
ชื่อปลาตัวโตมากอยู่ในแม่น้ำโขง ไม่มีเกล็ด ว่ายเร็วมาก |
๕๐, ๑๓๕ |
| เลิศ |
ดู หอเลิศ |
๑๐๑ |
| เลือน |
ล้อม ไทขาวว่า ติด |
๓๗, ๑๐๑ |
| เลือน (๒) |
เรียง ส. ว่า ทอดกิ่งไป |
(ดูคำอธิบายบที่ ๑๐๑), ๕๕, ๑๖๐ |
| แล |
นกแก้ว นกแขกเต้า |
๖๒ |
| แล้ |
แล |
๑๑๕ |
| แล้ง |
แห้ง ขาด |
๑๑, ๔๓, ๕๓, ๘๕, ๑๕๐, ๑๕๔ |
| แล่น |
วิ่ง |
๑๓๕ |
| โลเกส |
โลก |
๑๕๘ |
| โลม |
ปลอบโยนโลมเล้า |
๔๗ |
| โลม (๒) |
ขน ลูบ |
๗๙ |
| ไล้ |
ลูบไล้ พัดผ่าน |
๕๔ |
| คำศัพท์ |
|
เลขที่โคลง |
| สกัน สกรรจ์ |
ฉกรรจ์ |
๘๘ |
| สง |
ตัดจากประสงค์ |
๒๓ |
| ส่ง |
ส่อง |
๔๑, ๑๖๖ |
| ส้ง |
ไม้ไผ่ชนิดหนึ่ง |
๖๓ |
| สงน-ฉงน |
ใช้คู่กับ ฉงาย แปลว่า ไกล |
๔, ๑๔๖ |
| สงวน |
ส. ว่า สนุก |
๑๒๐ |
| สงสาร |
การเวียนว่ายตายเกิด เวรกรรม |
๔, ๑๕๓ |
| สงาย -ฉงาย |
ไกล |
๒ |
| สด |
ทะลุออก พรวดพราดออกมา |
๔๑ |
| สทธการ |
โชตการ สว่าง |
๑๖๕ |
| สนธยา |
เวลาพลบค่ำ |
๘๕ |
| สนาน |
ชำนาญ |
(ข) |
| สนาม |
ส. ว่า สนทนา ศูนย์กลาง |
๕๖ |
| สนำ |
ฉนำ ปี |
๑ |
| สนุกสนัน |
สนุกสนาน |
๑๑๓, ๑๑๘ |
| สบานงา |
กระดังงา |
๓๘ |
| สม |
เหมาะ ควร ส. ว่า เสมอ |
๑๐๕ |
| สม (๒) |
ร่วม |
๖๐, ๘๖, ๑๐๓, ๑๑๓, ๑๒๘, ๑๓๓ |
| ส้มสุก |
อโศก |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๔๐), ๘๙ |
| สมเสพ |
ส. ว่า ความประพฤติ ปฏิบัติ |
๑๒๘ |
| สมาจาร |
การปฏิบัติ น่าจะเป็น สมาบัติญาณ |
๑๐๓ |
| สมุทรโฆษ |
ชื่อตัวพระในชาดก |
๑๗๖ |
| สยบ |
ฟุบลง |
๓๑ |
| สยมภู |
หมายถึง พระพุทธรูป |
๔๕ |
| สรวง |
สวรรค์ |
๖๗ |
| สรรเพ็ชญ์ |
หมายถึง พระพุทธเจ้า |
๖ |
| สร้อย |
ดอกไม้ |
๓๘, ๔๐ |
| สระ |
ชำระ สละ |
๑๒๙ |
| สระไน |
ปี่ไฉน |
๑๓๔ |
| สรี |
ความสว่างไสว |
๑๕๗ |
| สสา |
แต่ง งาม |
๕๗, ๑๓๗ |
| สสา (๒) |
หมาก |
๓๘ |
| สลาย |
แต่ง |
๒, ๕๗, ๑๓๔ |
| สลาย (๒) |
แตก ทำลาย |
๔๑, ๗๙, ๑๐๐, ๑๑๖, ๑๓๒ |
| สลายเกศ |
