อักขราภิธานศัพท์
ก
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| กกุสนธ | ชื่อพระพุทธเจ้าองค์หนึ่งในภัทรกัป | ๑๕๒ |
| กง | ขอบล้อเกวียน วงล้อของเกวียน | ๓๓, ๔๓, ๔๔, ๙๔ |
| กชกร | มือต่างดอกมัว กระพุ่มมือ | ๑ |
| กณฑล | ตุ้มหู กำไล | ๑๖๒ |
| กทลี | ต้นกล้วย | ๑๓๑ |
| กนทน | ตุ้มหู | ๓๕ ข. |
| กรอม | คลุม | ๑๖๒ |
| กระจาย | พระสังขะจาย | ๑๔๑ |
| กระพุ่ม | พนมมือ | ๑๓ |
| กริ่ง | แคลงใจ | ๑๗๐ |
| กล้า-ก๊า | กระมัง | ๖๑ |
| กลำพัก | กระลำพัก ไม้หอมทำยา | ๗๙ |
| กวม | ครอบ | ๑๐๒, ๑๑๗, ๑๕๑, ๑๖๒ |
| กว่า | ไป (ไทใหญ่) | ๔, ๑๐๐, ๑๑๒ |
| กว่า | ใช้คู่กับเกวียน | ๕๐, ๖๖ |
| กวาย | ไกว | ๑๓๒ |
| กวาว-กวาวทอง | ต้นทองกวาว | ๔๐, ๖๑ |
| กวิด | มะขวิด | ๓๗ |
| กวิว | ต้นทองกวิว | ๔๐ |
| ก่อม - กรอม | เป็นวงโค้งเข้าหากัน | ๓๔ |
| กอย | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๔๓) | |
| กังรี | นางเมรีในเรื่องพระรถเสน | ๗๔ |
| กั้น- กลั้น | อดอยาก | ๑๑๓, ๑๑๖, ๑๒๘ |
| กันโลง | โคลง | ๔, ๘๔, ๑๑๙ |
| กันแสง | ร้องไห้ | ๑๙ |
| กั้ว - กลั้ว | ผสม กวน | ๓๑ |
| กัสสปา-กัสสปะ | ชื่อพระพุทธเจ้าองค์หนึ่งในภัทรกัป | ๑๕๒ |
| กาด | ตลาด | ๗๗, ๑๔๗, |
| กามาวจร | โลกแห่งกามมี ๖ ชั้น | ๕ |
| การ | นายช่าง | (ดูหมายเหตุท้ายเรื่อง) |
| ก้ำ | ทิศ ทาง ฝ่าย | ๑๐๐, ๑๒๓ |
| กำเดา | ร้อน | ๔๑, ๖๖ |
| กำพน-กัมพล | ผ้าขนสัตว์ ผ้าคาดเอว ส. ว่า ผ้าสีแดง | ๗๕, ๑๓๑ |
| กิตติยุค-กฤตยุค | ยุคทอง | ๑๗๙ |
| กิ่น | กลิ่น | ๔๒ |
| กินรี | คนครึ่งนกเพศหญิง | ๓๙, ๑๓๓ |
| กิริยา | ตัดจากกิริยาบุญ คือ การทำบุญ | ๑๑๕ |
| กีบ | กลีบ | ๓๘, ๑๐๑ |
| กีนลืน | กลืน | ๑๔๔ |
| กุฎีคำ | ชื่อเดิมของวัดธาตุคำ | ๑๓ |
| กุฏาราม | เรือนมียอด ชื่อเดิมของวัดเจดีย์หลวง | ๓๐ |
| กุณฑล | ตุ้มหู กำไล | ๑๖๒ |
| กุโนช - กุโนด | กรุณา | ๑๔๒, ๑๕๑ |
| กุ้ม | ดูคุ้ม | ๑๔๗ |
| กุมกาม | ชื่อเมืองระหว่างลำพูนกับเชียงใหม่ | ๔๔ |
| กุมการ - กุมภการ | ชื่อตัวนางจากชาดก | ๑๗๓ |
| กุสราช - กุสสราช | ชื่อตัวพระในชาดก | ๑๗๖ |
| กู่ | ที่บรรจุอัฐิ เจดีย์ | ๔๕ |
| กู่คำ | ชื่อเดืมของวัดเจดีย์เหลี่ยม | ๔๕ |
| เกง - เก๋ง | ระวัง ว่องไว ส. ว่า โล่ | ๘๘ |
| เกล้า | ที่ถูกคือ เก้า | ๑๒๔ |
| เกล้าเกี้ยว | ชื่อท่ารำดาบท่าหนึ่ง | ๘๘ |
| เกลี่ยใกล้ | แกล่ใกล้ | ๑๘ |
| เกวง | แกว่ง? | ๘๘ |
| เกว๋น | มะเกว๋น คือตะขบป่า | ๓๗ |
| เกวียนก่อนชุม | เกวียนหมู่ที่ไปก่อน | ๗๓,๘๗ |
| เกศ | ผม | ๑๑๖ |
| เกศเกล้า | ส. ว่า พระเกษเกล้าจุฬามณี | ๑๐๗ |
| เกสนา | ไม้กฤษณา | ๗๙ |
| เกิ่ง | กึ่ง | ๑๒๓ |
| เกี๋ยงคำ | ดอกลำเจียก | ๑๓๒ |
| เกี้ยว | รัดรอบ | ๓๔, ๑๓๒ |
| แกม - แคม | ใกล้ (อีสาน) ส. ว่า เกลือกกลั้ว | ๑๔ |
| แก้ว | หมายถึง ตัวนาง | ๔๔, ๔๘, ๑๑๓, ๑๑๔, ๑๖๐, ๑๖๒, ๑๗๒ |
| แกว่น | แก่น กล้า ชำนาญ | ๘๘ |
| โกกิล-โกกี | นกดุเหว่า | ๘๒ |
| โกทัน | เกาทัณฑ์ | ๑๓๑ |
| โกนา – โกนาคมน์ | ชื่อพระพุทธเจ้าองค์หนึ่งในภัทรกัป | ๑๕๒ |
ข
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ขง | ประตูโค้ง | ๑๐๕, ๑๕๑ |
| ขงเขต | บริเวณ ปริมณฑล เขตแดน | (ดูบทที่ ๘) ๑๗๐,๑๗๒ |
| ขจร | ฟุ้งไป | ๑๓๑ |
| ขลง - ขง | ประตูโค้ง | ๑๕๑ |
| ขวั้น | ขั้ว | ๘๕, ๑๗๘ |
| ขวั้นขวัญ | มิ่งขวัญ | ๘๕ |
| ขว้าง | ขวาง | ๙ |
| ขว้าง (๒) | กว้าง | ๕๘ |
| ขวา | ชื่อนกชนิดหนึ่ง | ๘๓ |
| ขวาน | ชื่อนกชนิดหนึ่ง | ๘๓ |
| ขว่าย | ถวาย | ๗๙ |
| ขว้ำ | คว่ำ | ๙, ๗๘, ๑๓๒ |
| ขอก | ขอบ ริม | ๖๔ |
| ข้อง | สะดุด คล้อง ผูก | ๗, ๒๗, ๔๒ |
| ขอด | ทุ่มเท ทั้งหมด ขูดจนเกลี้ยง | ๗, ๔๑, ๕๕ |
| ข้อน | ค่อนไปข้าง | ๒๗, ๑๓๘ |
| ข้อน (๒) | ส่วนมาก หนัก วุ่นวาย | ๔๑, ๕๘ |
| ขอม | ชนชาติโบราณ ต้นตระกูลของเขมร | ๑ |
| ข้อย | ข้า | ๖๐, ๑๕๓ |
| ขะสด | กำสรด | ๗๐, ๙๙, ๑๕๕, ๑๘๐ |
| ขัคคา | พระขรรค์ | ๑๘ |
| ขั้ง | กั้ง กั้น | ๒๔,๓๒,๑๐๑ |
| ขัด | ขัดเกลา | (ข) |
| ขัว | สะพาน | ๖๔ |
| ขาพาล | ตัดมาจาก จักราพาล | ๓ |
| ขาม | เกรง | ๘๕ |
| ข่าม | คงกระพันชาตรี | ๒๔, ๑๐๑ |
| ข่าย | คร่าย | ๒๔, ๑๐๑ |
| ขีณา | ตัดมาจาก ขีณาสพ เท่ากับ พระอรหันต์ | ๑๒๔, ๑๔๒ |
| ขื่น – คิ่น | รักใคร่ สุดที่รัก | ๙๑, ๑๑๕, ๑๒๓ |
| ขืม | ยึดมั่นคง (ไทขาว) | ๓๒, ๑๐๑ |
| ขุง | ขง อาณาเขต น่านน้ำ | ๙, ๕๓, ๕๘ |
| ขุ่ง | ไทขืน คิดขุ่ง ว่าคำนึง ส. ว่า ครุ่งคิด | ๘๙ |
| ขุนเขา | เจ้าแห่งภูเขา คือ พระศิวะ | ๕๙ |
| ขุนเขา ขุนเท | ชื่อตัวพระในชาดก | ๑๗๓ |
| ขุนบา | ชื่อตัวพระในชาดก | ๑๗๕ |
| ขูณา | กรุณา | ๑๒, ๕๔, ๑๒๔ |
| ขูโนส | กรุณา | ๑๔๒, ๑๕๑ |
| เขง-เขรง | เกรง | ๘๕, ๑๒๕ |
| เขนย | มอน | ๑๔๑ |
| เขบ็จ | ขบวน | ๒ |
| เขา | ชื่อนกชนิดหนึ่ง | ๘๓ |
| เข้า | ข้าว | ๑๕๒ |
| เขาะขอด | ทุ่มเทให้หมด | ๗ |
| เขินขุน | ตื้นขึ้นเป็นขุนเขาหรือเกาะ | ๕๓ |
| เขือก | เกลือก อีสาน แปลว่า โกลาหล วุ่นวาย | ๙, ๗๘, ๘๕ |
| แขก | ชื่อนกชนิดหนึ่ง หรือ ไปเยี่ยม | ๘๓ |
| แขม | ไม้คล้ายอ้อ | ๖๙ |
| ไข | บอก แจ้ง | ๒๕, ๕๒ |
| ไข (๒) | แก้ | ๕๔ |
| ไขปาก - ไขโอฐ | อ้าปาก | ๒๒, ๑๔๔ |
ค
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| คณนา | นับ | ๓๔ |
| คณา | หมู่ | ๕๕ |
| ค่นค้าน | พัง ถล่มทลาย | ๖๕ |
| คมบาง | หญ้าชนิดหนึ่งใบมีคม | ๖๙ |
| ครนครัน | เสียงดังลั่น | ๑๖๕ |
| ครอบ - คอบ | กลับคืน | ๘๒ |
| คราน | เคลื่อนไป | ๓, ๑๘๐, ๑๘๑ |
| คราน (๒) | รำคาญ? | ๒๕ |
| คร่าย | ช่าย ส. ว่า คลาคล่ำ? | ๒๔ |
| คร่าว | เคร่า คอย | ๓๖ |
| คลอง - กอง | ถนน | ๘๗ |
| คลอบ - คอบ | กลับคืน | ๘๒ |
| คล้อม | อ่อน งาม (ลาว) | ๑๔๕ |
| คล่า | ค่า ง่าไม้ | ๙๐ |
| คล่ำ | มาก | ๑๖๓ |
| คลืด | คิด เสียดแทง | ๘๒ |
| คลื่นเคล้า | ต่อเนื่องเป็นสายดุจลูกคลื่น | ๒๙ |
| คว่า | เสาะหา ค้นคว้า (อีสาน) | ๙๑ |
| คอง | ระลึกถึง คอย | ๒๐, ๙๙, ๙๖, ๑๑๑ |
| คอง - คลอง | ประเพณี ทาง | ๑๓๔ |
| คอบ | กลับคืนไป | ๕๓, ๖๗, ๘๑, ๑๑๖, ๑๒๖ |
| คอบ | ครอบ เพราะ | ๑๗๙ |
| ค้อม | อ่อน งาม (ลาว) | ๑๔๕ |
| ค้อม (๒) | อ้อม | ๘ |
| ค้อม (๓) | น้อมลง | ๓๗, ๗๗, ๙๐ |
| ค้อม (๔) | งอ, โค้ง | ๑๐๕, ๑๓๑ |
| ค้อม (๕) | เมื่อ (อีสาน) | ๙๑ |
| ค้อย | คล้อย | ๒ |
| คะนิง | คะนึง | ๔ |
| คะโลง | โคลง | ๔ |
| คัง | ผูกติดแน่น | ๓๕ |
| คั่ง | อัดแอ ค้างอยู่ | ๘๗, ๑๑๐, ๑๕๙ |
| คัด | แน่น | ๙๐, ๑๑๐ |
| คันธัพ | คนธรรพ์ | ๑๓๐ |
| คันแลง | คระแลง เอียง โคลง | ๑๗๙ |
| คา | ชื่อหญ้า | ๖๙ |
| ค่า | คบไม้ | ๗๗ |
| คาด | ประดับ | ๑๐๖ |
| คาน | แอก | ๓๕ |
| ค้าน | ดู ค่นค้าน | ๖๕ |
| คำ | ทอง | ๑๐๖ |
| คิ่น | ของรัก หมายถึง เมียรัก | ๙๑, ๙๗, ๑๑๕, ๑๒๓ |
| คิลา | ตัดมาจาก คิลานะปัจจัย ของสำหรับผู้ป่วย คือ ยาแก้โรค หมากพลู บุหรี่ | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๖๙) |
| คืด | คิด | ๖๗ |
| คีด – คึด | คิด เสียดแทง | ๘๒ |
| คืน | กลับ | ๕๕ |
| คือ | คูเมือง | ๒๔ |
| คือ (๒) | เช่นเดียวกับ | ๙๒, ๑๖๓ |
| คุง | ถึง | ๘, ๕๐ |
| คุ้ม | พอ สม | ๑๔๗ |
| คุย-ควี-คลี่? | ขนของต้นไม้ | ๗๐ |
| คู่ | ทุก | ๓๘, ๑๔๑ |
| คู่ (๒) | กู่ เจดีย์ | ๔๕ |
| เคน | ตัดมาจาก ประเคน | ๑๒๔, ๑๔๑, ๑๔๒ |
| เคร่า | รอ คอย | ๓๖, ๗๑ |
| เคริง-เคิง | ติดอยู่ (ไทขาว) วิตก กังวล | ๗๑ |
| เคล้า | เค้า ต้น | ๓๘, ๗๗ |
