วันที่ ๓ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๗๓ น

​บ้านปลายเนิน คลองเตย

วันที่ ๓ กุมภาพันธ์ ๒๔๗๓

กราบทูล สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทราบฝ่าพระบาท

พระเจนจีนอักษรรับสั่งฝ่าพระบาท ส่งอรรถและแปลหนังสือจีนซึ่งคัดจากพระป้ายที่พระราชวังบวรไปให้พิจารณา ด้วยทรงพระดำริสงสัยในความที่ว่า ให้พระโอรสทั้งสองได้รับเครื่องสังเวยด้วยนั้น ได้พิจารณาแล้ว มีข้ออันน่าคิดอยู่ ดั่งจะได้กราบทูลต่อไปนี้

ในอรรถแผ่นต้น

----------------------------

๑ หนังสือบรรทัดที่หมายเลข ๑ อันเป็นพระนามพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัวนั้น วางไว้ในสูญกลางตามท่าที่ควรแก่ความงาม เป็นการแสดงให้เห็นว่า แรกเขียนหาได้คิดจะมีหนังสือบรรทัดที่หมายเลข ๒ ไม่

๒ หนังสือบรรทัดที่หมายเลข ๒ อันเป็นคำขอให้พระเจ้าลูกเธอสองพระองค์ได้รับเครื่องเซ่นด้วยนั้น พิจารณาทางที่เขียนก็เห็นว่าขวางไม่สมควรเขียนอย่างนั้น เพราะทำให้หนังสือข้อนไปข้างหนึ่งเสียระเบียบอันงาม พิจารณาความที่เขียนลงก็เห็นว่าขวางไม่ควรเขียนเหมือนกัน เพราะพระป้ายนั้น เป็นที่สิงพระวิญญาณควรจะมีพระนามพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัวพระองค์เดียว ไม่ควรมีชื่อคนอื่นปน จึ่งทำให้สงสัยไปว่า หนังสือบรรทัดที่หมายเลข ๒ นั้นจะคิดเติมเข้าทีหลัง

๓ ถ้าเป็นหนังสือเติมจะเติมเมื่อไร พอจะสังเกตได้ที่พระป้าย ถ้าฉลักตัวหนังสือเส้นนูน คงจะเติมลงภายหลังเมื่อเขียนพระนามบรรทัดกลางลงแล้ว แต่ว่าก่อนที่ช่างจะลงมือฉลัก ถ้าฉลักตัวหนังสือเส้นลง จะเติมภายหลังเมื่อไรก็ได้

๔ หลำ อันว่า ชาย เมาะ ลูกชาย อันมีพระนามว่า ลวดพันหลกสิด องค์ ๑ ต๋าวมินชัย องค์ ๑ นั้น คิดถอดเป็นคำไทยก็เหลือล้นพ้นปัญญา ถ้าคิดตามรูปการแล้ว พระป้ายนั้นเป็นหน้าที่กรมพระราชวังบวรวิชัยชาญต้องเป็นผู้รักษาเซ่นไหว้ คำขอให้พระโอรสทั้ง ๒ ได้รับเครื่องเซ่นด้วยนั้น พระโอรสทั้ง ๒ นั้นจะต้องเกี่ยวข้องกับกรมพระราชวังบวรวิชัยชาญ คือพระพี่น้องร่วมพระอุทรกับพระองค์ท่าน ไหนเลยจะเป็นลูกเธอในเจ้าจอมมารดาอื่น เมื่อตรวจบัญชีลูกเธอในเจ้าคุณจอมมารดาเอมก็ปรากฎมีอยู่ ๕ องค์ คือ

​(๑) พระองค์เจ้าหญิง ไม่ปรากฎพระนาม

(๒) พระองค์เจ้ายอด^๑

(๓) พระองค์เจ้าชายปรีดา

(๔) พระองค์เจ้าชายเนาวรัตน^๒

(๕) พระองค์เจ้าหญิงวงจันทร์

เมื่อจารึกพระป้ายนั้น พระองค์เจ้าหญิงอันไม่ปรากฎพระนาม (๑) กับพระองค์เจ้าชายปรีดา (๓) สิ้นพระชนม์แล้ว งามจะเป็น ๒ พระองค์นี้ เว้นแต่เป็นพระองค์หญิงไปเสียพระองค์หนึ่ง แต่อาจจะเป็นบอกสั้น ๆ ออกพระนามว่าพระองค์นั้น ๆ ข้างจีนผู้เขียนหนังสือเข้าใจผิด คิดว่าเป็นพระองค์ชายทั้ง ๒ พระองค์ก็เป็นได้กระมัง

ในอรรถแผ่นปลาย

----------------------------

เขียนเรียบร้อยเป็นหนังสือ ๓ แถว แถวกลางเป็นพระนาม แถวขวาบอกวันประสูติ แถวซ้ายบอกวันสวรรคต คิดวันคืนนาฬิกาถี่ถ้วน พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานร่างให้เขียนเป็นภาษาจีนแน่นอน

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด