ชุดที่ ๒

​(เมื่อเปิดม่านพวกพลเมืองอยู่เต็มลาน,

ต่างคนต่างแสดงกิริยาอาการกระสับกระส่าย)

บทร้องหมู่ – พลเมือง

(แขกมอญ)

๏ อยู่ดีๆ มีภัยอันใหญ่หลวง เราทั้งปวงกลัวหมดสยดสยอง
อนิจจามหาสาคร ทำให้เดือดร้อนไปทั่วกัน
เมื่อยอมให้อาศรัยในพื้นเกาะ เราเห็นเหมาะแม่นจริงทุกสิ่งสรรพ์
ก็ล่วงลับพรรษามาหลายพัน ควรจะยกให้กันเสียสักที
เวียนมาทวงค่าเช่าเราไม่หยุด พระสมุทข่มเหงคอยเร่งณี่
โอ้ว่าอนิจจาพระบุตรี ในครานี้ต้องม้วยมรณา ฯ

บทร้อง – มาร์โคสกับเซเลีย

(สาลิกาชมเดือน)

มาร์โคส – ๏ นี่แน่หญิงชายสหายรัก เราควรจักคิดหลังและคิดหน้า
เซเลีย – ผู้ที่มีสติและปัญญา ไม่ควรหลงวาจาที่หลอกลวง
มาร์โคส – แม้สาครมีอิทธิฤทธี คงจะมีฤทธิ์ทั่วไปทุกห้วง
เซเลีย – บรรดาที่เกาะฝั่งทั้งปวง คงไปทวงค่าเช่าเอาตามใจ
​มาร์โคส – นี่เมืองอื่นไหน ๆ ไม่เห็นมี ที่วารีไปทวงสร่วยได้
เซเลีย – เมืองเราก็เหมือนเมืองใคร ๆ เหตุไฉนจะต้องกลัวเกรง
มาร์โคส – ครั้งนี้มีผู้ที่เฉโก โยโสจงจิตคิดข่มเหง
เซเลีย – หวังประโยชน์โพธผลของตนเอง ไม่ยำเกรงอายบาปแสนหยาบช้า ฯ

เจรจา

คริสโตเฟอร์ – เซเลีย คำที่เจ้าพูดมานี้ ปรากฏว่าคิดผิดหนักหนา เจ้าเปนคนเบาปัญญาหลงเชื่อมิจฉาทิฐิไม่ตริตรอง เฃาพูดว่ากระไรก็หลงไหลเชื่อเขาไปหมด จะมาให้พวกพ้องพลอยต้องเดือดร้อนไปด้วย นี่แน่พลเมืองทั้งหลายชายหญิง จงฟังคำฃ้าผู้เปนอาจารย์เถิด ฃ้าพูดครั้งนี้ เพราะมีความเมตตากรุณาต่อเจ้าทั้งหลาย ชาวเราไม่ควรที่เหิมหาญคัดค้านคำโบราณที่ท่านกล่าวมา, ซึ่งถ้าไม่จริงแล้ว ท่านจะจดจำไว้ทำไม ชาวเราเช่าที่พระสมุทอาศรัย ตั้งภูมิลำเนาตั้งแต่ปู่ย่าตายาย จะอวดดีขัดขืนฝ่าฝืนไม่ได้ เราต้องจำใจครั่นคร้ามพระสมุท และปฏิบัติตามโบราณประเพณี ต้องยอมยกพระราชบุตรีให้เปนพระมเหสีพระสมุท บัดนี้ควรเราทั้งหลายจะช่วยกันวิงวอนพระเปนเจ้า ให้ทรงพระกรุณาแก่เราทั้งหลาย ให้ได้พ้นภัยสิ้นความทุกข์ร้อนต่อไป.

​(บัดนี้คนทั้งหมดคุกเข่า หันหน้าไปทางโบถ. เว้นแต่มาร์โคสกับเซเลียซึ่งหลีกหายไปทางซ้าย; ฝ่ายคริสโตเฟอร์ยืนประนมมือ และว่าคำอ้อนวอนพระเปนเจ้า ดังต่อไปนี้ : – )

คำอ้อนวอน – คริสโตเฟอร์

(ทำนองอ่านโคลง)

๏ อ้าพระสถิตชั้น อัมพร
ผู้ประดิษฐ์แดนดิน อิกฟ้า
สร่างสมุทสาคร น้อยใหญ่
จงโปรดเมตตาฃ้า บาทบงสุ์
๏ ทรงช่วยขจัดทุกข์ โพยภัย
ระงับดับขุกเข็ญ ขุ่นข้อง
ทรงช่วยดับลมใน อากาศ
ระงับระลอกท้อง ทเลหลวง
๏ ปวงพลีพรั่งพร้อม บูชา
ถวายแด่พระผู้เปน โลกนาถ
ขอพระกรุณา ปกเกศ
ขอจุ่งประชาราษฎร์ ปราศภัย
​๏ ด้วยใจวาทะพร้อม สรรเสริญ
ชมพระกรุณา ครอบโลก
อ้าพระอย่าทรงเมิน มานัส
โปรดช่วยระงับโศก สิทธิ์ถวิล ฯ

(คนยืนขึ้นพร้อมกันแล้วสวดสรรเสริญพระเปนเจ้าต่อไป)

บทสวด

(สระพัญญะ)

๏ อ้าองค์พระโลเกศ สุรเดชะพรหมินทร์
สร้างปวงสมุทสิน ธุประเทศะโลกีย์
๏ สร้างดวงตวันส่อง สิริโรจะรังสี
สร้างจันทิมามี สิริเห็นก็เย็นตา
๏ เหตุการณะสากล ธก็ดลด้วยเดชา
นุภาพประสาทสา ระพัดสิ่งสัมฤทธิ์ไป
๏ จงทรงพระเมตตา กรุณาฃ้าไท
กำจัดซึ่งโพยภัย พิบัติเบียดประชากร
๏ โปรดช่วยอำนวยอิฎ ฐะสุผลให้พ้นร้อน
โปรดช่วยอำนวยพร พลสุขสวัสดี.

(เมื่อสวดจบแล้ว พลเมืองคำนับคริสโตเฟอร์ แล้วต่างคน​ต่างไป. เมื่อพลเมืองไปหมดแล้ว โยฮันนิสกับคอนสตันติโน๊สจึงออกมาจากในโบถ.)

