อธิบายเพลงยาวสามชาย

หนังสือเพลงยาวสามชายนี้ แต่งเทียบเรื่องอิเหนา ชายที่ ๑ เปนตัวอิเหนา ชายที่ ๒ เปนตัวสังคามาระตา ชายที่ ๓ เปนตัวประสันตา มีเพลงยาวโต้ตอบกับหญิงคน ๑ ซึ่งเปนตัวนางมะเดหวี ว่ากันด้วยเรื่องนางบุษบา

พิเคราะห์ตามความที่กล่าวในเพลงยาว ตัวอิเหนานั้นรู้ได้เปนแน่ว่า พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อยังดำรงพระยศเปนสมเด็จเจ้าฟ้ากรมขุนอิศเรศรังสรรค์ แต่เพลงยาวจะทรงพระราชนิพนธ์เองฤๅโปรดให้ผู้อื่นแต่งข้อนี้สงไสยอยู่ ด้วยเพลงยาวของชายอิก ๒ คนดูสำนวนก็ไม่สู้ผิดกันนัก ตัวชายอิก ๒ คนนั้นเป็นแต่กล่าวกันว่า กรมหลวงวงศาธิราชสนิทเปนตัวสังคามาระตา พระสุริยภักดี (สนิท บุตรสมเด็จเจ้าพระยาองค์น้อย) เปนตัวประสันตา แต่จะถูกฤๅผิดอย่างไรไม่แน่ แต่ส่วนผู้ที่เปนนางมะเดหวีนั้น จะเปนใครยังคิดไม่เห็น สืบก็ไม่ได้ความ.