แซมผม แต่งผม |
๓๘, ๓๙ |
| สสายสลับ |
ส. ว่า หลายชั้นหลายเชิง |
๑๓๔ |
| สลายสลาย |
ส. ว่า เสียงลมพัดไผ่เสียดสีกัน |
๖๓ |
| สลิดเทศ |
ดอกขจร |
๑๖๕ |
| สลุ้ม |
สลัว แสงมัว พลบค่ำ |
๑๔๗ |
| สลู |
ฉลู |
๑ |
| สวด |
นูน |
๑๔๑ |
| ส้วย |
ช่วย |
๑๓๓ |
| สวัสดา |
สวัสดี ความดี ความเจริญรุ่งเรือง หมายถึง ศาสดา คือพระพุทธเจ้า |
๒๓ |
| สว่าง |
สร่าง |
๔๑, ๙๙ |
| สวาย |
มะม่วง |
๑๑๖ |
| สวิง |
สวิงสวาย ใจหวิว กระวนกระวาย |
๑๙ |
| สสา |
กระต่าย |
๑๑๒ |
| สสี |
พระจันทร์ |
๑๑๒ |
| สเสิน |
สรรเสริญ |
๗๘ |
| สห |
ร่วมกัน |
๑๖๖ |
| สอยวอย |
งาม (ลาว) |
๑๔๓ |
| สักชาติ |
แม้แต่ชาติเดียว |
๑๗๐ |
| สักขี |
พยาน |
๑๑๖, ๑๒๔ |
| สักสวาด สักสาด |
เทียบกับบทที่ ๒๕ น่าจะตัดมาจาก มเหสักข์สาธย |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๙๕), ๑๐๒, ๑๐๓ |
| สัง |
อะไร |
๔๘, ๑๗๐ |
| สังขา |
คิด หอยสังข์ |
๑๐๒ |
| สังฆา |
พระสงฆ์ |
๑ |
| สังมิ |
ทำไมไม่ ถ้าหาก (เทียบ ไทอาหม สังบ่ – ถ้าหาก) |
๙๕, ๑๒๒ |
| สัตตชน |
คนดีงาม |
๔ |
| สัน-ฉัน |
เช่นเดยวกับ |
๙, ๗๔, ๙๒, ๙๓, ๑๒๑, ๑๕๐, ๑๖๖ |
| สัพพัญญู |
พระพุทธเจ้า ผู้รู้ทั่ว |
๑๒๔ |
| สา |
ไหว้ ตัดจาก สาธุ |
๑๐, ๔๗ |
| สา (๒) |
หาก |
๒๐, ๕๖, ๙๐, ๑๑๓, ๑๗๓, ๑๗๖ |
| สากล |
ทั่วไป ทั้งหมด |
๑๔๘ |
| สาขา |
กิ่ง ก้าน |
๖๙ |
| สาง |
ทำให้หายยุ่ง แยกออก |
๗๐ |
| สาฏ |
ผ้า |
๑๖๑ |
| สาณี |
ไหม ม่าน ฉาก มู่ลี่ |
๓๕ |
| สาตร |
อาวุธ |
๑๓๖ |
| สาธยะ |
เทวดา |
๒๕ |
| สามแผ่นผืน |
สามโลก |
๒๐ |
| ส้าย |
ใช้ ชำระให้สิ้น |
(ดูบทที่ ๑๗๗) |
| สายหนัง |
โบราณใช้สายหนังไต่แทนลวด |
๑๓๕ |
| สายัณห์ |
เวลาเย็น |
๑๕๘ |
| สายา-ฉายา |
ร่มไม้ |
๖๓ |
| สาริกา |
นกขุนทอง |
๖๒ |
| สารี |
นกขุนทอง |
๖๒, ๘๒ |
| สาริรัง |
สรีระหรือสาริกธาตุ รังนก? |
๔๘ |
| สาริรัง (๒) |
สรีระ ร่างกาย |
๑๓๒ |
| สาโรช |
สาร + โอชะ ข้อความอันไพเราะ |