เจรจา

โยฮันนิส – ลุงดีมาก ! ท่าทางเห็นจะสมคะเนเราเปนแน่.
คอนสตัน. – คนเชื่อฃ้างเรามากจริงอยู่, แต่ก็ต้องอย่าลืมว่ามีพวกที่ไม่เชื่อเราอยู่บ้าง.
โยฮันนิส – แต่ไม่เปนไร! ฃ้างเราได้เปรียบ, เพราะขรัวลุงท่านเก่งมาก. ลากเอาอีข้อมิจฉาทิฐิออกมาพูด เล่นเอาเงียบเทียว. ที่จริงนางเซเลียกับอ้ายเจ้ามาร์โคสนั้น, มันก็คงได้นางแหม่มอังกฤษหนุนหลังอยู่เท่านั้นเอง จึงได้เหิมหาญนัก; จริงไหมขรัวลุง.
คริสโต. – ก็จะคิดอ่านพูดจากับแหม่มนั้น ให้มาเปนพวกเราเสียไม่ได้หรืออย่างไร ?
โยฮันนิส – ไม่ได้เปนแน่! ธรรมเนียมผู้หญิงอังกฤษดื้อนัก, แล้วก็จะใช้อุบายอย่างผู้หญิงชาวเราไม่ได้, ถ้าเฃาไม่เต็มใจชอบพอเราจริง ๆ ขืนเฃ้าไปทำเกาะแกะชดีชร้ายตบหน้าเอาด้วย.
คริส์โต. – ถ้าเช่นนั้นก็ลำบากอยู่, เพราะลุงรู้สึกว่าแหม่มคนนั้นแหละ เปนผู้กีดขวางอย่างสำคัญในทางความคิดของเรา, และบางท็จะถึงแก่ทำให้ไม่เปนผลสำเร็จก็เปนได้.
​โยฮันนิส – คุณลุงก็ไม่ควรจะวิตกไปเลย, ท้าวมิดัสท่านเปนเจ้าบ้านผ่านเมือง, ท่านได้ลั่นวาจาไว้แล้วว่าจะยอมตั้งพิธีวิวาท์พระบุตรีกับพระสมุท ถ้าพลเมืองปราถนาเช่นนั้น. ข้อสำคัญที่เราจะต้องคอยระวังก็มีอยู่เพียงแต่อย่าให้พลเมืองกลับใจเสียเท่านั้น.
คอนสตัน. – ถ้าเราได้ตัวอ้ายคนปลาดนั้นมาไว้ แล้วสอนให้มันพูดตามที่เราสอนละก็เปนสำเร็จแน่.
โยฮันนิส – แต่เมื่อกี้นี้ฉันพบมันแล้ว, นัดมันไว้ว่าให้มาพบกันที่นี่, แต่ทำไมยังไม่มาก็ไม่ทราบ.
  (เต๊กหลีเดินเข้ามาจากฃ้างขวา)
โยฮันนิส – อ้อ! มาแล้ว, ทำไมพึงมาละเกลอ ?
เต๊กหลี – ใครบอกว่าพึ่งมา? อัวมาเป็งนางเลี้ยว, มาคอยจงหลักเสียตื่งหนึ่งเลี้ยว.
โยฮันนิส – อ้าว ! มานานแล้วทำไมไม่ตรงมาหาฉันล่ะ?
เต๊กหลี – อั๊วเห็งคงมันยุ่งกันนัก, เบียดกันแน่น, ฟังอ้ายแก่คงนั้นพูดไลไม่ลู้, พูดมากเท้ ๆ อ้ายเก่. (คริสโตเฟอร์เมินหน้า, ออกเคือง)
คอนสตัน. – แกอย่าไปเรียกท่านว่าอ้ายแก่สิ !
​เต๊กหลี – ทำไลไม่เก่หลือ. หนวกยาวลาวกับเพะ ยังเป็งหนุ่มหลือ ?
คอนสตัน. – ไม่ใช่, แต่ท่านเปนคนที่ใคร ๆ เฃานับถือกันทั้งนั้น.
เต๊กหลี – ไม่จริง! อั๊วไม่นับถือ.
คอนสตัน. – อ้าว! แล้วกัน.
เต๊กหลี – เลี้ยวกังยังไล? อีไม่ไล่เป็งก๋งของอั๊วจิไล่นับถือ.
คริสโต. – ฉันเห็นว่าจะพูดกับคนอย่างนี้ ดูน่าจะไม่เปนประโยชน์.
เต๊กหลี – ก็ใคอยากพูกกับลื้อล่ะ ? ไม่มีใคพูกกับลื้อ ลื้อทิลึ่งเข้ามาพูดทำไล ?
  (คริสโตเฟอร์สบัดหน้า) หนอยแน่! ลื้อไม่ต้องค้อน ลื้อไม่ใช่ผู้หญิงลื้อค้อนทำไล.
โยฮันนิส – นี่แน่, พูดกับฉันดีกว่า. แกอยากได้เงินไหม?
เต๊กหลี – อื๋อ! ทำไลจิไม่อยากไล่! ลื้อพูดยังงี้บ่อยๆ อั๊วชอบฟัง.
โยฮันนิส – ดีแล้ว, ฉันจะให้เงินแกร้อยเหรียญ.
เต๊กหลี – อยู่ไหนล่ะ: เอามาซี ! (แบมือ)
โยฮันนิส – ช้าก่อน ! ถ้าฉันให้เงินแก แกต้องทำอะไรให้​ฉันสักอย่างหนึ่งนะ.
เต๊กหลี – ทำไล?
โยฮันนิส – เย็น ๆ วันนี้เฃาจะแห่ผู้หญิงสาวคน ๒ ไปลงทเล.
เต๊กหลี – ลงทิเลทำไล ? อีจะอาบน้ำหลือ?
โยฮันนิส – เออ! เฃาจะอาบน้ำ.
เต๊กหลี – อาบน้ำทำไลต้องเห่? อั๊วอาบน้ำไม่เห็งใคมาเห่อั๊วเลย. เมื่อไลอั๊วอยากอาบน้ำ อั๊วก็เก้ผ้าเลี้ยวเอาโพงตักน้ำลกซ่า ๆ เท่านั้น.
โยฮันนิส – นั่นแหละ, ผู้หญิงคนนี้เฃาเปนคนสำคัญ; เฃาอาบน้ำต้องมีพิธี.
เต๊กหลี – ก็จิให้อั๊วทำไล? จิให้อั๊วไปช่วยเฃาอาบน้ำหลือ?
โยฮันนิส – ไม่ใช่เช่นนั้น. ธุระของแกมีอย่างเดียว, คือถ้าเมื่อไรฉันให้อาณัติสัญญา –
เต๊กหลี – ให้ยานัดอั๊วไม่เอา; อั๊วนัดไม่เป็ง.
โยฮันนิส – ไม่ใช่! แกเฃ้าใจผิด. ฉันหมายความว่า ถ้าเมื่อฉันพยักหน้า.
เต๊กหลี – ก็ทำไลไม่ว่ายังงั้น ? ทำไมว่ายานัด ?
​โยฮันนิส – ถ้าฉันพยักหน้าแกก็จะต้องเดินออกมา, ชี้มือไปที่คนนั้น (ชี้คอนสตันติโน๊ส) แล้วพูดว่า “คอนสตันติโน๊ส”!
เต๊กหลี – ไอ๊ย่า! พูดว่าไลหนา? .
โยฮันนิส – “คอนสตันติโน๊ส”
เต๊กหลี – เฃ้าตังไลนะ?
โยฮันนิส – ไม่ใช่เข้าตัง. “คอนสตัน”
เต๊กหลี – กังตั๋ง !
โยฮันนิส – ไม่ใช่! “คอนสตัน.”
เต๊กหลี – คนตั๋ง!
โยฮันนิส – เออ ๆ, ตามใจเถอะ. ต่อ “ตี่โน๊ส” อีกน้อยได้ไหม ?
เต๊กหลี – ตีนนก!
คอนสตัน. – ก็พูดว่าตีนเป็ดเสียก็แล้วกัน!
เต๊กหลี – ก็ตามใจลื้อ? ตีนเป็ก, ตีนห่าน, ตีนหมู, ตีนหมา, พูกไล่ทั้งนั้นถ้าให้ง็อนล้อยเหลียง! ลื้อจะเอาไลเน่ตีนไลเน่.
คอนสตัน. – ไม่เอาตีนอะไรทั้งนั้นแหละ. เอาแต่มือเท่านั้นก็พอ.
​เต๊กหลี – “คนตั๋ง” ไม่เอาหลือ ?
คอนสตัน. – ไม่เอาละ! ชี้มืออย่างเดียวพอแล้ว.
เต๊กหลี – ชี้มือก็ได้ล้อยเหลียงเหมืองกังหลือ ?
โยฮันนิส – เออ ! ได้เหมือนกัน.
เต๊กหลี – ขอล่วงหน้าห้าสิบก่องไล่ไหม่ ?
โยฮันนิส – ไว้เสร็จธุระก่อนจึ่งค่อยเอาเงินสิ.
เต๊กหลี – ก็เลี้ยวไปสิ! (ตั้งท่าจะเดินไป)
โยฮันนิส – ชำก่อน! เอาไปเพียงสามสิบก่อนพอไหม ? เวลานี้ฉันมีเงินติดกระเป๋ามาเท่านั้นเอง.
เต๊กหลี – เอาซี! (แบมือ. โยฮันนิสส่งเงินให้.)

บทร้อง – เต๊กหลี

(จีนต้องเชียง)

๏ เจ๊กฉิหลาดหนักหนาอย่าลูหมิ่ง ลู้จักทางหากินไม่เลือกท่า
ยอมเป็งกุ๊กเป็งบ๋อยถ่อยกายา ทงลำบากอยากหาซึ่งง็อนทอง
นายไว้ใจให้ง็อนไปจับจ่าย อุส่าห์ต่อคนฃายจนได้ของ
ซื้อราคาย่อมเยาว์เฃ้าทำนอง เศษง็อนทองเลยต๋งได้ตามใจ
ของ ๆ นายเก่าๆ เอาห่มนุ่ง นายหล่ายุ่งช่างเฃาเลาทงไล่
​เก็บเล็กเก็บน้อยค่อยเก็บไป มิช้าใยลวยอู๋ลูมั่งมี
เลี้ยวลานายหัวหลั่งไปตั้งล้าง ไม่ช้าเลยเป็งห้างเกี๊ยมเต็มที
เลยไล่เป็งเจ๊สัวตัวเก่งลี พวกอั้งยี่เลือกฃ้าเปงซาเฮีย
เที่ยวข่มหมูขู่เข็งเล่งตามใจ เต๊ยเอาไล่เต็มที่ไม่มีเสีย
คอยลิวังหมาต๋าอย่านัวเนีย คงไม่เอี้ยเปงสุขสินุกนาน. ฯ

เจรจา

เต๊กหลี – เลี้ยวเมื่อไหล่มา ?
โยฮันนิส – เย็นวันนี้. พอเห็นแห่มาก็มาก็แล้วกัน
เต๊กหลี – เฃ้าใจเลี้ยว. (ออกไป)
โยฮันนิส – อย่างไรขรัวลุง. สำเร็จสมปราถนาแล้วไหมเล่า ? คนเราในโลกนี้เฃาว่ามีราคาทุกคน, และถ้าเอาเงินล่อให้พอ ๆ แล้ว จะปราถนาจะให้ทำอะไรเปนต้องได้ทุกสิ่ง.
คริสโต. – ลุงยังไม่สู้เชื่อนัก. ลุงเห็นมันอย่างไร ๆ อยู่. บางทีมันจะพลิกแพลงเอาก็ได้.
โยฮันนิส – ข้อนั้นมันต้องเสี่ยงบุญเสี่ยงกรรมบ้างสิขอรับ. ธรรมดาการเล่นพนันมันมีตาได้ก็ย่อมมีตาเสีย. แต่เราต้องหวังได้ไว้เสมอ!

