ศรีสวัสดิ์วัด
๏ ๑๑ ๏
| ๑๏ ขอน้อมประนมหัตถ์ | รัตนตรัยชุดาญาณ |
| นบนิ้วพระอาจารย์ | พระชนกแลชนนี |
| ๒๏ ขอคุณประมูลมวล | พรพิพัฒน์สวัสดี |
| สิริสุขกระเษมศรี | บริวารนานา |
| ๓๏ ขอคิดประดิษฐ์คำ | มธุรสสารา |
| ไว้สืบพระศาสนา | ปรโลกยเล็งยล |
| ๔๏ เป็นสารสุภาษิต | วรกิจจสืบกล |
| กุลบุตรที่ปุถุชน | ปฏิสนทนานัย |
| ๕๏ จักได้ประพฤติตาม | ลิขิตเรื่องประดับสมัย |
| ทุกข์สุขประเภทภัย | ก็จะแจ้งประจักษ์ความ |
| ๖๏ ชื่อศรีสวัสดิ์วัด | อนุญาตประญัตินาม |
| ขอให้เจริญงาม | ยุติชั่วพุทธันดร |
| ๗๏ ขอคุณพระไตรรั- | ตนเจ้าสโมสร |
| ปกครองลิขิตกลอน | วรวัฒนาการ |
| ๘๏ ขอเทพยเจ้า | ทั่วโลกยช่วยพยาบาล |
| เชิญสิงสถิตศาล | อนุเคราะห์ประจำเรียง |
| ๙๏ ขอเดชะภินิหาร | อธิษฐานประกาศเสียง |
| ด้วยสัตยประเดียง | สิทธิเมอย่าเปรปรวน ฯ |
๏ ๒๘ ชื่อกาพย์สุวรรณมาลา ๏
| ๑๐๏ ดูรากุมาร | |
| จงมาเล่าอ่าน | ในสารทั้งมวล |
| ไว้สั่งสอนใจ | อย่าได้เรรวน |
| ถ้อยคำน้ำนวล | แต่ล้วนคำครู |
| ๑๑๏ จำไว้ให้แน่ | |
| อย่าเบือนเชือนแช | เกลื่อนกลบลบหลู่ |
| เร่งพิจารณา | ปากว่าตาดู |
| อย่าทำพร่ำพรู | หูฟังตั้งใจ |
| ๑๒๏ อย่าฟังแต่กลอน | |
| จงจำคำสอน | อย่างงหลงใหล |
| อย่าทำซุกชน | เล่ห์กลโหดไร้ |
| เล่าเรียนอะไร | เอาแต่ใจเอง |
| ๑๓๏ มาอยู่กับครู | |
| ไม่เล่าเรียนรู้ | ดีแต่โฉงเฉง |
| ครูสอนเช้าค่ำ | ไม่จำยำเกรง |
| เป็นคนหลงเอง | เอาแต่สบาย |
| ๑๔๏ เวลาขบฉัน | |
| กับปีย์จังหัน | ไม่หาถวาย |
| น้ำใช้น้ำฉัน | สารพันดูดาย |
| จนเที่ยงจนสาย | มิใคร่นำพา |
| ๑๕๏ เที่ยวไปไม่อยู่ | |
| ต่อไก่ไล่หมู | วิ่งไปวิ่งมา |
| หนังสือทิ้งไว้ | มิได้ศึกษา |
| ก ข ก กา | เลอะเข้าหากัน |
| ๑๖๏ ไม่เรียนเขียนอ่าน | |
| ครูบาว่าขาน | ไม่จำสำคัญ |
| ครูไล่หนังสือ | ดึงดื้อดุดัน |
| ครูขู่ตีรัน | ลงทำหน้าเซียว |
| ๑๗๏ ครูกักตัวไว้ | |
| ไปไหนไม่ได้ | แลดูไม้เรียว |
| คิดอ่านมารยา | ลาไปขี้เยี่ยว |
| แกล้งคิดบิดเบี้ยว | บ่ายเบือนเชือนแช |
| ๑๘๏ ครูรู้ครูตี | |
| คอยได้ท่วงที | หนีไปฟ้องแม่ |
| นินทาอาจารย์ | ท่านพาลรังแก |
| ขี้อ่อนขี้แก่ | เล่าให้แม่ฟัง |
| ๑๙๏ เอาแต่ความชั่ว | |
| ยกใส่โทษขรัว | กล่าวร้ายภายหลัง |
| ปะพ่อแม่ดี | เขามิอินัง |
| พาตัวเก้กัง | มาส่งอาจารย์ |
| ๒๐๏ ตีกันวุ่นวาย | |
| แช่งให้ครูตาย | จะได้ไปบ้าน |
| ลางแห่งพ่อแม่ | ฟังแต่กุมาร |
| กล่าวโทษอาจารย์ | เชื่อถือว่าจริง |
| ๒๑๏ ไปไว้ครูอื่น | |
| เป็นคนบ้องตื้น | ไม่ตรึกนึกกริ่ง |
| ปะครูตีรัน | ลูกก็พันสุงสิง |
| พากันยุ่งยิ่ง | เร่วัดซัดไป |
| ๒๒๏ นับครูไม่ถ้วน | |
| ลูกเจ้ากระบวน | เกิดกวนน้ำใจ |
| ขนเอาแต่โง่ | จนโตโต้งใหญ่ |
| เขามักว่าไว้ | โง่สำหรับวัด |
| ๒๓๏ ปะครูโล้เล้ | |
| ลูกศิษย์เกเร | ไปไหนไม่ขัด |
| ครูพาลศิษย์พาล | ไม่ทานไม่ทัด |
| เที่ยวตามถนัด | ไม่ขัดน้ำใจ |
| ๒๔๏ อยู่จนโตโต้ง | |
| บวชเป็นเณรโค่ง | ไม่เกรงกลัวใคร |
| กินแต่เข้าค่ำ | ทำกรรมลักไก่ |
| ไก่หือไม่ได้ | ลักกินสิ้นเตียน |
| ๒๕๏ กลายเป็นหัวไม้ | |
| ใครว่าขัดใจ | สร้างไม้ตีเศียร |
| สี่เหลี่ยมแปดเหลี่ยม | ถือแอบแนบเนียน |
| เที่ยวไล่เบียดเบียน | สงฆ์เถรเณรชี |
| ๒๖๏ ท่านเป็นนักปราชญ์ | |
| เทศน์ได้กระจาด | เครื่องกัณฑ์อันดี |
| คอยวิ่งชิงฉวย | กล้วยส้มอันมี |
| ราวกับพวกผี | เปตรวิ่งชิงกิน |
| ๒๗๏ เห็นศิษย์ท่านงาม | |
| ติดต้อยห้อยตาม | เหมือนควายได้กลิ่น |
| ปราศรัยไค้แคะ | และโลมโฉมฉิน |
| ถ้าเด็กไม่ยิน | เดือดดิ้นด่าทอ |
| ๒๘๏ คบเพื่อนเกลื่อนไป | |
| ดูหนังดอกไม้ | ตามกันสอสอ |
| ตีเขาจับได้ | เอาค่าใส่คอ |
| ร้อนถึงแม่พ่อ | ครูบาอาจารย์ |
| ๒๙๏ เขาจับตัวไป | |
| ขนฟืนลากไม้ | ได้ความรำคาญ |
| สาระพาเฮโล | ล่ามโซ่ประจาน |
| เพราะตนคนพาล | ไม่จำคำครู |
| ๓๐๏ ถึงโดยหลบได้ | |
| เขาไม่จับไป | ก็ไม่เฟื่องฟู |
| ครั้นสึกออกไป | ตนไม่เรียนรู้ |
| อัปยศอดสู | เพื่อนบ้านเรือนตน |
| ๓๑๏ ถึงรูปตนงาม | |
| สูงศักดิ์วงศ์นาม | ไม่รู้เทียมคน |
| จะพายศศักดิ์ | สูญจากสกนธ์ |
| เพราะตนมืดมน | จนใจไปเอง |
| ๓๒๏ คิดผิดเป็นชอบ | |
| ไม่สมประกอบ | เป็นคนเส็งเครง |
| สูบฝิ่นกินเหล้า | ถือเผ่านักเลง |
| ชมแต่ตนเอง | เหมือนหนึ่งไส้เดือน |
| ๓๓๏ ปลอกปลิ้นลิ้นล่อ | |
| ขี้หกกฉ้อ | ไม่มีใครเหมือน |
| ทรัพย์สินแม่พ่อ | ไม่หลอติดเรือน |
| ลักไปสู่เพื่อน | ไขว้เขวจำนำ |
| ๓๔๏ พ่อแม่สอนสั่ง | |
| ขึ้นเสียงเถียงดัง | กลับพูดแดกตำ |
| ตีขลุมคุมเหง | ไม่เกรงบาปกรรม |
| เหล่าเผ่าโกลำ | เสียทีเกิดมา |
| ๓๕๏ เสียแรงพ่อแม่ | |
| ฟูมฟักอักแอ | พิทักษ์รักษา |
| เอาแต่น้ำใจ | มิได้พึ่งพา |
| ไม่รู้จักว่า | บาปกรรมฉันใด |
| ๓๖๏ เสียแรงมาอยู่ | |
| ในสำนักครู | ท่านรู้วินัย |
| เหมือนอยู่ใกล้เกลือ | ให้เนื้อเน่าไป |
| เหมือนกบอยู่ใต้ | ดอกอุบลบาน |
| ๓๗๏ ห่อนรู้จักรส | |
| เกสรบัวสด | รสอันหอมหวาน |
| นี่แลสูเจ้า | ทั้งหลายได้อ่าน |
| เช่นนี้สาธารณ์ | อย่าได้ถือเอา |
| ๓๘๏ ชั่วหน้าชั่วนี้ | |
| บได้มีดี | แต่เท่าไข่เหา |
| บาปกรรมทำไว้ | ตามตนกลเงา |
| เจ้าอย่าโฉดเขลา | เหมือนคำร่ำมา ฯ |
๏ ๑๑ ชื่อกาพย์สารวิลาสินี ๏
| ๓๙๏ เจ้าจงมานะเรียน | หมั่นขีดเขียนในสารา |
| เมื่อน้อยเรียนวิชา | ธรรมเนียมมาแต่โบราณ |
| ๔๐๏ ครั้นใหญ่ให้หาทรัพย์ | ควรคำนับเป็นแก่นสาร |
| เร่งเรียนวิชาการ | จงทรมานกายแลใจ |
| ๔๑๏ วิชาเหมือนสินค้า | อันมีค่าอยู่เมืองไกล |
| ต้องยากลำบากไป | จึงจะได้วิชามา |
| ๔๒๏ จงตั้งเอากายเจ้า | เป็นสำเภาอันโสภา |
| ความเพียรเป็นโยธา | แขนซ้ายขวาเป็นเสาใบ |
| ๔๓๏ นิ้วเป็นสายระยาง | สองเท้าต่างสมอใหม่ |
| ปากเป็นนายงานไป | อัชฌาสัยเป็นเสบียง |
| ๔๔๏ สติเป็นหางเสือ | ถือท้ายเรือไว้ให้เที่ยง |
| ถือไว้อย่าให้เอียง | ตัดแล่นเลี่ยงข้ามคงคา |
| ๔๕๏ ปัญญาเป็นกล้องแก้ว | ส่องดูแถวแนวหินผา |
| เจ้าจงเอาหูตา | เป็นล้าต้าฟังดูลม |
| ๔๖๏ ขี้เกียจคฤๅปลาร้าย | มากล้ำกรายให้เรือจม |
| เอาใจเป็นปืนคม | ยิงระดมให้จมไป |
| ๔๗๏ จึงจะไปได้สินค้ามา | คือวิชาอันพิสมัย |
| เจ้าจงตั้งจิตใจ | อย่าได้คร้านการวิชา |
| ๔๘๏ อดเปรี้ยวได้กินหวาน | เอาอย่างท่านพระครูบา |
| สู้ยากพากเพียรมา | หลายวสาอุส่าห์เพียร |
