คำนำ

​การที่ได้นำเรื่องจดหมายเหตุของเชวาลิเอร์เดอะฟอร์บังมาพิมพ์แจกในงานพระราชทนเพลิงพระศพพระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นเทววงศวโรทัยนี้ ในชั้นต้นเมื่อแรกสิ้นพระชนม์ลงได้ตกลงกันว่าอยากจะขอพระราชทานเพลิงสำหรับพระศพนี้ในวาระครบห้าสิบวัน ได้ทูลขอให้พระองค์เจ้าธานีนิวัตทรงเรียบเรียงพระประวัติและเลือกหาหนังสือที่เหมาะมาพิมพ์เปนที่ระลึก ท่านแนะนำว่าเวลากระชั้นอยู่มากทั้งไม่ทราบได้แน่ในขณะนั้นว่าจะหากระดาษมาพิมพ์ได้สักกี่มากน้อยเพียงไร จึงควรหาเรื่องที่ไม่ยาวนัก ซึ่งท่านเห็นว่าเหมาะแก่เรื่องจดหมายเหตุรายนี้ เพราะนอกจากไม่ยาวเกินไปยังเปนเรื่องที่แปลไว้ด้วยน้ำพักน้ำแรงของโสทรานุชาของกรมหมื่นเทววงศวโรทัยคือหม่อมเจ้าดำรัสดำรงนั้น ท่านเจ้าของก็ทรงยินดีที่จะประทานเรื่องนี้สำหรับงานของเจ้าพี่ท่านด้วย

เชวาลิเอร์เดอะฟอร์บังผู้เขียนเรื่องนี้เป็นผู้หนึ่งในคณะทูตฝรั่งเศส ซึ่งสมเด็จพระเจ้าหลุยส์มหาราชทรงแต่งตั้งเข้ามาเจริญทางพระราชไมตรียังสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ในพระนครศรีอยุธยาเมื่อคราวแรกใน พ.ศ. ๒๒๒๗ คณะนั้นเชวาลิเอร์เดอะโชมองต์เป็นราชทูต ฟอร์บังเป็นนายเรือโท เป็นข้าราชการชั้นหนุ่มและเป็นผู้มีสกุลขุนนาง นัยว่าเป็นคนฉลาดปราดเปรื่องว่องไวแต่โทโสร้ายปากร้าย เมื่อท่านราชทูตจะกลับออกไปสมเด็จพระนารายณ์ตรัสขอฟอร์บังไว้​รับราชการ แล้วทรงตั้งให้เป็นนายทหารชั้นผู้ใหญ่ ต่อมาเกิดผิดกันกับเจ้าพระยาวิชเยนทร ๆ อ้างว่าทำการนอกเหนือคำสั่ง ฝ่ายฟอร์บังก็ทะนงตัวไม่ยอมอ่อนน้อม วิชเยนทรให้ไปรักษาบางกอกไว้แต่เมื่อเกิดกบฏแขกมักกะสันในราชธานี เจ้าหน้าที่ปราบปรามได้แล้วแขกหนีล่องเรือลงไป วิชเยนทร์ให้ฟอร์บังจับไว้โดยละม่อมแต่กลับเกิดต่อสู้กันเป็นโกลาหล เป็นเหตุให้ฟอร์บังถูกตำหนิอย่างแรงอีก คราวนี้ฟอร์บังขอลาออกจากราชการ วิชเยนทรเลยสั่งให้ออกไปให้พ้นภายในสี่สิบแปดชั่วโมง ฉะนั้นจดหมายเหตุนี้จึงเขียนด้วยความเคียดแค้น ถ้าอ่านจดหมายเหตุนี้ด้วยวิจารณญาณและโดยรู้พื้นเรื่องฉะนี้แล้วก็น่าจะเป็นประโยชน์ไม่น้อย

เจ้าภาพขอถือโอกาสนี้แสดงความสำนึกในพระกรุณาคุณสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพซึ่งทรงช่วยตรวจและเพิ่มเติมความในประวัติ ขอขอบใจนายสรีวิสารวาจา ฮุนตระกูล กับพณท่าน ว. วิิจิตรวาทการที่ได้ช่วยเขียนสดุดีเพิ่มเติมมาในพระประวัติ ขอขอบพระคุณพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวรรณไวทยากรที่ได้ทรงช่วยเหลือในการติดต่อขออนุญาตกระดาษต่อเจ้าหน้าที่และประทานความไว้อาลัยมา และขอขอบใจนาย ช. สรีอมรที่ได้ช่วยวิ่งเต้นติดต่อกับโรงพิมพ์และตรวจใบพิสูจน์ตลอดจนงานชิ้นนี้สำเร็จทันประสงค์ภายในเวลาอันจำกัดที่สุด ขอขอบพระทัยพระวรวงศ์เธอพระองค์เจ้าธานีนิวัติเป็นพิเศษ เพราะนอกจากจะทรงแต่งประวัติใน​กรมประทานแล้ว ยังได้ทรงช่วยเหลือในการพิมพ์หนังสือนี้ และในเรื่องอื่นๆ อีกเป็นนานัปการเหลือที่จะบรรยายได้ พระเมตตาอานุเคราะห์อันพ้นคณนานี้ เป็นพระกรุณาธิคุณจับใจบรรดาเจ้าภาพอย่างยิ่งหาที่สุดมิได้

เพี้ยน เทวกุล ณอยุธยา และบุตรธิดา

บ้านประแจจีน ในพระนคร

วันที่ ๘ มีนาคม ๒๔๘๖