๒ |
| สาลัย-สาลย |
มีความอาลัย |
๑๑๔ |
| สาลี |
ข้าว |
๑๒๔, ๑๒๙, ๑๕๔ |
| สาลี (๒) |
ถ้าสาลิกา นกประเภทนกเอี้ยง |
๖๒ |
| สาไลย-สาลย |
มีความอาลัย |
๑๑๓ |
| สาวกา |
สาวก พระสงฆ์ |
๑ |
| ส่ำ |
หมู่ |
๑๘, ๔๔, ๘๑, ๙๗, ๑๐๕ |
| ส่ำ (๒) |
ทุก |
๑๖๓ |
| สำบุญ |
สมบุญ |
๖๐, ๑๗๗ |
| สำมัชฌาญ |
น่าจะเป็น สมาบัติญาณ |
๑๐๓ |
| สิงคี |
ทอง สิ่งที่สีเหลืองเหมือนขมิ้น |
๑๐๖ |
| สิงห์สอง |
สิงห์คู่ |
๑๑ |
| สินธุ์ |
น้ำ |
๗๖ |
| สิเนห์ |
เสน่หา |
๔๖, ๗๘, ๑๑๔, ๑๑๕, ๑๗๐ |
| สิปป์ |
ศิลปะ |
๑๓๖ |
| สิมพลี |
ต้นงิ้ว |
๖๑. ๖๙, ๑๗๒ |
| สิรสา |
ศีรษะ |
๑ |
| สิหิงค์ |
พระพุทธรูปองค์สำคัญของไทย |
๑๐ |
| สีดา |
นางสีดา |
๑๗๗ |
| สี่มุข |
จตุรมุข หอคอยสร้างเป็นจตุรมุข |
๑๐๑ |
| สุญาราม |
อารามที่ว่างเปล่าไม่มีคน วัดร้างแห่งหนึ่ง |
๘๘ |
| สุดตาลิว |
สุดสายตา |
๙๗ |
| สุดพิสัย |
สุดสายตา |
๙๗ |
| สุทธน |
พระสุธน |
๑๗๕ |
| สุพรรณมาลย์ |
ดอกไม้ทอง |
๑๑๗ |
| สุมสุก |
อโศก |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๔๐) |
| สุราลัย |
สวรรค์ |
๑๕ |
| สุรินท |
พระอาทิตย์ |
๕๘ |
| สุริย-สุย |
พระอาทิตย์ |
๔๑, ๔๙ |
| สุริย-สุย (๒) |
(หรือ ฝนหยิมๆ) |
๕๘, ๖๓, ๘๐, ๙๖, ๑๕๗ |
| สู่ |
อยู่ร่วมกัน |
๑๓๓ |
| สู่ (๒) |
ชู่ ทุก |
๖๔ |
| สู้ |
พอใจ (พายัพ) |
๑๐๐ |
| สู้ (๒) |
ยอม ยินดี |
๑๓๓ |
| สูร |
พระอาทิตย์ |
๔๑. ๖๓. ๘๐, ๑๕๗ |
| เสก |
เฉก เช่น |
๙๒ |
| เสฏฐา |
ชื่อวัดร้าง |
๑๙ |
| เสน |
แดง |
๑๙, ๓๘ |
| เส้นสารีรัง |
เส้นขน |
๑๓๒ |
| เสนี |
ทหาร |
๑๓๖ |
| เสบย |
สบาย |
๑๔๐ |
| เสพ |
บริโภค |
๑๕, ๖๑, ๑๐๓, ๑๖๖ |
| เสมียน |
เขียน |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๔๙) |
| เสร็จ |
สำเร็จ |
๔๖, ๑๖๗ |
| เสลย |
เฉลย เล่า |
๑๓๐, ๑๓๔ |
| เสวียง |
บ่า สไบเฉียง |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๕๗) |
| เส่า |
