คำนำ
เสวกเอก พระยาศรีราชอักษร กรมราชเลขานุการ มาแจ้งความแก่กรรมการหอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนคร ว่าจะทำการปลงศพนางเล็ก กาญจนาคม ผู้มารดา มีความศรัทธาจะรับพิมพ์หนังสือในหอพระสมุด ฯ สักเรื่อง ๑ ขอให้กรรมการช่วยเลือกเรื่องหนังสือให้ ข้าพเจ้านึกว่าถ้าหาพระนิพนธ์ พระเจ้าบรมวงษ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์ ให้พิมพ์ได้ พระยาศรีราชอักษรเห็นจะยินดี จึงตรวจค้นหาเรื่องหนังสือซึ่งกรมพระสมมต ฯ ได้ทรงพระนิพนธ์ไว้ ไปพบเรื่องประเพณีบวชนาคมีอยู่ในหนังสือวชิรญาณวิเศษ ปีชวดสัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๕๐ (พ.ศ. ๒๔๓๑) เรื่อง ๑ ในปีนั้นพระบาทสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวง เสด็จดำรงตำแหน่งสภานายกแทนสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ ทรงเรื่องต่าง ๆ สำหรับจะให้แต่งลงพิมพ์ในหนังสือวชิรญาณ แล้วโปรดให้ขอแรงทั้งในกรรมสัมปาทิก แลสมาชิกของหอพระสมุด ฯ บรรดาที่สามารถจะแต่งหนังสือได้ รับเรื่องไปแต่งส่งมาตามถนัด กรมพระสมมต ฯ เปนตำแหน่งเหรัญญิก ทรงรับเรื่องประเพณีบวชนาคราษฎรไปแต่ง พระยาราชวรานกูล (อ่วม) เปนผู้ช่วยกรมพระสมมต ฯ ในกรรมสัมปาทิกนั้น รับแต่งเรื่องประเพณีเลี้ยงลูกเรื่อง ๑ กับประเพณีแต่งงานบ่าวสาวไปเรื่อง ๑ การที่แต่งเรื่องทั้ง ๓ ทีเห็นจะได้ปฤกษาหารือกัน มีความกล่าวอ้างถึงกันอยู่ในหนังสือที่แต่งนั้น ข้าพเจ้าจึงคัดมาทั้ง ๓ เรื่องรวมพิมพ์ในสมุดเล่มนี้ จัดไว้ในจำพวกลัทธิธรรมเนียม นับเปนภาคที่ ๒ ข้าพเจ้าได้ตรวจตราชำระบ้างเล็กน้อย แต่ในเรื่องประเพณีแต่งงานบ่าวสาว ได้แก้ตอนต้นมากอยู่น่อย ด้วยหนังสือเดิมพระยาราชวรานุกูลคิดจะกล่าวเปนใจความในเรื่องประเพณีแต่งงานไว้ข้างต้น แล้วบรรยายถึงลักษณพิธีแต่งงานต่อไปข้างตอนหลัง เห็นว่าเปนความคิดดีอยู่ แต่ความที่เรียบเรียงตอนต้นไปกล่าวซ้ำเสียเปนอย่างเดียวกับตอนหลัง ข้าพเจ้าจึงแก้ตอนต้นให้ คงกล่าวแต่ใจความตามดำริห์เดิมของพระยาราชวรานุกูล แลได้เปลี่ยนเรียกชื่อเรื่องเสียใหม่ ให้เปนระเบียบเดียวกันทั้ง ๓ เรื่อง
มีข้อความควรจะต้องชี้แจงไว้ในที่นี้อิกสักน่อย ๑ ว่า ลัทธิประเพณีที่กล่าวในหนังสือ ๓ เรื่องนี้ ว่าด้วยลัทธิประเพณีที่ประพฤติกันมาแต่ก่อน แลยังคงประพฤติกันอยู่บ้างในเวลาเมื่อแต่งหนังสือ การก็ล่วงมาช้านานแล้ว มิใช่ประเพณีที่คงใช้กันอยู่ทุกวันนี้ เปนดังพรรณาในหนังสือที่พิมพ์ในสมุดเล่มนี้
ข้าพเจ้าขออนุโมทนาในกุศลบุญราษีทักษิณานุปทาน ซึ่งพระยาศรีราชอักษรได้บำเพ็ญสนองคุณมารดาด้วยความกตัญญูกตะเวที ทั้งได้พิมพ์ลัทธิธรรมเนียมภาคที่ ๒ นี้ให้แพร่หลายด้วย
สภานายก
หอพระสมุดวชิรญาณ
วันที่ ๑๒ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๖๒