บทร้องสามคน

(ลาวสมเด็จ)

โยฮัน. – ครานี้จะสมหมายสหายรัก
คริสโต. – อย่าหมายนักจักต้องนั่งร้องไห้
โยฮัน. คอนส.} – พุทโธ่คุณลุง นี่แกช่างยุ่ง จริงนอ !
คอนส. – เราหวังได้สำเร็จเสร็จดังใจ
คริสโต. – อย่านึกแน่เกินไปไม่เฃ้าที
โยฮัน. คอนส.} – เปนแน่จริงเจียว อย่าได้เฉลียวใจเลย !
คริสโต. – มิใช่ลุงจะแกล่งมาแช่งชัก
โยฮัน. – เปนแต่หนักใจหน่อยนั้นควรที่
คริสโต. คอนส.} – เพราะว่าจงรัก จึงพลอยมาหนัก ใจนอ!
คริสโต. – ฃ้าขอให้สมหวังดังฤดี.
คอนส. – ท่านให้พรเช่นนี้จงสมพร
คริสโต. โยฮัน.} – ขอให้สมพร ได้ชมบังอร จริงหนอ!

(จบบทแล้ว สามคนนี้เลยเฃ้าโรงทางฃ้างซ้าย, แล้วอันเดรกับคิริลจึงเดินมาจากทางขวา.)

เจรจา

คิริล – ตามใจพลเมืองในเรืองอื่น ๆ ผมก็เห็นพอจะยอมได้อยู่, แต่ข้อที่จะยอมจนถึงแก่ให้พระบุตรีตาย ผมเห็นอยู่ฃ้างจะมากเกินไปสักหน่อยหนึ่งละกระมั่ง.
อันเดร – ฉันเข้าใจว่าบางทีท้าวมิดัสจะได้ตรองหาอุบายแก้ไขไว้เสร็จแล้ว ยิ่งกว่านั้น ฉันอาจจะบอกแกได้ว่า ดูเหมือนฉันจะทราบเค้าอยู่ตะหงิด ๆ แล้ว ว่าท้าวมิดัสจะคิดแก้อย่างไร.
คิริล – ความคิดเปนอย่างไร ?
อันเดร – ได้ข่าวว่า ได้เขียนหนังสือไปเชิญผู้บังคับการกับทหารเรืออังกฤษขึ้นมาดูพิธี.
คิริล – ก็แล้วหวังผลอย่างไร ?
อันเดร – จะหวังอย่างไรก็ไม่ทราบแน่. แต่ตัวท้าวมิดัสมาโน่นแล้ว, ถ้ารอฟังต่อไปบางทีจะได้ความ.
  (ท้าวมิดัสเดินมาจากทางซ้าย. มีมหาดเล็กตามมา ๒ คน)
มิดัส – (พูดกับมหาดเล็ก) คอยดูต้นทางไว้. ถ้าใครจะมา​ทางนี้บอกให้ทราบด้วย. (พูดกับอันเดร) ดูเถิดอันเดร, ฉันมันช่างลำบากเสียจริง ๆ ! เวลานี้มีแต่คนลักลอบสอดแนมคอยฟังอยู่รอบฃ้าง, จนฉันไม่กล้าพูดความลับอะไรภายในวังของฉันเองแล้ว, จึงต้องมาพูดกับเธอที่กลางพระลานเช่นนี้.
อันเดร – ลำบากมากจริงอยู่ขอรับ!
มิดัส – ฉันอยากจะมาเล่าให้เธอฟังว่า ฉันได้จัดการไปแล้วอย่างไร, (เหลียวซ้ายแลขวา) ไม่มีใครอยูใกล้นอกจากพวกเราละไม่ใช่ฤๅ ?
อันเดร – ไม่มีละขอรับ
มิดัส – ในโน้นไม่มีใครฤๅ ? (บุ้ยปากไปทางโบถ) โปรดดูเสียให้แน่หน่อยจะดี
  (“คิริลไปเบิดประตูโบถ” มองดู แล้วกลับมาบอกว่าไม่มีใคร.)
มิดัส – ไม่ได้, ต้องใช้ความระวังมาก, เพราะคริสโตเฟอร์แกสำคัญนัก, แล้วก็แกไม่ใคร่ชอบฉันอยู่ด้วย. การที่ฉันได้กระทำคือได้วานให้แหม่มริดเด็ลล์ไปหาผู้บังคับการเรือรบอังกฤษ ขอเชิญให้ผู้บังคับการกับนายและพลทหารเรือขึ้นมาช่วยงานด้วย.
อันเดร – ก็แล้วท่านหวังจะได้ผลอย่างไร ?
มิดัส – ประการที่ ๑ หวังว่า พวกอังกฤษเฃาคงไม่นิ่งดูดาย ให้​ลูกสาวฉันจมน้ำ, และเมื่อเฃาเห็นท่าทางจวนแจคงช่วยหล่อนรอดจากทเล, แล้วฉันก็จะได้พูดแก้ได้เต็มปากว่า ส่วนตัวฉันไม่ได้หวงลูกสาว ได้ยอมยกให้แก่พระสมุทแล้ว แต่หากพวกอังกฤษเฃาช่วยหล่อนไว้เองต่างหาก. ประการที่ ๒ ฉันหวังว่า พลเมืองคงจะไม่กล้าโต้แย้งหรือคัดค้านกิจการของทหารอังกฤษ เพราะถ้าจะเถียงก็จะต้องเถียงกับปืนและดาบปลายปืน, ซึ่งเถียงยากอยู่หน่อย.
อันเดร – ดำริห์ของพระเจ้าอาอยู่ฃ้างจะรอบคอบอยุ่มาก.
คิริล – แต่พระกรุณาเห็นจะทรงลืมอะไรเสียอย่างหนึ่งละกระมัง ?
มิดัส – ข้อใด?
คิริล – หญิงที่ยกให้เปนมเหษีพระสมุทแล้ว ถึงแม้ว่าจะเคราะห์ดีพอที่จะรอดจากทเลมาได้ ก็มีสามีอีกไม่ได้เลยไม่ใช่หรือ ?
มิดัส – ถูกแล้ว.
อันเดร – อ้าว ! แล้วกัน ถ้าเช่นนั้นหม่อมฉันมิเลยเปนอันมิได้นางอันโดรเมดาหรือขอรับ ?
มิดัส – ท่าทางมันจะเปนเช่นนั้นแหละ
อันเดร – แล้วกัน ! เช่นนั้นจะใช้ได้หรือขอรับ ?
มิดัส – ก็ใช้ไม่ได้ก็จะทำอย่างไรล่ะหลานชาย ?
อันเดร – ผมไม่รู้ไม่ชี้ด้วย, เปนน่าที่พระเจ้าอาจะต้องคิดหาอุบายให้ผมได้นางอันโดรเมดาให้จงได้, ถ้าหาไม่เปนได้เกิดความใหญ่เปนแน่ละ ! ไม่เชื่อคอยดูสิ, เปนเกิดความใหญ่ทีเดียว.

บทร้อง – มิดัส, อันเดร คิริล

(สมิงทองมอญ)

มิดัส – การที่จะขู่เข็ญเห็นน่าหัว จะให้ฉันนึกกลัวอย่างไรได้
  อันอำนาจราชศักดิ์ของเธอไซร้ มีเพียงไรตัวฉันนั้นย่อมรู้
อันเดร – ถึงอำนาจราชศักดิ์จักมีน้อย ปัญญาไซร้ไม่ถ่อยมีพออยู่
  ถ้ามิเชื่อพระองค์จงคอยดู ไม่ช้าจะบ่นอู้
คิริล – หรือครวญคราง
อันเดร – ฃ้าจะหาแตรมาจากโรงหนัง
คิริล – มารุมเป่ารอบวังทั้งสี่ฃ้าง
อันเดร – เสียงให้อื้ออึงไปไม่วายวาง
คิริล – เลือกแตรอย่างเสียงแตกแผกทำนอง
มิดัส – โอ๊ย เหลือทน!
อันเดร – ยิ่งบ่นยิ่งเป่าอู้
มิดัส – ต้องอุดหู !
คิริล – นิ่งประทังให้ดังก้อง
มิดัส – ฉันวิ่งหนี
​อันเดร – รี่ตามไปทั้งกอง
มิดัส – หนีลงคลอง ?
คิริล – ตามไปไม่ละลด !
มิดัส – หนวกหูตาย !
อันเดร คิริล } – มุ่งหมายให้ท่านแพ้
มิดัส – ต้องยอมแน่
อันเดร คิริล } – ปรีดาเปนสาหส
สามคน – ปรองดองกันฉันสามัคคีรส จะเปลื้องปลดรำคาญสำราญเอยฯ