หอบ ถ้า เซา พักชั่วคราว |
๒๙ |
| เสิก |
ศึก |
๒๔, ๓๒, ๑๐๑, ๑๗๗ |
| เสีย |
เสียดาย เสียท่า |
๑๖๖ |
| เสี้ยง |
สิ้น |
๖, ๙๖, ๙๙, ๑๐๕, ๑๐๖ |
| เสี้ยงศุภสาร |
เสี่ยงสาร |
๑๐๖ |
| เสียมผู้ |
สยมภู หมายถึง พระพุทธเจ้า |
๔๕ |
| แสง |
สี |
๑๖๓ |
| แสร้ง |
ตั้งใจ |
๑๙, ๕๗, ๑๖๗ |
| แสลง |
แสยง |
๒๔, ๓๒, ๑๐๑ |
| แสวแสว |
เฉี่ยว โฉบ ส.ว่า เสียงไม้พายกระทบน้ำ |
๗๖ |
| แสว่ |
สลักไม้ (พายัพ - แซ่) ส. ว่า สอย ปักร้อย |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๓๕) |
| โสธิการ |
โชตการ |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๕๙) |
| โสพิศ-โสภิต |
งาม |
๖๔, ๑๐๗, ๑๖๓ |
| ไสยา-ไสยาสน์ |
นอน |
๑๒๐, ๑๔๒, ๑๖๗ |
| คำศัพท์ |
|
เลขที่โคลง |
| หดชล |
รดน้ำ |
๙๕ |
| หทยัง |
หทัย ใจ |
๗ |
| หน่วย |
ลูก |
๓๗ |
| หน้อ |
หนอ |
๑๖๖ |
| หม้อม |
หมอง ใช้คู่กับ หม่น |
๕๙, ๑๕๖ |
| หมั้น |
แท้จริง |
๑๑๖, ๑๕๔ |
| หม้า |
งาม สูง (ลาว) เป็นคำวิเศษณ์ประกอบ ใหม่ ใหญ่ ยักษ์ |
๒๔, ๓๒, ๙๘, ๑๒๔, ๑๓๙, ๑๕๖ |
| หมาด |
ภาวะอึดอัด จะเปียกก็ไม่เปียก จะแห้งก็ไม่แห้ง |
๕๙, ๑๓๙, ๑๕๖ |
| หม้าย |
ไร้คู่ |
๙๘ |
| หมายเหมียดหมั้น |
จดไว้เป็นหลักฐาน |
๑๑๖ |
| หย้อ |
ย่อ ย้อนคืน |
(ดูบทที่ ๑๖๖) |
| หย้อง |
งาม แต่ง ประดับ |
๓๕ ก., ๑๑๔, ๑๔๓ |
| หยั่น - หยั้น |
ใช้คู่กับ หย้อง งาม แต่ง ประดับ |
๑๑๔ |
| หย่าม |
ย่ามใจ |
(ดูบทที่ ๑๖๖) |
| หร่าม |
อร้าม |
๘๙ |
| หริภุญช์ - หริภุญชัย |
ชื่อเดิมของเมืองลำพูน |
๓, ๘, ๑๘๐ , ๑๘๑ |
| หฤทเยศ |
ใจ |
๓๖, ๑๓๒ |
| หล้ม |
ล่ม |
๑๑๘ |
| หลวง |
ใหญ่ |
๑๓, ๔๕ |
| หลอ |
เหลือ |
๘๑, ๑๑๓, ๑๑๔ |
| หล่อ |
ใกล้ (ลาว) |
๗, ๗๖ |
| หล่อ (๒) |
ร่องน้ำที่ตกจากชายคา (อีสาน) ปรี่เข้าไป (พายัพ) |
๙๕ |
| หลองแหลง |
โคลน? ประปราย หล้อง ที่ลุ่ม แอ่ง แหลง แหล่ง อ. ว่า แหลง เป็นชื่อวัด |
๖๔ |
| หลอน |
หาก แม้ว่า บังเอิญ |
๑๒๖ |