| ๔๙๏ สู้ยากลำบากกาย | ไม่เหนื่อยหน่ายในเล่าเรียน |
| ท่านรู้กว่าเล่มเกวียน | ท่านยังเวียนดูบาลี |
| ๕๐๏ รุ่งรางครองจีวร | ภิกขาจรจากกุฎี |
| ฉันแล้วจับคัมภีร์ | อยู่กับที่เอนอิงกาย |
| ๕๑๏ อุส่าห์บอกบาลี | แก่พระสมีเณรทั้งหลาย |
| จนเที่ยงจึงเคลื่อนคลาย | เพลแล้วบ่ายลงชายตา |
| ๕๒๏ ซ้ำสอนกระหัสถ์เณร | เล่าสูตรเกณฑ์ทั้งซ้ายขวา |
| ครั้นค่ำย่ำเวลา | ไม่นิทรากว่าสองยาม |
| ๕๓๏ ตามไฟไว้ข้างที่ | ดูบาลีแปลเนื้อความ |
| บางที่พระมีนาม | ไปเทศน์ตามเขานิมนต์ |
| ๕๔๏ ใกล้ไกลมิได้ขัด | ประนิบัติตามทศพล |
| เที่ยวสอนประชาชน | บำเพ็ญผลโพธิญาณ |
| ๕๕๏ เจ้าไทท่านอดเหนียว | คืออดเปรี้ยวได้กินหวาน |
| สู้ยากทรมาน | หมายนิพพานนั้นฝ่ายเดียว |
| ๕๖๏ นี่แลเจ้าจงดู | อย่างพระครูอันปราดเปรียว |
| ความเพียรท่านมากเจียว | จึงเชี่ยวชาญการบาลี |
| ๕๗๏ เหมือนหนึ่งสุริยัน | เมื่อกลางวันเที่ยงรัศมี |
| ส่องแสงแจ้งธาตรี | ตัวเจ้านี้เหมือนอุทัย |
| ๕๘๏ แม้นเจ้าหมั่นเล่าเรียน | ตั้งพากเพียรตะบึงไป |
| ทรมานซึ่งจิตใจ | ใหญ่จะได้เหมือนพระครู |
| ๕๙๏ เมื่อแรกเรียนแลเจ้า | ให้ง่วงเหงาเกาหัวหู |
| มืดมัวทั่วชมพู | ครั้นรู้เข้าเบาใจตน |
| ๖๐๏ เหมือนกินอ้อยเบื้องปลาย | กัดลามไล่ไปถึงต้น |
| เมื่อแรกจืดเจือปน | ครั้นถึงต้นหวานเพลิดเพลิน |
| ๖๑๏ เหมือนกันนั่นแลเจ้า | จงถือเอาอย่าห่างเหิน |
| เล่าเรียนอย่าละเมิน | จะเพลิดเพลินในวิชา |
| ๖๒๏ เจ้าอย่าทำโหดหืน | เรียนตื้นตื้นแล้วร้างรา |
| ขุดบ่อล่อคงคา | จงอุส่าห์ขุดลงไป |
| ๖๓๏ ตื้นตื้นน้ำไม่มี | ต่อถึงที่น้ำจึงไหล |
| ตักกินสำราญใจ | ก็อาศรัยแก่ความเพียร |
| ๖๔๏ ถึงว่าปัญญาดี | มิได้มีความเพียรเรียน |
| ดีแต่เที่ยวแวะเวียน | ไม่หมั่นเพียรเรียนวิชา |
| ๖๕๏ ที่ไหนจะได้รู้ | ถือว่ากูมีปัญญา |
| ถึงเที่ยวจำเขามา | ถึงว่ารู้ไม่สู้ดี |
| ๖๖๏ ความรู้เหมือนแก้วแหวน | ท่านหวงแหนแสนทวี |
| แม้นใครความเพียรมี | ตั้งภักดีไหว้บูชา |
| ๖๗๏ ท่านจึงจะบอกให้ | เป็นนิสัยสืบสืบมา |
| แต่ครั้งพระจักรา | เป็นรามาเจ้าธานี |
| ๖๘๏ ไปเรียนแผลงธนู | ด้วยพราหมณ์ครูผู้มนตรี |
| ชื่อขมังธนูดี | คือบิดากุขันธ์พราหมณ์ |
| ๖๙๏ นารายณ์ต้องนบนอบ | ครูจึงมอบวิชางาม |
| แม้นมิคำรพนาม | พราหมณ์ไม่บอกวิชาชาญ |
| ๗๐๏ เยี่ยงอย่างใช่เท่านี้ | เรื่องบาลีก็วิถาร |
| อมอำวิชาการ | ชื่อภูบาลท้าวอุเทน |
| ๗๑๏ หน่อเนื้อกระษัตรา | มีวิชาอันจัดเจน |
| ร่ายมนตร์ประกาศเกณฑ์ | เรียกคเชนทร์ดังจินดา |
| ๗๒๏ ท้าวจัณฑประโชติ | หวังประโยชน์ในมนตรา |
| ใช้กลยกโยธา | จับพญาอุเทนไป |
| ๗๓๏ อยากได้ในวิชา | จะเข่นฆ่าก็อาลัย |
| ตรัสกับอุเทนไท | เรานี้ไซร้ใคร่เรียนมนตร์ |
| ๗๔๏ อุเทนทูลสนอง | พระคิดปองวิชากล |
| แม้นท้าวไม่ถือตน | จะเรียนมนตร์ต้องนบครู |
| ๗๕๏ ท้าวจัณฑประโชติ | ทรงพิโรธเร่งอดสู |
| ว่าท่านอำความรู้ | ท่านจะสู้มรณา |
| ๗๖๏ แม้นท่านบอกมนตร์ให้ | จะปล่อยไปไม่สังขาร์ |
| อุเทนตอบบัญชา | ไม่วันทาไม่บอกมนตร์ |
| ๗๗๏ จะฆ่าก็จงฆ่า | จะก้มหน้าสู้เสียชนม์ |
| ผู้ดีมีฤๅจน | ยอมตนไหว้จึงได้เรียน |
| ๗๘๏ นี่แลเจ้าทั้งหลาย | จงขวนขวายตั้งพากเพียร |
| นบครูให้แนบเนียน | จึงเรียนได้วิชาดี |
| ๗๙๏ เจ้าเป็นชาติเชื้อชาย | ความละอายเจ้าจงมี |
| ความรู้ชูราศี | เป็นสัตรีรูปเป็นทรัพย์ |
| ๘๐๏ ชาติชายถึงรูปงาม | วิชาทรามก็ตกอับ |
| เป็นคนตกฦกลับ | ใครจะนับว่าตนดี |
| ๏ เหมือนหนึ่งดอกชะบา | เห็นต้องตาก็แต่สี |
| กลิ่นอายมิได้มี | เหมือนคนที่วิชาทราม |
| ๘๒๏ อบเชยรากฝังดิน | มีกลิ่นหอมย่อมฦๅนาม |
| เหมือนคนรูปไม่งาม | มีความรู้ชูศรีตน |
| ๘๓๏ วิชาอย่าสงสัย | เรียนไว้ได้จะให้ผล |
| สำหรับแก้อับจน | จะรอดตนด้วยวิชา |
| ๘๔๏ รู้ใดให้รู้แท้ | อย่ารู้แต่งูงูปลาปลา |
| รู้แท้อย่าสงกา | ไปเบื้องหน้าจะเห็นคุณ |
| ๘๕๏ ความรู้นี้คู่ยาก | ได้เลี้ยงปากเป็นต้นทุน |
| ถึงโดยจะสถุล | บุญตนน้อยเป็นพิการ |
| ๘๖๏ คงมีซึ่งศิษย์หา | จะนับหน้าเป็นอาจารย์ |
| จะค่อยได้สำราญ | เหมือนนิทานมะหะลี |
| ๘๗๏ ตาบอดมีความรู้ | หมู่กระษัตริย์ธิบดี |
| ทั่วทั้งไพศาลี | เข้ามาเพียรเรียนวิชา |
| ๘๘๏ อีกมุขหนึ่งนายเปลี้ย | เป็นคนเสียเข่าแข้งขา |
| ถัดอยู่กับสุธา | มีวิชาดีดกรวดดี |
| ๘๙๏ มือแม่นเหมือนใจคิด | ดีดไม่ผิดเลยสักที |
| ดีดใบไม้ให้รอยมี | เป็นรูปหมีเม่นโคควาย |
| ๙๐๏ เด็กเด็กชอบใจชม | ให้ขนมของทั้งหลาย |
| นายเปลี้ยได้เลี้ยงกาย | ด้วยลายมือดีดให้ดู |
| ๙๑๏ ทราบถึงกระษัตรา | ด้วยวิชาอันเฟื่องฟู |
| ตั้งเป็นราชครู | ด้วยความรู้อันจัดเจน |
| ๙๒๏ นี่แลเจ้ากุมาร | วิชาการยกเป็นเกณฑ์ |
| ศิษย์วัดแลเณรเถร | ถือเป็นครูรู้จงจำ |
| ๙๓๏ เรียนได้อย่าละเสีย | เรื่องบายเปลี้ยอย่าลืมคำ |
| เรียนได้ให้แม่นยำ | บ่นร่ำซ้ำให้ชำนาญ |
| ๙๔๏ นั่งนอนแลยืนเดิน | อย่าละเมินวิชาการ |
| ตรึกไว้ในสันดาน | จะเชี่ยวชาญด้วยตรึกตรอง |
| ๙๕๏ หนังสือภาษาไทย | สอนกันได้ดั่งใจปอง |
| เจ๊กแขกแปลกทำนอง | เรียนรู้ต้องจ้างออนครู |
| ๙๖๏ ต้องคิดเงินเดือนให้ | เงินเป็ดไก่เหล้าเข้าหมู |
| นี่เจ้ามาเรียนรู้ | กับพระครูผู้สังวร |
| ๙๗๏ มิได้เสียสินจ้าง | ท่านบ่ร้างสู้สั่งสอน |
| ลางศิษย์นั้นมารดร | ทุนรอนนั้นพันธุ์มั่งมี |
| ๙๘๏ ศรัทธามีแตใจ | ลูกฝากไว้ส่งกัปปีย์ |
| พอคุ้มทุนพระชี | บ้างตระหนี่มิใคร่มา |
| ๙๙๏ ลางคนจนจริงจริง | ทิ้งลูกไว้กับครูบา |
| ตัวไปเที่ยวขายค้า | ครูต้องหามาเลี้ยงดู |
| ๑๐๐๏ เทศน์ได้พอยังชั่ว | ค่อยเบาตัวท่านขรัวครู |
| หาไม่ก็เจ้ากู | เป็นเจ้าสู้บินฑบาตมา |
| ๑๐๑๏ ได้น้อยค่อยออมฉัน | สู้อดกลั้นเผื่อศิษย์หา |
| มาอยู่กับครูบา | เรียนวิชาครูเปลืองทุน |
| ๑๐๒๏ หาไหนได้เช่นนี้ | เหมือนพระชีผู้มีคุณ |
| ใจท่านมั่นหมายบุญ | การุณย์เจ้าดังเผ่าปราณ |
| ๑๐๓๏ แม้นเจ้าไปหัดปรือ | เรียนหนังสือพวกโรงศาล |
| กว่าจะรู้ชำนาญ | เขาใช้งานไม่มีเบา |
| ๑๐๔๏ ให้แบกสมุดเข้าวัง | เดินตามหลังดังข้าเขา |
| พินอบทำพิเทา | ต้องเอาใจดังนายมุล |
| ๑๐๕๏ ถือชุดถือกล้องล่วม | กินนอนร่วมลูกสถุล |
| หยาบช้าล้วนทารุณ | ต่อยกันวุ่นกับข้าไท |
| ๑๐๖๏ กินกริบกินกรอบกรัง | จะนอนนั่งไม่ผ่องใส |
| ลูกเมียของครูใช้ | ทุกสิ่งไปได้รำคาญ |
| ๑๐๗๏ ถึงว่าปัญญาตี | รู้วิธีพวกโรงศาล |
