ตำราพระโอสถ
๑ พระตำราชื่อมหาไชยเวก ท่านให้เอา ดีปลี ๑ มหาหิงคุ์ ๑ เทียนสอ ๑ เทียนเขมา ๑ ชเอมเทศ ๑ ลูกผักชีล้อม ๑ ผักชีลา ๑ สค้าน ๑ เปราะหอม ๑ โกฏกัดกรา ๑ รากจิงจ้อ ๑ หรดาน ๑ ลูกยี่หร่า ๑ รากชะพลู ๑ เอาเสมอภาค สิ่งละตำลึง ๑ เอาพริกไทย ๑ ลูกจันทน์ ๑ สหัสคุณ ๑ ยา ๓ สิ่งนี้ เอาหนักสิ่งละ ๑๖ ตำลึง ตำเปนผงละลายน้ำผึ้งรวง กินตามกำลังนั้น แก้ลม ๑๕ ประการ เปนต้นด้วยอุทธังคมาวาต อัคนิวาต ปิตสวาต ลมขึ้นให้แน่นในอกจุกเสียดสีข้าง ลมขึ้นในสันหลัง ลมขึ้นทั่วสรรพางค์ ลมขึ้นให้หูหนัก ลมขึ้นมือตาย ลมขึ้นให้ราก ลมขึ้นให้เสียว ให้เวียนศีศะ ลมขึ้นให้เสลดกลัดฅอ ให้แก้ด้วยยานี้โรคถอยคลายแล ตำรานี้พระญาณโรจีเอามาแต่เมืองภุกาม พญาภุกามจะปราถนาเปนพระพุทธเจ้าองค์หนึ่ง ถวายตำราแก่พระสงฆ์หลายพระตำรา ตีค่าไว้ชั่งทองหนึ่งแล ๚
๒ ตำรายาชื่อไวยเทพี แก้พระเสมหะแห้ง เสมหะเหนียว แก้ลมปัตฆาฏอัมพฤก แก้ลมกล่อน แก้จุกเสียด แก้โรคในวสันตฤดู ท่านให้เอา โกฏกัดกรา ๑ โกฏกระดูก ๑ เทียนดำ ๑ เทียนแดง ๑ เทียนเยาวภานี ๑ อุตพิศ ๑ กระดาษแดง ๑ กระดาษขาว ๑ อบเชยเทศ ๑ ลูกผักชี ๑ ลูกจันทน์เทศ ๑ ดอกจันทน์เทศ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ ลูกเอน ๑ ยาทั้งนี้เอาสิ่งละสลึง ๑ สมอเทศ ๑ จุกะโรหินี ๑ สมุลแว้ง ๑ รากไคร้เครือ ๑ หว้านน้ำ ๑ ยานี้เอาสิ่งละ ๒ สลึง เจตมูลเพลิง ๑ แก่นแสมทเล ๑ ดองดึง ๑ สหัสคุณ ๑ รากจิงจ้อ ๑ เปล้าน้อย ๑ เปล้าใหญ่ ๑ ยานี้สิ่งละบาท ๑ ยาดำ ๒ บาท มหาหิงคุ์ ๒ บาท ทำเปนผงละลายน้ำผึ้งเสวยหนักสลึง ๑ ประกอบทูลเกล้า ฯ ถวาย ๚
๓ ยาขุนมหาวาโยทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวาย พระตำราชื่อมหาวาโย ท่านให้เอา ดีปลี ๖ สลึง ใบสเดา ๖ สลึง มหาหิงคุ์บาท ๑ พริกไทยบาท ๑ การบูรบาท ๑ ยาดำบาท ๑ รากทนดีบาท ๑ ขมิ้นอ้อยบาท ๑ สหัสคุณเทศบาท ๑ หว้านน้ำ ๒ สลึง เจตมูล ๒ สลึง แห้วหมู ๒ สลึง กระทือ ๒ สลึง กระวาน ๒ สลึง น้ำประสานทอง ๒ สลึง เกลือสินเธาว์ ๒ สลึง ขิงแห้ง ๒ สลึง รากชะพลู ๒ สลึง ลูกกระดอมสลึง ๑ กานพลูสลึง ๑ โกฏพุงปลาเฟื้อง ๑ โกฏสอเฟื้อง ๑ สรรพยา ๒๓ สิ่งนี้ ตำเปนผง ละลายน้ำผึ้ง, น้ำร้อน, น้ำส้มส้า, ก็ได้ แก้ลมอัมพาต ลมราทยักษ์ ลมปัตฆาฏ แก้ลมบ้าหมู แก้โลหิตแห้ง โลหิตตีขึ้น แก้หืดไอ แก้ริดสีดวงมองคร่อ แก้กล่อนแห้งลงฝัก แก้ไส้เลื่อนไส้ลาม แก้มุตกิจมุตฆาฏ แก้ฝีในท้องในอก แก้จุกเสียดหายแล ๚