| หลอน (๒) |
หวัง (ไทขาว) |
๑๓๘ |
| หลาก |
หลาย ประหลาด |
๓๗, ๓๙, ๗๖, ๑๓๐ |
| หลายเช่นท้าว |
หลายชั่วกษัตริย์ |
๔๕ |
| หวาน |
หว่าน? |
๑๗๔ |
| หว่านหว้าย |
ว่าย |
๗๕ |
| หว่านไหว้ |
ไหว้ |
๑๓, ๑๑๕, ๑๖๙, ๑๗๑ |
| ห้อ |
ด้วย |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๑๖๕) |
| ห้องใต้ |
โลกข้างล่าง |
๑๒ |
| หอด |
เหนื่อย อดอยาก ไทขาวว่า ขาดข้าวน้ำ |
๙๗ |
| หอดหิว |
คิดถึงมาก หิวมาก |
๙๗ |
| หอมังราช |
หอพระเจ้ามังรายมหาราช |
๑๔ |
| ห้อยหฤทัย |
ไทขาว แปล ห้อยใจ ว่า ติดตรึงใจ |
๒๙ |
| หอเลิศ |
หอคอย |
๒๔, ๑๐๑ |
| หัทเยศ |
หทัย ใจ |
๓๖, ๑๓๒ |
| หัน |
เห็น |
๗๔, ๙๑, ๑๑๒, ๑๕๐ |
| หัน (๒) |
หั้น ที่นั้น |
๕๐ |
| หั้น |
นั้น |
๒๐, ๓๑, ๕๐, ๕๑ฒ ๕๓, ๖๔, ๗๑, ๗๓, ๙๔, ๙๕, ๑๑๓ |
| หับ |
ปิด |
๓๕ ก. |
| หัวฝาย |
หัวเขื่อนที่กั้นน้ำ ชื่อวัด |
๗๓ |
| หาหา |
คำอัญเชิญ |
๑๘ |
| หื้อ |
ให้ |
๔, ๔๖, ๔๘, ๗๖, ๑๐๓, ๑๒๕, ๑๒๖, ๑๔๐, ๑๔๖ |
| หุ่งเห็น |
เห็นถนัด (อีสาน-ฮุ่ง) ส. ว่า ห่อนเห็น |
๑๙ |
| หุรัง – หุรํ – หุรัม |
เบื้องหน้า ภพหน้า |
๒๘ |
| เหน้า |
สร้อยคำของ หนุ่ม น้อง เป็นต้น |
๔๕ |
| เหมิ้น – เมิน |
นาน |
๑๘๑ |
| เหมียด |
เก็บงำไว้ |
๑๑๖, ๑๒๗ |
| เหย |
ระเหย |
๔๑ |
| เห้ย |
เอย |
๑๓๖ |
| เหยี้ยม |
เยี่ยม |
(ดูคำอธิบายบที่ ๕๗), ๕๗, ๕๘, ๖๗ |
| เหรา |
สัตว์จำพวกจระเข้ |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๒๔) |
| เหล้น |
เล่น |
๕๖, ๗๖, ๘๖, ๑๓๐, ๑๘๐ |
| เหลือ |
กว่า |
๗๓ |
| เหลือหลาย |
มากมาย |
๖๓ |
| แห้ม |
แห้ง เกรียม |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๖๐), ๑๔๕ |
| ไห้ |
ร้องไห้ |
๑๕๖ |
| ไหลเหลือบ |
แลไปมา เลื่อนไหลไป |
๓๕ ข. |
| คำศัพท์ |
|
เลขที่โคลง |
| อด |
ทน |
๙๙ |
| อติเร |
ตัดมาจาก อติเรก ยิ่งใหญ่ |
๑๖๗ |
| อนุโม |
ตัดมาจาก อนุโมทนา |
๑๑๑ |
| อภโศก |
ส. ว่า โศกทั้งสอง ทุกข์ใหญ่หลวงเท่าฟ้า |
