| ๏ จะกล่าวกาลกิณีนารีร้าย |
ให้แจ้งชายกุลบุตรที่ฝึกสอน |
| ยังมีราชนิเวศน์เขตนคร |
นรินทรพรหมทัตกระษัตรา |
| มีเมืองขึ้นอัติเรกเสกรฉัตร |
กรุงกระษัตริย์มีองค์โอรสา |
| ชื่อพระจันทโครบกุมารา |
พระชันษาถ้วนถึงสิบสองปี |
| ด้วยสมเด็จพระบิดาชรานัก |
พระลูกรักจะให้ครองบูรีครี |
| พระตรึกความตามในประเพณี |
จึ่งมีเทวราชเรียกโอรสพลัน |
| เจ้าพ่อเอ๋ยพระบิดาชราแล้ว |
อันลูกแก้วจะให้ครองมไหศวรรย์ |
| ประเพณีมีมาแต่สามัญ |
ทุกเขตขัณฑ์แว่นแคว้นในแดนดิน |
| กระษัตริย์ใดให้เมืองกับโอรส |
ย่อมปรากฏเรียนรู้ธนูศิลป์ |
| เจ้าจะสืบสุริวงศ์ดำรงดิน |
ไปเรียนศิลปศาสตร์ให้เชี่ยวชาญ |
| อันฤๅษีชีไพรวิไสยเพท |
ย่อมเรืองเดชวิทยามหาศาล |
| สันโดษเดียวเปลี่ยวองค์ในดงดาล |
นมัสการกองกูณฑ์ทุกเวลา ฯ |
| ๏ บัดนั้นพระจันทโครบ |
ก็นอบนบอภิวันท์ด้วยหรรษา |
| ลูกตั้งจิตคิดไว้แต่ไรมา |
ขอกราบลาสององค์พระทรงธรรม์ |
| แล้วทรงเครื่องกัมพลสุคนธรส |
ละไมหมดแม้นเทพรังสรรค์ |
| เครื่องบุปผามาลัยกระแจะจันทน์ |
สารพันธูปเทียนปทุมา |
| จึงกราบลาพระบิดาแลมารดร |
ก็อวยพรลูกน้อยเสน่หา |
| พอฆ้องคํ่าย่ำแสงพระสุริยา |
กุมาราออกจากพระบูรี |
| ตั้งพระพักตร์จำเพาะหิมพานต์ |
เข้าดงดาลแดนด้าวคิรีศรี |
| สันโดษเดียวเปลี่ยวองค์ในพงพี |
จนไขศรีแสงหิรัญอร่ามพราย |
| ละอองนํ้าอำมฤคก็โรยร่วง |
ผกาดวงชื่นแช่มแย้มขยาย |
| แมลงภู่เคียงประคองละอองอาย |
ขจรจายรื่นรสมารวยริน |
| วายุว่องต้องใบก็ไกวกวัด |
สารพัดผลไม้ในไพรสิน |
| บ้างร่วงโรยหล่นตกวิหคกิน |
พระนรินทร์เก็บเสวยสว่างใจ |
| แล้วเดินชมพนมพนาเวศ |
สาคเรศกรวยกรอกซอกไศล |
| เป็นธารนํ้าอำมฤคพิลึกไป |
คงคาใสดั่งแสงมณีดี |
| ในท้องธารลานแลล้วนกรวดแก้ว |
บ้างพรอยแพรวพร่างพรายเป็นหลายสี |
| มัจฉาว่ายรายเรียงในวารี |
ประกอบมีปทุมมาศดาษดา |
| เป็นเหง้างอกดอกแซงขึ้นแฝงฝัก |
พรรณผักขึ้นสลับกับบุปผา |
| ทั้งก้ามกุ้งบัวผันสันตะวา |
ยื่นระย้าทอดยอดไปตามธาร |
| ที่หว่างเขาเงาเงื้อมชะโงกโกรก |
ชลกระโชกสาดซัดฉะฉัดฉาน |
| กระแทกดังพังแผ่นศิลาลาน |
กระทบธารโกงก้องกะกางกัง |
| พระกุมารลานแลละเลิงจิต |
พลางพินิจพรรณไม้พระทัยหวัง |
| เป็นเซิงซุ้มพุ่มพันเถาวัลย์บัง |
ต้นฝรั่งรังนกประจำนอน |
| มะลิเลื้อยพันกุหลาบตลอดยอด |
เถาวัลย์ลิงลิงลอดเล่นสลอน |
| กรรณิการ์กาเหว่าขึ้นเซานอน |
รักซ้อนซ้อนกลีบสลับกัน |
| รุกขาข่อยนกคอยระวังคู่ |
หงอนไก่ไก่กู่ตะโกนขัน |
| สนโศกโศกสนระคนกัน |
มูลมันมันมือพยัคฆา |
| อ้อยช้างช้างชิงกันหักชัก |
นางกวักกวักแกว่งริมเพิงผา |
| คณานกนกร้องคะนองมา |
มยุราเคียงนางมยุริน |
| กระตั้วเต้นไต่ไม้ตามกระต้อย |