| เคาะแคะ | เต้นอย่างรวดเร็ว? ส. ว่า เดินทำท่าเหมือนจะตก | ๑๓๕ |
| แคน | เครื่องดนตรีชนิดเครื่องเป่าของอีสาน | ๑๓๔ |
| แค้น-แคร้ | ติด เช่น กินข้าวแค้นคอ | ๘๗, ๑๑๐, ๑๕๙ |
| โคดม - โคตม | พระพุทธเจ้า | ๑๕๒ |
| โคลนคล | คอ | (ดูคำอธิบายบทที่ ๓๕) |
| โคลนคาน | คานคอ แอก | ๓๕ ก. |
ง
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| งืด | ประหลาด | ๑๓๓, ๑๓๖ |
| งุมงุม | เสียงนกร้องระงมๆ | ๘๑ |
| เงา | สว่าง (อาหม) เหมือนความหมายในวลี ขัดเป็นเงา | ๓๑ |
| เงือด | งดด | ๗๙ |
| เงื่อน | ใช้คู่กับ งาม | ๒๘, ๖๕, ๑๐๙ |
| โงะ | ไม่ตรง งอ (อีสาน) งอก | ๗๐ |
จ
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| จง | ตั้งใจ ปรารถนา จงใจ | ๖, ๑๒, ๒๓, ๒๘, ๑๒๘, ๑๖๙, ๑๗๑ |
| จด | สี่ | ๑๔๖ |
| จวบ | ประจวบ | ๓๒ |
| จวบ (๒) | จนถึง | ๗๓ |
| จ่อง | จูง เกาะหลัง | ๑๕, ๕๖ |
| จอด | ถึง จนกระทั่ง | ๙๔, ๙๘, ๑๖๙, ๑๗๑ |
| จอดจั้ง | ยั้ง หยุดพัก | ๗๓ |
| จ้อน-เล็ก | สั้น ทำให้สั้นเข้า น้อย แคระ | ๔๖, ๑๑๑, ๑๔๑, ๑๔๘, ๑๕๗ |
| จ่อม | หย่อนลงไป | ๑๖๒ |
| จะบับ | ฉบับ | ๓๕ ก. |
| จักบอกบท | จะดลบันดาลให้เป็นไป | ๑๕๓ |
| จักร | ตัดจาก จักรพรรดิ | ๑๐๔, ๑๐๘ |
| จักราพาล | ปริมณฑล จักรวาล | ๓ |
| จั้ง | ยั้ง หยุดพัก | ๗๓, ๙๔, ๑๔๘ |
| จัน | ลูกจัน | ๓๗ |
| จัน (๒) | ไม้จันทน์ | ๗๙ |
| จ้าน | นัก มาก | ๖๕. ๑๕๑ |
| จามเท | ตัดมาจาก พระนางจามเทวี | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๔๘) |
| จำ | กำหนด | ๓๐, ๑๒๙ |
| จำ (๒) | ทำให้ | ๕๙ |
| จำงือ-ชำงือ | ทุกข์ เจ็บ | ๗๒, ๘๒, ๙๘ |
| จำนอง | ผูก | ๑๒๙ |
| จำเนียร | นาน | ๑๑, ๑๒๙ |
| จำลอง | ชื่อต้นไม้? | ๓๗ |
| จิ่ง | จึ่ง | ๖, ๒๓ |
| จิ่ม | ด้วย ใกล้ | ๕, ๑๒, ๔๓, ๑๕๖ |
| จี | ไชทะลุ | ๓๓ |
| จุก | ส้มจุก | ๓๗ |
| จุ่ง | จง | ๓, ๑๔๒ |
| จุดาศรี-จุฑาศรี-จุฬามณี | พระเจดีย์อยู่สวรรค์ชั้นดาวดึงส์ | ๑๐๗ |
| จุฬาลักษณ์-จุพาสัก | น่าจะเป็น จุฬาลักษณ์ หมายถึง มเหสีพระเจ้ามังรายมหาราช | ๔๗ |
| จุม | ดอกไม้ยังไม่ทันบาน | ๘๑ |
| จุฬา | หมายถึง ผูหญิง | ๒๙ |
| จุฬาร | น่าจะเป็น อุฬาร-ใหญ่ยิ่ง | ๑๒๒ |
| เจ็ดลิน | ชื่อวัด (ร้างไปแล้ว) | ๒๐ |
| เจต | ใจ | ๒๕, ๓๐, ๔๒, ๔๖, ๕๔, ๖๘, ๘๐, ๑๐๔, ๑๑๑, ๑๑๓, ๑๑๔, ๑๒๙, ๑๓๗, ๑๓๙, ๑๗๗ |
| เจาะ | จุด | ๘๔ |
| เจียน | จาก | (ดูคำอธิบายบทที่ ๒) , ๖, ๑๒, ๒๒, ๒๙, ๓๒, ๓๖, ๔๔, ๕๒, ๖๖, ๗๑, ๙๘, ๑๐๐, ๑๑๖, ๑๒๕, ๑๓๗, ๑๔๙, ๑๕๒, ๑๗๓, ๑๗๕, ๑๗๘ |
| เจียม | สรรพนามแทนผู้แต่งโคลง ตั้งแต่ (อีสาน) | (ดูคำอธิบายบทที่ ๓๖) ๖๖, ๗๒, ๑๕๖ |
| เจื่องเจ้า | เชื้อเจ้า | (ดูคำอธิบายบทที่ ๕), ๒๘. ๑๕๒ |
| แจ่ง | มุม | ๑๐๙ |
| แจ้ง | รุ่งสว่าง | ๙๔- ๑๖๗ |
| โจก | (โคลง) สี่ | ๑๑๙ |
ฉ
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ฉงน | ไกล | ๔, ๘๑, ๑๔๖, ๑๘๐ |
| ฉงาย | ไกล | ๙๘, ๑๐๐, ๑๑๖, ๑๔๖ |
| ฉลา | หมาก | ๓๘ |
| ฉลา (๒) | แต่ง | ๑๓๗ |
| เฉลิม | เสริม | ๑๐๙, ๑๖๑ |
| ฉ้อ | ฉ หก | ๒๒, ๒๓ |
| ฉัน | เช่น | ๒๕, ๒๙ |
| ฉายา | เงา คือร่มไม้ | ๓๘, ๖๓ |
ช
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ชฎาธาร | ผู้ทรงไว้ซึ่งผมเกล้าเป็นมวยสูงขึ้น | ๑๐๓ |
| ชมพู | หมายถึง ชมพูทวีป | ๕๕ |
| ชม่อย | งามอย่างชดช้อย | ๒๖, ๓๖ |
| ชรลิ่ว | ลิ่วไปไกล | ๓๖, ๔๓, ๑๕๔ |
| ชฤา | เช่นนั้นหรือ | ๑๓๓ |
| ชล | น้ำ | ๕๐ |
| ชลไพร | ริมน้ำ ส. ว่า น่าจะเป็น ชน (คน) ไป | ๙ |
| ชลั่ง | สล้าง | ๓๗ |
| ชลั่งลาย | ชลั่งชลาย ส. ว่า สะพรั่ง บริบูรณ์ | ๓๗ |
| ชลาง | ตะขาบ (ไทไหญ่) | ๑๓๕ |
| ชลิ่ว | ลิ่ว ไปไกล | ๓๖, ๔๓, ๑๕๔ |
| ชเล | ทะเล น้ำ | ๘, ๕๓ |
| ชวด | อด | ๑๔๙ |
| ชวดช้าย | ซวด-เอียงไป ซ้าย-เอน โย้ (อีสาน) | ๑๗๙ |
| ช่อ | ธง | ๓๔ |
| ช่อฟ้า ฉฟ้า | สวรรค์หกชั้น | ๒๒ |
| ชอน | เทียม ผูกเข้ากับ | ๙, ๘๗ |
| ชอมช่อ-ซ่อมซ่อ | ตั้งตาคอยดู (อีสาน) | ๒๓, ๖๐ |
| ช้อย | ส. ว่า มาจาก สร้อย แปลว่า งาม | ๑๐ |
| ชัยบาน | เครื่องดื่มเพื่อความมีชัย | ๑๔ |
| ชา | นะ | (ดูคำอธิบายบทที่ ๗๒), ๑๐๐ |
| ช่างแต้ม | ชื่อวัด | ๑๙ |
| ชาติ | ชนิด | ๘๘ |
| ชาตินั้น | เยี่ยงนั้น | ๑๑ |
| ช้าย | โย้ เอียง ตรงกับตะวันชาย | ๑๙, ๑๔๙ |
| ชาเยศ | ชายา เมีย | ๔๗ |
| ชำพู | หมายถึง ชมพูทวีป | ๕๕ |
| ชิน | ผู้ชนะ หมายถึง พระพุทธเจ้า | ๓, ๒๑, ๑๐๖, ๑๐๗, ๑๐๘, ๑๖๙, ๑๗๐, ๑๗๑ |
| ชินธาตุ | พระเจดีย์ | ๑๐๖, ๑๐๗, ๑๐๘, ๑๖๙, ๑๗๑ |
| ชินบุตร | พระสงฆ์ | ๙๔ |
| ชินพิม | พระพุทธรูป | ๔๖, ๑๒๑, ๑๕๕ |
| ชินมาร | ผู้ชนะมาร หมายถึง พระพุทธเจ้า | ๒๘ |
| ชินรูป | พระพุทธรูป | ๑๖ |
| ชินํ - ชิน | พระพุทธเจ้า | ๗๕ |
| ชี – ชื่อ – ซือ | แม้ว่า | ๙๔, ๙๙, ๑๔๔ |
| ชื่น | สิ้น | ๖๑ |
| ชุน | ไป เดิน | ๒๒, ๕๗, ๑๖๒ |
| ชุม | หมู่ | ๓๕ ข., ๕๖, ๖๑, ๗๓, ๘๗, ๙๔, ๑๒๐, ๑๖๐ |
| ชุม (๒) | ชุมนุม | ๘๑ |
| ชู่ | ทุก | ๖๔, ๑๒๔ |
| ชู้ | คนรัก คู่รัก | ๒๕, ๓๙, ๔๓, ๙๙, ๑๑๖, ๑๑๗ |
| เชฐ - เชษฐ์ | หมายถึง พระพุทธเจ้า | ๓, ๘, ๑๐, ๑๙, ๒๑, ๑๗๐, ๑๘๑ |
| เช่น | มากเหลือเกิน | ๒๑, ๒๕, ๔๙, ๗๘, ๗๙, ๘๙, ๑๑๓, ๑๒๐, ๑๓๓, ๑๔๖, ๑๔๗ |
| เช่น (๒) | ชั่วคน | ๔๕ |
| เชิง | ท่าที ท่า | ๗๑, ๘๘ |
| เชิญชิน | เชิงซิ่น? | ๑๓๓ |
| เชียงสง | ชื่อวัด (ร้างไปแล้ว) | ๒๓ |
| เชียงใหม่ | ชื่อประตูเมือง | ๒๔ |
| เชียร | ว่องไว | ๗๙ |
| เชื่อม? | ๑๖๒ | |
| แชง | รักษา ระวัง | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๒๘), ๑๒๙ |
| โชตการ | สว่าง | ๑๖๕ |
| ใช่ | ในที่นี้หมายความว่า ไม่ใช่ | ๒๙, ๔๔, ๑๒๘ |
| ไช | เยี่ยม | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๓๙) |
ซ
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ซอแซ | จอแจ | ๖๒ |
| ซองห้อง | ทรวงอก | ๙๓ |
| ซอน | เบียดเสียด | ๘๐ |
| ซ้อน | คู่เคียงกัน | ๔๖, ๑๓๘ |
| ซ้อนเซื้อม | ดู ซ้อน | ๑๐๙, ๑๓๘ |
| ซอมซ่อ | ดู ชอมช่อ | ๖๐ |
| ซาง | ไม้ไผ่ชนิดหนึ่ง | (ดูคำอธิบายบทที่ ๙๐) |
| ซ่ำซ้ำ | หลายครั้งอย่างเดียวกัน | ๖๒ |
| ซ้ำ | อีก | ๑๓, ๙๘, ๑๐๔, ๑๒๕, ๑๗๔ |
| ซ้ำร้าย | ยิ่งร้าย | ๑๙ |
| เซา | หยุดพัก | ๘๔ |
| เซื้อม | ซ้อน | ๑๐๙ |
| แซ่ง – แสร้ง | ตั้งใจ | ๑๙, ๑๕๒ |
ญ
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ไญยญาณ | ญาณที่ควรรู้ | ๑๗ |
ด
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ด้น | ฝ่าไป | ๒๐ |
| ดล | ถึง | ๑๐, ๓๐, ๕๙, ๖๗, ๘๐, ๘๓, ๙๔, ๙๖, ๑๐๐, ๑๔๙, ๑๖๕, ๑๖๖ |
| ดล (๒) | บันดาล | ๙๑, ๙๕ |
| ดวง | คำเรียก ผู้หญิง พระพุทธเจ้า ดอกไม้ | (ดูคำอธิบายบทที่ ๕), ๖, ๗, ๒๑, ๔๐, ๔๒, ๖๒, ๖๗, ๑๐๐ |
| ด้วย | ตาม | ๑๕๕ |
| ดัก | ดิ่งลงไป (อีสาน) | ๕๐ |
| ดังฤา | เหตุใด | ๔๗, ๔๘ |
| ดั้น | ด้น ฝ่าไป | ๒๐ |
| ดา | จวน | ๘๐, ๑๓๗, ๑๕๙ |
| ดาย | เปล่า | ๖๐, ๑๖๔ |
| ดารา | ดวงดาว | ๑๖๐ |
| ดาล | เกิด | ๑๕๕ |
| ดาวดึงส์ | สวรรค์ชั้นที่สอง | ๑๐๘ |
| ด่ำบล | ดู ไทด่ำบล | ๑ |
| ดำเรีย | ช้าง | ๙, ๒๙ |
| ดี | สมควร | ๗ |
| ดุ้ง | สะดุ้ง | ๖๘ |
| ดุสิดา | นางสวรรค์ชั้นดุสิต | ๖ |
| เดง | กระดึงผูกคอวัว | ๓๕ |
| เดน | ใช้คู่กับ ดิน และ แดน ไทขาว แปลว่า เขตแดน | ๑๗๔ |
| เดือด | เดือดร้อน โกรธ | ๕๓, ๖๘, ๑๕๕, ๑๗๘, ๑๗๙ |
| โดย | ตาม | ๕๖, ๘๓, ๑๒๔, ๑๓๔ |
| ได | บันได | ๑๓๖ |
ต
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ตง | ไม้เครื่องเรือนทับบนรอด หรือ คาน | ๑๐๕ |