เจรจา

อันเดร – ถ้าเช่นนั้นเอาเปนเฃ้าใจกันว่า ผมเปนอันต้องได้พระบุตรีของพระเจ้าอาแน่ละนะ.
มิดัส – เธอจะเข้าใจเช่นนั้นฉันก็อนุญาตไม่ขัดใจเธอเลย.
อันเดร – เอ๊ะ! นี้พูดเปนเจ้าถ้อยอย่างไรอยู่ ! จะรับรองหรือไม่รับรองก็ว่ามาให้แน่นะขอรับ.
มิดัส – จะให้ฉันรับรองยิ่งกว่านั้นอย่างไรได้ ? ฉันได้บอกแล้วว่า​ฉันได้จัดการมากที่สุดที่จะทำได้แล้ว, ฉันเตรียมหนทางไว้ให้ลูกสาวฉันรอดจากทเลแล้ว, ส่วนที่เธอต้องการจะให้เปนเมียเธอ ฉันจะไปจัดการได้ฤๅ ?
อันเดร – คิริล ! พระเจ้าอาโยเยเสียแล้ว.
คิริล – ผมจะไปเที่ยวตามแตรเดี๋ยวนี้ ! ผมจะเลือกหาอย่างเสียงแตก และเพี้ยนมากที่สุดที่จะหาได้ จะไปเที่ยวตามทั้งที่โรงหนังต่าง ๆ ทั้งที่ตามบ้านเชลยศักดิ์
มิดัส – ช้าๆ ช้าๆ! อย่าเพ่อด่วนไปนักสิน่า! พุทโธ่ ช่างไม่สงสารหูฉันบ้างเลยเทียวหรือ ?
คิริล – ก็ถ้าท่านไม่อยากหนวกหูก็ต้องตามใจเจ้าอันเดรสิขอรับ
มิดัส – ฉันนี้ก็อยากตามใจดอกนะพ่อคุณ, แต่ปัญญาฉันมันทึบเสียแล้ว ไม่รู้จะคิดแก้ไขอย่างไรที่จะให้เปนที่เรียบร้อยไปได้ทุกทาง. แต่เอาเถอะ ฉันจะลองปรึกษาแหม่มริดเด็ลล์ดูอน, บางทีเฃาจะมีความเห็นอย่างไรบ้าง.
มหาดเล็กผู้ ๑ – มีคนมาแล้วเจ้าค่ะ.
มิดัส – รู้จักเฃาไหม?
มหาดเล็ก – แหม่มอังกฤษกับนายทหารเรืออังกฤษ.
มิดัส – พอเหมาะเทียว!
  ​(แมรีกับนายนาวาเอก ไลออนเดินคู่กันเฃ้ามาจากทางซ้าย. และมีผู้ตามมาอีก คือนายเรือเอก วอเตอร์สกับนางเอเลน, นายเรือโท วอลลิสกับนางโสเฟีย, และเต๊กหลีตามมาสุดท้าย.)
มิดัส – แหม่มมาก็ดีแล้ว, ตกลงอย่างไรบ้าง?
แมรี – ได้พูดจากันตกลงกับท่านผู้บังคับการเสร็จแล้ว.
ไลออน – ท่านไม่ต้องวิตก ! ฃ้าพเจ้าเตรียมการไว้พร้อมเสร็จ สำหรับที่จะช่วยเจ้าหญิงให้พ้นจากอันตราย, และถ้าใครจะทุ่งเถียงโต้แย้งก็ต้องพูดกับปืนและปลายดาบ.
มิดัส – แต่เดี๋ยวนี้เกิดเหตุขัดข้องขึ้นอีกอย่าง ๑ แล้ว คือตามชรรมเนียมผู้หญิงที่ได้ยกให้พระสมุทแล้ว ถึงแม้ว่าจะเคราะห์ดีพอที่จะรอดจากทเลมาได้ ก็มีผัวอีกไม่ได้ แต่อันเดรเฃาจะต้องการลูกสาวฉันให้ได้ ฉันก็ไม่รู้จะทำอย่างไรต่อไป.
ไลออน – อือ! ไม่มีทางที่จะผ่อนผันบ้างเลยหรือขอรับ!
มิดัส – ตามตำราโบราณมีอยู่ว่า ถ้าพระสมุทจัดผู้ ๑ ผู้ใดที่เปนญาติวงศ์ขึ้นมาแทนตัวก็ยกให้ผู้นั้นได้.
ไลออน – ใครเปนผู้ชี้ตัวว่าคนนั้นคนนี้เปนผู้แทนพระสมุท.
มิดัส – ใคร ๆ ชี้ก็ได้ แต่ผู้วินิจฉัยเด็ดขาดตกอยู่ในน่าที่หัวหน้านักบวช.
​ไลออน – อ้อ! เช่นน้เองแหละหล่อน ! (แมรีพยักหน้า)
มิดัส – เอ๊ะ! อะไรกัน ?
ไลออน – อ้ายบ๋อยผมมันไปเล่าให้ฟังว่ามีตาแก่หนวดยาวคน ๑
มิดัส – คริสโตเฟอร์แน่ละ!
ไลออน – กับผู้ชายหนุ่มอีก ๒ คน ได้ติดสินบนมันให้ทำอะไรอันหนึ่ง. (เรียกบ๋อย) เต๊กหลี! มาเล่าไปทีหรือว่าเฃาจะให้ทำอะไร ?
เต๊กหลี – อีว่าเมื่อมีเห่ผู้หญิงลงมาอาบน้ำให้อั๊วมาชี้ผู้ชายคนหนึ่งเท่านั้น.
มิดัส – รู้ไหมว่าผู้ชายคนนั้นชื่ออะไร.
เต๊กหลี – อีว่าชื่อคนตั๋งตีนนก หลือไลก็ไม่ลู้ไล่.
มิดัส – อ๋อ ! คอนสตันติโน๊สละกระมัง ?
เต๊กหลี – ตีนนกหลือตีนไก่ไลอั๊วไม่ลู้ไล่!
อันเดร – ข้อนี้ก็แปลว่า เฃาคิดกันจะสมมุติเอาคอนสตันติโน๊สเปนตัวแทนพระสมุทละสิขอรับ ?
มิดัส – ท่าทางมันก็จะเปนเช่นนั้น !
อันเดร – เราจะซ้อนกลเสียไม่ได้ถา ?
ไลออน – ได้! พะเอินฃ้าพเจ้าได้คิดเตรียมไว้เสร็จแล้ว, ความ​คิดไปตรงกันเฃ้าด้วย.
อันเดร – คิดไว้อย่างไร ?
ไลออน – คิดว่าจะสมมุติให้ตัวท่านเปนผู้แทนตัวพระสมุท, ได้คิดเล่นกลไว้สนุกทีเดียว, แต่จะขยายในที่นี้ก็จะจืดเสีย. ขอให้ท่านเชื่อถือฃ้าพเจ้าเปนแล้วกัน.
อันเดร – ตามใจท่านทุกอย่าง.
ไลออน – ถ้าเช่นนั้นเชิญท่านไปกับเต๊กหลีบ๋อยของฃ้าพเจ้าก่อน, เฃาจะหาเครื่องแต่งตัวให้ท่านใหม่ และจะอธิบายให้เฃ้าใจธุระที่ท่านจะต้องทำ, แล้วฃ้าพเจ้าจะไปพบกับท่านทีโฮเตลและชี้แจงอีกทีหนึ่ง, – เต๊กหลี, พาท่านผู้นี้ไป. (เต๊กหลีพาอันเดรกับคิริลไปทางซ้าย)
มิดัส – อุบายของท่านเปนสำเร็จแน่ฤๅ ?
ไลออน – หวังใจว่าจะสำเร็จ :– แต่ถึงอุบายไม่สำเร็จ ก็คงจะใช้ปืนช่วยวิงวอนจนสำเร็จได้. แต่ส่วนตัวท่านเองต้องขอให้ทำไม่รู้ไม่เห็นในกิจการต่าง ๆ ที่ผมจะทำทุกประการ.
มิดัส – เข้าใจแล้ว, ขอบใจมาก ! (จับมือกับไลออน) ฉันจะต้องเข้าไปเตรียมตัว. ลาก่อน. (เฃ้าโรงกับมหาดเล็ก).
แมรี. – ดิฉันขอบใจคุณมากในการที่ช่วยคิดคราวนี้ ดิฉันสงสารเจ้าหญิงในการที่จะต้องตกระกำลำบากโดยไม่พอที่เลย.
​ไลออน – ถ้าอุบายของเราสำเร็จ เจ้าหญิงเธอก็จะได้แต่งงานกับชู้รักของเธอ, หล่อนก็จะมิหมดน่าที่หรือจ๊ะ ?
แมรี. – ก็หมด.
ไลออน – ถ้าเช่นนั้นหล่อนจะไปไหนต่อไป ?
แมรี. – ดิฉันยังไม่ทราบ.
ไลออน – ก็ไม่กลับบ้านหรือจ้ะ ?
แมรี, – กลับไปไม่ได้.
ไลออน – ทำไม?
แมรี. – ดิฉันจะบอกคุณตามตรง. พ่อดิฉันได้เมียใหม่, เฃาไม่ชอบดิฉัน.
ไลออน – ถ้าเช่นนั้นหล่อนมีบ้านของหล่อนเสียเองมิดีกว่าหรือ, จะได้มีอำนาจสิทธิ์ขาดเปนเจ้าของบ้าน.
แมรี. – ดิฉันมีเงินมีทองอะไรที่ไหนจะได้มีบ้านของตัวได้?
ไลออน – จะต้องมีเงินมีทองทำไม. บ้านมิใช่จะหาได้แต่โดยทางซื้อด้วยเงินเท่านั้นเมื่อไร ?
แมรี. – ก็จะซื้อด้วยอะไรล่ะคะ ?
ไลออน – ซื้อด้วยคำพูดคำเดียวก็พอ. พูดว่า “ตกลง” เท่านั้นก็พอแล้ว.
​แมรี. – ตกลงอะไร ?
ไลออน – หล่อนก็ช่างทำไขสือไปได้! ฉันได้พูดจาวิงวอนมาหลายวันแล้ว ขอให้หล่อนเมตตาต่อฉัน, ทำไมหล่อนใจดำเสียจริง ๆ.
แมรี. – ดิฉันจะไปรู้ได้หรือว่าคุณพูดเล่นหรือพูดจริง ? เฃาว่าทหารเรือน่ะเก่งนัก, มักจะมีเมียไว้ทุกท่าเรือ.
ไลออน – อะไรหล่อนก็เชื่อของเหลวไหลเช่นนั้นด้วยหรือ ?