| แต่หากนิสัยพาล | เป็นมารยาพิรากล |
| ๑๐๘๏ เบียดเบียนลูกความกิน | พูดปลอกปลิ้นลิ้นลาวน |
| ล่อนล่อนพอเลี้ยงตน | เห็นแต่ผลประจุบัน |
| ๑๐๙๏ อดีตอนาคต | มืดมัวหมดด้วยโมหันธ์ |
| รู้แต่เบียดเบียนกัน | ไม่รู้ชั้นเชิงบาปบุญ |
| ๑๑๐๏ ไม่เหมือนหนึ่งอยู่วัด | ปรนนิบัติสงฆคุณ |
| ไปอยู่ศาลลูกขุน | นั้นมีคุณแต่เลี้ยงตน |
| ๑๑๑๏ ไม่เห็นภัยข้างหน้า | เมื่อหลับตาตายวายชนม์ |
| มิได้เป็นภัพผล | สิ้นบุญตนก็สูญกัน |
| ๑๑๒๏ มาอยู่วัดนี้โสตถิ์ | รู้คุณโทษทุกสิ่งสรรพ์ |
| อนาคตปัจจุบัน | อดีตนั้นก็เป็นคุณ |
| ๑๑๓๏ แจ้งความสามประเภท | จงแจ้งเหตุอย่าหวนหุน |
| พระชีนี้ใจบุญ | มีพระคุณล้นคณนา |
| ๑๑๔๏ ชาวเจ้ามาอยู่ด้วย | ท่านก็ช่วยเลี้ยงรักษา |
| พระผู้ทรงศีลา | บุตรภรรยาท่านไม่มี |
| ๑๑๕๏ ไม่เหมือนหนึ่งโรงศาล | ลูกเมียท่านวานจู้จี้ |
| เจ้าอยู่กับพระชี | กินนอนมีแต่เพื่อนกัน |
| ๑๑๖๏ ลูกทาสนั้นไม่มี | ล้วนแต่ดีมีเผ่าพันธุ์ |
| ถึงโดยจะเดียดฉัน | ชกด่ากันไม่เจ็บใจ |
| ๑๑๗๏ ไม่เหมือนหนึ่งข้าด่า | หนึ่งนั้นหนาพระครูไท |
| ไปฉันไปเทศน์ไหน | เจ้าตามไปก็ดูงาม |
| ๑๑๘๏ หน้าตามีราศี | เป็นที่รักน่าทักถาม |
| จะเดินถือพัดตาม | ฤๅถือย่ามแบกคัมภีร์ |
| ๑๑๙๏ สมรูปเจ้าน้อยน้อย | เดินต้อยต้อยตามพระชี |
| ใครเห็นก็ปรานี | ชมว่าดีน่าเอ็นดู |
| ๑๒๐๏ บิดามารดาเจ้า | จึงได้เอามาฝากครู |
| หวังใจให้เฟื่องฟู | ให้เรียนรู้ในพระชี |
| ๑๒๑๏ หมายใจจะได้พึ่ง | อย่าดื้อดึงให้ท่านตี |
| ทำดีท่านก็ดี | เหมือนฤๅษีเธอเลี้ยงลิง |
| ๑๒๒๏ ด้วยเจ้าเยาว์กุมาร | มีสันดานพาลสุงสิง |
| ไม่ดีท่านตีจริง | ท่านยิ่งนิ่งยิ่งหนักไป |
| ๑๒๓๏ มิตีก็จำตี | ด้วยปรานีมีอาลัย |
| เจ้าอย่าได้น้อยใจ | โกรธเจ้าไทว่าด่าตี |
๏ ชื่อกาพย์ฉันทฉบำ ๏
| ๑๒๔๏ เป็นธรรมดาอาจารีย์ | ทั่วโลกย์อันมี |
| อาญานั้นต่างต่างกัน | |
| ๑๒๕๏ กระษัตริย์ต้องมีราชทัณฑ์ | เฆี่ยนฆ่าตีรัน |
| เช่นนั้นจึงไม่อันตราย | |
| ๑๒๖๏ นายม้าย่อมมีแส้หวาย | นายเกวียนโคควาย |
| อาญากระตักติดมือ | |
| ๑๒๗๏ แม้นไม่ข่มขี่หัดปรือ | ตามใจแล้วคือ |
| แกล้งชังจะให้เสียปราณ | |
| ๑๒๘๏ ธรรมเนียมมีแต่โบราณ | เล่าเป็นนิทาน |
| ทำนุกทำเนียบอาญา | |
| ๑๒๙๏ ป่างหลังยังมีสิทธา | อยู่ในศาลา |
| สถิตประเทศอารัญ | |
| ๑๓๐๏ กระษัตริย์เคยมาอภิวันท์ | แต่พระนักธรรม์ |
| เลี้ยงลิงกำพร้าทะโมน | |
| ๑๓๑๏ ลิงนั้นมันแสนเหลือโลน | เต้นโดดโลดโผน |
| เข้าแย่งเข้ายื้อโยคี | |
| ๑๓๒๏ นักสิทธ์สั่งสอนต้อนตี | ทำโทษแต่ละที |
| แทบม้วยไม่เข็ดเหลือลิง | |
| ๑๓๓๏ แม้นเห็นสีกากล้าจริง | ไล่ยุดฉุดชิง |
| จับติ่งจับเต้าจาวตาล | |
| ๑๓๔๏ วันหนึ่งกระษัตริย์สำราญ | พาพลบริพาร |
| มาสู่สถานกุฎี | |
| ๑๓๕๏ ลิงนั้นเข้าพันฤๅษี | เล่นโลนกระลึ |
| เข้าจี้เข้าไชไปมา | |
| ๑๓๖๏ นักสิทธ์คิดแค้นแสนสา | ทำโทษแก่วา |
| นเรศบได้สมประดี | |
| ๑๓๗๏ กระษัตริย์ทัดทานฤๅษี | ไม่ถือขันตี |
| ดังฤๅมาตีวานร | |
| ๑๓๘๏ ดาบสตอบพจน์ถวายพร | รูปนี้สั่งสอน |
| จะให้มันดีบ่มิดี | |
| ๑๓๙๏ กระษัตริย์ตอบอรรถฤๅษี | ชาติลิงย่อมมี |
| จริตนั้นติดโลนเอง | |
| ๑๔๐๏ บ่มิควรจะปราบให้เกรง | ทำโทษอลเวง |
| ชาติลิงบ่หายลุกลน | |
| ๑๔๑๏ ข้าบาทราธนานิมนต์ | ขอสัตย์ทัณฑ์บน |
| อย่าได้ทำต่อก่อกรรม | |
| ๑๔๒๏ นักสิทธ์ตอบกิจสนองคำ | มิให้รูปทำ |
| ข้อนั้นจะเป็นไรมี | |
| ๑๔๓๏ รูปขอบพิตรด้วยดี | ราชทัณฑ์ฆ่าตี |
| บพิตรอย่าทำสืบไป | |
| ๑๔๔๏ ดังนี้จะได้ฤๅไฉน | บพิตรอดใจ |
| รูปนี้จะถือขันตี | |
| ๑๔๕๏ กระษัตริย์รับคำฤๅษี | คืนเข้าธานี |
| บ่ได้จะมีอาญา | |
| ๑๔๖๏ ฤๅษีอยู่ที่ศาลา | จำเริญเมตตา |
| ขันตีอดใจไม่เริง | |
| ๑๔๗๏ ลิงยิ่งคะนองลองเชิง | แย่งกุฎีเปิง |
| อีเลิ้งหม้อพิงทิ้งทอย | |
| ๑๔๘๏ ย่ามพัดกัดเป็นริ้วรอย | บ่ห่อนหย่อนถอย |
| พยศยิ่งกว่าก่อนมา | |
| ๑๔๙๏ เห็นพระนักสิทธ์ภาวนา | โดดดึงชฎา |
| มือคว้าตะครุบลูกประคำ | |
| ๑๕๐๏ เห็นขนรักแร้แหย่คลำ | ถอนทึ้งขยำ |
| ขยุ้มขยี้ตามคะนอง | |
| ๑๕๑๏ ดาบสอดใจไม่หมอง | เคร่งขันตีครอง |
| สติบ่ได้ไหวติง | |
| ๑๕๒๏ มิได้ทำโทษโกรธลิง | อดใจได้จริง |
| นั่งนิงดั่งสิงขรคง | |
| ๑๕๓๏ ป่างจอมขัตติยสุริย์วงศ์ | ตั้งแต่พระองค์ |
| รับคำตั้งมั่นขันตี | |
| ๑๕๔๏ ชาวเมืองเคืองแค้นแสนทวี | เกิดฆ่าราคี |
| ที่ขลาดก็หนีซบซอน | |
| ๑๕๕๏ ที่กล้าร่าเริงฟันฟอน | คบพวกเพื่อนจร |
| เที่ยวปล้นสะดมวิ่งราว | |
| ๑๕๖๏ เจ้าชู้คบเพื่อนเกลื่อนฉาว | ไล่ยุดฉุดสาว |
| ลูกเขาเมียเขาขืนทำ | |
| ๑๕๗๏ ชาวกรุงยุ่งยับระยำ | ร้องฎีกากรรม |
| กระษัตริย์บ่ได้ไยดี | |
| ๑๕๘๏ เหล่าพวกคนร้ายได้ที | ยิ่งสำทับทวี |
| บ่ได้จะมีเกรงภัย | |
| ๑๕๙๏ ลอยชายเข้าวังท้าวไท | ห้ามแหนนางใน |
| เข้ากอดเข้ากวนยวนยี | |
| ๑๖๐๏ กระษัตริย์ขัดแค้นแสนทวี | ไปหาฤๅษี |
| แล้วแจ้งคดีโดยจง | |
| ๑๖๑๏ ขันตีข้านี้บมิคง | ขอคืนพระองค์ |
| ข้านี้มิอาจจำเริญ | |
| ๑๖๒๏ นักสิทธ์ว่าท่านยับเยิน | รูปปากคอเลิน |
| ทั้งนี้ก็เพราะขันตี | |
| ๑๖๓๏ บพิตรไม่เชื่อรูปดี | ทำผิดวิถี |
| ขันตีขันแตกขันตาย | |
| ๑๖๔๏ ใจดีผีเข้าฤๅวาย | คลั่งคลุ้มบคลาย |
| ร้ายบ้างพอตั้งอาตมา | |
| ๑๖๕๏ บพิตรจะคืนอาญา | รูปจักคืนลา |
| ออกจากภิเนษก์ขันตี | |
| ๑๖๖๏ กระษัตริย์คืนสัตย์ฤๅษี | คืนครองบูรี |
| คืนมีอาญาต่อไป | |
| ๑๖๗ ๏ อยู่สุขกระเษมหฤทัย | ทั่วทั้งกรุงไกร |
| ทั้งนี้เพราะมีอาญา | |
| ๑๖๘๏ ฤๅษีตั้งแต่นั้นมา | คืนทำโทษวา |
| นเรศให้อยู่ในคำ | |
| ๑๖๙๏ สอนให้ไหว้นบแม่นยำ | นี่แลเรานำ |
| เรื่องราวมากล่าวให้ฟัง | |
| ๑๗๐๏ ด้วยอย่างมีมาแต่หลัง | เจ้าอย่าแช่งชัง |
| พระครูว่าขู่ด่าตี | |
| ๑๗๑๏ ด้วยเจ้าทำผิดไม่ดี | ครูนั้นปรานี |
| จึงตีเจ้าตามธรรมเนียม | |
| ๑๗๒๏ เจ้าอย่าทำใจเหี้ยมเกรียม | รักษาจิตเจียม |
| สงบเสงี่ยมอิริยา | |
| ๑๗๓๏ ทำใดให้พิจารณา | อาสัยอัชฌา |
| อาจารย์จะรักฟักฟูม | |
| ๑๗๔๏ จะได้วิชาเต็มภูมิ | เจ้าอย่าตื่นตูม |
| เหมือนหนึ่งกระต่ายไม่ดี | |
| ๑๗๕๏ อัชฌาอาสัยไม่มี | ไม่ตรึกท่วงที |
| ชั่วดีให้พิจารณา | |
| ๑๗๖๏ เหมือนเรื่องกระต่ายนิทรา | มัวนอนหลับตา |
| ฝันว่าแผ่นดินจมลง | |
| ๑๗๗๏ พอผลมะตูมสูงทรง | ตกต้องตาลดง |
| กระทบกระทั่งใบตาล | |