| ตง (๒) | อ. ว่า ตง (เมืองสั่น) แผ่นดินไหว ตงแผ่นค้อม – แผ่นดินไหวยวบยาบ | ๐ |
| ตน | องค์ | ๑๗, ๙๕, ๑๔๖, ๑๔๘ |
| ตราบ | ฟาก | ๖๕ |
| ตรีโจก | ตรี-โคลงสาม โจก-โคลงสี่ | ๑๑๙ |
| ตรู | งาม ส. ว่า ติดชิดกัน | ๑๐๙, ๑๗๗, ๑๗๙ |
| ต่อ | จนกระทั่ง | ๑๐๕, ๑๖๒ |
| ต้อง | ถูก | ๑๒๖ |
| ตั้ง | ทิ่ม | ๔๙ |
| ตาลิว | ตาหรี่ ตาที่มองไกล | ๙๗ |
| ต่าง | แทน | ๗๒, ๗๔, ๑๖๓, ๑๗๙ |
| ต้าย | เสาเขื่อน | ๒๔ |
| ตำงน - ทำงน | ห่วงใย หนัก | ๑๑, ๒๖, ๓๐ |
| ตำนง | ตั้งอยู่ (เขมร) | ๕๗ |
| ตำนวาย | ทำนาย ชี้บ่ง (เขมร) | (ดูคำอธิบายบทที่ ๔๘), ๕ |
| ตำเนิน-ดำเนิน | เดิน | ๑๗, ๙๔ |
| ตำเรย-ตำเรีย | ช้าง | ๙, ๒๙ |
| ติ่ง | เครื่องดนตรีชนิดหนึ่ง พิณ ซึง | ๘๔ |
| ติณณํ | หญ้า | ๖๙ |
| ติ้ว | หิ้ว | ๑๓๓ |
| ตุม | ปล่อยทิ้ง | ๓๕ ข. |
| ตุสิดา | สางสวรรค์ชั้นดุสิต | ๖ |
| เต็ม | แม้ว่า เท่าว่า | ๓๖, ๑๓๗, ๑๖๔ |
| เต็มแต่ | ตั้งแต่ | ๑๔๗ |
| เต้า | มา เดินมา | ๓๒, ๔๓, ๖๔ |
| เต้า (๒) | ชุมนุม (อีสานและลาว) | ๑๔๗ |
| แต่งแต้ม | บรรจงวาด | ๑๖๑ |
| แต้ม | เขียนจดหมาย | ๑๙ |
| แต้ม (๒) | เขียนทำเป็นลาย | ๒๒, ๓๕ข., ๑๖๑ |
| ไต่ชาติ | สืบชาติ | ๑๗๓ |
| ไตรทิพ | สวรรค์ชั้นสาม | ๑๐๗ |
ถ
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ถมอ | หิน | ๑๐๑, ๑๗๙ |
| ถลิงถลา | รีบด่วน ตรึงตรา ปกป้อง? | ๑๐, ๑๙, ๕๘, ๑๑๖ |
| ถลุยเชิง | ปล่อยชาย | ๓๕ ข. |
| ถลู | ดู ตรู | ๑๐๙ |
| ถ้วย | ส. ว่า ถ่วย ถอนหายใจ | ๑๓๗ |
| ถ้อ | ทร้อ – ซอล้อ | (ดูคำอธิบายบทที่ ๘๔) |
| ถ่อง | ประชัน | ๖๒ |
| ถ้อง | ส. ว่า โต้ตอบ ประชัน | ๐ |
| ถ้อง (๒) | แถวถ่อง (อีสาน) | ๕๕, ๑๑๙ |
| ถ้อง (๓) | แจ้ง ถี่ถ้วน (อีสาน) | ๘๖ |
| ถ้อง (๔) | ชัด ถูกต้อง | ๖๒, ๘๒, ๙๐ |
| ถ่อม | ใช้คู่กับ ถ้า คอย ส. ว่าติดตามมา ไทขาว ว่า เฝ้าคอยหา | ๖๓, ๗๒, ๘๑, ๑๖๓ |
| ถ้อย | แถว (อีสาน) | ๕๕ |
| ถั่ง | รีบเร่ง หลั่งไหล | ๑๑๗ |
| ถ้า | คอย | ๓๖, ๖๓, ๗๑, ๗๒, ๘๑, ๑๖๓ |
| ถาบ | ตราบ ด้าน | ๑๒, ๑๘๐ |
| ถีบ | เร่งรีบ (อีสาน); | ๕๐ |
| ถุงเถิง | อ. ว่า กรุ้มกริ่ม | ๓๕ ข. |
| ถุย | ปล่อย ส. ว่า เดินแซะเท้า | ๑๓๓ |
| ถู | ดู ตรู | ๑๗๗, ๑๗๙ |
| เถิง | ถึง | ๑๑, ๑๓, ๑๙, ๒๔, ๒๙, ๓๕ ข., ๔๔, ๖๗, ๗๗, ๘๑, ๘๖, ๙๔, ๑๐๕, ๑๐๙, ๑๑๖, ๑๒๑, ๑๓๗, ๑๔๗, ๑๖๗, ๑๘๐ |
| เถียง | โรงนา | ๒๙ |
| เถี่ยง | ประกวด | ๑๑๙ |
| เถียงเส่า | ชื่อวัดร้าง | ๒๙ |
| แถถี? | ๕๙ | |
| แถม | เพิ่ม | ๕๓, ๙๘ |
| แถมถนอม | ส. ว่า ทวีคูณ | ๕๓, ๙๘ |
ท
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ท่ง | ทุ่ง | ๙๗ |
| ทยา | เอาใจใส่ กรุณา | ๑๒๐ |
| ทยิดา | เป็นที่รัก คู่รัก | ๕๘ |
| ทเยศ | ใจ | (ดูคำอธิบาย ไท บทที่ ๒๙), ๖๖ |
| ทรมาน | เมื่อ (พระพุทธองค์) ยังทรงพระชนม์ชีพอยู่ | (ดูบทที่ ๑๗) |
| ทร้อ | ซอล้อ | (ดูคำอธิบายบทที่ ๘๔) |
| ทวง | ทรวง | ๒๒, ๒๗, ๘๒, ๙๒ |
| ทวยหาร | ท้ายห่าน ดอกมหาหงส์ | ๑๖๕ |
| ทวาย | ทาย | ๓๙ |
| ทาย | ยก | ๑๐๔ |
| ทวาร | ประตู | ๒๑, ๒๕, ๓๒, ๑๐๑, ๑๐๕ |
| ทศมน | ทศมณฑล สิบแคว้น | ๑๐๗, ๑๔๘ |
| ทศลักษณ์ (เกษตร) | ล้าน (นา) | ๑๐๘ |
| ท่อ | ทางระบายน้ำ | ๖๔ |
| ทอง | ทองเหลือง ทองแดง | ๑๐๙ |
| ท่อนแต้ม | เขียนรูปเพียงบางส่วน | ๓๕ ข. |
| ทะง่อง | ตระง่อง จ้อง คอย | ๔๔ |
| ทะเจียก | กรรเจียก หู ดอกไม้ทัด (เขมร-ตรฺเจยก) | ๑๖๒ |
| ทักขิณ | ทานเพื่อผลอันเจริญ | ๑๖๘ |
| ทักขิณา | ไทยธรรมถวายพระ | ๑๑๕, ๑๖๘ |
| ทัง | ทั้ง | ๓๕ก., ๕๑, ๕๓, ๖๑, ๘๘, ๙๗, ๑๑๕, ๑๑๖, ๑๕๑, ๑๖๕, ๑๖๘, ๑๗๑ |
| ทัด – ตั๊ด | ตรงกัน ประจวบกัน | ๙๐, (ข) |
| ทันที | โคลงจัตวาทัณฑี ? | ๑๑๙ |
| ทายกร | ยกมือ | ๑๐๔ |
| ท้าว - เท้า | ถึง | ๑๐๕, ๑๐๖ |
| ท้าว | กษัตริย์ | ๔๕ |
| ทำนวาย | ทำนาย ชี้ บ่ง | ๔๘ |
| ทิชา | นก | ๘๓ |
| ทินา - ทิน | วัน | ๒๗ |
| ทิพ | คนรักของผู้แต่งชื่อว่า นางศรีทิพ | ๗, ๑๑, ๑๙, ๒๐, ๔๑, ๖๔, ๖๗, ๗๘, ๘๑, ๑๑๑, ๑๔๑, ๑๘๐ |
| ทิพญา ทิพยา | ตัดมาจาก ทิพญาธร ซึ่งตรงกับ พิทยาธร | ๖๐ |
| ทิพมาลย์ | หมายถึง ผู้หญิง | ๓๖ |
| ทิพารม | หมายถึง นางที่รัก | ๑๑๓, ๑๑๔ |
| ทิโพชา | ทิพ + โอชา | ๑๒๑ |
| ทิวา | วัน | ๒๗, ๑๑๐ |
| ทีป | ประทีป | ๑๕, ๘๔, ๑๑๕, ๑๒๓, ๑๗๑ |
| ทึก | น้ำ | ๕๑ |
| ทุง | ธง | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๕), ๑๑๕, ๑๒๓, ๑๔๑, ๑๔๓ |
| ทุงยู | ชื่อวัด | ๑๒ |
| ทุม | ทิ้ง (พายัพ) | ๑๑๙, ๑๓๐ |
| ทุรา | ไกล | ๔๒, ๙๓, ๑๔๐, ๑๔๖ |
| ทุเร | ไกล | ๑๗๖ |
| ทู | ทุกข์ เดือดร้อน | ๕๔ |
| ทู (๒) | (โคลง) สอง | ๑๑๙ |
| เททรวง | เปิดอก เปิดใจ | ๑๙, ๒๖, ๑๓๙ |
| เทศ | เทศน์ ? | ๙๔ |
| เทอะ | เถิด | ๓๙, ๑๒๑ |
| เทา | เดิน | ๑๐ |
| เทา-เท่า | ได้แต่ แต่ เพียงแต่ | ๔๔, ๙๖, ๑๐๐, ๑๐๗, ๑๓๗, ๑๓๘, ๑๔๐, ๑๔๑, ๑๔๕, ๑๕๐, ๑๖๔, ๑๗๑ |
| เท่าเว้น | เว้นแต่ | ๑๐๗ |
| เท้า | ตราบเท่า | ๕๗, ๑๐๕, ๑๐๖, ๑๐๗ |
| เทาะแทะ | เตาะแตะ | ๙๖, ๑๓๕ |
| เทิง - เถิง | ถึง | ๕๗, ๖๔, ๗๗, ๑๑๗, ๑๔๗ |
| เทิง - เติง | เมา | ๔๙, ๑๔๗ |
| บน | ๗๗ | |
| เทิน เทิ้น | เทอญ | ๑๗, ๓๙, ๑๒๑ |
| เที่ยง | แน่แท้ | ๙๐, ๑๕๔ |
| เทียม | เคียงกับ | ๙๐, ๑๐๙, ๑๓๘ |
| เทียม (๒) | เท่ากับ | ๑๔, ๔๖, ๑๐๐, ๑๐๘, ๑๑๔, ๑๕๖ |
| เทียมแทก | (สูง) เท่า | ๑๗ |
| เทียว | เดิน | ๑๓, ๓๕ ข., ๖๔, ๙๐, ๙๔, ๙๖ |
| เทียยไท | เจ้าไทย พระสงฆ์ | ๙๔ |
| เทียะ | ส. ว่า กรีดกราย | ๓๕ ข. |
| เทือ – เทื่อ | ครั้ง | ๑๗, ๑๖๙, ๑๗๙ |
| เทื้อ | เถิด | ๘๓ |
| แทก | เท่า วัด | ๑๗, ๓๔, ๙๙, ๑๐๐, ๑๐๘, ๑๑๔, ๑๒๓, ๑๖๔ |
| แทบ | ส. ว่า ปิด (ทอง) | ๑๐๙ |
| โทก | ทูบ | (ดูคำอธิบายบทที่ ๓๕), ๓๕ ข. |
| ไท | หฤทัย ใจ | ((ดูคำอธิบายบทที่ ๒๙), ๗๓ |
| ไท (๒) | ผู้เป็นใหญ่ | ๕๙ |
| ไท้ | ผู้เป็นใหญ่ | ๑๖, ๒๕, ๑๐๓, ๑๑๑, ๑๑๓, ๑๑๔ |
| ไทด่ำบล-ไทยตำบล | หนไทย แบบไทย | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑) |
ธ
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ธรณี | พื้นดิน โลก | ๑๐๐, ๑๔๗ |
| ธเสียก | ดู ทะเจียก | ๑๖๒ |
| ธาดา | ผู้สร้าง | ๔๗ |
| ธาดา (๒) | หมายถึง พระนาง | ๑๖๑ |
| ธาตุ | พระเจดีย์ (ถิ่นพายัพ) กระดูก | ๓, ๘, ๑๐๔, ๑๐๖, ๑๐๗, ๑๐๘, ๑๕๘, ๑๖๙, ๑๗๑, ๑๘๑ |
| ธาร-ธารา | น้ำ | ๗๕, ๑๖๘ |
| ธิบาธิเบศร์ | กษัตริย์ (ดูหมายเหตุท้ายเรื่อง) | ๑๖๐ |
| ธุลี | ฝุ่น | ๔๓, ๙๗ |
น
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| นง | นาง | ๓๐, ๑๖๔, ๑๗๖, ๑๗๗ |
| นงคราญ | นางงาม | ๓๖ |
| นงราม | นางงาม | ๔๔ |
| นงวัย | หมายถึง นาง | ๑๓๙ |
| นที | แม่น้ำ | ๕๐, ๗๑, ๗๕ |
| นนตรี | ดนตรี | (ดูคำอธิบายบทที่ ๘๔) |
| นพคุณ | ทองเนื้อเก้า หมายถึง นาง | ๘๒ |
| นพบุร | เชียงใหม่ มีชื่อเต็มว่า นพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่ | ๘ |
| นพมาน | หมายถึง ผู้หญิง | ๓๖, ๑๖๑ |
| นยนา | ตา | ๗๙ |
| นวย | น้อมลง | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๗๙) |
| น้อ | หนอ | ๑๖๕ |
| น่อย | น้อย | ๒๗ |
| นักคุณ | นักดนตรี ศิลปิน | ๑๓๔ |
| นักนิ่น -นักนิ่ม | หมายถึง นาง | ๘๖ |
| นักษัตรทั้งเก้า | ดาวนพเคราะห์คือ อาทิตย์ จันทร์อังคาร พุธ พฤหัสบดี ศุกร์ เสาร์ ราหู เกตุ | ๑๒๖ |
| นัครา | นคร | ๙๘, ๑๔๘ |
| นัน | นั้น | ๓๙, ๕๖, ๙๐, ๑๕๕, ๑๗๓, ๑๗๔, ๑๗๖ |
| นา | นะ | ๙๓ |
| น่าน้อง | นะน้อง | ๕๕, ๙๓ |
| น่างรั้ว | ชื่อเดิมของวัดยางกวง | ๓๑ |