ค้อนหอยหาหอยในหุบหิน |
| อรหันผันพักตร์กระพือบิน |
กินรินเคียงข้างนางกินรี |
| ฝูงเลียงผาเลียบเหลี่ยมผาโผน |
กิเลนโจนไล่นางกิเลนหนี |
| มโนมัยไล่หานางพาชี |
ราชสีห์แอบอิงนางสิงหรา |
| ครั้นยามเย็นยอแสงพระสุริเยศ |
คชเรศเริงร้องก้องพฤกษา |
| ฝูงปิศาจกราดเกริ่นเนินวนา |
กุมาราวังเวงประหวั่นใจ |
| จะเหลียวซ้ายแลขวาน่าอนาถ |
ถึงที่ลาดเหลี่ยมผาเข้าอาศัย |
| พอรุ่งแสงสุริยาก็คลาไคล |
ประมาณได้สามเดือนแต่เดินดง |
| พระเกศาคลี่คลายสยายเกล้า |
พระสร้อยเศร้าเปลี่ยวจิตพิศวง |
| พระทรวงชํ้าซํ้าแสบบาทบงสุ์ |
พระโฉมยงปิ้มกายจะวายปราณ |
| พอลุถึงอัศโมพระโคดม |
ที่จงกรมสร้างพรตในไพรสาณฑ์ |
| นิยมปองกองกูณฑ์นมัสการ |
เข้านั่งฌานหลับเนตรภาวนา ฯ |
| ๏ หน่อกระษัตริย์ขัตติยาวราเดช |
ทอดพระเนตรแลเห็นก็หรรษา |
| ค่อยลอดลัดดัดดั้นอรัญวา |
ถึงศาลาเห็นองค์พระทรงธรรม์ |
| ชักประคำสำรวมพระเนตรนิ่ง |
ดั่งขอนพิงพาดไว้ในไพรสัณฑ์ |
| จึงกราบลงตรงบาทพระทรงธรรม์ |
ใบไม้ลั่นเสียวโสตพระสิทธา |
| เธอเหลือบลืมนัยนาเห็นมาณพ |
นั่งเคารพบาทบงสุ์อยู่ตรงหน้า |
| สำอางนวลล้วนเลิศวิไลตา |
พระมหาโคดมก็ยินดี |
| จึ่งกล่าวรสพจนารถปราศรัยสาร |
ประสกหลานมาไยในไพรศรี |
| ฤๅเดินดงหลงป่าพนาลี |
ฤๅมามีสุขทุกข์ประการใด ฯ |
| ๏ พระกุมารฟังสารฤๅษีถาม |
จึ่งยกความมาแสดงคดีไข |
| พระบิดาข้าครองพระเวียงไชย |
ชื่อท้าวไทพรหมทัตกระษัตรา |
| พระรำจวนป่วนโศกด้วยโรคร้าย |
ชรากายเกือบจะสิ้นพระชันษา |
| จะมอบเวนบูรีรักษ์นัครา |
ให้ตัวข้าครอบครองบูรีรมย์ |
| แต่การศิลป์หม่อมฉันไม่สันทัด |
อันสมบัติยังไม่ควรจะเษกสม |
| จึ่งให้ข้ามาในไพรพนม |
แสนระทมเถื่อนธารกันดารดง |
| ไม่รู้แจ้งแห่งหนเที่ยวซนซุก |
เสี่ยงบุญบุกป่าไม้ไพรระหง |
| ถึงสามเดือนโดยค้างมากลางดง |
จึ่งถึงองค์จอมเจ้าใจอารี |
| ขออยู่เป็นเกือกทองฉลองบาท |
เหมือนอย่างทาสใต้เบื้องบทศรี |
| พระโคดมบรมมุนี |
เธอก็มีโสมนัสเสน่ห์ใน |
| จึ่งแย้มเยื้อนเอื้อนอรรถปราศรัยสาร |
ช่างกล้าหาญเดินดงคนเดียวได้ |
| จงอยู่ด้วยอัยกาเถิดยาใจ |
จะสอนให้เรียนรู้วิชาการ |
| แต่ตัวตามาบวชอยู่กลางเถื่อน |
ไม่มีใครเยี่ยมเยือนเหมือนอย่างหลาน |
| แล้วโอบอุ้มแอบองค์พระทรงญาณ |
ประโลมหลานลูบไล้พระพักตรา |
| สงสารเจ้าเศร้าซูบน่าสังเวช |
แล้วเกล้าเกศกวดกันพระเกศา |
| ให้เสวยเผือกมันผลผลา |
จนสุริยาเย็นเยื้องคิรีวัน |
| พระทรงญาณชวนหลานไปสู่สระ |
ลงชำระวารินเกษมสันต์ |
| ให้หลานรักหักบุษะบัวบัน |
พอสายัณห์คืนมาศาลาลัย |
| ให้ไสยาสน์เคียงบาทพระดาวบส |
พระทรงพรตเข้าฌานตามวิสัย |
| ชักประคำรํ่าภาวนาไป |
ประมาณได้หลายวันทิวากาล ฯ |
