คำนำ

พระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระอัยยิกา พร้อมพระหฤทัยกับสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้า ฯ กรมหลวงนครสวรรค์วรพินิต พระบิดา จะทรงบำเพ็ญพระกุศลประทานพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าชายปรียชาติสุขุมพันธุ์ ซึ่งสิ้นพระชนม์มาครบปี ๑ ถึงอภิลักขิตสมัยในเดือนพฤษภาคมนี้ มีรับสั่งมายังหอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนคร ให้กรรมการช่วยเลือกหนังสือในหอพระสมุดฯ พิมพ์ถวายเปนของประทานแจกเนื่องในทักษิณานุปทานที่ทรงบำเพ็ญสักเรื่อง ๑

เมื่อได้รับกระแสรับสั่งประจวบเวลาหอพระสมุด ๆ ได้ต้นฉบับจดหมายเหตุมาเรื่อง ๑ เปนจดหมายเหตุเรื่องราวครั้งโยเสฟบัลเลศเตีย ทูตอเมริกันมาขอแก้หนังสือสัญญาเมื่อปีจอ พ.ศ. ๒๓๙๓ ในรัชกาลที่ ๓ และครั้งนั้น สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยุรวงศ์เมื่อยังเปนเจ้าพระยาพระคลังที่สมุหพระกลาโหมลงไปสักเลขอยู่ที่เมืองชุมพร พระบาทสมเด็จฯ พระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดฯ ให้สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิชัยญาติ เมื่อยังเปนที่พระยาศรีพิพัฒน์ เปนผู้รับทูตแทนเจ้าพระยาพระคลัง การที่จัดรับทูตอเมริกันครั้งนั้น ตลอดจนที่ได้สนทนาว่าขานกันอย่างไร มีแจ้งอยู่ในจดหมายเหตุบริบูรณ์หมดทุกอย่าง เข้าใจว่าต้นฉบับจดหมายเหตุที่หอพระสมุด ฯ ได้มานี้ เดิมจะเปนของสมเด็จเจ้าพระยาองค์ใดองค์หนึ่ง มิได้ปรากฎว่ามีที่อื่นอีก เมื่ออ่านดูเห็นว่าเปนหนังสือซึ่งให้ความรู้กระบวนราชการในสมัยนั้นเปนอย่างดีเรื่อง ๑ สมควรจะจัดถวายพระนางเจ้า ฯ และสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ ฯ ทรงพิมพ์แจกในงานบำเพ็ญพระกุศลอุทิศประทานพระองค์เจ้าชายปรียชาติสุขุม พันธุ์ได้ นำความขึ้นกราบทูลก็พอพระหฤทัย ข้าพเจ้าจึงได้แต่งคำอธิบายเพิ่มเติมลงข้างน่าจดหมายเหตุ แล้วจัดการพิมพ์ถวายตามพระประสงค์

กรรมการหอพระสมุด ฯ ขออนุโมทนาพระกุศลบุญราษีทักษิณานุปทานซึ่งทรงบำเพ็ญ ทั้งที่ได้โปรดให้พิมพ์จดหมายเหตุเรื่องนี้รักษาไว้มิให้สูญเสีย หวังว่าท่านทั้งหลายที่ได้รับประทานหนังสือนี้ไปคงจะถวายอนุโมทนาทั่วกัน

สภานายก

หอพระสมุดวชิรญาณ

วันที่ ๑ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๖๖