| นาฏ นาถ | หมายถึง ตัวนาง | ๔๔, ๔๕, ๗๔, ๙๒, ๙๓, ๑๑๓, ๑๑๔, ๑๒๐, ๑๒๘, ๑๓๖, ๑๓๘, ๑๔๐, ๑๕๙, ๑๖๓, ๑๖๖, ๑๖๘ |
| น่าน | เขตน้ำ | ๙, ๕๑, ๕๓, ๗๕ |
| นาภี | ท้อง | ๑๔๑ |
| นาย | ทางเหนือใข้เรียกสตรีได้ | (ดูบทที่ ๑๕) |
| นาสา | ตัวไม้เบื้องบนประตู | ๒๒ |
| นิ | นี้ | ๙๓ |
| นิโครธ | ต้นไทร | ๑๖๕ |
| นิดนั่ง | นั่ง นั่งอยู่ | ๑๖๗ |
| นิดสนาม | ส. ว่า ตั้งอยู่ | ๒๑ |
| นิรม | เข้าใจว่า สนุก สบาย สิ่งซึ่งน่าสนุกสบาย | ๔๐, ๕๒, ๖๒, ๗๒, ๙๖, |
| นิรม (๒) | บางทีหมายถึง นางคู่รัก | ๑๑๑, ๑๔๙ |
| นิราราม | ไม่มีความรื่นรมย์ | ๑๕๖ |
| นิราศ | พรากจากไป | ๔, ๗๐, ๑๗๔, ๑๗๖ |
| นิโรธ | ดับสูญ นิพพาน | ๑๕๓ |
| นิสา | กลางคืน | ๑๑๓ |
| นี | นี้ | ๔, ๒๕, ๔๙, ๕๖, ๑๖๖, ๑๖๗, ๑๖๘, ๑๗๙ |
| นึ่ง | หนึ่ง | ๑๖, ๒๑ |
| นุช | น้อง | ๔ |
| นูเนือ - นูเนือก | ย้าย ย่าง ลีลา งาม (ลาว) ในที่นี้ โอนเอน ? | ๙๐, ๑๓๒ |
| เนก | มาก | ๑๖๐ |
| เน่ง | นิ่ง แน่ ตรงพอดี | (ดูคำอธิบายบทที่ ๓๔), ๘๗, ๙๗, ๑๐๕ |
| เนตรบ้าง | หมายถึง พระจันทร์แหว่ง (ข้างแรม) | ๒ |
| เนสาท | พรานป่า | ๖๘ |
| เนา | อยู่ | ๗๗ |
| เนิง | เนืองนอง | ๗๗ |
| เนิ้ง | เอน ตกท้องช้าง | (ดูคำอธิบาย เนือง ๆ บทที่ ๓๗), ๑๗๙ |
| เนิ้น | โน้น นานมาแล้ว | ๑๗ |
| เนียน | แนบสนิท | ๑๖๒ |
| เนื้อน้ำ | เหงื่อ | ๑๓๒ |
| เนือง | มาก | ๗๗ |
| เนืองเนือง | เอน ? มากมาย ? | (ดูคำอธิบายบทที่ ๓๗) |
| ไน่ | เปื่อย ยุ่ย | ๑๓๙ |
บ
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| บ-บ่ | ไม่ | ๑๔, ๒๓, ๒๗, ๓๑, ๓๒, ๓๖, ๔๑, ๔๒, ๔๔, ๕๙, ๖๐, ๘๔, ๑๑๐, ๑๑๑, ๑๑๓, ๑๒๐, ๑๓๘, ๑๓๙, ๑๔๓, ๑๔๙, ๑๕๖, ๑๖๖, ๑๖๗, ๑๖๙, ๑๗๑, ๑๗๖ |
| บก | บาง พร่อง | (ดูคำอธิบายบทที่ ๕๒) |
| บ่เกือ | บอกเกลือ | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๔๓) |
| บง | ไมไผ่ชนิดหนึ่ง | (ดูคำอธิบายบทที่ ๙๐) |
| บด | มืด บังแสง | ๙ |
| บพิตร | พระองค์ท่าน | ๕๘ |
| บรเม | ชื่อตัวพระในชาดก | ๑๗๒ |
| บรรทวาย - ประทาย | ค่าย ป้อม | ๑๐๕ |
| บริเยศ | คนรัก | ๑๑๑ |
| บริษัท | หมู่คนแวดล้อม | ๑๑๐ |
| บอกบท | สั่งให้เป็นไป | ๑๕๓ |
| บ่อแร้ว | โพงตักน้ำ | (ดูคำอธิบายบทที่ ๙๕) |
| บักชื่อ | สลักชื่อ บันทึก | ๑๒๗ |
| บั้ง | ตอน ระยะ | ๓๓ |
| บั้งบาด | อาณาเขต | ๓๓ |
| บัดเดี่ยว | ประเดี๋ยว | ๑๖๙ |
| บัน | หน้าจั่ว | ๑๑๒ |
| บัวระวัน-บัวระมวล | บริบูรณ์ | ๑๑๒ |
| บัวริเยศ | ปริย ที่รัก | ๖๐ |
| บา | ชายหนุ่ม | ๑๐, ๒๕, ๒๖, ๔๑, ๑๔๒, ๑๗๘ (และดู บุญบา) |
| บ่า | หว่า ว้าเหว่ เศร้า | ๒๖ |
| บ้าง | แหว่ง เดือนบ้าง-พระจันทร์ข้างแรม | ๒ |
| บางบาท | บางบท | ๑๓๕ |
| บาน | เครื่องดื่ม คงหมายถึง ของกิน | ๒๘ |
| บ่าย | เกยกัน ทับกัน | ๒๗ |
| บารส | ชื่อตัวพระในชาดก | ๑๑๙ |
| บ่าว | ชายหนุ่ม | ๕๖, ๑๑๐, ๑๑๓, ๑๔๙ |
| บำราศ | พรากไป | ๔ |
| บำเริน | บำเรอ | ๗๘ |
| บุญบา | ตัดมาจาก บุญบารมี | ๕ |
| บุญหนา | ใช้เรียกผู้หญิง | (ดูคำอธิบายบทที่ ๒๖) |
| บุณณมี | วันเพ็ญ | ๑๖๘ |
| บุพพัณห์ | เวลาเช้า | ๑๔๗ |
| บูรพา | ทิศตะวันออก | ๑๕๙ |
| บูรเพ | ก่อน | ๑๗๑, ๑๗๕ |
| เบงจา เบญจา | ตัดมาจาก เบญจางคประดิษฐ์ | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๐), ๑๗๒ |
| เบงจา เบญจา (๒) | ศีลห้า | ๑๒๙ |
| เบงบาท | โคลงห้า | ๑๑๙ |
| เบญจา | ศีลห้า | ๑๑, ๑๒๔ |
| เบ่น | ผินหน้า เบน | ๑๔๔ |
| เบิก | นำมา | ๑๕๑ |
| เบี้ยว | มองไปข้างๆ | ๑๔๔ |
| เบื้อง | ข้าง ลักษณนามของตา | ๒๓, ๑๔๔ |
| เบื้อง (๒) | ฝ่าย | ๒๕ |
| เบื้อง (๓) | ครั้ง | ๑๗๑, ๑๗๕ |
| แบกปลอน - แบกพร ? | จบของส่งถวาย ? ฉบับหนึ่งว่า เผือกพอน แปลว่า ขาว | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๕๘) |
| โบก ? | ๕๒ |
ป
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ปก | ใช้คู่กับ แปง แปลว่า สร้าง ปลูกสร้าง | ๖๔ |
| ปก (๒) | ใช้คู่กับ ป่าว แปลว่า ประกาศ | ๑๖๐ |
| ปฏิมา | พระพุทธรูป | ๑๔๒ |
| ปณิธา - ปณิธาน | ตั้งความปรารถนา | ๑๒๒, ๑๖๘ |
| ปด | ปลด | ๑๑, ๕๔, ๑๐๓ |
| ปด | โปรด | ๑๗ |
| ปถพี | พื้นดิน | ๓๗, ๕๙, ๖๑ |
| ประการ | ปราการ กำแพง | ๒๔ |
| ประจิม | ทิศตะวันตก | ๑๔๖ |
| ประทาย | ค่าย ป้อม | ๑๐๕ |
| ประเหียล | ประหนึ่ง คล้าย | ๕๕, ๑๒๕, ๑๖๔ |
| ปราการ | กำแพง | ๒๔ |
| ปราเกียน | ปราการ ชื่อวัดชัยพระเกียรติ | ๑๒ |
| ปราจีน | ทิศตะวันออก | ๑๔๖ |
| ปราโมช – ปราโมทย์ | ยินดี | ๕๖ |
| ปราสัย | แสดงการอ่อนน้อม พูด | ๑๑๗, ๑๒๐ |
| ปลง | ลง | ๕๖, ๑๖๐ |
| ปลอน | ดูแบกปลอน | ๑๕๘ |
| ปลอมแปลก | เข้ามาปนอยู่ | ๒๑ |
| ปล่าน | ทำ แต่ง | ๑ |
| ป้อ | พอกพูน | ๘๔ |
| ปะภา | ดู ปัพภา | ๑๗๕ |
| ปักษี | นก | ๖๑, ๘๐, ๘๑ |
| ปัง | ตอบ | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๕๑) |
| ปัจจุบัน | ในชาตินี้ | ๑๒๕ |
| ปัพภา | นางจีรประภาในเรื่องพระสุธนู | ๑๗๕ |
| ปั้น? | ๑๕๔ | |
| ปาง | ครั้ง | ๑๖๗ |
| ปาจีน | ปราจีน ทิศตะวันออก | ๑๔๖ |
| ปาณสัตว์ | สัตว์ที่มีชีวิต | ๑๑๐ |
| ปาน | เปรียบเท่า | ๕๐, ๕๕, ๕๗, ๑๐๕, ๑๐๗, ๑๑๘, ๑๔๔, ๑๖๑ |
| ป่าน | แต่ง ทำ | ๑, ๑๘๐ |
| ปานนี้ | ป่านนี้ | ๘๖, ๑๑๑ |
| ปิ่น | เป็นเครื่องเชิดชูหน้าตา | ๒๑ |
| ปีคู่ | เกิดปีระกา ปีคู่เป็นไก่ เป็นต้น ส. ว่า คู่อายุ เท่าอายุ | ๑๑๕ |
| ปุณณมี-บุญญะมี | วันเพ็ญ | ๘ |
| ปุน | น่า | ๓๘, ๖๓, ๗๐, ๘๘, ๘๙, ๑๓๒, ๑๓๖, ๑๕๕, ๑๖๒, ๑๖๖, ๑๘๐, ๑๘๑ |
| ปุริพาน | บริวาร | ๑๕๙ |
| ปูก | ใช้คู่กับ แปง ปลูกสร้าง | ๖๔ |
| ปูน | ให้รางวัล | ๑๒๗ |
| ปูชา | บูชา | ๑๑๕, ๑๕๔ |
| เป่ง-เปล่ง | อยู่ในที่กลางแจ้ง ส่งแสง | ๕๘, ๑๐๖ |
| เป้า | ปีฉลู | (ดูบทที่ ๑) |
| เป้า (๒) | ชื่อนกชนิดหนึ่ง ชื่อต้นไม้ชนิดหนึ่ง | ๘๓ |
| เปี่ยนเปล่า | เปลี่ยวเปล่า | ๘๖, ๑๒๐, ๑๕๐ |
| เปียว | เปลว | ๕๘, ๑๐๖ |
| เปือง - เปลือง | มาก | (ดูคำอธิบายบทที่ ๘๔) |
| เปื่อน | ละเอียด กระสับกระส่าย ทุรนทุราย | ๔๓, ๑๔๙ |
| แปก | ที่ถูกเป็น แปด | ๑๒๔ |
| แปง – แปลง | ทำ สร้าง | ๑๐, ๓๒, ๖๔, ๑๐๔, ๑๑๑, ๑๒๔, ๑๒๙, ๑๘๐ |
| แปร | หัน | ๖๖ |
| แปลง | สร้าง ทำ | ๔๕, ๑๖๓ |
| ไป่ | ไม่ | ๕๐ |
ผ
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ผกา | ดอกไม้ | ๓๙, ๖๙ |
| ผกาเพลิง | ดอกไม้ไฟ | ๑๖๕ |
| ผ้ง | ตัดจาก กำผ้ง กำลัง | ๖๙, ๘๙, ๙๗, ๑๕๕ |
| ผล | หมายถึง ผลบุญ | ๑๒๑ |
| ผลคุณ | เดือนสี่ | ๘ |
| ผวนแผ | ปรวนแปร | ๖๖ |
| ผ่อ | มอง | ๓๕ ข. |
| ผะตีน | ประทุน | ๓๕ ก. |
| ผับ | ทั่ว ถ้วน | ๖, ๑๑๔ |
| ผาเกียร | ดู ปราเกียร | ๑๒ |
| ผาดเผ่นผ้าย | ไปอย่างรวดเร็ว | ๖๘ |
| ผาน | ทุกข์ | ๒๕ |
| ผ่าน | แต่ง | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑) |
| ผ่านเผ้า | พระเจ้าแผ่นดิน | ๑ |
| ผาย | ขยาย | ๘๙ |
| ผ้าย | ผาย | ๑๓๑ |
| ผ้าย (๒) | ไป | ๘, ๑๐, ๑๙, ๕๖, ๖๘, ๘๗, ๑๗๗ |
| ผายผัน | โปรยปราย | ๑๒๑ |
| ผายโผด | โปรด | ๘๓, ๑๔๖ |
| ผี้ | เสียงอ่านจาก พรี้ นี้ | ๗ |
| เผียว | ไม้ไผ่? | ๖๓, ๙๐ |
| เผือ | เราทั้งสอง | ๘๓ |
| เผือ (๒) | ฉัน | ๑๓๙ |
| เผือ (๓) | เฝือ – เกี่ยวพัน | ๑๓๙ |
| เผือผัน-เฝือฝั้น | พัวพันแนบสนิท | ๑๑๓ |
| แผ | แปร หัน ผัน | ๘๓ |
| แผก | แปลก | (ก) |
| โผด โผดผาย | โปรด | ๘๓, ๑๔๖ |
| ไผ | ใคร | ๓๖, ๑๒๕ |
ฝ
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ฝกฝก (หัวเรือ) | ขึ้นๆ ลงๆ ตามคลื่น ? | ๗๕ |