| ๏ หน่อกระษัตริย์ปรนนิบัติพระนักสิทธิ์ |
สำราญจิตปรีดิ์เปรมเกษมศานต์ |
| พระโคดมบรมเรืองญาณ |
สอนกุมารสังวัธยายมนต์ |
| ว่าคาถาอาคมของพรหมเมศ |
ซึ่งวิเศษจำได้ไม่ขัดสน |
| ประสิทธิทดลองละเลิงตน |
การประจญข้าศึกก็เจนใจ |
| ถึงวันดีฤๅษีจึ่งชุบศร |
แผ่นดินดอนดงดาลสะท้านไหว |
| ศิลป์พระขรรค์พลันเกิดในกองไฟ |
หยิบยื่นให้นัดดาแล้วอวยพร |
| จึ่งกล่าวรสพจนารถฉลองคำ |
หลานจงจำไว้หนาตาจะสอน |
| อันพระขรรค์ศิลป์ชัยอย่าไกลกร |
จะนั่งนอนกุมกอดไว้กับกาย |
| อันฉ้อชั้นเมืองแมนแดนมนุษย์ |
จะสิ้นสุดฤษยานั้นอย่าหมาย |
| แม้นมีของป้องกันอันตราย |
ไว้ห่างกายก็จะเกิดศัตรูกวน |
| อนึ่งการโลกีย์ทั้งสี่ข้อ |
ประโลมล่อสามัญให้ผันผวน |
| คือหลงรักนารีมีกระบวน |
กับหลงชวนเชยชื่นที่รูปงาม |
| ทั้งเสภาดนตรีทั้งสี่สิ่ง |
ใครรักนักมักกลิ้งลงกลางสนาม |
| หนึ่งอุบายหลายเล่ห์ในสงคราม |
อย่าหมิ่นความควรระมัดระวังองค์ |
| ถึงศึกวายสุริยฉายไม่ยอแสง |
เร่งระแวงระวังไว้อย่าใหลหลง |
| จะเรียนรู้อย่าละเลิงบันเทิงทะนง |
อย่าอวดองค์อาจหาญในการดี |
| จะครองสัจจงอุตส่าห์รักษาสัจ |
จงบำหยัดอย่างงาราชหัตถี |
| เจ้าจะคิดคืนคงเข้าธานี |
จะเป็นที่สรรเสริญจำเริญพร ฯ |
| ๏ ภูวนาถกราบบาทพระดาวบส |
ขอรับรสอำมฤคในคำสอน |
| หลานจะลาพระเจ้าตาคืนนคร |
สนองคุณบิดรพระมารดา |
| ป่านฉะนี้สององค์พระทรงศักดิ์ |
ไม่เห็นพักตร์ข้าน้อยจะคอยหา |
| พอแจ้งการหลานรักจักกลับมา |
สนองคุณอัยกาในไพรวัน |
| พระฟังหลานทูลลาน่าสังเวช |
กลั้นพระเนตรลูบไล้แล้วรับขวัญ |
| อย่าทุกข์ถึงอัยกาในป่าวัน |
สารพันเภทภัยไม่แผ้วพาน |
| ถึงเสือสีห์ผีสางคะนองร้าย |
ไม่กล้ำกรายกลัวหลีกไปอีกหลาน |
| ด้วยเดชะภาวนารักษาฌาน |
ความรำคาญโรคาไม่ยายี |
| แต่ตัวเจ้าคืนเข้านครได้ |
จงตั้งใจปกครองบูรีศรี |
| สนองคุณชนกชนนี |
อย่าให้มีข้อเคืองระคางใจ |
| เมื่อคิดถึงอัยกาจึ่งมามั่ง |
ตาจะยั่งยืนอยู่ไปถึงไหน |
| แล้วจูบกอดแก้วตาด้วยอาลัย |
งามละไมดั่งเทพเทวา |
| นารีใดในทวีปวงศ์มนุษย์ |
ก็แสนสุดที่จะสมเสน่หา |
| เห็นคู่ชมจะไม่สมกุมารา |
จำจะให้กัลยาไปครองกัน |
| ดำริพลางทางนิมิตผอบแก้ว |
อันพรายแพรวพริ้งเพริศดูเฉิดฉัน |
| ขนโมราเสกใส่ลงในนั้น |
พระทรงธรรม์ป้องปิดผนิดดี |
| แล้วโอมอ่านคาถาจินดาเวท |
ขนโมเรศกลายเป็นนารีศรี |
| ทรงโฉมประโลมลักษณ์ภัคินี |
กุมารีอยู่ในผอบทอง |
| แล้วเขียนชื่อนางใส่ลงในฝา |
ชื่อโมราโฉมศรีไม่มีสอง |
| จึ่งแย้มโอษฐ์โปรดยื่นผอบทอง |
นี่แน่ของตาให้เอาไปเมือง |
| แม้นเดินทางกลางป่าเจ้าอย่าเปิด |
เอาไปเถิดให้ระบือเขาลือเลื่อง |
| ถึงชนกชนนีบูรีเรือง |
ได้ครองเมืองเป็นมหาวราชัย ฯ |