๙๙ |
| อภโอก |
โอบอก ? |
๘๖ |
| อมรกต |
หมายถึง พระแก้วมรกต |
๑๖ |
| อมเรศ |
อมร เทวดา |
๑๘ |
| อร |
นางงาม |
๗๙, ๘๖ |
| อรพิน |
ดอกบัว |
๗๘ |
| อรพิน (๒) |
หมายถึง ตัวนาง |
๘๕ |
| อรรณพ |
ห้วงน้ำ |
๔๙ |
| อ่วง |
ห่วง |
๙๘, ๑๓๗, ๑๓๙, ๑๕๖ |
| อวร |
หมายถึง ตัวนาง |
๗, ๒๐, ๒๗, ๓๘, ๔๐, ๔๔, ๕๖, ๖๐, ๗๓, ๘๖, ๙๐, ๙๓, ๑๑๓, ๑๒๐, ๑๒๑, ๑๒๘, ๑๓๗, ๑๖๓, ๑๗๑ |
| อว่าย |
บ่ายหน้า |
๖๖ |
| อโศก |
ต้นไม้ดอกชนิดหนึ่ง |
๔๐ |
| อห่อย |
อร่อย น่าชื่นชม ทางอีสานแปลว่า ผุดผ่อง ไม่มีตำหนิ |
๗๘, ๑๖๑ |
| ออน |
หมายถึง ตัวนาง |
๗๙, ๑๐๓, ๑๕๘, ๑๗๘ |
| อ่อน |
หมายถึง ตัวนาง อิดโรย |
๔๐, ๕๖, ๖๐, ๗๒, ๘๖, ๙๐, ๙๖, ๑๑๓, ๑๕๘, ๑๗๘ |
| อ้อน |
หมายถึง ตัวนาง |
๙๖ |
| อ้อม |
ล้อม |
๖๙ |
| อ้อย |
ให้คู่กับ อาบ |
๕๐ |
| อ้อย (๒) |
ให้คู่กับ อ่าน |
๑๑๙ |
| อะไร-อะไรย |
พระศรีอาริยเมตไตรย |
(ดูบทที่ ๖), ๑๕๓ |
| อักเขบ |
อักเสบ |
๗๔ |
| อัคคชา |
ตัดมาจาก อัคคชายา เมีย |
๑๒๗ |
| อัครชาเยศ |
มเหสี |
๔๗ |
| อั่ง |
คั่ง (อีสาน) |
๑๓๗, ๑๕๖ |
| อังเกิน |
คับแค้นเหลือเกิน |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๕๓) ๕๔ |
| อังเชิญ |
อัญเชิญ |
๑๔, ๔๗ |
| อัฐ |
หมายถึง ศีลแปด |
๑๒๙ |
| อัฐิ |
กระดูก |
๑๖๙ |
| อั้น |
นั้น |
๔๔, ๑๕๑ |
| อัปสร |
นางฟ้า |
๕, ๗๘ |
| อัมพร-อัมพเร |
ท้องฟ้า |
๑๐๓, ๑๐๖ |
| อัส |
ม้า |
๒๙ |
| อัสดง |
พระอาทิตย์ตก |
๘๐, ๑๕๙ |
| อัสดารส |
พระอัฏฐารส พระยืน |
๑๗ |
| อัสสยุชมาส |
อัศวยุช เดือนสิบเอ็ด |
๒ |
| อ้าง |
ถือเอา |
๑๔๐, ๑๔๑ |
| อาชญา |
ในที่นี่แสดงความเป็นเจ้านาย |
๑๘๐ |
| อาด |
งาม (อีสาน) ใหญ่ (ล้านนา) |
๔๖, ๕๗, ๑๓๘ |
| อาดุร |
ทนทุกข์ |
๕๓, ๑๓๗, ๑๘๐ |
| อาตม์ |
ตนเอง |
๑๓๘ |
| อาทวา |
เปล่าเปลี่ยว ระทุมทุกข์ |
๑๔๕ |
| อาทิ |
ต้น ข้อต้น |
๔๖ |
| อ่าน |
นับ |
๑๕๔ |
| อานาศาสตร์? |
|
๑๖๑ |
| อาภา |
แสง รูปโฉม |
๙๘ |