| ฝัก | ฝักไฝ่ | ๗ |
| ฝั่ง-ฟั่ง | รีบ | ๑๖๘ |
| ฝาย | ทำนบ | ๗๓ |
| เฝ่า | ขี้เถ้า (ไทขาว) | ๖๘ |
| เฝือ | เหลือ มาก | ๕๐, ๖๙ |
| เฝือ (๒) | เกี่ยวพัน | ๑๓๙ |
| เฝือ (๓) | ใบไม้ (ปักษ์ใต้) | ๖๙ |
| แฝก | ชื่อหญ้าชนิดหนึ่ง | ๖๙ |
| แฝงฝั่ง | อาศัยอยู่บนฝั่ง | ๑๔๘ |
| ใฝ่เฝ้า | มุ่งรักษา | ๔๗ |
พ
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| พ้น | เกิน | ๕๐ |
| พนม | เขา | ๗๐, ๗๓ |
| พนาลัย | ป่า | ๖๘ |
| พนิก | เป็นชั้นๆ ทิวแถว | ๗๓ |
| พนิดา | หญิงสาว | ๑๑๔ |
| พร่อง | บ้าง | ๑๘, ๘๓, ๑๕๕ |
| พระเจ้า | พระพุทธเจ้า | ๖๕, ๑๔๘ |
| พระไทร | เทวดารักษาต้นไทร | ๕๔ |
| พระพริบ | พริบๆ เสียงไฟไหม้ | ๖๘ |
| พระพลัด | พลัดพลัด | ๗๔ |
| พระเมรุ | เขาพระสุเมรุ | ๑๗๙ |
| พระหาร | พิหาร | ๑๒๒ |
| พระอาไรย | พระศรีอาริยเมตไตรย | (ดูคำอธิบายบทที่ ๖), ๑๕๓ |
| พร่ำ | พร้อม | ๑๐ |
| พริบ | ชั่วกะพริบตา ลุกพรึบ | ๗๐ |
| พรี้ | พี้ นี้ | ๗, ๑๗, ๕๑ |
| พฤกษ์ | ต้นไม้ | ๕๑, ๖๘, ๗๐, ๗๑ |
| พลับ | มะพลับ ในที่นี้หมายถึง นม | ๕๗, ๑๓๑ |
| พลาน | พระลาน ผืนแผ่นดินโล่ง | ๙๖, ๑๖๐ |
| พลิบ | ชั่วกะพริบตา | ๗๐ |
| พลิพัท | โคผู้ | ๓๕ |
| พลิราช? | ๑๗๓ | |
| พ่วง | พะวง ห่วง | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๕๓) |
| พอคู่ | ครบคู่ | ๑๔๕ |
| พอพัน | ถึงพัน | ๑๒๑ |
| พ้อง – ผ้อง | บ้าง | ๕๑ |
| พ้อม | พร้อม | ๕๙, ๙๑ |
| พอย | พลัดพราก ไร้คู่ โดดเดี่ยว | ๑๒๐, ๑๔๓ |
| พะงา | นางงาม | ๒๓, ๔๔, ๑๐๗, ๑๓๗, ๑๖๔, ๑๗๗ |
| พะทีป | ประทีป | ๑๑๑ |
| พะหาร | พิหาร | ๑๐๙ |
| พัด | น่าจะเป็น พัสตร์ ผ้า | ๓๕ |
| พัตตมาน-พัทมาร | น่าจะเป็น พัทธ์ ผูกพัน และ มาน ใจ | ๗ |
| พัตร | ผ้า | ๕๗ |
| พันง้อม | ชื่อวัดซึ่งร้างไปนานแล้ว | ๒๘ |
| พันตา | พระอินทร์ | ๑๑๖, ๑๗๑ |
| พันรังสี | พระอาทิตย์ | ๓๓ |
| พาน | ส. ว่าพัน เกาะเกี่ยว | ๗๕, ๑๖๑ |
| พ่าว? | ๙๑ | |
| พิง | แม่น้ำปิง | ๔๙, ๑๔๙ |
| พิงเก่า | แม่น้ำปิงทางเดิม | ๗๓ |
| พิงเจต | เป็นที่พักพิงของใจ? | ๔๖ |
| พิทักษ์ | ดูแลคุ้มครอง | ๑๔, ๓๐ |
| พินทู | นางพินธุมดี ในเรื่องสมุทรโฆษ | ๑๗๕ |
| พิโมกข์-พิโมข | พ้น เปลื้อง ชื่อพระนิพพาน | ๑๕๕ |
| พิโยค | พลัดพราก | ๑๒๕, ๑๗๕ |
| พิศเรก | พิษแทรก | (ดูบทที่ ๘๒) |
| พิสดาร | กว้างขวาง | ๑๒๒ |
| พิสัย | เขต ดู สุดพิสัย | ๙๗ |
| พิสัยตา | สุดสายตา | ๕๕ |
| พี | ดู ไพรพี | ๕๕, ๖๘ |
| พื้น | ชั้น | ๑๒ |
| พุทธังกูร | ผู้จะมาเป็นพระพุทธเจ้าในอนาคต | ๑๑๗ |
| พุ่น | ส่วน กอง | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๒๔) |
| พูน พู้น | นู้น โน้น | ๕๙, ๖๗, ๑๑๑ |
| เพ็ง | เพ็ญ | ๑๒๘ |
| เพณี | มวยผม | ๑๖๒ |
| เพย | พัด รำเพย | ๓๔ |
| เพยีย | พเยีย พวงดอกไม้ | ๖๓ |
| เพรง | ก่อน | ๑๘๑ |
| เพลา | ในที่นี้ ขา | ๕๗ |
| เพา | งาม ส. ว่า เพลา เบาบาง | ๕๔, ๗๐, ๙๐, ๑๑๒ |
| เพา (๒) | เพรา ข้าวเย็น | ๑๑๖ |
| เพาโพธิ์ | พระพุทธเจ้าพระองค์สุดท้าย (เขมร) | ๑๒๑ |
| เพิก | เบิก ถลกออก เปิด | ๓๔, ๑๓๑ |
| เพิง-เพิ้ง | พึง พอใจ | ๔๖, ๑๓๑, ๑๖๑ |
| เพีย | ถ้าเป็น เพียะ – อวด เปรียบ ถ้าเป็น พเยีย – พวงดอกไม้ | ๔๒ |
| เพียง | เสมอ ประหนึ่ง ราบเรียบ | ๑๓๑, ๑๔๙ |
| เพี้ยง | เพียง | ๑๐๖, ๑๒๑ |
| เพียญชน์ | พยัญชนะ กับข้าว | ๑๒๘, ๑๕๔, ๑๖๙ |
| เพียะเพียะ | เสียงไฟไหม้ | ๑๖๖ |
| เพื่อ | เพราะ | ๑๖๗, ๑๗๗ |
| แพง | แปง ทำ | ๑๓๔, ๑๓๗ |
| แพง | รัก หวง | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๑๔), ๑๑๓ |
| แพ่ง | งาม | ๑๓๑, ๑๖๑ |
| แพระ | แพะ ป่าละเมาะ (พายัพ) | ๙๖ |
| โพธ | งาม | ๑๒๑ |
| โพธิไญยญาณ | ตรัสรู้ ญาณที่ควรรู้ หมายถึง พระพุทธเจ้า | ๑๗ |
| โพ้น | โน้น | ๗, ๖๗, ๙๗, ๑๒๐ |
| โพย | ภัย | ๑๕๗ |
| โพละ | โพ้ แตก? | ๗๐ |
| ไพ | ไป | ๕๕, ๑๓๔ |
| ไพคต | ไพรพรต? | ๘๗ |
| ไพรพี | ป่าดงพงพี | ๕๕, ๖๘ |
| ไพรแพระ | ป่าละเมาะ | ๙๖ |
| ไพรโรจ | ไพโรธ พิโรธ | ๗๑ |
ฟ
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ฟกฟก | ฟ้งฟ้ง – ฟุ้งฟุ้ง ? | ๗๕ |
| ฟอง | ลูกคลื่น (ไทขาว) | ๒๔ |
| ฟ่อนสร้อย | ชื่อวัด | ๒๑ |
| ฟาย | พาย | ๗๖ |
| ฟายฟองเนตร | เอามือเช็ดน้ำตา | ๗๖ |
| ฟิก | หลีก | ๑๓๕ |
| เฟือดฟัด | สะบัด ฟาด (อีสาน ฟืด - สะบัด) | ๒๔ |
| เฟือนฟัด | โบกไปมา ส. ว่า โน้มไปมา | ๑๓๐ |
ภ
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ภมุก | คิ้ว | ๑๓๑ |
| ภัน | ถ้า ภัณฑ์ สิ่งของ | ๑๕๔ |
| ภัตร | อาหาร | ๑๖๙ |
| ภัทรกัป | กัปปัจจุบัน มีพระพุทธเจ้า ๕ พระองค์ | ๖ |
| ภา | แสง | ๔๑ |
| ภานุ | พระอาทิตย์ | ๖๖, ๘๗, ๙๔ |
| ภาวดี | ชื่อตัวนางในชาดก | ๑๗๒ |
| ภาวดี (๒) | นางประภาวดีในกุสสราชชาดก | ๑๗๖ |
| ภิชซแรก | พิษแทรก | (ดูบทที่ ๘๒) |
| ภินท | แตก ทำลาย | ๘๒ |
| ภิโรธ-พิโรธ | โกรธ | (ข) |
| ภุดล-ภูวดล | พื้นแผ่นดิน | ๙๒ |
| ภุมโม่ - ภูโม | วันอังคาร | ๒ |
| ภูญช์ | อาหาร | ๑๑๗ |
| ภูวดล | พื้นแผ่นดิน | ๙๒ |
| ภูษา | เสื้อผ้า | ๑๑๔, ๑๖๓, ๑๖๔ |
| เภา - เพา | เพรา-ข้าวเย็น | ๑๑๖ |
| โภคิน | งู | ๕๑ |
| โภชน์ | อาหาร ข้าว | ๑๑๖, ๑๒๘, ๑๕๔ |
ม
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| มกุฎ | มงกุฎ | ๑๖๒ |
| มณฑป | เรือนยอดซึ่งมีรูปสี่เหลี่ยม | ๑๔๓ |
| มณฑล | วง ขอบเขต | ๑๑๒ |
| มนดก | มณฑป | ๑๔๓ |
| มนดน | มณฑล | ๑๑๒ |
| มโน | ใจ | ๗๔ |
| มยัก | มลัก มอง ดู เห็น | ๗๙ |
| มร | ตาย | ๗๔, ๙๙, ๑๗๔, ๑๗๘ |
| มรรคา | ทาง | ๒๑, ๖๕, ๑๘๑ |
| มล้าง | ม้าง ทำลาย | ๑๕๓ |
| ม่วน | สนุก | ๖๔, ๘๔, ๑๕๒, ๑๖๖ |
| มหากระจาย | พระสังขะจาย | ๑๔๑ |
| มหาอาวาส | ส. ว่า หมายถึง วัดเจดีย์หลวง | ๑๖ |
| มเหสักข์ | ที่กล่าวกันว่าเป็นเจ้าใหญ่ | ๒๕ |
| ม่อน | ตัวฉัน | ๓, ๑๔, ๕๑, ๖๔, ๖๘, ๑๕๒, ๑๗๘, (ข) |
| มัคคา | ทาง | ๓๕ ข., ๑๔๕ |
| มังราช | พระเจ้ามังรายมหาราช | ๑๕, ๔๗ |
| มังราย | พระเจ้ามังรายมหาราช | ๑๕, ๔๕, ๔๘, ๑๐๒ |
| มัว-มั่ว | มึนเมา หลงรัก | ๓ |
| มัวรส | มึนเมารสรัก | ๓ |
| ม้าง-มล้าง | ทำลาย ทำให้หมดไป | ๑๕๓, ๑๕๕ |
| มาด | หมาด ภาวะอึดอัด จะเปียกก็ไม่เปียก จะแห้งก็ไม่แห้ง | ๕๙ |
| ม่าน | พม่า | ๘๘ |
| ม้าน | เหี่ยว | ๔๐, ๕๒ |
| มาย | คลาย ถอน | ๑๗๒ |
| ม่าย | ชม้อยตา | ๑๑๓, ๑๔๔, ๑๔๕ |
| มาล | มาลา ดอกไม้ | ๓๙ |
| มาลี | โคลงวิวิธมาลี ? ส. ว่าระเบียบ (การแต่งโคลง) | ๑๑๙ |
| มาส | เดือน | ๘ |
| มาสรี | มารศรี | ๕๙ |
| มิคราช | ราชสีห์ ในที่นี้ สิงโต | ๑๔๔ |
| มิด | มืด | ๒ |
| มี่ | มิ | ๑๐๐ |
| มื้อ | วัน (อีสาน) คราว | ๘, ๑๖๘ |
| มุข | ส่วนของเรือนที่ยื่นออกมาด้านหน้า | ๑๐๑ |
| มุขมาศ | ส่วนของอารามที่ยื่นออกมาทำด้วยทอง | ๒๒ |
| มุนี | พระสงฆ์ ในที่นี้ พระพุทธเจ้า | ๑๔๓ |
| มุนี (๒) | ฤาษี | ๑๔๙ |
| เม่ | แม่ | ๓๖, ๑๒๐, ๑๓๓, ๑๕๐ |
| เมฆ | กำแพงเมือง ส. ว่า ใบเสมา | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๐๑) |
| เม็ง | มอญ | ๒, ๘๘ |
| เม็ด | ชื่อวันหนไทย | (ดูคำอธิบายบทที่ ๒) |
| เม็ด | น้อยนิด เช่นไปหาบ่ได้สักเหม็ด | ๑๑๐ |
| เมทนิ | แผ่นดิน | ๑๑๘ |
| เมา (รัก) | หลงรัก | ๑๙, ๑๗๘ |
| เมิงเป้า | ปีฉลู นพศก | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑) |
| เมิน - เมิ้น | นาน | ๔๕, ๖๐, ๑๘๑ |
| เมียง | ชำเลืองมอง | ๕๕, ๕๗, ๑๑๓ |