บทร้อง – ไลออน

(ปี่แก้วน้อย)

๏ โฉมเฉลาเยาวพาอย่าเฉลียว พี่เคยเที่ยวเจนจิตทุกทิศา
ไม่เคยเห็นนารีที่ต้องตา จนพบแก้วกัลยาจึ่งสร้านรัก
พี่ขอร่ำคำขาดในชาตินี้ ไม่ขอมีคู่อื่นให้เสียศักดิ์
แม้นนวลน้องไม่ปองปรองดองรัก ขอเชิญชักดาบฟันพี่บรรลัย ฯ

(แมรีใจอ่อน หันไปหาไลออน แสดงกิริยายินยอม, ไลออนจึงกอดและจูบ.)

เจรจา

ไลออน – วอเตอร์ส! วอลลิส! มาทางนี้! (นายทหาร ๒ นายกับหญิง ๒ คน ที่พูดกันอยู่ฃ้างหลังเดินออกมาฃ้างหน้า.) ขอให้​ช่วยกันแสดงความยินดีด้วย มิส์สริดเด็ลล์ได้ตกลงยินยอมจะแต่งงานกับฉันแล้ว.
วอเตอร์ส – ถ้าเช่นนั้นผมก็เลยขอพรสำหรับตัวผมกับเอเลนด้วยทีเดียว.
วอลลิส – และผมขอพรสำหรับตัวผมกับโสเฟียด้วย.
ไลออน – ฉันยินดีให้พรด้วยเต็มใจ ! (ต่างคนต่างจับมือกัน)

บทร้องสลับ – นายทหารกับหญิงสามคู่

(สามเส้า)

หญิง – เปนผู้หญิงแท้จริงแสนลำบาก
ชาย – เปนผู้ชายยิ่งยากกว่าหลายเท่า
หญิง – หญิงต้องเจียมกายามาแต่เยาว์
ชาย – ชายต้องเฝ้าวิงวอนให้หล่อนรัก
หญิง – หญิงถึงรักต้องแสร้งแกล้งทำเฉย
ชาย – หวังให้ชายอยากเชยยิ่งขึ้นหนัก
หญิง ชาย} – ต่างคนต่างซัดกันน่าขันนัก ที่แท้ต่างสมัคจะรักกัน
หญิง – วิสัยหญิงต้องอาย
ชาย – ยั่วชายชิด
หญิง – หญิงย่อมดัดจริต
ชาย – จิตชายสั่น
หญิง ชาย} – ถ้าแม้นรักจริงแล้วไม่แคล้วกัน เสน่ห์พันผูกสนิทชิดชมเอย ฯ

เจรจา

แมรี – ไม่ได้การ จวนเวลาแล้ว, เราต้องไปช่วยกันแต่งองค์เจ้าหญิงละแม่เล็ก ๆ
ไลออน – พวกฉันก็ต้องไปเตรียมตัวไว้ให้พร้อมเหมือนกัน (ต่างคนต่างไป คือผู้หญิงไปขวา ผู้ชายไปซ้าย)

(พิณพาทย์เล่นเพลงทยอย; พลเมืองต่างคนต่างเดินเฃ้ามา, กิริยาอาการเศร้าโศกและพูดกันซุบซิบ. ในที่สุดมาร์โค้สกับเซเลียเฃ้ามา, พิณพาทย์จึ่งหยุด)

มาร์โค้ส – นี่แน่เพื่อนพลเมืองทั้งหลาย ขออย่าได้เคืองฉันหน่อยเลย, ฉันจะพูดอะไรขอให้ฟัง, ที่เกิดเหตุชาวเราต้องเปนทุกข์ร้อนคราวนี้ ขอให้ไตร่ตรองดูให้ดีว่าเกิดขึ้นเพราะเหตุใด ? เพราะเราทั้งหลายคิดถึงแต่ตัวเอง, กลัวภัยอันตรายจะมาถึงตัว, จึ่งถูกหลอกเล่น​ราวกับทารก.
เซเลีย – จริง ๆ นะ, พวกเราไม่นึกละอายแก่ใจบ้างเลยฤๅ? ค่าที่เรารักตัวของเราเอง, กลัวไม่มีมูล จนเจ้าหญิงจะต้องเสียพระชนม์ในไม่ช้าแล้ว. ขอให้ตรองดูให้ดีหน่อย, ทเลมีชีวิตจิตใจอะไรที่ไหน, จึ่งจะมาทำร้ายแก่เราได้.
มาร์โคส – อีกประการ ๑ ถ้าทเลมีอิทธิฤทธิ์จริงจังแล้ว, เรือแพนาวาอะไรจะเดินไปมาได้ฤๅ? ทเลคงไม่ยอมให้เดินเปนแน่ทีเดียว, (พลเมืองออกจะรวนเร, เพราะเห็นเฃาพูดชอบกล.)
เซเลีย – เชื่อเถิด, พวกเราถูกหลอกเสียแล้ว, เพราะฉนั้นกลับใจเสียดีกว่า. อย่าให้เจ้าหญิงของเราต้องเสียพระชนม์เลย. นึกสงสารเจ้านายบ้างเถิด.

(คริสโตเฟอร์, โยฮันนิส และคอนสตันติโน๊สออกมาจากโบถ.)

คริสโต. – มาร์โคส ! เซเลีย ! เจ้าทั้งสองนี้ไม่รู้จักยำเกรงเราบ้างเจียวฤๅ ? เราได้ว่ากล่าวตักเตือนครั้ง ๑ แล้ว ว่าอย่าให้พูดชักชวนให้คนทั้งหลายปั่นป่วน เหตุไฉนมาบังอาจขัดขืนคำห้ามของเรา ?
มาร์โคส – คริสโตเฟอร์, เมื่อก่อนนี้ฃ้าพเจ้าก็ได้เคยเคารพนับถือท่านว่าเปนผู้ใหญ่และเปนนักบวช; แต่เดี๋ยวนี้ฃ้าพเจ้ารู้สึกเสีย​แล้ว ว่าท่านเปนผู้ที่ไม่ประพฤติอยู่ในทำนองคลองธรรม, สมรู้ร่วมคิดกับคนที่คิดมิชอบ ฃ้าพเจ้าจึงได้สิ้นนับถือท่านเสียแล้ว.
เซเลีย – ดิฉันก็เหมือนกัน !
คริสโต. – เจ้าทั้งสองรู้ไหม ว่าถ้าฃ้าจะแช้งเจ้า เจ้าก็จะต้องวินาศไปทันตาเห็น.
มาร์โคส – เอาสิท่าน! ถ้าท่านดีจริง วิเศษจริงละก็ทำให้สมปากพูดหน่อยสิ !
โยฮันนิส – (พูดกับคริสโตเฟอร์) ไม่ได้การละขรัวลุง. เลิกที. ขืนเถียงกับมันเราเฃ้าเนื้อ.
คริสโต. – ฃ้าเปนผู้อยู่ในศีลในธรรม จะฆ่าคนเล่นง่ายๆ เช่นนั้นได้ฤๅ ?
มาร์โคส – ปลิ้นปล้อนเอาตัวรอดไปได้ที่หนึ่ง ! แต่นี่แน่ท่านขรัว ถ้าอยากจะสำแดงตนเปนผู้วิเศษจริงละก็ มีโอกาศเหมาะทีเดียว ปืนเรือรบที่ในอ่าวนั้นเฃาตั้งศูนย์ไว้ตรงกุฏิท่านขรัวเผงเดียว! ถ้าเฃาจะยิงก็ปิดลูกปืนไว้ก็แล้วกัน. ฮะ ๆ ฮะ ๆ !
คริสโต. – อยู่ดี ๆ เฃาจะมายิงกุฏิฃ้าทำไม?
มาร์โคส – ไว้ถามผู้บังคับการเรือเอาเองดีกว่ากระมังท่านขรัว เฃานำกองทหารมาโน่นแล้ว.