| ๑๗๘๏ เสียงดังโกร่งกร่างกังวาน | บมิตรึกตรองการ |
| ให้แจ้งประจักษ์ใจจง | |
| ๑๗๙๏ กระต่ายตื่นเต้นเผ่นพง | วิ่งร้องเสียงหลง |
| แผ่นดินจมลงวุ่นวาย | |
| ๑๘๐๏ สารพัดฝูงสัตว์ทั้งหลาย | พลอยตื่นกลัวตาย |
| กระจัดกระเจิงตามกัน | |
| ๑๘๑๏ มาถึงสำนักนักธรรม | เสียงแซ่แจจัน |
| จงช่วยข้าด้วยมุนี | |
| ๑๘๒๏ ป่างนั้นท่านไทฤๅษี | ถามแจ้งคดี |
| เธอมีวิจารณ์ยิ่งยง | |
| ๑๘๓๏ พิเคราะห์เหมาะความตามตรง | ท่านไทจึงทรง |
| ติเตียนกระต่ายไม่ดี | |
| ๑๘๔๏ ไม่พิจารณาท่วงที | พากันแล่นหนี |
| ถ่อยแท้ไม่พิจารณา | |
| ๑๘๕๏ นี่แลเราน้าวนำมา | จำเป็นตำรา |
| อัชฌาอาสัยท่วงที | |
| ๑๘๖๏ ถือจิตคิดอย่างฤๅษี | วิจารณ์ท่านมี |
| พิเคราะห์จึงเหมาะแม่นความ | |
| ๑๘๗๏ แม้นเป็นคนดีมีนาม | อัชฌาพยายาม |
| แลความวินิจพิจารณา | |
| ๑๘๘๏ อ่อนน้อมให้ครูเมตตา | อย่าทำมารยา |
| หน้าไหว้ลับหลังหลอกลวง | |
| ๑๘๙๏ ไม่ดีมีโทษใหญ่หลวง | จักเข้าดลดวง |
| ใจท่านให้ขังเกลียดไกล | |
| ๑๙๐๏ เหมือนเรื่องเจ้าชดเจ้าไหว้ | ชักมาแต่ใน |
| นนทุกปกรณัม | |
| ๑๙๑๏ มีเด็กเลี้ยงวัวตรากตรำ | สองคนประจำ |
| เป็นทาสท่านผู้มีนาม | |
| ๑๙๒๏ คนหนึ่งนั้นมีใจงาม | ประพฤติตนตาม |
| ใจเจ้าของตนถ่อมตน | |
| ๑๙๓๏ คนหนึ่งใจคดอกุศล | เป็นคนซ่อนกล |
| หน้าไหว้หลังหลอกกลอกตา | |
| ๑๙๔๏ ทั้งสองเลี้ยงวัวทุ่งนา | แกะดินเหนียวมา |
| แล้วปั้นเป็นรูปนายตน | |
| ๑๙๕๏ แล้วนั่งลงไหว้บัดดล | คนหนึ่งซ่อนกล |
| ปั้นดินเป็นรูปนายตัว | |
| ๑๙๖๏ ครั้นแล้วชกตีบี้หัว | เย็นแล้วพาวัว |
| มาสู่สำนักบ้านนาย | |
| ๑๙๗๏ นายนั้นครั้นเห็นรูปกาย | เจ้าคนหยาบคาย |
| ที่ปั้นรูปตนชกตี | |
| ๑๙๘๏ ดลใจให้แค้นแสนทวี | มิได้ปรานี |
| ไล่ตีไล่ด่ายับเยิน | |
| ๑๙๙๏ เจ้าคนไหว้รูปจำเริญ | ดลใจเผอิญ |
| ให้เรียกให้เชิญอุ้มชู | |
| ๒๐๐๏ นี่แลเจ้าจำเป็นครู | จะให้ท่านเอ็นดู |
| ให้ทำเหมือนคนไหว้นาย | |
| ๒๐๑๏ หนึ่งนั้นครูหนึ่งศิษย์หลาย | เจ้าอย่าให้อาย |
| แก่ศิษย์ผู้เพื่อนเหมือนกัน | |
| ๒๐๒๏ เปรียบเหมือนหนึ่งมวยคู่ขัน | คาดเชือกประชัน |
| จะชกให้ท่านครูดู | |
| ๒๐๓๏ อย่าทำย่อหย่อนอ่อนหู | ใครแพ้อดสู |
| ชนะจะมีคนชม | |
| ๒๐๔๏ พระครูจะชอบอารมณ์ | กล้วยอ้อยขนม |
| ท่านได้จะให้รางวัล | |
| ๒๐๕๏ ด้วยเจ้าเล่าเรียนฉะฟัน | แหลมล้ำเพื่อนกัน |
| เช่นนั้นท่านมีเมตตา | |
| ๒๐๖๏ หนึ่งเจ้าอย่าคิดฤษยา | เห็นครูกรุณา |
| แก่เพื่อนที่เล่าเรียนดี | |
| ๒๐๗๏ อย่าแกล้งมุสาพาที | ยุครูให้ตี |
| ที่รักให้กลับเป็นชัง | |
| ๒๐๘๏ ทุกขโตทุกขฐานัง | ให้ทุกข์ท่านหวัง |
| ทุกข์นั้นจะมาถึงตน | |
| ๒๐๙๏ เยี่ยงอย่างป่างก่อนโดยกล | มีโจรสี่คน |
| เที่ยวปล้นเที่ยวล้วงเขามา | |
| ๒๑๐๏ วันหนึ่งขึ้นเรือนยายตา | แกแก่ชรา |
| ไม่มีสมบัติอันใด | |
| ๒๑๑๏ ปะแต่หม้อเข้าเตาไฟ | โจรแค้นขัดใจ |
| ไปไล่จับงูร้ายมา | |
| ๒๑๒๏ ใส่ในหม้อเข้ายายตา | เสร็จแล้วปิดฝา |
| เอามาไว้ริมตายาย | |
| ๒๑๓๏ หมายจะให้งูขบตาย | สองเฒ่าฟื้นกาย |
| ก็เห็นหม้อเข้าของตน | |
| ๒๑๔๏ เปิดหม้อขึ้นดูบัดดล | งูร้ายทรพล |
| กลายเป็นทองเนื้อนพคุณ | |
| ๒๑๕๏ โจรรู้นึกชมว่าบุญ | หมายจักทำทุน |
| ไปจับเอางูร้ายมา | |
| ๒๑๖๏ เอาใส่ในหม้อปิดฝา | เห็นเมียนิทรา |
| ก็ทำเหมือนอย่างตายาย | |
| ๒๑๗๏ ครั้นเห็นเมียตื่นฟื้นกาย | เปิดหม้อโดยหมาย |
| งูร้ายก็กัดมรณา | |
| ๒๑๘๏ นี่แลโทษคิดอิจฉา | จำเป็นตำรา |
| อุส่าห์จำไว้สอนใจ | |
| ๒๑๙๏ เห็นครูรักศิษย์คนใด | ที่เล่าเรียนไว |
| จงจำให้เหมือนโดยตรา | |
| ๒๒๐๏ ใจครูสองใจธรรมดา | สอนตามธรรมา |
| ใครดีก็สอนตามดี | |
| ๒๒๑๏ ธรรมเนียมศิษย์สองอย่างมี | ศิษย์หนึ่งกระลี |
| ต้องติต้องด่าสาธารณ์ | |
| ๒๒๒๏ แข็งขืนขัดคำอาจารย์ | สู่รู้การงาน |
| ครูสอนกลับสอนสอพลอ | |
| ๒๒๓๏ เป็นศิษย์ฝ่ายนอกไม่ยอ | ครูไม่ชอบพอ |
| ถึงสอนก็สอนหยาบคาย | |
| ๒๒๔๏ ศิษย์หนึ่งรู้จักฝากกาย | ความเพียรบคลาย |
| กระทำให้ได้ใจครู | |
| ๒๒๕๏ ไม่ต้องตีด่าอดสู | เพียงแต่แลดู |
| ก็รู้อัชฌาอาจารย์ | |
| ๒๒๖๏ ศิษย์นี้เป็นศิษย์ในสถาน | อาจจักเชี่ยวชาญ |
| สันดานละเอียดเอกคน | |
| ๒๒๗๏ เหมือนไหมเส้นน้อยร้อยสน | เข็มเล็กสอดชน |
| เย็บผ้ากัมพลเนื้อดี | |
| ๒๒๘๏ จึงแนบเนียนเสียดดี | เข็มใหญ่ด้ายพี |
| เย็บผ้าเนื้อดีคลี่กลาย | |
| ๒๒๙๏ เหมือนศิษย์สันดานหยาบคาย | หลู่ครูบาธิบาย |
| บ่ดีบ่ได้รู้ดี | |
| ๒๓๐๏ จงจำคำเราพาที | เปรียบมามากมี |
| ทีนี้จะตีความตรง | |
| ๒๓๑๏ ในการปฏิบัติโดยจง | จำให้มั่นคง |
| ให้รู้เพลาอาการ ฯ |
๏ สุรางคนางค์ ๒๘ ๏
| ๒๓๒๏ ครั้นรุ่งสุริยา | |
| พระครูครองผ้า | ไปภิกขาจาร |
| เจ้าอยู่เฝ้าวัด | จัดกระบายสาน |
| สำหรับรองงาน | ถ่ายเข้าบาตรครู |
| ๒๓๓๏ ลักระจั่นโอใหญ่ | |
| ตักน้ำใสใส่ | ผงไผ่ให้ดู |
| ชามช้อนถ้วยจาน | คิดอ่างล้างถู |
| จัดสำรับปู | เสื่อแล้วติดไฟ |
| ๒๓๔๏ เผื่อบิณฑบาตขัด | |
| เข้าปลาอัตคัด | จะได้อาศัย |
| ปลาสลิดปลาทู | ดูปิ้งแกงไว้ |
| สังเกตคาดใจ | ท่านฉันตัวกิน |
| ๒๓๕๏ ถึงบิณฑบาตได้ | |
| ต้องอาศัยไฟ | อุ่นดีมีกลิ่น |
| ให้เสร็จสรรพไว้ | แล้วลงไปดิน |
| ไปคอยท่านบิณ | ฑบาตกลับมา |
| ๒๓๖๏ เข้าไปรับบาตร | |
| อย่าทำพล้ำพลาด | อ่อนน้อมกายา |
| ท่านส่งบาตรให้ | อาสัยอัชฌา |
| อย่าให้เข้าปลา | ต้มแกงหกเอียง |
| ๒๓๗๏ ยกเจ้าจดจ้อง | |
| ตานั้นมุ่งมอง | ดูทางให้เที่ยง |
| แม้นทำบาตรพลัด | เหมือนตัดลำเลียง |
| เจ้าอย่าเมินเมียง | มุ่งมากุฎี |
| ๒๓๘๏ แม้นบิณฑบาตเรือ | |
| รุ่งเช้าหาเสื่อ | ไปปูทอดที่ |
| บาตรโอถาดมุม | ตลุ้มฝาชี |
| มิใช้วันดี | จัดพอประมาณ |
| ๒๓๙๏ วันสารทวันตรุษ | |
| เพ็งจันทร์วันพุธ | เข้าวสาสงกรานต์ |
| ทวีถ้วยชาม | ตามเทศกาล |
| ตลุ้มโอสาน | ทบทวีไป |
| ๒๔๐๏ พวกเณรโค่งโค่ง | |
| นั่งหัวโขมง | คัดวาดว่องไว |
| เณรโค่งถือท้าย | เด็กรายแคมไป |
| พระครูครองไตร | นั่งกลางสำรวม |
| ๒๔๑๏ พร้อมศิษย์หัวท้าย | |
| ช่วยกันพุ้ยพาย | อย่าทำหละหลวม |
| เมื่อเข้ารับบาตร | คัดวาดอย่ากรวม |
| อย่าเกยเสยสวน | เรือสงฆ์เพื่อนกัน |
| ๒๔๒๏ ประเทียบเรียบร้อย | |
| อย่ามัวชม้อย | เขม้นดูขัน |
| ไม่ดีเณรโค่ง | โตโต้งตามัน |
| อย่าทำหูชัน | แลเกี้ยวสีกา |
| ๒๔๓๏ ใส่บาตรหน้าแพ | |
| เขาแลอย่าแล | เขม้นเล่นตา |
| เขาจะว่าโลน | จะโพนทะนา |