| เมียงม่าย | ชำเลือง กรีดกรายไปมา | ๑๑๓, ๑๔๔ |
| เมี้ยน | หมด | ๑๖๘ |
| เมื้อ-เมือ | ไป | ๑๕, ๒๕. ๕๒. ๕๙, ๑๓๙, ๑๕๕ |
| เมืองพิง | เมืองบนแม่น้ำพิง หมายถึง ลำพูน | ๑๕๙ |
| แม่ง | พราก รื้อ | ๔๘, ๑๗๖ |
| แม่ง (๒) | ครู่หนึ่ง | ๑๖๕ |
| แม่งม้าง | เริดร้าง พลัดพราก | ๑๗๒, ๑๗๕ |
| แม่น | ถูก ตรงกับ | ๒, ๑๖๗, ๑๖๘ |
| แม้น | แม้ | ๑๑๐ |
| โมข | การรอดพ้น นิพพาน | ๑๕๓ |
| โมด | มอด ตาย | ๑๓๗, ๑๕๓, ๑๗๔ |
| โมทนา | การพลอยยินดี | ๑๖๘ |
| โมเรศ | นกยูง | ๘๑ |
| โมลี | ยอดผมจุก | ๑๗๒ |
ย
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ยกย้าย | เดิน ไป | ๘, ๘๗ |
| ยล | ดู | ๑๗, ๒๒, ๓๖, ๔๒, ๔๙, ๕๕, ๖๑, ๙๒, ๙๓, ๙๗, ๑๐๔, ๑๑๒, ๑๓๔, ๑๔๐, ๑๔๗, ๑๕๙, ๑๖๒, ๑๖๓, ๑๖๔ |
| ยลคืน | มองกลับ | ๕๕ |
| ยวน | ส. ว่า อ่อน ละเอียด | ๔๓ |
| ยวย | ถ้า ยวาย ก้าวย่างไป ถ้า ย้วย เดินตามกันช้าๆ | ๑๔๔ |
| ยว้าย – ยว้ายแย้ม | ยิ้มแย้ม | ๓๕ ข., ๕๖ |
| ยอ | ยก | ๑๓๓ |
| ยอง | วางบน | ๑๐๙ |
| ย่อง-หย้อง | ประดับ แต่งตัว | ๑๑๔ |
| ย้อน | ด้วยเหตุ | ๑๖๒ |
| ยอริยาตร | ยุรยาตร | ๑๓๐ |
| ยะเยือก | เยือกเยือก | ๘๒ |
| ยักขราช | ท้าวกุเวร ผู้พิทักษ์ทิศเหนือ | ๑๘ |
| ยัง | อยู่ มี | ๑๗, ๔๐, ๔๕, ๕๑, ๖๓. ๖๗, ๑๐๒, ๑๒๒, ๑๓๖, ๑๔๔, ๑๕๑ |
| ยัง (๒) | ไปสู่ | ๑๐๓ |
| ยั้ง | หยุด | ๓, ๕, ๔๐, ๔๙, ๕๑, ๖๓, ๗๓, ๗๗. ๙๔, ๑๓๖ |
| ยา | รักษา | ๕๘ |
| ย่าเค้า | ต้นฉบับ | (ข) |
| ยาไสน-ยาไฉน | อย่าสงสัย | ๑๕๔ |
| ย่างย้าย | เดิน | ๑๖๑ |
| ยางหนุ่ม | ชื่อเดิมของวัดกองทราย | ๖๗ |
| ยาย | เรียงราย | ๔๕, ๗๓ |
| ยิง | หญิง | ๑๙, ๒๓, ๑๑๐ |
| ยิน | รู้สึก | ๕๔, ๗๘, ๙๑, ๙๓, ๑๑๔, ๑๓๓ |
| ยิน (๒) | จะงอย หงอน ปักเป็นรูปครุฑ | ๒๒ |
| ยื้อ | เขย่งตัวขึ้น | ๑๔๔ |
| ยุต | ถ้า ยุช - คู่ | ๑๖๖ |
| ยุบล | ข้อความ เรื่องราว | ๔ |
| ยุวมาลย์ | เยาวมาลย์ | ๑๗๓ |
| เยี่ย | ทำ แต่เทียบกับกำสรวลศรีปราชญ์แล้ว น่าจะแปลว่า แล้ว หรือแลจึง | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๕๘) |
| เยียง | อย่าง | ๕๒, ๑๔๐ |
| เยี่ยม | โผลหน้า ดู เยือน | ๕๗, ๕๘, ๖๗, ๑๔๔ |
| เยียว | เยียวยา รักษา | ๑๓ |
| เยียว (๒) | หากว่า | ๑๒๖ |
| เยี้ยว | เงี้ยว ไทใหญ่ | ๘๘ |
| เยียะ | ทำ | ๔๐, ๕๒, ๕๓, ๘๕, ๑๓๔, ๑๓๕, ๑๕๐ |
| เยือ | (สาย) ผูกวัว | (ดูคำอธิบายบทที่ ๕๐) |
| เยื่อซ้ำ ? | ๘๒ | |
| เยื่อง | เยี่ยง อย่าง | ๗๖, ๑๔๗ |
| เยื้อน | เยือน | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๔๒, ๖๗) |
| เยื้อนย้าย | เยื้องกรายเป็นขบวน | ๑๐ |
| แยง | มองดู | ๓๒, ๖๔, ๑๖๓ |
| โยยิน? | ๘๒ | |
| ไย | เรไร ล. ว่า เสียงใส ยืดยาว ไทเหนือว่าจักจั่น | ๘๒ |
ร
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| รงค์ | สี | ๑๕๗ |
| รดี | ความรัก | ๗๑ |
| รถ | เกวียน | ๙, ๒๙, ๔๓, ๕๕ |
| รถเสน | พระรถ | ๑๗๔ |
| รไทย | หฤทัย ใจ | (ดูคำอธิบาย ไท บทที่ ๒๙), ๓๑ |
| รมย์-รมเยศ | น่าบันเทิงใจ พึงใจ | ๑๖, ๓๙, ๔๕, ๑๐๑, ๑๐๔, ๑๔๘ |
| รวีแว่น | พระอาทิต | ๑๘ |
| รสา | รส | ๖๗ |
| รสาดล | ชั้นบาดาล | ๑๒ |
| ร่อ | ด้วย กับ ใกล้ | ๗ |
| รอด | ตลอด ถึง | ๑๓, ๑๙. ๒๓. ๒๗, ๔๕, ๔๙ |
| รอนรอน | ต่ำลงมาทีละน้อย | ๘๐ |
| ร้อนร้าย | ร้อนเหลือเกิน | ๙๘ |
| รอย | ชะรอย | ๖๕, ๖๗, ๙๑, ๑๓๓, ๑๓๖ |
| ร้อยลํ้า | กว่าร้อย | ๙ |
| รอยเสมียน | รอยขีด | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๔๙) |
| ระนึก | ระลึก | ๙๑ |
| ระบำ | นางฟ้อน ทำนอง ท่ารำ (พายัพ) | ๑๓๐, ๑๓๕ |
| ระมิง | ชื่อเดิมของแม่น้ำปิง | ๕๘ |
| ระวัง? | ๐ | |
| ระวังเวียง | รั้วล้อมพระเจดีย์ | ๑๐๙ |
| ระเหระหน-ระเหหน | เร่ร่อนไป ซัดเซไป | ๙๑, ๑๔๕, ๑๗๔ |
| รักษ์ | รักษา | ๑๐๔ |
| รัง | สร้าง | ๓๒ |
| รัชนี | กลางคืน | ๑๑๙, ๑๕๙ |
| รัชนีเพิง | รัชนีเพลิง พระจันทร์ | ๑๑๘ |
| รัตติน | ราตรี | ๑๑๐ |
| รา | เราทั้งสอง เถิด | ๒๖, ๔๗ |
| ร้า | เร็ว เถิด | ๑๕, ๒๖, ๓๐ |
| ร่างแต้ม | เขียนจดหมาย | ๑๙ |
| ราม | ร่าง (ไทใหญ่) | ๒, ๓๓, ๑๗๖, ๑๗๘ |
| ราม (๒) | งาม พอดี | ๔๕ |
| ราม (๓) | พระราม | ๗๔ |
| ร่าม | อร่าม รุ่งโรจน์ | ๑๕๗ |
| รามาธิราช | พระราม | ๑๗๗ |
| ร้าย | มาก เหลือเกิน | ๙๘ |
| รำนึก | ระลึก | ๔๔ |
| ริร่ำ | พรรณนา | ๓ |
| ริกข์ | ต้นไม้ | ๗๗ |
| รี | สร้าง | (ดูคำอธิบายบทที่ ๓๒) |
| รึกข์ | ต้นไม้ | ๕๒ |
| รุกข์ - รุกขา | ต้นไม้ | ๔๐, ๖๘, ๗๓, ๙๖ |
| รุธิราช | ชื่อพระเจ้าแผ่นดิน ส. ว่า กษัตริย์พม่าองค์ใดองค์หนึ่ง | ๓๒ |
| รุยราย | วับๆ แวมๆ | ๖๓ |
| เร้า | เร่ง | ๓๙ |
| เริม | เดิม | ๑๐๒ |
| เรียง | เคียง | ๖ ๔ |
| เรื้อรั้ง | เรื้อรัง | ๑๘๑ |
| เรื้อง | เรือง | ๑๕, ๒๓, ๒๗ |
| เรือน | ส่วนของเกวียน | (ดูคำอธิบายบทที่ ๓๕) |
| โรจ | สว่าง | ๗๑ |
| โระ-โฮะ | รวม | ๗๐ |
| โรทา | ร้องไห้ | ๔๕ |
| โรทา (๒) | ดู โอโรทา | ๗๗ |
| ไร | ต้นไทร ไทรกร่าง | ๗๗ |
| ไรทงาสจันทร์ | (ดูบทที่ ๑๖๑) |
ฤ
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ฤทธี | อำนาจศักดิสิทธิ์ | ๑๐๒ |
| ฤา | หรือ | ๑๑, ๕๙, ๖๐, ๙๑, ๑๐๐, ๑๑๑, ๑๒๐, ๑๓๖ |
| ฤา (๒) | ลือ | ๑๐๗, ๑๔๘ |
| ฤามิมา | ไยไม่มา | ๔๙ |
| ฤาริต | เสียงนกร้อง | ๖๒ |
ล
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ลดาวัลย์ | ชื่อไม้เถาดอกหอม | ๑๓๑, ๑๖๑ |
| ลมิง-ระมิง | ชื่อเดิมแม่น้ำปิง | ๕๘, ๑๔๙^ |
| ลเลื่อน-ละเลิน-ละเลือน | เลือนเลือน ล้อม เรียง เคลื่อนตามกันไป | ๕๕, ๑๑๐, (ดูคำอธิบาย เลือน บทที่ ๑๐๑) |
| ลวด | เลย | ๔๙, ๕๔, ๗๔, ๑๐๕, ๑๔๔ |
| ลวาด | พัดผ่านไป | ๖๓, ๘๖ |
| ละบำ-ระบำ | ช่างฟ้อน | ๑๓๐ |
| ละลิดเทศ? | ๑๖๕ | |
| ลัคณา | ลัคนา เครื่องหมายแทนเวลาเกิด | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๒๖) |
| ลา | จาก | ๗๗ |
| ลา (๒) | โล่ ดาบ | ๘๘ |
| ลาง | เอาออกหมด? ส.ว่า หล้าง ชะรอยว่า | ๖๑, ๙๙, ๑๐๐, ๑๖๖ |
| ล้าง | ร้าง | ๑๗๒ |
| ลาชัง - ลาชา | ข้าวตอก | ๑๒๑, ๑๒๓ |
| ลายก้อม | ลายขอม ลายมือ | (ข) |
| ล่าว | เร่า (ร้อน) | ๖๙, ๙๖ |
| ล้ำ | กว่า | ๙ |
| ลำงาด | เวลาเย็น | ๔๑ |
| ลิน | รางน้ำไหลเอื่อยๆ | ๙๕ |
| ลิ้น | ส. ว่า ช่อง หลืบ | ๔๑ |
| ลิว | หลิ่ว ดู สุดตาลิว | ๙๗ |
| ลิ่ว | ไกลลิบ | ๙๗ |
| ลี | ตลาด | ๑๔๗ |
| ลือ | หรือ | ๑๔ |
| ลือเลิง | เลื่องลือมานาน | ๑๔๘ |
| ลืน | กลืน | ๑๔๔ |
| ลุ | ถึง | ๖, ๒๐, ๒๔, ๒๙, ๖๗, ๑๓๘, ๑๕๔, ๑๗๓, ๑๗๖ |
| ลุน | หลัง | ๕, ๑๗๓ |
| ลุ่ม | ใต้ ข้างล่าง | ๙, ๔๓, ๑๗๓ |
| เล็ง | มอง เพ่ง | ๓๖, ๔๓, ๖๐, ๘๘, ๑๓๗, ๑๖๓ |
| เล็งดาย | มองดูเปล่า | ๖๐ |
| เล้น | เร้น หลบ | ๗๖ |
| เลวแล้ง | แล้งมาก | ๕๙ |
| เลอ | เหนือ พ้น | ๒๔ |
| เลา | ชื่อไม้คล้ายอ้อ | ๖๙ |
| เล้า | เล่า | ๓๘ |
| เลิง | นาน เวลาต่อเนื่องกัน ไทขาวว่า เสมอ ส. ว่า สม่ำเสมอ | ๔๙, ๑๔๗, ๑๔๘ |
| เลิน | ล้อม เรียง (ดู เลือน) | ๑๐๑ |
| เลิม | เดิม | ๑๐๒ |
| เลิม (๒) | ชื่อปลาตัวโตมากอยู่ในแม่น้ำโขง ไม่มีเกล็ด ว่ายเร็วมาก | ๕๐, ๑๓๕ |
| เลิศ | ดู หอเลิศ | ๑๐๑ |
| เลือน | ล้อม ไทขาวว่า ติด | ๓๗, ๑๐๑ |
| เลือน (๒) | เรียง ส. ว่า ทอดกิ่งไป | (ดูคำอธิบายบที่ ๑๐๑), ๕๕, ๑๖๐ |
| แล | นกแก้ว นกแขกเต้า | ๖๒ |
| แล้ | แล | ๑๑๕ |
| แล้ง | แห้ง ขาด | ๑๑, ๔๓, ๕๓, ๘๕, ๑๕๐, ๑๕๔ |
| แล่น | วิ่ง | ๑๓๕ |
| โลเกส | โลก | ๑๕๘ |
| โลม | ปลอบโยนโลมเล้า | ๔๗ |
