คำนำ
เรื่องโคลงพระราชพิธีทวาทศมาสนี้สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์ทรงพระนิพนธ์ขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พรรณนาถึงแบบแผนการปฏิบัติการพระราชพิธีตลอดจนวัฒนธรรมและขนบธรรมเนียมประเพณีของราษฎรทั่วไปในสมัยรัตนโกสินทร์ โดยเฉพาะในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว หนังสือเรื่องนี้นับว่าเป็นหนังสือหายาก และมีคุณค่ามากเล่มหนึ่ง และมีการพิมพ์เผยแพร่เพียง ๓ ครั้งเท่านั้น คือครั้งแรกในการพระราชทานเพลิงศพเจ้าจอมหม่อมราชวงศ์แป้น มาลากุล ในรัชกาลที่ ๕ เมื่อ พุทธศักราช ๒๔๖๓ ครั้งที่สองในการพระราชทานเพลิงศพท่านผู้หญิงนงเยาว์ ธรรมาธิกรุณาธิบดี เมื่อ พุทธศักราช ๒๔๙๙ และครั้งที่สาม ในการถวายผ้าพระกฐินพระราชทานของสำนักพิมพ์ไทยวัฒนาพานิช จำกัด ณ วัดบรมวงศ์อิศรวราราม จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เมื่อ พุทธศักราช ๒๕๐๙ การพิมพ์หนังสือเรื่องโคลงพระราชพิธีทวาทศมาสในครั้งแรกนั้น คงจะใช้ข้อความจากสมุดไทยดำทั้งหมด และในการพิมพ์ครั้งต่อ ๆ มายังคงรักษาข้อความตามฉบับพิมพ์ครั้งแรก แต่แก้ไขตัวสะกดการันต์ให้ถูกต้องตามกาลสมัย กรมศิลปากรเกรงว่าต้นฉบับจะสูญหายจึงมอบให้นางจินตนา กระบวนแสง นักอักษรศาสตร์ ๘ ว.กลุ่มงานวัฒนธรรมและจารีตประเพณี ตรวจสอบชำระเพื่อให้ถูกต้องสมบูรณ์ สำหรับเผยแพร่เป็นเอกสารอ้างอิงต่อไป และในการตรวจสอบชำระครั้งนี้ได้นำฉบับพิมพ์ทั้ง ๓ ครั้ง สอบทานกับสมุดไทยดำเขียนด้วยดินสอ สีขาวหมวดโคลงอักษร ท.เลขที่ ๒๒๗ ซึ่งหอสมุดแห่งชาติได้รับมาจากกรมเลขาธิการคณะรัฐมนตรี ปัจจุบันเก็บรักษาไว้ในส่วนภาษาโบราณ จากการตรวจสอบพบว่าสมุดไทยดำข้อความส่วนที่เป็นร่ายขาดหายไป และเนื้อความมีถึงพระราชพิธีลอยพระประทีปเท่านั้น ส่วนในฉบับพิมพ์เนื้อความมีต่อไปจนถึงพิธีตรียัมปวาย สันนิษฐานว่าเดิมสมุดไทยดำคงจะมีเนื้อความถึงพิธีตรียัมปวายเช่นกัน แต่ต้นฉบับเกิดสูญหาย จึงเหลืออยู่ในหอสมุดแห่งชาติเพียงฉบับเดียว
อนึ่ง ในการตรวจสอบชำระครั้งนี้พบว่าฉบับพิมพ์ครั้งที่สองและครั้งที่สาม มีข้อความคลาดเคลื่อนไม่ตรงกันจึงได้แก้ไขให้ตรงตามต้นฉบับสมุดไทยดำ ส่วนตัวสะกดการันต์นั้นแก้ไขตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พุทธศักราช ๒๕๓๐ พร้อมกันนี้ได้จัดทำเชิงอรรถ บทวิเคราะห์ พระประวัติและผลงานของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์ ไว้ด้วย
กรมศิลปากรหวังว่าหนังสือเรื่อง โคลงพระราชพิธีทวาทศมาส นี้คงจะอำนวยประโยชน์แก่นักเรียน นักศึกษา และผู้สนใจวิชาการด้านวัฒนธรรมและขนบธรรมเนียมประเพณีตามสมควร
นาวาอากาศเอก อาวุธ เงินชูกลิ่น
อธิบดีกรมศิลปากร
กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร์
มีนาคม ๒๕๔๕