​(บัดนี้พวกทหารเรือร้องเพลง “ดิปปะแรรี ” และเดินเข้ามา, หรือถ้าร้องไม่ได้ก็ให้พิณพาทย์ทำเพลงเดินแทนก็ได้; นายนาวาเอกไลออนนำแถวทหารเรือเฃ้ามาจากทางขวา, ทหารถือปืนและคาดปลายดาบพร้อม; ตั้งแถวในลานฃ้าง ๑, คือฃ้างขวาแห่งที่เล่น.)

คริสโต. – ฉันมีความยินดีที่ได้เห็นท่านนำทหารขึ้นมาช่วยในพิธีสำคัญสำหรับเกาะนี้. (ยื่นมือไปหวังจะจับมือกับนายนาวาเอกไลออน แต่ไลออนไม่จับมือด้วย)
ไลออน – ฉันก็มีความยินดีเหมือนกัน ในการที่ฉันได้มีโอกาศมาดูพิธีอันนี้, เพราะฉันเกี่ยวข้องกับพระสมุทมาก
คริสโต. – เอ๊ะ. เกี่ยวข้องอย่างไร ?
ไลออน – ราชนาวีเปนเจ้าทเล, เปนผู้ครองทเลทั่วไป, เพราะฉนั้นท่านทราบไว้จะดี. ฉันขอบอกกล่าวให้ท่านทราบว่า ในการที่จะแปลความปราถนาของพระสมุท ราชนาวีไม่ยอมแพ้ใคร. และในที่นี้ตัวฉันเปนนายทหารผู้ใหญ่ฝ่ายราชนาวี เพราะฉนั้นจึงเปนตัวผู้แทนราชนาวี.

(คริสโตเฟอร์คำนับแล้วเมินหน้าไป, แสดงกิริยาอาการไม่สู้จะสบาย. ขณะนี้พิณพาทย์ตีเพลงพระยาเดิน; กระบวนแห่ท้าวมิดัสกับ​นางอันโดรเมดาออกมาจากทางซ้าย, พร้อมด้วยแมรี, เอเลน, โสเฟีย ฯลฯ มาหยุดที่กลางโรง. นางอันโดรเมดาแต่งเครื่องขาวล้วนอย่างแบบเจ้าสาว.)

บทร้อง – ท้าวมิดัส

(แมลงวันทอง)

๏ ดูราประชาราษฎร จงฟังพจน์สุนทรที่วอนว่า
เราผู้ครองไอสวรรยา ในนครอัลฟาสง่าครัน
จงจิตพิทักษ์รักษา ประโยชน์แห่งประชาข้าขอบขัณฑ์
บำรุงความสุขทุกคืนวัน ทุกสิ่งสรรพ์ยอมให้ด้วยไมตรี
หวังให้เขตรัฐวัฒนะ ยอมสละธิดามารศรี
ให้วิวาห์กับมหาวารี เพื่อกันภัยยายีชนทั่วไป
ขอให้ท่านหัวหน้าคณาชี กล่าววาทีวอนพระผู้เปนใหญ่
ให้ทรงพระเมตตาแก่ฃ้าไทย ขอให้แผ้วพ้นภัยพาล. ฯ

(ทั้งหมดนอกจากทหารคุกเข่าลงสวด; ฝ่ายทหารเปิดหมวกแต่ยืนตรงอยู่ และไม่สวด.)

คำวอน – คริสโตเฟอร์

(ทำนองโองการแช่งน้ำ)

๏ โอมพระมหาบิตุราช อาศนะเมืองแมน แสนสุรเกียรติอะคร้าว ท้าวเปนใหญ่ยิ่งยง พระประสงค์สิทธิ ในปัถพีทั่วแคว้น ​และแดนฟ้าเท่ากัน ขอเทวัญจงช่วย อำนวยอานุภาพชงัด ให้สารพัตสัมฤทธิ์ สิทธิแด่ภูธร ผู้ครองนครอัลฟา ราชาประสงค์สิ่งใด ขอเทพไทจงช่วย อำนวยพรให้ผล ดลสิทธิสมฤดี หนึ่งจงมีเมตตา แด่เหล่าฃ้าประชาราษฎร์ ประสาทสุขสโมสร ประชากรสำราญ พ้นภัยพาลพิบัติเบียด พ้นเสนียดจัญไร โดยเทพไทยนุเคราะห์ ให้มั่นเหมาะสัมฤทธิ์ อิฏฐผลไพบูลย์ เพิ่มพูลสวัสดิ์เกษม เปรมกมลทั่วหน้า สมดังฃ้าทูลวอน แน่เทอญ ฯ

(ประชาชนรับว่า “สาธุ” แล้วลุกขึ้นยืน ท้าวมิดัสจึงไปหาบุตรี และร้องรำพรรณต่อไป.)

บทร้อง – ท้าวมิดัส

(โอ้)

๏ โอ้ว่าลูกรักของพ่อเอ๋ย พ่อจะเสียทรามเชยไม่พอที่
เคยถนอมทุกทิวาราตรี คราวนี้จะต้องพรากไปจากกัน
พ่อมีเจ้าคนเคียวนะลูกแก้ว แต่น้อยแล้วเฝ้าถนอมเจ้าจอมขวัญ
เช้าเย็นเคยเห็นหน้ากัน แจ่มจันทร์ชื่นจิตของบิดา
เมื่อแก่เถ้าหมายเจ้าช่วยรับใช้ เมื่อยามไข้หมายเจ้าเฝ้ารักษา
เมื่อยามถึงวันตายวายชีวา หวังลูกช่วยปิดตาเมื่อสิ้นใจ
อนิจจาธิดาเปนคราวเคราะห์ จำเพาะต้องจากพ่อรอไมได้
จำเปนต้องสละผละดวงใจ ราวกับไม่เมตตาปราณี ฯ