| โลม (๒) | ขน ลูบ | ๗๙ |
| ไล้ | ลูบไล้ พัดผ่าน | ๕๔ |
ว
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| วนิดา | หญิงสาว | ๕๖, ๑๑๔, ๑๒๓, ๑๓๘, ๑๖๐, ๑๗๒ |
| วรรค-วักษณ์ | ทรวง อก | ๗. ๔๙ |
| วอน | กังวาน | ๘๐ |
| วอน (๒) | ขอร้อง | ๑๔๕, ๑๕๘ |
| วัก-วักข์-วักษณ์ | ทรวงอก | ๗, ๔๙, ๙๒, ๙๓, ๑๔๓ |
| วังวุน | วังวน ที่น้ำลึกไหลวน | ๕๓ |
| วัด - วัตร | ความประพฤติ การจำศีล | ๑๑๐, ๑๒๙ |
| วัน | ป่า | ๖๙ |
| วันค่ำ | วันยังค่ำ | ๑๑๐, ๑๒๙ |
| วัลภี | เมีย | ๙๒ |
| วาง | หว่าง | ๗, ๓๓ |
| วาง (๒) | สละ | ๑๒๙ |
| ว้าง | อ้างว้าง | ๑๔๐ |
| วาดา-วาตะ | ลม | ๓๔ |
| วาเยส-วายุ | ลม | ๓๔ |
| วาส | ที่อยู่ | ๒๔ |
| วิ่งหว้าย | ว่ายน้ำ (พายัพ) | ๕๐ |
| วิภาดา-วิภาต | เวลาเช้าตรู่ | ๑๑๐, ๑๖๗ |
| วิริยา | ความเพียร | ๖๕ |
| วิวรณ์อรรถ | การแสดงข้อความ | ๑ |
| วิวเร | ตัดจาก วิวรณ์อรรถ | ๑ |
| วีวาด | แกว่งกวาด ส่องทั่วไป | ๑๕๙ |
| วิวาหา | วิวาห การแต่งงาน | ๑๖๙ |
| เวทยาน | ยานอันเกิดจากเวท | ๑๐๓ |
| เวน | มอบให้ | ๑๒๓, ๑๓๒, ๑๔๓, ๑๖๒ |
| เววน | วุ่นวาย ปั่นป่วน | ๑๔๐ |
| เวหาส | ท้องฟ้า | ๔๓ |
| เวฬี | ไม้ไผ่ | (ดูคำอธิบายบทที่ ๓๙), ๙๕ |
| เวียง | เมือง | ๒๔ |
| แวด | ล้อม | ๑๐๙, ๑๔๒, ๑๕๕ |
| แวน | มาก | (ดูคำอธิบายบทที่ ๙๙), ๑๗๕ |
| แว่น-แวน | มาก | ๖๙ |
| แว่น | กระจก หมายถึง ตัวนาง | ๑๓๘, ๑๓๙, ๑๔๓, ๑๗๒ |
ศ
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| ศรี | ต้นโพธิ์ | ๑๖๕ |
| ศรีเกิด | ชื่อวัด | ๑๒ |
| ศรีคุตต์ | ตรงกับ จิตรคุปต์ เทวดาผู้จดความดีความชอบของมนุษย์ | ๑๒๗ |
| ศรีทิพนาย | หมายถึง นางศรีทิพ ชื่อคู่รักของผู้แต่ง | ๑๕ |
| ศรีมหาทวาร | ชื่อประตูเมือง | ๒๗ |
| ศรีเสถียร | มีสิริดำรงอยู่อย่างมั่นคง | ๒๙ |
| ศศี-สสี | พระจันทร์ | ๑๑๒ |
| ศักดิ์ศาสตร์ | ดู สักสาด | ๑๐๒ |
| ศุภสาร | ถ้อยคำอันไพเราะ | ๓, ๑๐๕ |
| เศร้า | เลว | (ข) |
ส
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| สกัน สกรรจ์ | ฉกรรจ์ | ๘๘ |
| สง | ตัดจากประสงค์ | ๒๓ |
| ส่ง | ส่อง | ๔๑, ๑๖๖ |
| ส้ง | ไม้ไผ่ชนิดหนึ่ง | ๖๓ |
| สงน-ฉงน | ใช้คู่กับ ฉงาย แปลว่า ไกล | ๔, ๑๔๖ |
| สงวน | ส. ว่า สนุก | ๑๒๐ |
| สงสาร | การเวียนว่ายตายเกิด เวรกรรม | ๔, ๑๕๓ |
| สงาย -ฉงาย | ไกล | ๒ |
| สด | ทะลุออก พรวดพราดออกมา | ๔๑ |
| สทธการ | โชตการ สว่าง | ๑๖๕ |
| สนธยา | เวลาพลบค่ำ | ๘๕ |
| สนาน | ชำนาญ | (ข) |
| สนาม | ส. ว่า สนทนา ศูนย์กลาง | ๕๖ |
| สนำ | ฉนำ ปี | ๑ |
| สนุกสนัน | สนุกสนาน | ๑๑๓, ๑๑๘ |
| สบานงา | กระดังงา | ๓๘ |
| สม | เหมาะ ควร ส. ว่า เสมอ | ๑๐๕ |
| สม (๒) | ร่วม | ๖๐, ๘๖, ๑๐๓, ๑๑๓, ๑๒๘, ๑๓๓ |
| ส้มสุก | อโศก | (ดูคำอธิบายบทที่ ๔๐), ๘๙ |
| สมเสพ | ส. ว่า ความประพฤติ ปฏิบัติ | ๑๒๘ |
| สมาจาร | การปฏิบัติ น่าจะเป็น สมาบัติญาณ | ๑๐๓ |
| สมุทรโฆษ | ชื่อตัวพระในชาดก | ๑๗๖ |
| สยบ | ฟุบลง | ๓๑ |
| สยมภู | หมายถึง พระพุทธรูป | ๔๕ |
| สรวง | สวรรค์ | ๖๗ |
| สรรเพ็ชญ์ | หมายถึง พระพุทธเจ้า | ๖ |
| สร้อย | ดอกไม้ | ๓๘, ๔๐ |
| สระ | ชำระ สละ | ๑๒๙ |
| สระไน | ปี่ไฉน | ๑๓๔ |
| สรี | ความสว่างไสว | ๑๕๗ |
| สสา | แต่ง งาม | ๕๗, ๑๓๗ |
| สสา (๒) | หมาก | ๓๘ |
| สลาย | แต่ง | ๒, ๕๗, ๑๓๔ |
| สลาย (๒) | แตก ทำลาย | ๔๑, ๗๙, ๑๐๐, ๑๑๖, ๑๓๒ |
| สลายเกศ | แซมผม แต่งผม | ๓๘, ๓๙ |
| สสายสลับ | ส. ว่า หลายชั้นหลายเชิง | ๑๓๔ |
| สลายสลาย | ส. ว่า เสียงลมพัดไผ่เสียดสีกัน | ๖๓ |
| สลิดเทศ | ดอกขจร | ๑๖๕ |
| สลุ้ม | สลัว แสงมัว พลบค่ำ | ๑๔๗ |
| สลู | ฉลู | ๑ |
| สวด | นูน | ๑๔๑ |
| ส้วย | ช่วย | ๑๓๓ |
| สวัสดา | สวัสดี ความดี ความเจริญรุ่งเรือง หมายถึง ศาสดา คือพระพุทธเจ้า | ๒๓ |
| สว่าง | สร่าง | ๔๑, ๙๙ |
| สวาย | มะม่วง | ๑๑๖ |
| สวิง | สวิงสวาย ใจหวิว กระวนกระวาย | ๑๙ |
| สสา | กระต่าย | ๑๑๒ |
| สสี | พระจันทร์ | ๑๑๒ |
| สเสิน | สรรเสริญ | ๗๘ |
| สห | ร่วมกัน | ๑๖๖ |
| สอยวอย | งาม (ลาว) | ๑๔๓ |
| สักชาติ | แม้แต่ชาติเดียว | ๑๗๐ |
| สักขี | พยาน | ๑๑๖, ๑๒๔ |
| สักสวาด สักสาด | เทียบกับบทที่ ๒๕ น่าจะตัดมาจาก มเหสักข์สาธย | (ดูคำอธิบายบทที่ ๙๕), ๑๐๒, ๑๐๓ |
| สัง | อะไร | ๔๘, ๑๗๐ |
| สังขา | คิด หอยสังข์ | ๑๐๒ |
| สังฆา | พระสงฆ์ | ๑ |
| สังมิ | ทำไมไม่ ถ้าหาก (เทียบ ไทอาหม สังบ่ – ถ้าหาก) | ๙๕, ๑๒๒ |
| สัตตชน | คนดีงาม | ๔ |
| สัน-ฉัน | เช่นเดยวกับ | ๙, ๗๔, ๙๒, ๙๓, ๑๒๑, ๑๕๐, ๑๖๖ |
| สัพพัญญู | พระพุทธเจ้า ผู้รู้ทั่ว | ๑๒๔ |
| สา | ไหว้ ตัดจาก สาธุ | ๑๐, ๔๗ |
| สา (๒) | หาก | ๒๐, ๕๖, ๙๐, ๑๑๓, ๑๗๓, ๑๗๖ |
| สากล | ทั่วไป ทั้งหมด | ๑๔๘ |
| สาขา | กิ่ง ก้าน | ๖๙ |
| สาง | ทำให้หายยุ่ง แยกออก | ๗๐ |
| สาฏ | ผ้า | ๑๖๑ |
| สาณี | ไหม ม่าน ฉาก มู่ลี่ | ๓๕ |
| สาตร | อาวุธ | ๑๓๖ |
| สาธยะ | เทวดา | ๒๕ |
| สามแผ่นผืน | สามโลก | ๒๐ |
| ส้าย | ใช้ ชำระให้สิ้น | (ดูบทที่ ๑๗๗) |
| สายหนัง | โบราณใช้สายหนังไต่แทนลวด | ๑๓๕ |
| สายัณห์ | เวลาเย็น | ๑๕๘ |
| สายา-ฉายา | ร่มไม้ | ๖๓ |
| สาริกา | นกขุนทอง | ๖๒ |
| สารี | นกขุนทอง | ๖๒, ๘๒ |
| สาริรัง | สรีระหรือสาริกธาตุ รังนก? | ๔๘ |
| สาริรัง (๒) | สรีระ ร่างกาย | ๑๓๒ |
| สาโรช | สาร + โอชะ ข้อความอันไพเราะ | ๒ |
| สาลัย-สาลย | มีความอาลัย | ๑๑๔ |
| สาลี | ข้าว | ๑๒๔, ๑๒๙, ๑๕๔ |
| สาลี (๒) | ถ้าสาลิกา นกประเภทนกเอี้ยง | ๖๒ |
| สาไลย-สาลย | มีความอาลัย | ๑๑๓ |
| สาวกา | สาวก พระสงฆ์ | ๑ |
| ส่ำ | หมู่ | ๑๘, ๔๔, ๘๑, ๙๗, ๑๐๕ |
| ส่ำ (๒) | ทุก | ๑๖๓ |
| สำบุญ | สมบุญ | ๖๐, ๑๗๗ |
| สำมัชฌาญ | น่าจะเป็น สมาบัติญาณ | ๑๐๓ |
| สิงคี | ทอง สิ่งที่สีเหลืองเหมือนขมิ้น | ๑๐๖ |
| สิงห์สอง | สิงห์คู่ | ๑๑ |
| สินธุ์ | น้ำ | ๗๖ |
| สิเนห์ | เสน่หา | ๔๖, ๗๘, ๑๑๔, ๑๑๕, ๑๗๐ |
| สิปป์ | ศิลปะ | ๑๓๖ |
| สิมพลี | ต้นงิ้ว | ๖๑. ๖๙, ๑๗๒ |
| สิรสา | ศีรษะ | ๑ |
| สิหิงค์ | พระพุทธรูปองค์สำคัญของไทย | ๑๐ |
| สีดา | นางสีดา | ๑๗๗ |
| สี่มุข | จตุรมุข หอคอยสร้างเป็นจตุรมุข | ๑๐๑ |
| สุญาราม | อารามที่ว่างเปล่าไม่มีคน วัดร้างแห่งหนึ่ง | ๘๘ |
| สุดตาลิว | สุดสายตา | ๙๗ |
| สุดพิสัย | สุดสายตา | ๙๗ |
| สุทธน | พระสุธน | ๑๗๕ |
| สุพรรณมาลย์ | ดอกไม้ทอง | ๑๑๗ |
| สุมสุก | อโศก | (ดูคำอธิบายบทที่ ๔๐) |
| สุราลัย | สวรรค์ | ๑๕ |
| สุรินท | พระอาทิตย์ | ๕๘ |
| สุริย-สุย | พระอาทิตย์ | ๔๑, ๔๙ |
| สุริย-สุย (๒) | (หรือ ฝนหยิมๆ) | ๕๘, ๖๓, ๘๐, ๙๖, ๑๕๗ |
| สู่ | อยู่ร่วมกัน | ๑๓๓ |
| สู่ (๒) | ชู่ ทุก | ๖๔ |
| สู้ | พอใจ (พายัพ) | ๑๐๐ |
| สู้ (๒) | ยอม ยินดี | ๑๓๓ |
| สูร | พระอาทิตย์ | ๔๑. ๖๓. ๘๐, ๑๕๗ |
| เสก | เฉก เช่น | ๙๒ |
| เสฏฐา | ชื่อวัดร้าง | ๑๙ |
| เสน | แดง | ๑๙, ๓๘ |
| เส้นสารีรัง | เส้นขน | ๑๓๒ |
| เสนี | ทหาร | ๑๓๖ |
| เสบย | สบาย | ๑๔๐ |
| เสพ | บริโภค | ๑๕, ๖๑, ๑๐๓, ๑๖๖ |
| เสมียน | เขียน | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๔๙) |
| เสร็จ | สำเร็จ | ๔๖, ๑๖๗ |
| เสลย | เฉลย เล่า | ๑๓๐, ๑๓๔ |
| เสวียง | บ่า สไบเฉียง | (ดูคำอธิบายบทที่ ๕๗) |
| เส่า | หอบ ถ้า เซา พักชั่วคราว | ๒๙ |
| เสิก | ศึก | ๒๔, ๓๒, ๑๐๑, ๑๗๗ |
| เสีย | เสียดาย เสียท่า | ๑๖๖ |
| เสี้ยง | สิ้น | ๖, ๙๖, ๙๙, ๑๐๕, ๑๐๖ |
| เสี้ยงศุภสาร | เสี่ยงสาร | ๑๐๖ |