| เขาสาปน้ำหน้า | พากันอดตาย |
| ๒๔๔๏ ไม่ชั่วแต่ตัว | |
| พลอยพาท่านขรัว | ต้องรับอับอาย |
| ถึงใครรู้จัก | อย่าทักอย่าทาย |
| เขาจะว่าชีนาย | เห็นแก่กัปปีย์ |
| ๒๔๕๏ ถ้าเขาถามหา | |
| จึงค่อยพูดจา | ไปตามคดี |
| คำหนึ่งสองคำ | ตามกิจอันมี |
| เห็นสายเต็มที | ช่วยกันพายลง |
| ๒๔๖๏ อย่าร้องโยนยาว | |
| เหมือนหนึ่งเรือเจ้า | ไม่ต้องกิจสงฆ์ |
| เป็นเรือบิณฑบาต | เที่ยววาดแวะวง |
| เห็นขันบรรจง | ประมาณการพาย |
| ๒๔๗๏ เมื่อถึงท่าวัด | |
| เข้าของเร่งจัด | อย่าได้ดูดาย |
| ท่านหิวเต็มที | ท่านตีง่ายง่าย |
| รีบร้นขวนขวาย | ให้ทันเวลา |
| ๒๔๘๏ ท่านขึ้นตะพาน | |
| เด็กเด็กอย่านาน | ถวายรองบาทา |
| เณรใหญ่ยกอุ้ม | ตลุ้มแกงปลา |
| หมูไก่ได้มา | ช่วยกันตามมี |
| ๒๔๙๏ บาตรย่ามยกไป | |
| ได้มาเท่าไร | ขนไปกุฎี |
| ใครอยู่ตีนท่า | อย่าช้าท่วงที |
| เอาเรือเข้าที่ | ผูกให้มั่นคง |
| ๒๕๐๏ รีบเก็บพายไว้ | |
| อย่าได้ไว้ใจ | ว่าเป็นของสงฆ์ |
| คนดีมีน้อย | คนถ่อยดื่นดง |
| ยิ่งเป็นของสงฆ์ | มันยิ่งชอบใจ |
| ๒๕๑๏ อาญาพระน้อย | |
| จับได้ถองปล่อย | มันไม่เป็นไร |
| ไม่เหมือนกระหัสถ์ | เขามัดเอาไป |
| เฆี่ยนถามติดไม้ | เช่นนั้นมันเกรง |
| ๒๕๒๏ พวกมากุฎี | |
| จังหันวันศรี | จัดให้เหมาะเหมง |
| คาวหวานอย่าปน | กันอลเวง |
| จัดไว้ตามเพลง | ดูโดยสมควร |
| ๒๕๓๏ เสร็จแล้วน้อมตัว | |
| ประเคนท่านขรัว | นบนอบน้ำนวล |
| ให้ได้หัตถบาศ | อย่าคลาดแปรปรวน |
| ลูกไม้ป่าสวน | ให้กัปปียัง |
| ๒๕๔๏ แล้วอย่าหลบหน้า | |
| เจ้าจงอตส่าห์ | นั่งคอยระวัง |
| ดูเอาใจใส่ | กัปปีย์สูปัง |
| ตาดูหูฟัง | ท่านเรียกจืดเค็ม |
| ๒๕๕๏ ท่านเรียกจืดมา | |
| ตำเกลืออย่าช้า | แขยะและเล็ม |
| อย่าทำฟูมฟาย | กระจายตกเต็ม |
| เร็วรวดกวดเข้ม | ให้ทันบัญชา |
| ๒๕๖๏ ครั้นท่านฉันแล้ว | |
| เข้าพระเครื่องแก้ว | ลูกเล็กเด็กลา |
| เณรใหญ่ให้ยก | สำรับกับปลา |
| นั่งล้อมพร้อมหน้า | กินด้วยกันพลัน |
| ๒๕๗๏ อย่าชิงกันกิน | |
| ถ้วยชามจะบิ่น | น่าเกลียดเดียดฉันท์ |
| ปะท่านแลเห็น | นิดเน้นตีรัน |
| อับอายด้วยกัน | เพราะชิงกันกิน |
| ๒๕๘๏ หนึ่งนั้นเณรโค่ง | |
| กับเพื่อนเณรโต้ง | รู้กันโดยถวิล |
| ซดโถโต้กัน | แกงนั้นหมดสิ้น |
| เด็กน้อยคอยกิน | แหงนหน้าตาปรอย |
| ๒๕๙๏ หมายจะได้กิน | |
| เณรโค่งโพงสิ้น | ศัตรูคอหอย |
| ริทำเช่นนี้ | ท่านตีไม่น้อย |
| หลังเป็นริ้วรอย | เพราะชิงเด็กกิน |
| ๒๖๐๏ หนึ่งเมื่อกินนั้น | |
| พรึบพร้อมชิงกัน | หยิบกับหยิบชิ้น |
| เกือบอิ่มเณรโค่ง | รีบโพงจนสิ้น |
| ลุกสะบัดมือบิน | กินกล้วยพลามพลาม |
| ๒๖๑๏ เด็กกินล้าหลัง | |
| เณรโค่งร้องดัง | มึงต้องล้างชาม |
| ได้ยินเณรโค่ง | เณรโต้งลุกตาม |
| กล้วยส้มเข้าหลาม | เลือกกินสิ้นเจียว |
| ๒๖๒๏ เด็กไม่ได้กิน | |
| น้ำตาไหลริน | ลงนั่งหน้าเซียว |
| ต่างคนต่างแค้น | ลุกแล่นเกรียวเกรียว |
| เข้าปลารกเรี้ยว | เลอะเทอะเปรอะปรึง |
| ๒๖๓๏ กากินบินเกรียว | |
| แมลงวันหัวเขียว | ตอมอึงคะนึง |
| ท่านมาพบเข้า | ตีโทษโกรธขึ้ง |
| หาตัวมาอึง | ซักไซ้ได้ความ |
| ๒๖๔๏ ตีเณรโค่งก่อน | |
| ใครสั่งใครสอน | มึงไม่ล้างชาม |
| มึงเป็นผู้ใหญ่ | ทำไว้เห็นงาม |
| อ้ายน้อยพลอยตาม | ตีเสียด้วยกัน |
| ๒๖๕๏ ใครทำเช่นนี้ | |
| ดูหน้าบัดศรี | เป็นที่เย้ยหยัน |
| รู้ไปถึงไหน | อายไปถึงนั่น |
| ขี้เกียจครามครัน | จนชั้นล้างชาม |
| ๒๖๖๏ แม้นชาวบ้านรู้ | |
| ดูน่าอดสู | เขาจะตรานาม |
| แม้นสึกออกไป | รู้ในเรื่องความ |
| ลูกสาวเขางาม | เขาไม่ให้เลย |
| ๒๖๗๏ นี่แลจงจำ | |
| เบื้องหน้าอย่าทำ | นะเจ้าเณรเอ๋ย |
| หนึ่งนั้นปากคอ | ด่าทอประเปรย |
| ปากใส่เดือยเคย | หมิ่นเย้ยกุมาร |
| ๒๖๘๏ เห็นเด็กรูปชั่ว | |
| ด่าพล่อยต่อยหัว | ไม่คิดสงสาร |
| ข้อนว่าถากถาง | รูปร่างสาธารณ์ |
| เฉโกโวหาร | ว่าเด็กอับอาย |
| ๒๖๙๏ ในรูปธรรม | |
| อาศัยบุญกรรม | เกิดเป็นรูปกาย |
| ไม่ควรเอื้อมอาจ | ประมาทหมิ่นชาย |
| บางทีรูปร้าย | ใจดีมีบุญ |
| ๒๗๐๏ ครั้นอยู่นานไป | |
| เด็กนั้นโตใหญ่ | วิชาให้คุณ |
| มีความเพียรกล้า | วาสนาอุดหนุน |
| ตนกลับสถุล | ขายหน้าสาใจ |
| ๒๗๑๏ เหมือนประมาทงู | |
| ไม่มีใบหู | ตีนมือหาไม่ |
| มีตัวยาวเฟื้อย | รู้เลื้อยไต่ไม้ |
| หนึ่งนั้นแม่ไก่ | บ่ได้มีนม |
| ๒๗๒๏ ไก่ฟักลูกออก | |
| เป็นครอกสองครอก | รอดอยู่มีถม |
| หนึ่งนั้นปูเปี้ยว | เที่ยวไต่ตามตม |
| หัวนั้นหายจม | มีแต่ตีนตา |
| ๒๗๓๏ อกติดกระดอง | |
| มีแต่ก้ามสอง | เขี่ยเลี้ยงอาตมา |
| เป็นคนเหมือนกัน | ไม่ควรฉันทา |
| ควรคิดอนิจจา | อย่าได้วายคราว |
| ๒๗๔๏ หนึ่งนั้นเล่าโสด | |
| เห็นเด็กระโอด | ระองขำขาว |
| ชื่นชมว่าดี | ถามถึงพี่สาว |
| ค่ำค่ำเช้าเช้า | เข้าเคล้าเข้าเคลีย |
| ๒๗๕๏ พ่อแม่เขารู้ | |
| ติเตียนลบหลู่ | พาครูพลอยเสีย |
| เขาเคยมาส่ง | สำรับกับเขี่ย |
| เขาเงินเมินเสีย | ครูพลอยอดโซ |
| ๒๗๖๏ เหมือนทุบหม้อเข้า | |
| บาตรพระครูเจ้า | สิ้นทั้งถ้วยโถ |
| เจ้าเณรอดเข้า | หน้าเว้าตาโต |
| เขาไม่พุทโธ | ด้วยเณรรังแก |
| ๒๗๗๏ หนึ่งเด็กรูปงาม | |
| ไม่อ่อนผ่อนตาม | เข้าทำตอแย |
| ข่มขืนคุกคั้น | เด็กก็พันวอแว |
| ด่าแม่เณรแซ่ | เณรก็แร่ชกตี |
| ๒๗๘๏ เพราะเณรทำชั่ว | |
| เด็กจึงไม่กลัว | ไว้ตัวไม่ดี |
| เด็กจึงด่าได้ | เพราะใจโลกีย์ |
| เพราะเด็กรูปดี | จู้จิ้จริงจริง |
| ๒๗๙๏ หนึ่งนั้นสีกา | |
| พี่สาวเด็กมา | หน้าตาเพริศพริ้ง |
| มาส่งกัปปีย์ | อย่าตีประวิง |
| พูดแยบแอบอิง | เกี้ยวพานมารยา |
| ๒๘๐๏ เขาขังยังชั่ว | |
| ฟ้องแต่ท่านขรัว | เป็นแต่โกรธา |
| แต่เพียงด่าทอ | ให้พอร้างรา |
| เขาไม่เมตตา | จะพากันนุง |
| ๒๘๑๏ ทำผิดสิกขา | |
| เพื่อนคิดอิจฉา | ไปว่าในกรุง |
| เขาจะจับไป | หายใจครึ่งพุง |
| ลงทอดตัวผลุง | น้ำตากระเด็น |
| ๒๘๒๏ ร้อนถึงอาจารย์ | |
| พลอยเป็นพยาน | ไม่รู้ไม่เห็น |
| เพราะเณรชั่วถ่อย | ครูพลอยยากเย็น |
| เณรจะไปเป็น | ตะพุ่นสูญความ |
| ๒๘๓๏ ไม่ดีอย่าทำ | |
| แม้นสอนไม่จำ | ขืนทำตะกลาม |
| ตีให้เลือดไหล | ไล่จากอาราม |
| สาปหน้าตรานาม | ไม่ขอรอกัน |
| ๒๘๔๏ แม้นอยากสึกหา | |
| จะให้สีกา | ใส่ใจใฝ่ฝัน |
| อุส่าห์ศึกษา | วิชาฉับพลัน |
| จึงสึกจากบรร | พชิตจึงดี |
| ๒๘๕๏ เดี๋ยวนี้ยังอ่อน | |