| อารักษ์ |
ปกปักรักษา |
๑๔ |
| อารักษ์ (๒) |
เทวดาผู้พิทักษ์ |
๑๕, ๔๗ |
| อาราธน์ |
นิมนต์ |
๑๕ |
| อาไรย |
พระศรีอาริยเมตไตรย |
(ดูคำอธิบายบทที่ ๖), ๑๕๓ |
| อาวา |
อาวาส |
๑๒ |
| อาส |
อาจ ปราการ |
๒๔ |
| อาสอร-อาสูร |
เอ็นดู สงสาร |
(ข) |
| อาสาศ |
น่าจะเป็น อาศาสน์ |
๖ |
| อ่ำ |
ไม่ (ไทใหญ่) |
๗๔, ๑๑๒, ๑๓๘, ๑๕๐ |
| อำรุง |
บำรุง |
๑๑, ๒๒, ๔๖, ๑๐๔, ๑๕๙, ๑๖๐, ๑๖๘ |
| อิฏฐาผล |
ผลอันเป็นที่พึงพอใจ |
๑๒๖ |
| อิฏฐารมณ์ |
ความรู้สึกอันน่าพึงพอใจ |
๑๒๙ |
| อิ่นดู |
สงสาร |
๘๐, ๙๖, ๑๒๐ |
| อิริยา |
ตัดจาก อิริยาบถ คือ ยืน เดิน นั่ง นอน |
๖๕, ๑๔๒ |
| อืออืด |
เสียงไม้ขัดสีกัน |
๙๐ |
| อือแอ้ว |
เสียงเกวียนดังออดแอด |
๔๔ |
| อุด |
ตัดจาก อุตสาหะ? |
๘๕ |
| อุด-อูด |
ร้อน (ลาว) |
๙๔ |
| อุดสา |
ชื่อตัวเอกในเรื่องโบราณ |
๘๔, ๑๑๙ |
| อุตดม |
สูงสุด |
๑๓๖ |
| อุตรา |
อุดร ทิศเหนือ |
๑๘ |
| อุเทศ |
การชี้แจง การแสดง การสวด |
๑๑๗ |
| อุโบสถ |
อุโบสถศีล การรักษาศีลแปด |
๑๒๘ |
| อุปแปน-อุปแป้น |
เป็นชื่อวัด ร้างไปแล้ว |
๑๓ |
| อุปพาน |
น่าจะเป็น อุฬาร-ยิ่งใหญ่ |
๑๒๒ |
| อุพารักษ์ |
น่าจะเป็น อุฬารักษ์ |
(ดูคำอธิบาย คำว่า อุฬาร ในบทที่ ๑๖) |
| อุ่ม |
เอามือคลุม อุ้ม? |
๕๙ |
| อุมโอด |
เสียงรถพระอาทิตย์? ส. ว่า อบอ้าว |
๙๔ |
| อุมาศรี |
พระอุมา |
๓๗ |
| อุยยาน |
อุทยาน สวน |
๓๗ |
| อุรุ |
กว้าง มาก เลิศ |
๘๕ |
| อุสุภา |
วัวผู้ |
๓๔ |
| อุฬาร |
ยิ่งใหญ่ |
๑๖ |
| อุษา |
ชื่อตัวนางในชาดก |
๑๗๕ |
| เอง |
นั่นเอง |
๒๘ |
| เอง (๒) |
เฉพาะตน คนเดียว |
๑๒๘, ๑๓๘ |
| เองเดียว |
คนเดียว |
๔๒ |
| เอ้ย |
เอย |
๑๒๐, ๑๕๔ |
| เอารส |
โอรส ลูก |
๑๕๙ |
| เอื้อม |
เรียง เทียม (ลาว) ใกล้ |
๑๘, ๓๔ |
| แอก |
ล้านนา เรียกว่า คานคอ |
๓๕ |
| แอว |
เอว |
๕๗, ๑๓๑ |
| แอ่ว |
เที่ยว |
๑๔๐ |
| โอย |
โอ้ |
๙๖, ๑๑๒ |
| โอโรทา |
นางสนม ห้องพระมเหสี |
๔๕ |