เจรจา

​มิดัส – เวลานี้พร้อมแล้ว เตรียมกระบวนนำเจ้าหญิงไปลงทเลเถิด
ไลออน – ช้าก่อนขอรับ! ฃ้าพเจ้าเปนคนต่างแดนมา ได้รับพระกรุณาให้มาดูพิธีนี้ก็เปนเกียรติยศมากแล้ว, แต่อยากจะขอประทานอนญาตกล่าวอะไรสักคำหนึ่ง.
คริสโต. – ขอโทษเถิดท่าน! แต่เวลานี้ดูไมใช่เวลายอันควรที่ชาวต่างประเทศจะแสดงความเห็นใด ๆ
ไลออน – ขอโทษเถิดท่าน ! แต่เมื่อกี้นี้ฉันไม่ได้พูดกับท่าน (หันไปพูดกับท้าวมิดัส) ฃ้าพเจ้าได้รับประทานอนุญาตให้กล่าวความเห็นหรือไม่.
มิดัส – ท่านจะกล่าวอะไรก็กล่าวเถิด
ไลออน – ข้าพเจ้าเห็นว่า พิธีทั้งปวงควรจะทำพอเปนเคล็ดเท่านั้น, ไม่ควรถึงแก่ให้เสียชีวิตมนุษย์ ไม่ว่าจะเปนคนต่ำหรือสูงเพียงไร, เพราะการที่เอามนุษย์บูชายัญ เชื่อว่าคงจะไม่เปนที่พอพระทัยแห่งพระเปนเจ้าบนสวรรค์ ซึ่งมีพระเมตตากรุณาแก่สัตว์และมนุษหาที่สุดมิได้.
คริสโต. – ฃ้าพเจ้าไม่ทราบว่านายนาวาเอกไลออน มีอำนาจอย่างไรที่จะมาแสดงความเห็นในเรื่องพิธีการของเรา.
​ไลออน – ฃ้าพเจ้าขอตอบว่า ประการ ๑ ได้รับอนุญาตของเจ้าผู้ครองเมืองแล้วให้แสดงความเห็น, ประการที่ ๒ ฃ้าพเจ้าขอเชิญท่านคริสโตเฟอร์เหลียวดูแถวทหารนั้น คงจะพอเข้าใจว่าเหตุใดฃ้าพเจ้าจึงมีอำนาจแสดงความเห็นได้ในที่นี้ !
มิดัส – ถ้าเช่นนั้นตามความเห็นของท่านจะควรทำอย่างไรดี ?
ไลออน – ฃ้าพเจ้าขอกล่าวคำเดียวแต่ว่า ฃ้าพเจ้าไม่เห็นชอบด้วยในการที่เจ้าหญิงจะต้องเสียพระชนม์ หรือแม้เปนอันตรายแต่เล็กน้อยในการพิธีอันนี้, แต่ส่วนข้อที่จะเบี่ยงบ่ายอย่างไรไมให้เสียพิธีนั้น ฃ้าพเจ้าไม่ใช่เจ้าของพิธี, เพราะฉะนั้นควรให้นักบวชผู้ใหญ่ของท่านแสดงความเห็นว่า
มิดัส – คริสโตเฟอร์, จะว่าอย่างไร ?
คริสโต. – ฃ้าพเจ้าเห็นว่า เมื่อใครเปนผู้คัดค้านในการที่จะทำพิธีไปให้เต็มตามระเบียบ ก็ให้ผู้นั้นหาอุบายแก้มาเองถึงจะถูก!
ไลออน – ถ้าเช่นนั้นฉันก็ไม่ขัดข้อง. – วอเตอร์ส! (พยักหน้า.)
วอเตอร์ส – (พูดกับทหาร) ออกมาฃ้างหน้าคู่หนึ่ง ! (ทหารออกมาหน้าแถวคู่ ๑) สรวมดาบ ! (ทหารสรวมดาบ) หน้าเดิน ! (วอเตอร์สพาทหาร ๒ คนนั้นไปยืนเคียงคริสโตเฟอร์ฃ้างละคน)
คริสโต. – เอ๊ะ ! นี่อะไรกัน!
ไลออน – ก็ให้ฉันทำพิธีตามใจฉัน ฉันก็ทำน่าสิ ! นี่แน่​วอเตอร์ส, พาตัวท่านผู้นี้ลงไปเรือ, มอบตัวให้ผู้คุมเอาเฃ้าห้องขัง, และใส่ตรวนเสียด้วย. พอเวลาที่น้ำท่วมถึงเจ้าหญิงนั่ง เอาตาแก่นั่นโยนน้ำเสียทั้งตรวน. เฃ้าใจไหม ?
วอเตอร์ส – ขอรับ!
คริสโต. – แล้วกัน! อะไรจะฆ่าคนเสียทั้งเปนเทียวหรือนาย ?
ไลออน – คนตายแล้วจะฆ่าทำไม, ไม่จำเปนเลย.
คริสโต. – โธ, ผมไม่มีความผิดเลย ทำไมนายจะฆ่าผม ?
ไลออน – ก็เจ้าหญิงเธอมีความผิดอะไร ?
คริสโต. – ผมได้ส่งใช้ฆ่าให้แกงอะไรเมื่อไร? พวกราษฎรเฃา (พลเมืองต่างคนต่างร้องเถียงว่า “เปล่า”, เพราะกลัวนายทหารอังกฤษจะจับ.)
ไลออน – ได้ยินไหมล่ะ ? เฃาพากันร้องว่าเปล่าทั้งนั้น. แท้จริงตัวแกทีเดียวเปนผู้เที่ยวพูดให้พลเมืองปั่นป่วนกลัวพระสมุท. แล้วก็แกเองทีเดียวเปนผู้ยุให้ทำพิธีแต่งงานเจ้าหญิงกับพระสมุท, เพราะฉะนั้นแกต้องคิดหาทางแก้ไขให้จงได้, ถ้ามิฉนั้นแกก็ต้องตามเสด็จเจ้าหญิงไป, หรือบางทีแกจะไปหาพระสมุทโดยลำพังก็ได้ เพราะอย่างไร ๆ ฉันคงพยายามช่วยไม่ให้เจ้าหญิงจมน้ำ.
​มิดัส – จะคิดอย่างไรก็คิดเสียเถิดคริสโตเฟอร์, เพราะชักช้าไปจะไม่มีเวลาพอทำพิธี.
ไลออน – มีทางแก้หรือไม่มี, ว่ามา ?
คริสโต. – มี!
มิดัส – มีก็กล่าวมาสิ.
คริสโต. – ถ้ามีใครมาเปนเจ้าบ่าวแทนพระสมุท แล้วก็ยกเจ้าหญิงให้แก่ผู้นั้น, เปนเสร็จเรื่องกัน.
มิดัส – ทำอย่างไรจึงจะหาผู้แทนเช่นนั้นได้.
คริสโต. – ต้องให้พระสมุทดลใจผู้ใดผู้หนึ่งให้ชี้ตัวผู้แทน.
ไลออน – ถ้าเช่นนั้นก็รีบจัดการร่ายเวทร่ายมนตร์อะไรเฃ้าสิ! (คริสโตเฟอร์แกล้งทำเปนหลับตาว่ามนตร์อยู่ครู่ใหญ่ ๆ ในระหว่างนี้โยฮันนิสเลี่ยงออกไปครู่ ๑ แล้วกลับเฃ้ามา, อีกครู่ ๑ เต๊กหลีจึงเดินเฃ้ามายืนกลางโรง.
เต๊กหลี – (ชี้คอนสตันติโน๊ส) คนตั๋ง!
พลเมือง – อะไร!
เต๊กหลี – ตีนนก!
พลเมือง – อ้อ!
​คริสโต. – ดูกรทูตพระสมุท. ท่านได้รับใช้ให้มาชี้ตัวผู้ที่ควรเปนสามีพระบุตรีฉนั้นฤๅ ?
เต๊กหลี – ป่าว!
คริสโต. – เอ๊ะ. ถ้าเช่นนั้นมาทำไมเล่า ?
เต๊กหลี – ก็บอกใหอั๊วมาอั๊วก็มาน่าซี.
คริสโต. – ใครบอกให้มา? พระสมุทฤๅ ?
เต๊กหลี – สมุทสะหมาไลที่ไหนอั๊วไมลู้จัก.
คริสโต. – ก็ใครบอกให้มาเล่า ?
เต๊กหลี – ใคล่า! อ้ายคนตั๋งนั่นซี! (ชี้คอนสตันติโน๊ส) ไหนล่าง็อนล้อยเหลียงที่จะให้อั๊ว ?
คอนสตัน – ใครบอกว่าจะให้เงินทองอะไร ? เหลวไหลพิลึก !
เต๊กหลี – เหลียวไหลยังไล? ลื้อซิคนตั๋ง – ตั๋งจิงล่วย, ใช้ไม่ไล่เลย; พูกโกหกเท้ ๆ, ผ่าวะ ! (พวกพลเมืองพูดกันซุบซิบ)
ไลออน – เลิกที! เถียงกันไปก็ไม่เปนประโยชน์. ข้อสำคัญเปนอันได้ความว่านายคนนั้น (ชี้คอนสตันติโน๊ส) ไมใช่ผู้ที่พระสมุทสมมุติให้มาแทนตัว; ถูกไหมขอรับ?
มิดัส – ถูกแล้ว !
คริสโต – อะไร? พระองค์ทรงทราบอย่างไรว่าถูกแล้ว ?
มิดัส – ฉันทราบเพราะท่านผู้บังคับการบอก; และอีกประการ ๑ ฉันไม่ต้องการมีทหารเปนพี่เลี้ยงอย่างตัวท่าน!
ไลออน – ท่านเจ้าเมืองมีความปรีชาสามารถมาก.
คริสโต. – ถ้าเช่นนั้นใครจะเปนผู้ชี้ตัวผู้แทนพระสมุทได้เล่า ?
ไลออน – ฃ้าพเจ้า !
คริสโต. – เพราะเหตุใด ?
ไลออน – ฃ้าพเจ้าจะชี้แจงให้ฟัง.

บทร้อง – ไลออน, ทหารรับลูกคู่

(ลำ – “Rule Britannia”)

ไลออน – แต่เริ่มเดิมที ไม่มีผู้ใด มีฤทธิไกร ที่ในวารี
  จึ่งองค์พระเปนเจ้า มีพระวาที ใครมีนาวี จงครองแดนชล ฯ
  ครองเถิดนาวี นาวีจงครองทเล ชะนะศัตรู ศัตรูมลายทั้งเพ ฯ
ทหาร – ครองเถิดนาวี ฯลฯ
ไลออน – แต่การนั้นมา เสนาสมุท ผู้ฤทธิรุทร์ กำแหงแรงรณ
  จึ่งครองชลาลัย ที่ในสากล เพราะนาวาพล รับเทวบัญชา
  ครองเถิดนาวี นาวีจงครองทเล ชะนะศัตรู ศัตรูมลายทั้งเพ ฯ
ทหาร – ครองเถิดนาวี ฯลฯ
​ไลออน – ชาติใดมีเรือ เพื่อประดิยุทธ ท่องถิ่นสมุท คอยยุทธนา
  เหมือนมีกำลังแรง ขันแขงรักษา ชาติศาสนา กษัตราภูมี
  ครองเถิดนาวี ฯลฯ
ทหาร – ครองเถิดนาวี ฯลฯ
ไลออน – ฉนั้นชวนกัน สวามิภักดิ์ ประนอมพร้อมพรัก และสามัคคี
  ช่วยกันและเรี่ยราย ถวายนาวี เรือพระร่วงมี สิทธิศักดิสมญา
  ราชะนาวี นาวีจะมีเดชา ชะนะศัตรู ศัตรูมลายเร็วรา !
ทหาร – ราชะนาวี นาวีจะมีเดชา ชะนะศัตรู ศัตรูมลายเร็วรา !