| อย่าเพิ่งสึกก่อน | วิชาไม่มี |
| หัดสอนเก็บเขี่ย | มีเมียจึ่งดี |
| หัดเสียในชี | ให้มีคนชม |
| ๒๘๖๏ ฉันแล้วแผ้วกวาด | |
| ข้าวของกองกลาด | เก็บจัดประสม |
| อาหารเหลือเดน | เณรอย่าหมักหมม |
| เข้ากับแกงต้ม | เทใส่ชามลง |
| ๒๘๗๏ อย่าเทใต้ถุน | |
| น้ำแกงเป็นจุณ | เสื่อมสูญอานิสงส์ |
| ไปให้สุนัข | ของจักคืนคง |
| ชาติหน้ายืนยง | คงเป็นของดี |
| ๒๘๘๏ ของไม่ควรเสีย | |
| อตส่าห์เก็บเขี่ย | ตามสิ่งอันมี |
| อย่าให้สูญเปล่า | เขาจึงว่าดี |
| ชาติหน้าชาตินี้ | ให้พิจารณา |
| ๒๘๙๏ จงรู้ประมาณ | |
| สังเกตควรการณ์ | เข้าสารผักปลา |
| ของเสียของเน่า | เอาให้ทานกา |
| ให้รู้ธรรมดา | สิ่งของทั้งปวง |
| ๒๙๐๏ หนึ่งท่านเทศน์ได้ | |
| เครื่องกัณฑ์นั้นไซร้ | มากมายใหญ่หลวง |
| เก็บไว้ให้งาม | จัดตามกระทรวง |
| แรกได้ให้หวง | ปิดงำจงดี |
| ๒๙๑๏ อย่ากินก่อนสงฆ์ | |
| เจ้าของเขาบง | การแก่พระสมี |
| เณรเหมือนเรือน้อย | ห้อยท้ายเรือรี่ |
| ฉันก่อนพระชี | ไม่มีอัชฌา |
| ๒๙๒๏ ลางทีท่านนั้น | |
| อยากของสำคัญ | ท่านไปได้มา |
| เณรฉันเสียหมด | ท่านงดปรารถนา |
| เครื่องขัดอัธยา | โทษสองประการ |
| ๒๙๓๏ โทษกินของสงฆ์ | |
| โทษขัดใจองค์ | สงฆ์ผู้อาจารย์ |
| ไปอเวจี | อัคคีเผาผลาญ |
| แล้วไปทรมาน | เปนเปรตพุงโร |
| ๒๙๔๏ ปากเท่ารูเข็ม | |
| อาหารและเล็ม | ไม่เต็มพุงโต |
| กรรมกินของสงฆ์ | รูปทรงเน่าโน |
| เห็นเปรตเศษโซ | ใครรู้เร่งจำ |
| ๒๙๕๏ สัจจังดังนี้ | |
| พระบารมี | หนักแน่นแม่นยำ |
| ใช่จะหวงของ | ด้วยตรองเห็นกรรม |
| ปรานีมีคำ | สอนทำให้ดี |
| ๒๙๖๏ ควรพระฉันก่อน | |
| เณรจึงค่อยผ่อน | ภายหลังพระชี |
| ประการหนึ่งนั้น | เครื่องกัณฑ์ยังมี |
| มากอยู่ดูดี | ใส่ตลุ้มลง |
| ๒๙๗๏ ไปถวายพระ | |
| อาคันตุกะ | อันเป็นเพื่อนสงฆ์ |
| ถวายพระอาพาธ | ไร้ญาติวงศ์ |
| บุญคุณยิ่งยง | อดีตปัจจุบัน |
| ๒๙๘๏ ในอนาคต | |
| เบื้องหน้าปรากฏ | ทิพรสสวรรค์ |
| ตราบจนนิพพาน | ผลทานครามครัน |
| คุณในปัจจุบัน | นั้นก็เกิดมี |
| ๒๙๙๏ คือสงฆ์องค์นั้น | |
| เมื่อเธอได้ฉัน | เครื่องกัณฑ์อันดี |
| คิดถึงคุณเณร | เห็นหน้าปรานี |
| คุณอดีตมี | เมื่อเณรบรรลัย |
| ๓๐๐๏ เธอคิดถึงคุณ | |
| จักบำเพ็ญบุญ | อุทิศไปให้ |
| เพื่อนฝูงที่ยัง | สังระเสริญชอบใจ |
| อำนวยพรให้ | จำไว้นะเณร |
| ๓๐๑๏ หนึ่งของยังอีก | |
| เป็นเสี้ยวเป็นซีก | เหลือพระมหาเถร |
| ให้เณรเพื่อนรัก | กระหัสถ์กินเดน |
| นอกนั้นเหลือเกณฑ์ | ให้สัตว์นานา |
| ๓๐๒๏ หนึ่งเณรตั้งตัว | |
| จะให้เด็กกลัว | อาศัยปัญญา |
| นึกตรึกคาดใจ | อาสัยอัชฌา |
| ควรว่าจึงว่า | พูดจาปรานี |
| ๓๐๓๏ หนึ่งเด็กนั้นผิด | |
| อ่านหนังสือติด | ชอบบอกท่วงที |
| หนึ่งเด็กอื่นชก | เด็กในกุฎี |
| เณรช่วยขวางรี | ป้องกันอันตราย |
| ๓๐๔๏ หนึ่งได้อ้อยกล้วย | |
| เรียกเด็กกินด้วย | ปากหวานภิปราย |
| หนึ่งเด็กเจ็บป่วย | เณรช่วยขวนขวาย |
| เด็กจะฝากกาย | ใช้ง่ายใจดี |
| ๓๐๕๏ ถึงโดยเบื้องหน้า | |
| เณรจะสึกหา | ชอบเชิงโลกีย์ |
| ด้วยรู้เก็บหอม | โอบอ้อมอารี |
| หญิงหม้ายสาวศรี | เป็นที่พึงใจ |
| ๓๐๖๏ นี่แลจงจำ | |
| ลงทำตามคำ | นะเณรน้อยใหญ่ |
| ประพฤติเช่นนี้ | จะดีมีไชย |
| พวกเด็กเล่าไซ้ | หัวโล้นหัวเปีย |
| ๓๐๗๏ หัวจุกหางแหยม | |
| อย่าทำพลอมแพลม | ว่างานส่ำเสีย |
| เห็นพระเห็นเณร | ทำเป็นเคล้าเคลีย |
| ขอเงินขอเบี้ย | เล่นคำตัดกัน |
| ๓๐๘๏ อย่าได้ทำฉาว | |
| ยกยอพี่สาว | ให้สงฆ์ใฝ่ฝัน |
| เจ้ากูจะฮึก | สึกออกไม่ทัน |
| วานเขียนพัดจันทน์ | ให้พี่สาวตน |
| ๓๐๙๏ พูดพลอดสอพลอ | |
| เหมือนหนึ่งนกต่อ | ทีล่อทีชน |
| เอาโน่นชนนี่ | ซุกซี้ซุกชน |
| ลุกลี้ลุกลน | เหลาะแหละและเล็ม |
| ๓๑๐๏ ไปบ้านทีไร | |
| เอาเรื่องวัดไป | พูดต่อแต้มเต็ม |
| ว่าสงฆ์องค์นั้น | รักฉันกวดเข้ม |
| ท่านพูดและเล็ม | ถึงพี่ทุกวัน |
| ๓๑๑๏ แล้วกลับมาวัด | |
| เอาเรื่องกระหัสถ์ | มาพูดเสกสรร |
| พี่สาวเขาว่า | สั่งมากับฉัน |
| วานเขียนพัดจันทน์ | ไม้สอยส้นงา |
| ๓๑๒๏ เช่นนี้อย่าทำ | |
| ไม่ดีมีกรรม | ทำลายศาสนา |
| จะเป็นราคี | ชั่วนี้ชั่วหน้า |
| ฉวยว่าชะตา | ทั้งสองต้องกัน |
| ๓๑๓๏ พระเถรจะสึก | |
| ไปชมสมนึก | เหมือนใจใฝ่ฝัน |
| ไม่ต้องขอสู่ | ลอบชู้หากัน |
| ขนมขันหมากนั้น | เจ้าชวดกินเอง |
| ๓๑๔๏ เสียพี่สาวเปล่า | |
| ไม่ได้เบี้ยเข้า | เพราะเจ้าแสนเพลง |
| ครูรู้ครูตี | วิ่งหนีปะเลง |
| เข้าไปบ้านเอง | แม่ซ้ำสำทับ |
| ๓๑๕๏ เขาจับส่งไป | |
| ให้ตาย่ามใหญ่ | แกไปกินตับ |
| ไม่ควรอย่าทำ | จงจำคำนับ |
| อย่าซ่อนสับปลับ | สอพลอส่อความ ๚ |
๏ ๑๖ ๏
| ๓๑๖๏ ประการหนึ่งอย่าทำสำผลาม | โลนเล่นคะนองลาม |
| ล้อเลียนสงฆ์เถรเณรชี | |
| ๓๑๗๏ เห็นเจ้ากูชมว่ารูปดี | อย่าทำเล่นตัวตี |
| เข้าข่วนเข้าจี้เจ้ากู | |
| ๓๑๘๏ ฉวยผ้าอุดกระชากลากถู | ประมาทหมิ่นพระผู้ |
| เป็นเจ้าให้ได้อับอาย | |
| ๓๑๙๏ ทำยักคิ้วหลิ่วตาท้าทาย | กระโดดเต้นเล่นกาย |
| ออกโขนออกหนังกลางชาน | |
| ๓๒๐๏ ทะลึ่งไล่เพื่อนตนลนลาน | พระสงฆ์เถรเณรจาร |
| หนังสือแลทำใดใด | |
| ๓๒๑๏ วิ่งผ่านบมิได้เกรงใจ | เฉียดชิดสะกิดไป |
| บ่ห่อนจะอ่อนโอนกาย | |
| ๓๒๒๏ ปะเจ้ากูเกรงครูบาทิยาย | บ่มิได้หยาบคาย |
| ก็นิ่งรำงับดับใจ | |
| ๓๒๓๏ ปะลางองค์สงฆ์เถรใจไฟ | มุทะลุมือไว |
| ก็เหงาะก็โหงกโขกลง | |
| ๓๒๔๏ แล้วร้องขัดใจเถรสงฆ์ | ส่งกระแสเสียงหลง |
| ให้อึงถึงองค์อาจารย์ | |
| ๓๒๕๏ ครั้นท่านเรียกเอาอาการ | แสร้งแกล้งพาโลพาล |
| ใส่โทษที่ร้ายนานา | |
| ๓๒๖๏ ใครทำเหมือนคำร่ำมา | บมิได้เมตตา |
| จะตีให้สะสมใจ | |
| ๓๒๗๏ ใครอย่าทำเช่นนี้ต่อไป | เห็นพระสงฆ์องค์ใด |
| ให้นบให้นอบยำเกรง | |
| ๓๒๘๏ พูดจาให้เพราะเหมาะเหมง | เป็นศรีตนเอง |
| สวัสดีเดโชไชย | |
| ๓๒๙๏ เจ้ากูวานหยิบการใด | ดูอัชฌาสัย |
| ที่ใกล้พอหยิบหยิบมา | |
| ๓๓๐๏ ที่ล้นเหลือกำลังวังชา | เบือนบอกสุนทรา |
| ไปตามคดีดูดี | |
| ๓๓๑๏ ให้ท่านเมตตาปรานี | กล้วยส้มขนมมี |
| จะได้ให้กินโดยสบาย | |
| ๓๓๒๏ หนึ่งโกรธเพื่อนกันทั้งหลาย | อย่าเทียบเปรียบปราย |
| ประชดประชันหมาแมว | |
| ๓๓๓๏ หนึ่งเห็นสิ่งของถ่องแถว | เห็นเพื่อนที่โกรธแวว |
| มาแล้วก็ด่ากลบไป | |
| ๓๓๔๏ อย่าด่าสารพันใดใด | เครื่องล้วนกวนใจ |