| เสียมผู้ | สยมภู หมายถึง พระพุทธเจ้า | ๔๕ |
| แสง | สี | ๑๖๓ |
| แสร้ง | ตั้งใจ | ๑๙, ๕๗, ๑๖๗ |
| แสลง | แสยง | ๒๔, ๓๒, ๑๐๑ |
| แสวแสว | เฉี่ยว โฉบ ส.ว่า เสียงไม้พายกระทบน้ำ | ๗๖ |
| แสว่ | สลักไม้ (พายัพ - แซ่) ส. ว่า สอย ปักร้อย | (ดูคำอธิบายบทที่ ๓๕) |
| โสธิการ | โชตการ | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๕๙) |
| โสพิศ-โสภิต | งาม | ๖๔, ๑๐๗, ๑๖๓ |
| ไสยา-ไสยาสน์ | นอน | ๑๒๐, ๑๔๒, ๑๖๗ |
ห
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| หดชล | รดน้ำ | ๙๕ |
| หทยัง | หทัย ใจ | ๗ |
| หน่วย | ลูก | ๓๗ |
| หน้อ | หนอ | ๑๖๖ |
| หม้อม | หมอง ใช้คู่กับ หม่น | ๕๙, ๑๕๖ |
| หมั้น | แท้จริง | ๑๑๖, ๑๕๔ |
| หม้า | งาม สูง (ลาว) เป็นคำวิเศษณ์ประกอบ ใหม่ ใหญ่ ยักษ์ | ๒๔, ๓๒, ๙๘, ๑๒๔, ๑๓๙, ๑๕๖ |
| หมาด | ภาวะอึดอัด จะเปียกก็ไม่เปียก จะแห้งก็ไม่แห้ง | ๕๙, ๑๓๙, ๑๕๖ |
| หม้าย | ไร้คู่ | ๙๘ |
| หมายเหมียดหมั้น | จดไว้เป็นหลักฐาน | ๑๑๖ |
| หย้อ | ย่อ ย้อนคืน | (ดูบทที่ ๑๖๖) |
| หย้อง | งาม แต่ง ประดับ | ๓๕ ก., ๑๑๔, ๑๔๓ |
| หยั่น - หยั้น | ใช้คู่กับ หย้อง งาม แต่ง ประดับ | ๑๑๔ |
| หย่าม | ย่ามใจ | (ดูบทที่ ๑๖๖) |
| หร่าม | อร้าม | ๘๙ |
| หริภุญช์ - หริภุญชัย | ชื่อเดิมของเมืองลำพูน | ๓, ๘, ๑๘๐ , ๑๘๑ |
| หฤทเยศ | ใจ | ๓๖, ๑๓๒ |
| หล้ม | ล่ม | ๑๑๘ |
| หลวง | ใหญ่ | ๑๓, ๔๕ |
| หลอ | เหลือ | ๘๑, ๑๑๓, ๑๑๔ |
| หล่อ | ใกล้ (ลาว) | ๗, ๗๖ |
| หล่อ (๒) | ร่องน้ำที่ตกจากชายคา (อีสาน) ปรี่เข้าไป (พายัพ) | ๙๕ |
| หลองแหลง | โคลน? ประปราย หล้อง ที่ลุ่ม แอ่ง แหลง แหล่ง อ. ว่า แหลง เป็นชื่อวัด | ๖๔ |
| หลอน | หาก แม้ว่า บังเอิญ | ๑๒๖ |
| หลอน (๒) | หวัง (ไทขาว) | ๑๓๘ |
| หลาก | หลาย ประหลาด | ๓๗, ๓๙, ๗๖, ๑๓๐ |
| หลายเช่นท้าว | หลายชั่วกษัตริย์ | ๔๕ |
| หวาน | หว่าน? | ๑๗๔ |
| หว่านหว้าย | ว่าย | ๗๕ |
| หว่านไหว้ | ไหว้ | ๑๓, ๑๑๕, ๑๖๙, ๑๗๑ |
| ห้อ | ด้วย | (ดูคำอธิบายบทที่ ๑๖๕) |
| ห้องใต้ | โลกข้างล่าง | ๑๒ |
| หอด | เหนื่อย อดอยาก ไทขาวว่า ขาดข้าวน้ำ | ๙๗ |
| หอดหิว | คิดถึงมาก หิวมาก | ๙๗ |
| หอมังราช | หอพระเจ้ามังรายมหาราช | ๑๔ |
| ห้อยหฤทัย | ไทขาว แปล ห้อยใจ ว่า ติดตรึงใจ | ๒๙ |
| หอเลิศ | หอคอย | ๒๔, ๑๐๑ |
| หัทเยศ | หทัย ใจ | ๓๖, ๑๓๒ |
| หัน | เห็น | ๗๔, ๙๑, ๑๑๒, ๑๕๐ |
| หัน (๒) | หั้น ที่นั้น | ๕๐ |
| หั้น | นั้น | ๒๐, ๓๑, ๕๐, ๕๑ฒ ๕๓, ๖๔, ๗๑, ๗๓, ๙๔, ๙๕, ๑๑๓ |
| หับ | ปิด | ๓๕ ก. |
| หัวฝาย | หัวเขื่อนที่กั้นน้ำ ชื่อวัด | ๗๓ |
| หาหา | คำอัญเชิญ | ๑๘ |
| หื้อ | ให้ | ๔, ๔๖, ๔๘, ๗๖, ๑๐๓, ๑๒๕, ๑๒๖, ๑๔๐, ๑๔๖ |
| หุ่งเห็น | เห็นถนัด (อีสาน-ฮุ่ง) ส. ว่า ห่อนเห็น | ๑๙ |
| หุรัง – หุรํ – หุรัม | เบื้องหน้า ภพหน้า | ๒๘ |
| เหน้า | สร้อยคำของ หนุ่ม น้อง เป็นต้น | ๔๕ |
| เหมิ้น – เมิน | นาน | ๑๘๑ |
| เหมียด | เก็บงำไว้ | ๑๑๖, ๑๒๗ |
| เหย | ระเหย | ๔๑ |
| เห้ย | เอย | ๑๓๖ |
| เหยี้ยม | เยี่ยม | (ดูคำอธิบายบที่ ๕๗), ๕๗, ๕๘, ๖๗ |
| เหรา | สัตว์จำพวกจระเข้ | (ดูคำอธิบายบทที่ ๒๔) |
| เหล้น | เล่น | ๕๖, ๗๖, ๘๖, ๑๓๐, ๑๘๐ |
| เหลือ | กว่า | ๗๓ |
| เหลือหลาย | มากมาย | ๖๓ |
| แห้ม | แห้ง เกรียม | (ดูคำอธิบายบทที่ ๖๐), ๑๔๕ |
| ไห้ | ร้องไห้ | ๑๕๖ |
| ไหลเหลือบ | แลไปมา เลื่อนไหลไป | ๓๕ ข. |
อ
#VALUE!
| คำศัพท์ | เลขที่โคลง | |
| อด | ทน | ๙๙ |
| อติเร | ตัดมาจาก อติเรก ยิ่งใหญ่ | ๑๖๗ |
| อนุโม | ตัดมาจาก อนุโมทนา | ๑๑๑ |
| อภโศก | ส. ว่า โศกทั้งสอง ทุกข์ใหญ่หลวงเท่าฟ้า | ๙๙ |
| อภโอก | โอบอก ? | ๘๖ |
| อมรกต | หมายถึง พระแก้วมรกต | ๑๖ |
| อมเรศ | อมร เทวดา | ๑๘ |
| อร | นางงาม | ๗๙, ๘๖ |
| อรพิน | ดอกบัว | ๗๘ |
| อรพิน (๒) | หมายถึง ตัวนาง | ๘๕ |
| อรรณพ | ห้วงน้ำ | ๔๙ |
| อ่วง | ห่วง | ๙๘, ๑๓๗, ๑๓๙, ๑๕๖ |
| อวร | หมายถึง ตัวนาง | ๗, ๒๐, ๒๗, ๓๘, ๔๐, ๔๔, ๕๖, ๖๐, ๗๓, ๘๖, ๙๐, ๙๓, ๑๑๓, ๑๒๐, ๑๒๑, ๑๒๘, ๑๓๗, ๑๖๓, ๑๗๑ |
| อว่าย | บ่ายหน้า | ๖๖ |
| อโศก | ต้นไม้ดอกชนิดหนึ่ง | ๔๐ |
| อห่อย | อร่อย น่าชื่นชม ทางอีสานแปลว่า ผุดผ่อง ไม่มีตำหนิ | ๗๘, ๑๖๑ |
| ออน | หมายถึง ตัวนาง | ๗๙, ๑๐๓, ๑๕๘, ๑๗๘ |
| อ่อน | หมายถึง ตัวนาง อิดโรย | ๔๐, ๕๖, ๖๐, ๗๒, ๘๖, ๙๐, ๙๖, ๑๑๓, ๑๕๘, ๑๗๘ |
| อ้อน | หมายถึง ตัวนาง | ๙๖ |
| อ้อม | ล้อม | ๖๙ |
| อ้อย | ให้คู่กับ อาบ | ๕๐ |
| อ้อย (๒) | ให้คู่กับ อ่าน | ๑๑๙ |
| อะไร-อะไรย | พระศรีอาริยเมตไตรย | (ดูบทที่ ๖), ๑๕๓ |
| อักเขบ | อักเสบ | ๗๔ |
| อัคคชา | ตัดมาจาก อัคคชายา เมีย | ๑๒๗ |
| อัครชาเยศ | มเหสี | ๔๗ |
| อั่ง | คั่ง (อีสาน) | ๑๓๗, ๑๕๖ |
| อังเกิน | คับแค้นเหลือเกิน | (ดูคำอธิบายบทที่ ๕๓) ๕๔ |
| อังเชิญ | อัญเชิญ | ๑๔, ๔๗ |
| อัฐ | หมายถึง ศีลแปด | ๑๒๙ |
| อัฐิ | กระดูก | ๑๖๙ |
| อั้น | นั้น | ๔๔, ๑๕๑ |
| อัปสร | นางฟ้า | ๕, ๗๘ |
| อัมพร-อัมพเร | ท้องฟ้า | ๑๐๓, ๑๐๖ |
| อัส | ม้า | ๒๙ |
| อัสดง | พระอาทิตย์ตก | ๘๐, ๑๕๙ |
| อัสดารส | พระอัฏฐารส พระยืน | ๑๗ |
| อัสสยุชมาส | อัศวยุช เดือนสิบเอ็ด | ๒ |
| อ้าง | ถือเอา | ๑๔๐, ๑๔๑ |
| อาชญา | ในที่นี่แสดงความเป็นเจ้านาย | ๑๘๐ |
| อาด | งาม (อีสาน) ใหญ่ (ล้านนา) | ๔๖, ๕๗, ๑๓๘ |
| อาดุร | ทนทุกข์ | ๕๓, ๑๓๗, ๑๘๐ |
| อาตม์ | ตนเอง | ๑๓๘ |
| อาทวา | เปล่าเปลี่ยว ระทุมทุกข์ | ๑๔๕ |
| อาทิ | ต้น ข้อต้น | ๔๖ |
| อ่าน | นับ | ๑๕๔ |
| อานาศาสตร์? | ๑๖๑ | |
| อาภา | แสง รูปโฉม | ๙๘ |
| อารักษ์ | ปกปักรักษา | ๑๔ |
| อารักษ์ (๒) | เทวดาผู้พิทักษ์ | ๑๕, ๔๗ |
| อาราธน์ | นิมนต์ | ๑๕ |
| อาไรย | พระศรีอาริยเมตไตรย | (ดูคำอธิบายบทที่ ๖), ๑๕๓ |
| อาวา | อาวาส | ๑๒ |
| อาส | อาจ ปราการ | ๒๔ |
| อาสอร-อาสูร | เอ็นดู สงสาร | (ข) |
| อาสาศ | น่าจะเป็น อาศาสน์ | ๖ |
| อ่ำ | ไม่ (ไทใหญ่) | ๗๔, ๑๑๒, ๑๓๘, ๑๕๐ |
| อำรุง | บำรุง | ๑๑, ๒๒, ๔๖, ๑๐๔, ๑๕๙, ๑๖๐, ๑๖๘ |
| อิฏฐาผล | ผลอันเป็นที่พึงพอใจ | ๑๒๖ |
| อิฏฐารมณ์ | ความรู้สึกอันน่าพึงพอใจ | ๑๒๙ |
| อิ่นดู | สงสาร | ๘๐, ๙๖, ๑๒๐ |
| อิริยา | ตัดจาก อิริยาบถ คือ ยืน เดิน นั่ง นอน | ๖๕, ๑๔๒ |
| อืออืด | เสียงไม้ขัดสีกัน | ๙๐ |
| อือแอ้ว | เสียงเกวียนดังออดแอด | ๔๔ |
| อุด | ตัดจาก อุตสาหะ? | ๘๕ |
| อุด-อูด | ร้อน (ลาว) | ๙๔ |
| อุดสา | ชื่อตัวเอกในเรื่องโบราณ | ๘๔, ๑๑๙ |
| อุตดม | สูงสุด | ๑๓๖ |
| อุตรา | อุดร ทิศเหนือ | ๑๘ |
| อุเทศ | การชี้แจง การแสดง การสวด | ๑๑๗ |
| อุโบสถ | อุโบสถศีล การรักษาศีลแปด | ๑๒๘ |
| อุปแปน-อุปแป้น | เป็นชื่อวัด ร้างไปแล้ว | ๑๓ |
| อุปพาน | น่าจะเป็น อุฬาร-ยิ่งใหญ่ | ๑๒๒ |
| อุพารักษ์ | น่าจะเป็น อุฬารักษ์ | (ดูคำอธิบาย คำว่า อุฬาร ในบทที่ ๑๖) |
| อุ่ม | เอามือคลุม อุ้ม? | ๕๙ |
| อุมโอด | เสียงรถพระอาทิตย์? ส. ว่า อบอ้าว | ๙๔ |
| อุมาศรี | พระอุมา | ๓๗ |
| อุยยาน | อุทยาน สวน | ๓๗ |
| อุรุ | กว้าง มาก เลิศ | ๘๕ |
| อุสุภา | วัวผู้ | ๓๔ |
| อุฬาร | ยิ่งใหญ่ | ๑๖ |
| อุษา | ชื่อตัวนางในชาดก | ๑๗๕ |
| เอง | นั่นเอง | ๒๘ |
| เอง (๒) | เฉพาะตน คนเดียว | ๑๒๘, ๑๓๘ |
| เองเดียว | คนเดียว | ๔๒ |
| เอ้ย | เอย | ๑๒๐, ๑๕๔ |
| เอารส | โอรส ลูก | ๑๕๙ |
| เอื้อม | เรียง เทียม (ลาว) ใกล้ | ๑๘, ๓๔ |
| แอก | ล้านนา เรียกว่า คานคอ | ๓๕ |
| แอว | เอว | ๕๗, ๑๓๑ |
| แอ่ว | เที่ยว | ๑๔๐ |
| โอย | โอ้ | ๙๖, ๑๑๒ |
| โอโรทา | นางสนม ห้องพระมเหสี | ๔๕ |