เจรจา

มิดัส – ฃ้าพเจ้ายอมแล้ว ว่าเวลานี้บรรดาผู้ที่มาประชุมอยู่ ณ ที่นี้ไม่มีผู้ใดที่จะควรพูดแทนพระสมุทยิ่งไปกว่าท่านผู้บังคับการ, เพราะท่านเปนผู้ครองทเล.
ไลออน – ถ้าเช่นนั้นฃ้าพเจ้าจะได้เรียกผู้ที่ฃ้าพเจ้าสมมติให้เปนผู้แทนตัวพระสมุทมายังที่นี้ – เต๊กหลีไปพาตัวมา. (เต๊กหลีออกไปทางขวา)
มิดัส – เอ๊ะ ! อ้ายเจ้าคนนั้นอย่างไรจึงมักมีน่าที่เกี่ยวข้องกับตัวผู้แทนพระสมุท ?
ไลออน – ครั้งก่อนมันเกี่ยวข้องเพราะนายคอนสตันติโน๊สเฃาจ้างมันร้อยเหรียญ แต่ที่มันเกี่ยวข้องคราวนี้เพราะผมสั่งให้มันทำ ​และถ้าไม่ทำตามผมจะต้องโบยด้วยปลายเชือกโหลหนึ่ง, เงินร้อยเหรียญนั้นมันก็ชอบดอก แต่มันกลัวปลายเชือกมากกว่า ! – (หัวเราะ)

(เต๊กหลีลากรถลากคัน ๑ เข้ามาทางข้างฃวา, ในรถนั้นไม่เห็นตัวคนเลยสักคนเดียว ไลออนแกล้งทำเปนไม่ดูรถ.)

มิดัส – เอ๊ะ! นี่อะไรกัน.
ไลออน – ก็คนที่ฃ้าพเจ้าว่ามาแทนพระสมุทอย่างไรล่ะ!
มิดัส – คนอะไรที่ไหน ฉันไม่เห็นมีเลย
ไลออน – พุทโธ! อะไรคนทั้งคนไม่เห็น! – ฃ้าพเจ้าให้เฃาขึ้นรถมาเพื่อให้เปนสง่าสมเกียรติยศเชื้อวงศ์พระสมุท – (เหลียวไปดูรถ, ทำตกใจ) เอ๊ะ! หายไปไหน ?
คริสโต. – (เยาะ) กลับลงทเลไปเสียแล้วละกระมัง ? (พลเมืองซุบซิบกัน)
ไลออน – ถึงจะกลับไปแล้วก็เรียกกลับคืนมาได้. (พูดกับพลเมือง) ไม่เชื่อท่านทั้งหลายคอยดูสิ ! (ชักม่านปิดหน้ารถและพูดช้า ๆ เหมือนสั่ง) เชื้อวงศ์พระสมุทจงแสดงกายให้ปรากฎแก่ตาที่ประชุมชนอย่าได้ช้าเลย! (ชักม่านเปิด, จึงเห็นอันเดรแต่งเครื่องทหารเรืออังกฤษนั่งอยู่บนเบาะ, พลเมืองแสดงความปลาดใจ. ไลออนกวักมือ, อันเดร​จึงลงจากรถ, แล้วเต๊กหลีเอารถเข้าโรง)
คริสโต. – อันเดรนี่เอง, นึกว่าใคร!
อันเดร – ก็ฉันเองนี่แหละ ! ท่านจะว่าอย่างไร !
คริสโต. – ฉันจะไปว่ากระไรเธอ นอกจากที่จะกล่าวว่าเธอก็ไม่ได้เปนญาติกับพระสมุทสนิทสนมอะไรยิ่งไปกว่าคอนสตันติโน๊ส.
อันเดร – ทำไมจะไม่สนิทกว่า? ดูทีหรือ, ฉันเปนนายทหารเรือ ฉันเปนชาวทเล, และท่านผู้บังคับการผู้มีอำนาจในทเลนี้ได้ชี้ฉันแล้วว่าฉันเปนญาติพระสมุท, หรือท่านจะไม่เชื่อ?
ไลออน – ไม่เชื่ออย่างไร – หลักฐานมั่นคงพอแล้ว. ขอให้ท่านใช้สติปัญญาไตร่ตรองดูสักหน่อย แล้วคงจะเห็นชอบด้วยตามฃ้าพเจ้าเปนแน่.
คริสโต. – ฃ้าพเจ้ารับรองเช่นนั้นไม่ได้.
ไลออน – ไตรตรองดูให้ดีเถิดท่าน. – แถวสรวมดาบ !
วอเตอร์ส – กอง, สรวมดาบ! (ทหารเรือสรวมดาบทั้งหมด)
โยฮันนิส – ขรัวลุง! เรามันเสียท่าเฃาเสียรอบตัวแล้ว จะดื้อดันไปก็ไม่เปนประโยชน์ เพราะฉนั้นยอมตามใจเฃาเสียดีกว่า.
คริสโต. – (พูดกับไลออน) ฃ้าพเจ้ายอมแล้ว ว่าผู้ที่ท่าน​เลือกมานี้ เปนผู้ที่สมควรจะเปนคู่เจ้าหญิงแทนพระสมุทได้.
มิดัส – พลเมืองทั้งหลาย ท่านเห็นชอบด้วยฤๅ !
พลเมือง – ดีแล้ว
มิดัส – ถ้าเช่นนั้นเราขอประกาศว่า เรายกนางอันโดรเมดาธิดาของเรา ให้แก่เจ้าอันเดร เพื่อเปนคู่ครองกันต่อไป.
พลเมือง – ไชโย

บทส่งท้าย

มิดัส – (แขกบรเทศ)
  ๏ ขออำนวยอวยพรสุนทรสวัสดิ์ เพิ่มพิพัฒน์เพาะปลูกลูกทั้งสอง
  จะประสงค์สิ่งใดให้สมปอง อยู่ร่วมห้องเสน่หาอย่าจืดจาง.
ทุกคน (แขกบรเทศ)
  เทวานุภาพนำผล เกิดสรรพมงคลรอบฃ้าง
  สรรพโศกโรคร้ายจงวายวาง ทั้งพระแลนางจงอยู่เย็น.
แมรี (สีนวล)
  ๏ ปวงเหล่านารียินดีช่วย กล่าวอำนวยพรยุพินให้สิ้นเข็ญ
  จงพูลเพิ่มเสริมสวาสดิ์ฃาดลำเค็ญ จงอยู่เย็นทั้งสอง
หญิง คู่ครองกัน
แมรี – ทั้งชายหญิงรักจริงไม่กริ่งจิต เปนมิ่งมิตร์ปรีย์เปรมเกษมสันต์
  ​ต่างจะเชิดจะชูคู่ชีวัน ต่างรักพันธ์ผูกสนิท
หญิง จิตไมตรี
ไลออน (สดายง)
  ๏ ฃ้าเจ้าเสนานาวายุทธ ล้วนยินดีที่สุดเกษมศรี
  เจ้าหญิงชายทั้งคู่ดูเหมาะดี เหล่าเสนีจึงช่วยกันอวยพร
นายทหาร – ขอทั้งสองร่วมห้อง
พลทหาร – ปรองดองรัก
นายทหาร – อย่าได้วายสมัคร
พลทหาร – รสสมร
นายทหาร – ขอเจ้าชายรื่นรมย์
พลทหาร – ให้สมพร
นายทหาร – ขอบังอรอยู่เย็น
พลทหาร – เปนนิรันดร์

(ฝรั่งเวศุกรรม)

อันโดร – ขอบใจท่านหนักหนา ที่บรรดาให้พรฉัน
อันเดร – เมตตาปราณีครัน นางกับฉันขอขอบใจ
อันโดร – คำพรสุนทรพจน์ หวานยิ่งรสอย่างไหน ๆ
อันเดร – จับจิตติดดวงใจ
อันโดร – จับจิตติดดวงใจ จนบรรลัยไม่ลืมคุณ ฯ

ร้องทั้งหมด (แขกบรเทศ)

จงชวนกันปรีย์เปรมเกษมสานต์ หมดรำคาญสิ้นเรื่องที่เคืองขุ่น
หมดเหตุวิวาทบาดสกุล หมดว้าวุ่นเกษมสามัคคี
เทวานุภาพนำผล เกิดสรรพมงคลเสริมศรี
เทพช่วยรักษาปราณี ขอให้สุขสวัสดีทั่วกัน ฯ

ปิดม่าน

จบเรื่อง

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