| อาจารย์บ่ห่อนจะได้สบาย | |
| ๓๓๕๏ อย่าได้เรียกกันนั้นหยาบคาย | อ้ายอีอภิปราย |
| มึงมันกูเอ็งไม่ดี | |
| ๓๓๖๏ เป็นคำทรลักษณ์อัปรีย์ | หีนชาติกระลี |
| เช่นนี้อย่าได้เรียกกัน | |
| ๓๓๗๏ ธรรมดาชาตรีมีพันธุ์ | เจรจาพึงสรร |
| สารพัดเสนาะน้ำนวล | |
| ๓๓๘๏ เรียกเจ้าเรียกเราจึงควร | ชอบเชิงสำรวล |
| ละไมพอเหมาะยิ้มพราย | |
| ๓๓๙๏ บ่มิได้อ้าปากมากหลาย | ยามเมื่อจะทักทาย |
| ก็ทักให้ถูกทางความ | |
| ๓๔๐๏ บ่มิได้พูดมากลามปาม | แต่พอละไมงาม |
| ก็นิ่งก็นึกตรึกการ | |
| ๓๔๑๏ หนึ่งเห็นผู้ใหญ่สัณฐาน | เทียบเท่าวงศ์วาน |
| ควรพี่เรียกพี่ปรีดิ์เปรม | |
| ๓๔๒๏ ควรแม่เรียกแม่โดยกระเษม | ลิ้นหวานปานชะเอม |
| คราวพ่อเรียกพ่อล่อใจ | |
| ๓๔๓๏ แม้นจะประสงค์สิ่งใดใด | ท่านเมตตาอาลัย |
| ควรให้คงให้ไม่อำ | |
| ๓๔๔๏ อย่าได้มือไวใจดำ | นัยหนึ่งพึงจำ |
| ให้รู้เวลาเล่าเรียน | |
| ๓๔๕๏ เวลาเขียนให้เร่งเขียน | ยามเล่าเร่งเพียร |
| ให้เรียนบ่นร่ำซ้ำไป | |
| ๓๔๖๏ อย่าให้ครูต้องจี้ไช | จงมีแก่ใจ |
| ให้ได้น้ำใจอาจารย์ ๚ |
๏ ๑๑ ๏
| ๓๔๗๏ หนึ่งท่านจะไปเทศน์ | ในนิเวศเขตสถาน |
| ที่ใดให้ประมาณ | ยามใดจะไปบกเรือ |
| ๓๔๘๏ ทิศทางจะใกล้ไกล | สำนักไหนใต้ฤๅเหนือ |
| ให้แม่นในทางเมือ | จึงต้องในกระบวนนวล |
| ๓๔๙๏ พึงพิศชนิดครู | ที่ตนอยู่ให้ใคร่ครวญ |
| สถานใดจึงจะควร | คุณรูปสังเกตใจ |
| ๓๕๐๏ เป็นพระราชาคณะ | ฤๅพระครูนั้นเป็นไฉน |
| เป็นพระสมุห์ฤๅพระใบ | ฎีกาขรัวตาฤๅเปรียญ |
| ๓๕๑๏ นายหมวดฤๅพระปลัด | เจ้าจงจัดให้แนบเนียน |
| ตามเภทพระผู้เพียร | ภิญโญภาคผู้ทรงไตร |
| ๓๕๒๏ แม้นท่านจะไปบก | ในเกณฑ์ยกจงแจ้งใจ |
| ร่มพัดจงจัดไป | เครื่องย่ามใส่ในย่ามงาม |
| ๓๕๓๏ รองเท้าจงเป่าปัด | กาน้ำจัดจะคอยตาม |
| แม้นมาตรพระทรงนาม | เป็นที่สังฆราชา |
| ๓๕๔๏ เร่งวิ่งไปสั่งวอ | ให้มารอประทับรา |
| อยู่ที่บันไดปรา | กฏเคยที่ขึ้นลง |
| ๓๕๕๏ เกือบท่านจะจากที่ | พันคัมภีร์ที่ยิ่งยง |
| เด็กที่จำเริญทรง | เคารพรับคัมภีร์งาม |
| ๓๕๖๏ วางในพระวอไป | ท่านนั่งในพระวอหาม |
| ศิษย์หลังสะพรั่งตาม | สะพรึบพร้อมดำเนินเรียง |
| ๓๕๗๏ เดินให้เป็นแถวถัด | อย่าหลีกลัดเฉลียงเฉียง |
| นอกเวียงแลในเวียง | อย่าหลุกหลิกกระดางลาง |
| ๓๕๘๏ เครื่องบริขารถือ | จงมั่นมืออย่าเมินทาง |
| ถือไว้จังหวะวาง | อย่ากวัดแกว่งให้แพลงพลำ |
| ๓๕๙๏ ครั้นถึงที่สถาน | วังแลบ้านศาลาธรรม |
| เด็กแบกคัมภีร์นำ | พระผู้ทรงสังวรจร |
| ๓๖๐๏ เห็นชนประชุมอัด | ดูเยียดยัดสลับสลอน |
| จงเอื้อนสุนทรวอน | ให้อ่อนหวานขอหลีกทาง |
| ๓๖๑๏ ครั้นถึงธรรมาสน์อาสน์ | คัมภีร์พาดประจงวาง |
| เหนือที่อันสำอาง | เขาจัดไว้แล้ววันทา |
| ๓๖๒๏ เณรโค่งไปข้างหลัง | จงยับยั้งซึ่งกิริยา |
| หลีกเลี่ยงเหล่าสีกา | อย่าให้ถูกกระทั่งกาย |
| ๓๖๓๏ อย่าเดินทำลอยหน้า | แขนซ้ายขวาอย่าส่ายกราย |
| ระงับเนตรอย่ามุ่งหมาย | ไปเล่นตาสีกางาม |
| ๓๖๔๏ ครั้นถึงซึ่งอาสน์สงฆ์ | ค่อยนั่งลงอย่าสำผลาม |
| อย่าพูดรำพันความ | ให้เด็กโจษอยู่จอแจ |
| ๓๖๕๏ นั่งฟังจนเทศน์จบ | จึงปรารภชำเลืองแล |
| เจ้ากัณฑ์จะผันแปร | มานอบน้อมถวายทาน |
| ๓๖๖๏ เด็กถ่ายประจำกัณฑ์ | เณรโค่งนั้นกระบุงสาน |
| ร่ายของในโตกพาน | เข้าสารส้มขนมกง |
| ๓๖๗๏ เนื้อปลาแลกล้วยอ้อย | ทั้งใหญ่น้อยค่อยถ่ายลง |
| มั่นมือถือบรรจง | จงถ่ายการให้ควรการ |
| ๓๖๘๏ อย่าทำให้กัมปนาท | กระบุงฟาดถูกโตกพาน |
| ของตกประจาดจาน | เจ้าทานเห็นจะเสียใจ |
| ๓๖๙๏ หนึ่งท่านจะไปเรือ | จัดหมอนเสื่อให้สดใส |
| ลาดพื้นกัญญาใน | แล้วเป่าปัดให้เลี่ยนเตียน |
| ๓๗๐๏ ไปค่ำให้ตามโคม | ให้รุ่งโรมด้วยแสงเทียน |
| กาน้ำถมปัดเขียน | จงตั้งไว้อย่าให้เอียง |
| ๓๗๑๏ กระโถนล้างแล้วตั้งถัด | ขวดยานัดถุ์แลยาเสียง |
| ทอดเรียบประเทียบเรียง | เป็นของเลิศในลำเรือ |
| ๓๗๒๏ อย่าให้พิกลเภท | จะเกิดเหตุเมื่อเสียงเครือ |
| ดังตัดอาหารเสือ | จะดุเดือดบ่มีดี |
| ๓๗๓๏ พนักให้พิงพัด | เครื่องเภสัชใส่ย่ามสี |
| หมากดิบที่อย่างดี | ประจงเจียนให้เสี้ยนซุย |
| ๓๗๔๏ หมากสงมักเสียเสียง | อย่าประเดียงใส่ถุงครุย |
| หมากดิบอันเฉิดฉุย | จึงชอบเชิงพระอาจารย์ |
| ๓๗๕๏ คัมภีร์จะพิงพาด | อย่าประมาทพระธรรมสาร |
| ที่สูงอันควรการ | จึงถูกที่คัมภีร์พิง |
| ๓๗๖๏ ครั้นท่านลงกัญญา | ออกนาวาอย่าประวิง |
| พายลงประจงจริง | ไปตามจิตอาจารย์จง |
| ๓๗๗๏ ถือท้ายให้เที่ยงทาง | อย่าคัดง้างให้แวะวง |
| อย่าโคลงขย้อนองค์ | อาจารย์อิงพระปฤษฎางค์ |
| ๓๗๘๏ หนึ่งท่านไปอันใน | พระโรงไชยตำหนักปรางค์ |
| เณรอย่ากระดางลาง | ซัดสีแสดอังสะดำ |
| ๓๗๙๏ กฎหมายท่านห้ามปราม | นุ่งห่มตามสิกขากรรม |
| ห่มดองทำนองธรรม | อย่าประมาทแก่สังกรี๑ |
| ๓๘๐๏ วาจามันสามารถ | ผรุสวาทล้วนบัดศรี |
| บางทีก็ทำดี | ถ้าดีต่อก็ขอกิน |
| ๓๘๑๏ ให้บ้างก็ยังชั่ว | ค่อยเบาตัวไม่ติฉิน |
| แม้นใครไม่ยลยิน | ตระหนี่เหนียวก็ว่าเวียน |
| ๓๘๒๏ เณรไปถ้ามันมา | จงพูดจาให้แนบเนียน |
| แม้นมันมาเบียดเบียน | มาขอกินจงดูการ |
| ๓๘๓๏ ควรให้ก็จงให้ | จงตั้งใจว่าเป็นทาน |
| อย่าให้มันประจาน | จงเอาใจมันให้ดี |
| ๓๘๔๏ เณรคอยอยู่ทิมสงฆ์ | อย่าทะนงว่าเป็นชี |
| อย่าให้เภทภัยมี | ระมัดใจอย่าตามใจ |
| ๓๘๕๏ ระวังบรรดาเด็ก | ลูกเล็กเล็กที่ตามไป |
| ยังเยาว์บเข้าใจ | จะกระเจิงปะเจ้านาย |
| ๓๘๖๏ ข้าเจ้าที่เล็กเล็ก | เห็นเด็กเราที่เดินกราย |
| มือนั้นมันไวหวาย | จะหวดยับระยำมา |
| ๓๘๗๏ พวกมันเป็นกลุ่มกลุ้ม | มันรุมชกพวกวัดวา |
| อย่าไปให้ไกลตา | รักษาภัยอย่าให้มี |
| ๓๘๘๏ หนึ่งท่านไปสวดมนต์ | ตำบลบ้านให้จงดี |
| ระมัดสิกขาชี | เณรอย่าทำให้เสียเณร |
| ๓๘๙๏ อย่าได้เที่ยวซุกชน | พระสวดมนต์อยู่เกนเกน |
| หลบหน้าเที่ยวหน้าเป็น | เห็นต้นไม้ขึ้นนั่งโขน |
| ๓๙๐๏ ผ้าผ่อนก็ล่อนหลก | ดังประสกที่แสนโลน |
| เขาจักรำพันโพน | ทนาเหน็บให้เจ็บใจ |
| ๓๙๑๏ ทุกวันเขาพลันหมิ่น | ว่าศีลเณรนั้นน้อยไป |
| นับถือแต่เจ้าไท | เขาเห็นเณรเขาเบนหนี |
| ๓๙๒๏ เณรยิ่งไปทำโลน | เขาจะโพนทะนามิดี |
| แทบเจียนจะไล่ตี | ลงจากเรือนมิใคร่ทัน |
| ๓๙๓๏ ลางทีเขาแท้สัป | ปรุษนับพระธรรมขันธ์ |
| พระเณรไปถึงพลัน | ก็รับพระแล้วรับเณร |
| ๓๙๔๏ ให้นั่งที่ควรอาสน์ | อย่าประมาทในกรรมเวร |
| พานหมากก้มประเคน | ให้เณรฉันแล้ววันทา |