๔ พระโอสถทรงสูบ ข้าพระพุทธเจ้า ขุนเทวพรหมา ถวายแต่ณวัน ๔ ๑๕ฯ ๑ ค่ำ ปีมแมเบญจศก (จุลศักราช ๑๑๘๕ พ.ศ. ๒๓๖๖) สรรพยา เนื้อไม้ ๑ ใบซร้องแมว ๑ ใบหนาด ๑ ใบมะแว้งทั้ง ๒ ใบมะเขือขื่น ๑ ใบประดู่ ๑ ยาสูบเพ็ชรบูร ๑ เมื่อจะมวนแทรกพิมเสนโรยหาย ๚
๕ พระโอสถชื่อกัณฐัศวิเวก ลูกยออ่อนบาท ๑ ลูกมะตูมอ่อนบาท ๑ รากส้มกุ้งใหญ่บาท ๑ ผักส้มป่อยปิ้งบาท ๑ เปลือกสมุลแว้งบาท ๑ เปล้าทั้ง ๒ สิ่งละบาท ๑ แสมทั้ง ๒ สิ่งละบาท ๑ เจตมูลบาท ๑ ผักแผ้วแดงบาท ๑ รากจิงจ้อ ๓ บาท ถูกพิลังกาสาบาท ๑ ดองดึง ๒ บาท หัวเข้าค่าตำลึง ๑ ยาดำตำลึง ๑ ลูกมะเขือขื่นบาท ๑ สค้านบาท ๑ รากชะพลูบาท ๑ ขิงบาท ๑ ดีปลีบาท ๑ ดินประสิวขาวบาท ๑ สานส้มบาท ๑ เกลือสินเธาว์บาท ๑ พริกไทย ๒ บาท การบูรบาท ๑ ไพลบาท ๑ สิริสรรพยา ๒๘ สิ่ง ทำผงละลายน้ำส้มส้า น้ำส้มสาชู
๖ พระตำราน้ำดับพิศม์ เปลือกโพบาย ๑ เปลือกพิกุล ๑ เปลือกจิก ๑ ยาทั้งนี้ตำเอาน้ำสิ่งละถ้วย ใบสมีตำเอาน้ำ ๒ ถ้วย ใบพิมเสนตำเอาน้ำ ๒ ถ้วย น้ำมันพร้าวถ้วย ๑ ฝิ่นหนักบาท ๑ หุงให้คงแต่น้ำมัน พระตำราหลวงศรีสิทธิสาร ทูลเกล้า ฯ ถวาย ๚
๗ ตำหรับพระสิทธิสารทองอิน ได้ปฤกษาหลวงราชรักษาแก้ว กับหลวงทิพจักรทองแก้วสามคน ได้ประกอบพระโอสถทูลเกล้า ฯ ถวาย ได้เสวยครั้งหนึ่ง ชื่อมหาจักรใหญ่ แก้ลมพรรดึก ลมปัตฆาฏ ลมอัมพฤก ลมเมื่อยขบ แก่นขี้เหล็กบาท ๑ แก่นแสมสาร ๒ บาท แก่นแสมทเล ๒ บาท เถาวัลเปรียงบาท ๑ รากมะตูมบาท ๑ เปล้าน้อยบาท ๑ เปล้าใหญ่บาท ๑ ใบมะตูมบาท ๑ ใบคนทีสอบาท ๑ ใบหนาดบาท ๑ ใบสะเดาบาท ๑ พริกเทศ ๓ ตำลึง ลูกจันทน์ ๒ สลึง ดอกจันทน์ ๒ สลึง ลูกกระวาน ๒ สลึง กานพลู ๒ สลึง มหาหิงคุ์ ๓ บาท ยาดำ ๓ ตำลึง การบูร ๓ ตำลึง โกฏกระดูกบาท ๑ ไพลแห้ง ๒ บาท พริกไทยเท่ายาทั้งหลาย ตำเปนผงละลายน้ำผึ้ง, น้ำส้มส้า, กินหนักสลึง ๑ ทุเลาธาตุจำเริญอาหาร แก้จุกเสียด แก้ลมขึ้นเกลียวฅอหายแล ๚
๘ ทรงรม พระพงษ์นรินทร์ สน ๑ สัก ๑ เนื้อไม้ ๑ ฯ พระอังขบพระพงษ์ ใบลำโพงกาสลัก ๑ ใบละหุ่งแดง ๑ ๚
๙ ตำราขี้ผึ้งตำราหลวง ขี้ผึ้ง ๒ ชั่ง เสน ๑๐ ห่อ ฝุ่น ๔ ห่อ น้ำมัน ๑๒ ทนาน ยาดำ ๓ ตำลึง มดยอบตำลึง ๑ การบูร ๓ ตำลึง ยางสน ๕ ตำลึง ๚
๑๐ พระตำราวิสัมพยา เอาสมอเทศ ๑ ขิงแห้ง ๑ สมุลแว้ง ๑ หว้านน้ำ ๑ น้ำประสานทอง ๑ ลูกจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ ชเอม ๑ การบูร ๑ โกฏทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ ลูกเอน ๑ รากไคร้เครือ ๑ ดีปลีเท่ายาทั้งหลาย ตำผงละลายน้ำผึ้งกินสลึง ๑ แก้ลมทั้งปวง วิงเวียนปวดมวน แก้ไข้ ปัศสาวะไหล ละลายน้ำร้อนกิน แก้สันนิบาตละลายน้ำส้มสา แก้จุกเสียดละลายน้ำกุ่มทั้ง ๒ ตำราขุนราชนิทาน ประกอบทูลเกล้าฯ ถวาย ชอบด้วยพระโรค ๚
๑๑ พระตำรายาเขียว ท่านให้เอา ใบมะยม ๑ ใบมะเฟือง ๑ ใบหมากผู้ ๑ ใบหมากเมีย ๑ ใบสมี ๑ ใบระงับ ๑ ใบทองหลางใบมน ใบเงิน ๑ ใบทอง ๑ ใบตำลึงตัวผู้ ๑ ใบขี้หนอน ๑ เชือกเขายอดด้วน ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ ใบแคแดง ๑ ใบฝ้ายแดง ๑ ใบขี้เหล็ก ๑ ใบฝักเข้า ๑ ใบเชือกเขาหญ้านาง ๑ ใบชิงช้าชาลี ๑ ใบแทงทวย ๑ ใบพริกไทย ๑ ใบถั่วแระ ๑ แก้ไข้ลาดสาด ๚
๑๒ พระโอสถน้ำมัน แก้เหน็บชาเมื่อยขบฟกบวม ข่า ๑ กระทือ ๑ ไพล ๑ กะเทียม ๑ หอม ๑ แห้วหมู ๑ ใบผักเป็ดแดง ๑ ใบละหุ่งแดง ๑ ใบมะคำไก่ ๑ ใบผักเสี้ยนผี ๑ หญ้าไทร ๑ เถาวัลเปรียง ๑ ยาทั้งนี้ตำบิดเอาน้ำสิ่งละถ้วย ลูกจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ เทียนดำ ๑ เทียนขาว ๑ เทียนเยาวภานี ๑ สิ่งละสลึง ๑ การบูร ๒ สลึง น้ำมันดิบถ้วย ๑ หุงให้คงแต่น้ำมัน ทาแก้ เหน็บชาเมื่อยขบ ๚
๑๓ พระโอสถแก้ริดสีดวงงอกทวาร แก้เม็ดยอดลำโลงธาตุ โกฏก้านพร้าว ๑ ผลเอน ๑ ผลกราย ๑ รากไคร้เครือ ๑ เทียนดำ ๑ เทียนขาว ๑ เทียนเยาวภา ๑ ผลผักชี ๑ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ สมุลแว้ง ๑ จุกะโรหินี ๑ สรรพยาทั้งนี้ สิ่งละเฟื้อง กระดาษแดง ๑ กระดาษ ขาว ๑ บุก ๑ กลอย ๑ ดองดึง ๑ แก่นแสมทเล ๑ หว้านน้ำ ๑ เจตมูล ๑ รากจิงจ้อหลวงสลึง ๑ สหัสคุณเทศ ๑ เปล้าน้อย ๑ เปล้าใหญ่ ๑ สมอไทย ๑ สมอเทศ ๑ สมอพิเภก ๑ สรรพยาทั้งนี้สิ่งละสลึง ๑ ยาดำ ๖ สลึง มหาหิงคุ์ ๖ สลึง ทำผงละลายน้ำส้มส้า, น้ำมะกรูด, น้ำผึ้ง, ขอเดชะ ๚