| ๓๙๕๏ เณรอย่าทะนงจิต | วิปริตในสิกขา |
| ฉันหมากแล้วพูดจา | ให้เปรอะปากแล้วขากลง |
| ๓๙๖๏ เรี่ยราดเปื้อนสาดเสื่อ | ให้เสียเชื้อพระชินวงศ์ |
| เขาจักกำสรดปลง | เสียใจถอยศรัทธาทาน |
| ๓๙๗๏ เณรจงรักษากิจ | ไว้จริตให้ควรกาล |
| คอยฟังพระอาจารย์ | ท่านสวดมนต์ให้ฟังมนต์ |
| ๓๙๘๏ จักได้เข้าใจจำ | คำนับธรรมพระทศพล |
| เบื้องหน้าบำเพ็ญผล | จะสวดมนต์ก็ง่ายดาย |
| ๓๙๙๏ หนึ่งนั้นเมื่อฉันเช้า | ฝูงชาวบ้านทำบุญหลาย |
| ศิษย์วัดก็มากมาย | ระวังโอจะเปลี่ยนกัน |
| ๔๐๐๏ แล้วยกประเคนครู | ระวังดูท่านขบฉัน |
| ฉันหวานสำเร็จพลัน | เอาผ้าอาบเข้าคอยเคียง |
| ๔๐๑๏ ครั้นเสร็จท่านเช็ดหัตถ์ | เอาเภสัชเข้าพระเดียง |
| จึงยกของหวานเมียง | มาถ่ายไว้ในโอพลัน |
| ๔๐๒๏ แม้นครูพฤฒาจารย์ | ท่านฉันหวานแล้วจัดสรร |
| ตะบันมากให้ทันควัน | ท่านเช็ดมือก็ถึงมือ |
| ๔๐๓๏ หนึ่งนั้นอาจารย์ไข้ | เอาใจใส่โดยสัตย์ซื่อ |
| เป็นข้อสำคัญคือ | ตนจะได้วิชาชาญ |
| ๔๐๔๏ ครูทุกข์ช่วยดับทุกข์ | ครั้นเป็นสุขสำเร็จการ |
| วิชาพระอาจารย์ | ที่ลึกลับไม่อับปาง |
| ๔๐๕๏ ท่านรักคงจักให้ | วิชาในไม่ขัดขวาง |
| เมื่อครูเป็นไข้คราง | ปรนนิบัติให้พร้อมเพรียง |
| ๔๐๖๏ จังหันแลว่านยา | จงอุส่าห์หาประเดียง |
| คอยนั่งระวังเคียง | พิจารณาดูอาจารย์ |
| ๔๐๗๏ เมื่อหมอมาถึงถาม | จงแจ้งความตามอาการ |
| อย่าเห็นกับสำราญ | จะนอนนั่งระวังครู |
| ๔๐๘๏ พยายามได้ความชอบ | ครูจะมอบวิชาชู |
| ด้วยตนกระตัญญู | ท่านผู้รู้จะหัดปรือ |
| ๔๐๙๏ หนึ่งนั้นไปบัง | สุกุลยังที่ศพฤๅ |
| เครื่องศพงามคือ | จะบาดตาด้วยทาทอง |
| ๔๑๐๏ อย่าชมว่าศพงาม | อร่ามนอกข้างในหมอง |
| อย่ามัวเขม้นมอง | ให้เร่งคิดอนิจจัง |
| ๔๑๑๏ คอยฟังท่านชักผ้า | ว่าอนิจจาให้เร่งฟัง |
| ตาเณรคอยระวัง | เขาถวายซึ่งไทยทาน |
| ๔๑๒๏ คอยรับเมื่อท่านส่ง | บรรจงถืออย่าลนลาน |
| หกเรี่ยจะเสียการ | เป็นที่ชั่วคือตัวชัง |
| ๔๑๓๏ หนึ่งนั้นเมื่อท่านไป | สถิตในป่าช้าหวัง |
| ยืนชักมหาบัง | สุกุลที่สงัดคน |
| ๔๑๔๏ เณรไปคอยรับผ้า | เมื่อท่านมาถึงถนน |
| รับผ้าอย่าเกียจกล | ว่าเหม็นเน่าไม่เข้าการ |
| ๔๑๕๏ ปลงร่างจงวางจิต | ควรจะคิดพระกรรมฐาน |
| ทั่วโลกย่อมสาธารณ์ | ไม่ยืนนานคงจะตาย |
| ๔๑๖๏ อย่าคิดเช่นคนพาล | บ่พิจารณ์ในร่างกาย |
| เห็นรูปอศุภตาย | บมิคิดอนิจจา |
| ๔๑๗๏ ถือรูปเป็นอารมณ์ | นิยมรูปว่ารจนา |
| บ่คิดถึงซึ่งอาตมา | จะตายเหม็นเหมือนเช่นกัน |
| ๔๑๘๏ เห็นศพตลบกลิ่น | ก็ดีดดิ้นทำบิดผัน |
| ขากถ่มน้ำลายพลัน | บ่นว่าเหม็นก็เป็นกรรม |
| ๔๑๙๏ เมื่อตนทำลายขันธ์ | บาปตนนั้นจะอุปถัมภ์ |
| เหม็นทั่วรูปธรรม | ยิ่งกว่าศพสิ้นทั้งปวง |
| ๔๒๐๏ ดับจิตไปจากอก | ตกนรกอันใหญ่หลวง |
| ทนทุกข์ระทมทรวง | สิ้นบาปแล้วก็เกิดมา |
| ๔๒๑๏ เป็นคนพิกลชั่ว | ดูเนื้อตัวไม่ต้องตา |
| ปากเหม็นเมื่อเจรจา | ตลบกลิ่นเพราะหมิ่นกรรม |
| ๔๒๒๏ เณรจงเร่งปลงจิต | ควรพินิจในรูปธรรม |
| ทั่วโลกเห็นแม่นยำ | ก็แท้เที่ยงอยู่เพียงตาย |
| ๔๒๓๏ สอนจิตสังเวชจิต | อนิจจังสิ้นทั้งหลาย |
| เกิดมาเป็นรูปภาย | ตายบ่พ้นสักตนเดียว |
| ๔๒๔๏ มาตรแม้นจะมีฤทธิ์ | เรืองมหิทธิ์ฉลาดเฉลียว |
| ล้ำโลกเป็นโจกเดียว | เมื่อถึงกรรมก็จำตาย |
| ๔๒๕๏ แต่องค์พระสัพพัญ | ญุตัญญาณอันเพริศพราย |
| ล้ำโลกย์สิ้นทั้งหลาย | เมื่อถึงที่ก็นีฤพาน |
| ๔๒๖๏ เณรเร่งคิดเล็งลึก | ให้แน่นึกพระกรรมฐาน |
| บำเพ็งอภิญญาณ | ให้ถือศพว่ายิ่งยง |
| ๔๒๗๏ คือเครื่องประดับเอก | พระปัจเจกโพธิ์ทรง |
| จึงเด็ดซึ่งกำกง | สังสารจักรด้วยหักใจ |
| ๔๒๘๏ ห้ามจิตอย่าตามจิต | อย่าคิดอื่นอื่นไป |
| แน่ลงที่ตรงใน | พระกรรมฐานเป็นการบุญ |
| ๔๒๙๏ ให้คิดพิจารณา | เอาเกศาเป็นต้นทุน |
| สำหรับจะเป็นจุณ | จะวินาศจนมัตถลุงค์ |
| ๔๓๐๏ บ่เห็นเป็นแก่นสาร | พระกรรมฐานเป็นที่จุง |
| ข้ามเขตกิเลสนุง | เข้ากรุงแก้วก็แล้วกัน |
| ๔๓๑๏ มีแต่จะสำราญ | คือนิพพานอันเฉิดฉัน |
| ตามเสด็จพระสัพพัญ | ญุตัญญาอณาญาณ |
| ๔๓๒๏ สุขอื่นสักหมื่นแสน | บ่เหมือนแม้นพระนิพพาน |
| บ่มีที่เปรียบปาน | พระนิพพานอันภิญโญ |
| ๔๓๓๏ โชติช่วงดังดวงแก้ว | ใครถึงแล้วก็สุโข |
| แม้นจิตนั้นยังเป็นโล | กียะนั้นบ่เล็งยล |
| ๔๓๔๏ เณรยังปัญญาอ่อน | จะสอนเณรให้เป็นผล |
| นิพพานนั้นชอบกล | บ่ห่อนเห็นเป็นรูปภาย |
| ๔๓๕๏ มิได้เป็นบุทคล | แลสกนธ์ทั่วทั้งหลาย |
| บ่ได้เวียนเกิดตาย | ในสามภพนี้ขาดกัน |
| ๔๓๖๏ แม้นใครปัญญาตื้น | บ่ฝ่าฝืนบ่ใฝ่ฝัน |
| สงสัยในใจครัน | ให้มืดมนบ่ยลยิน |
| ๔๓๗๏ เมื่อไปเป็นรูปกาย | ไม่ตายเกิดสวรรค์ดิน |
| บ่ได้เป็นพรหมอินทร์ | จะเอาสุขแต่ไหนมา |
| ๔๓๘๏ ต่อใครปัญญาลึก | จึงจะนึกเป็นบุญญา |
| จะเปรียบวิสัชนา | พระนิพพานให้เห็นจริง |
| ๔๓๙๏ เปรียบเหมือนนอนฝันเห็น | ที่เย็นใจให้ประวิง |
| ไม่มีที่อ้างอิง | ให้เห็นหนไปคนเดียว |
| ๔๔๐๏ ตื่นขึ้นแล้วชื่นชม | นิยมเล่ากันกราวเกรียว |
| ว่านอนสนุกเจียว | ข้าฝันเห็นเป็นอัศจรรย์ |
| ๔๔๑๏ เมื่อนอนนั้นหลับตา | ไยจึงว่าสนุกครัน |
| พระนิพพานก็คล้ายฝัน | จงเร่งแจ้งอย่าแหนงใจ ฯ |
๏ ๑๖ ๏
| ๔๔๒๏ ในคำร่ำแจ้งแถลงไข | แม้นศิษย์ผู้ใด |
| ไม่ตามก็ต้องมัดตี | |
| ๔๔๓๏ เขียนไว้ดังตราพระราชสีห์ | ใครรักอยากดี |
| ได้อ่านจงจำคำเรา | |
| ๔๔๔๏ ดังได้แว่นแก้วแววเฉลา | เห็นโทษหนักเบา |
| ตรลบตรลอดธาตรี | |
| ๔๔๕๏ เราแต่งแจ้งนามนายมี | รูปพรรณพอดี |
| เหมือนหนึ่งมะพร้าวจาวทอง | |
| ๔๔๖๏ เปลือกนอกพอกอยู่ดูหมอง | ในตรึกนึกตรอง |
| พิลึกวิไลในการ | |
| ๔๔๗๏ อาศัยด้วยใจพิจารณ์ | โลกยสัณฐาน |
| จึงแต่งเป็นกลอนสอนใจ | |
| ๔๔๘๏ แม้ว่าท่านผู้ใดใด | ได้อ่านสารไซร้ |
| ที่เราทำไว้จงจำ | |
| ๔๔๙๏ ให้คิดถึงบุญคุณคำ | อย่าได้ใจดำ |
| จงอวยพิพัฒน์สวัสดี | |
| ๔๕๐๏ แผ่กุศลให้เราโดยมี | จึงจะเป็นศรี |
| สวัสดิ์แก่ผู้เล่าเรียน | |
| ๔๕๑๏ เดชะข้าคิดขีดเขียน | สู้ยากพากเพียร |
| สิ้นเทียนสิ้นไต้น้ำมัน | |
| ๔๕๒๏ ตรมจิตคิดกลอนผ่อนผัน | แต่งถวายใส่กัณฑ์ |
| บูชาพระธรรมสำราญ | |
| ๔๕๓๏ ขอให้หักกงสงสาร | สู่ที่พระนิพพาน |
| หมู่มารอย่าได้ประจญ | |
| ๔๕๔๏ แม้นยังบ่สำเร็จมรรคผล | นิสัยติดตน |
| ให้ปราชญ์ให้เปรื่องปรีชา | |
| ๔๕๕๏ อาจจักแก้กิจปริศนา | ใครในโลกา |
| อย่าเทียมอย่าเท่าเราเอย ๚ะ |
-
๑. สังกรี = สังฆการี ↩