๑๔ พระโอสถทุเลา แก่นเหล็ก ๖ บาท สมอไทย ๒ ตำลึง สมอเทศตำลึง ๑ เถาวัลเปรียง ๕ บาท โกฏน้ำเต้า ๕ บาท แก่นมะกาตำลึง ๑ รากราชพฤกษ์ ๒ บาท จิงจ้อ ๒ บาท ใบมะกาแห้ง ๒ ตำลึง เทียนดำบาท ๑ ผลผักชี ๒ สลึง ยาดำ ๒ บาท ข่าสด ๒ ตำลึง พระพงษ์นรินทร์ ทูลเกล้า ฯ ถวาย ขอเดชะ ๚
รุ่งคืนวัน ๗ ๗ฯ ๑๑ ค่ำ ปีมแมเบญจศก เสวยพระโอสถต้ม พระพงษ์นรินทร์ทูลเกล้า ฯ ถวายเพลาย่ำรุ่งตีสิบเอ็ด ๚
ณวัน ๗ ๗ฯ ๔ ค่ำ ปีมแมเบญจศก (จุลศักราช ๑๑๘๕ พ.ศ. ๒๓๖๖) ถวายพระโอสถทุเลา ตำราพระพงษ์นรินทร์ ลงพระบังคน ๕ ครั้ง ๚
๑๕ พระโอสถทรงรม พระพงษ์นรินทร ผักเบี้ยใหญ่ทั้งต้นทั้งราก เกลือพอสมควร ต้มทรงรม ๚
----------------------------
ตำราพระโอสถตั้งประจำเวลา
๑ พระโอสถถวายเพลาเช้า ชื่อมันทธาตุ แก้พระธาตุหย่อน โกฏทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ ไคร้เครือ การบูร ผลผักชีทั้ง ๒ กะเทียมสุก สมุลแว้ง เปลือกโมกมัน จันทน์ทั้ง ๒ กานพลู เบญจกูล พริกไทย ผลจันทน์เทศ สิ่งละบาท ๑ เบญกานี ๓ บาท ขิงแครงป่า ๕ บาท บดด้วยน้ำร้อนเปนองค์หนักสลึง ๑ ๚
๒ พระโอสถถวายเพลาสี่โมงเช้า ชื่อประสะมธุรศ แก้พระวาโยเปนพิศม์ให้แน่นน่าพระอุระ ขิงบาท ๑ พริกไทย ๒ บาท ดีปลี ๓ บาท ดอกบุนนาคตำลึง ๑ สมุลแว้ง ๕ บาท อบเชยเทศ ๖ บาท กระชาย ๗ บาท เทียนตาตั๊กแตน ๒ ตำลึง ผลกระวาน ๙ บาท บดด้วยน้ำดอกไม้ แทรกกะลำพักญวน ขอนดอก ชมดเชียง อำพันทอง หญ้าฝรั่น พิมเสน ละลายน้ำดอกไม้ ๚
๓ พระโอสถถวายเพลาบ่ายสองโมง ชื่อสมุฐานวิบัติ แก้พระธาตุวิบัติให้ไปพระบังคนหาประมาณมิได้ บางทีค่น บางทีเหลว บางคราวมาก บางคราวน้อย โกฏทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ สิ่งละบาท ๑ พิศนาด ไคร้เครือ การบูร ผักชีลา สิ่งละ ๒ บาท กะเทียมสุก สมุลแว้ง เปลือกโมกมัน จันทน์ทั้ง ๒ กานพลู พริกไทย เบญจกูล สิ่งละ ๓ บาท ผลจันทน์เทศ เบญกานี เนระภูสี เปราะหอม กระทือ ไพล กระชาย สิ่งละ ๔ บาท ใบกระวาน อบเชย สีเสียดเทศ มะตูมอ่อน เปลือกฝิ่นต้น เกสรบัวหลวง สิ่งละ ๖ บาท บดด้วยน้ำรากมะเดื่อต้ม เปนองค์หนักสลึง ๑ ๚
๔ พระโอสถถวายเพลาทุ่มเศษ ชื่อโสฬศอัคนี แก้ในกองพระเตโชธาตุวิบัติหย่อน, พิการ, พระอาหารบูด, เน่า, หยาบ, โกฏสอ โกฏเขมา เทียนดำ เทียนขาว กระวาน กานพลู บรเพ็ด แก่นแสมสาร แก่นแสมทเล สิ่งละ ๒ บาท หว้านน้ำ การบูร มะตูมอ่อน ผักแผ้วแดง สิ่งละตำลึง ๑ สค้าน ๒ บาท ชะพลูตำลึง ๑ ดีปลี ๖ บาท ขิงแห้ง ๒ ตำลึง เจตมูล ๑๖ บาท พริกไทย ๑๖ บาท มหาหิงคุ์ ๘ บาท บดแทรกกระทือหมกเปนองค์หนักสลึง ๑ ๚
๕ พระโอสถถวายเพลาสองยาม ชื่อจัตุธาตุพิการ แก้พระธาตุทั้ง ๔ วิปริตเหลวหยดย้อย พระวาโยคูธทวารพิการไม่ผายพระวาตะ โกฏทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ แฝกหอม ใบกระวาน ดอกจันทน์ กานพลู การบูร ไคร้เครือ พริกล่อน สิ่งละ ๒ บาท ผลผักชีลา หว้านร่อนทอง พริก หอม สิ่งละ ๓ บาท เปลือก โมกมัน เปลือกโมกหลวง เบญกูล สิ่งละ ๔ บาท กะเทียมสุก เปราะหอม สมุลแว้ง ผลจันทน์เทศ สิ่งละ ๖ บาท เบญกานี ๘ บาท บดด้วยน้ำมะตูมต้ม เปนองค์หนักสลึง ๑
๖ พระโอสถหิง แก้พระวาโยปัตฆาฏจับพระวาตะ มหาหิงคุ์ พริกไทย ขิง ดีปลี โกฏเขมา เทียนดำ สิ่งละบาท ๑ กานพลู การบูร ผลจันทน์เทศ สิ่งละ ๒ บาท ไคร้เครือ มะตูมอ่อน สิ่งละ ๓ บาท บดด้วยน้ำร้อนเปนองค์หนักสลึง ๑ ถวายเพลาเช้า วันสิบเอ็ดค่ำ ๚
๗ พระโอสถชื่อหิงษธาตุ แก้พระวาโยกล่อน ปัตฆาฏ ขับพระวาตะ หว้านน้ำ ขิงแห้ง ดีปลี ชะพลู สค้าน เจตมูล มหาหิงคุ์ โกฏเขมา เทียนดำ ผลจันทน์เทศ กานพลู การบูร มะตูมอ่อน สิ่งละบาท ๑ พริกไทย ๓ บาท บดด้วยน้ำร้อนเปนองค์หนักสลึง ๑ ถวายเพลาเย็นวันสิบเอ็ดค่ำ ๚
๘ พระโอสถชื่อวิปูระธาตุเตโช เกถือสินเธาว์สลึง ๑ ขิงแห้ง ๒ สลึง ดีปลี ๓ สลึง พริกไทยบาท ๑ มหาหิงคุ์ ๕ สลึง เทียนตาตั๊กแตน ๖ สลึง มะตูมอ่อน ๗ สลึง บรเพ็ด ๒ บาท กานพลู ๙ สลึง สมอพิเภก ๙ สลึง มะขามป้อม ๒ บาท ๓ สลึง สมอไทย ๓ บาท ดอกจันทน์ ๓ บาทสลึง ข่าตาแดง ๓ บาท ๒ สลึง กระชาย ๓ บาท ๓ สลึง ใบกะเพราแดง ๔ บาท รากชะพลูบาท ๑ สค้าน ๒ บาท รากเจตมูลเพลิงแดง ๓ บาท ทำเปนจุณบดด้วยน้ำร้อน ถวายเพลาเย็น บำรุงธาตุ มีเตโชเปนต้น มิให้วิกลวิการไปได้ ให้ลงพระบังคนหนัก พระบังคนเบา เปนปรกติ ทั้งเจริญพระกาย เจริญพระอาหารให้บริบูรณ์ ๚
๙ พระโอสถทรงเหยียบ มูลช้างเถื่อน ๕ ตำลึง ใบมะคำไก่ ๕ ตำลึง ข่าตาแดง ๕ ตำลึง ไพล ๕ ตำลึง เถาวัลเปรียงสด ๕ ตำลึง เกลือ ๕ ตำลึง ๚
----------------------------
