เดือน ๕ จุลศักราช ๑๒๔๓

วันที่ ๔๕๑๗ วัน ๔ ๑ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งยังเป็นโทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เสด็จออกพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย สดับปกรณ์กาลานุกาลเชิญพระอัฏฐิสมเด็จพระนางเจ้า ส.ก.ร. ตั้งที่อัทฒจันท์พระที่นั่งเศวตฉัตรข้างขวา ตั้งพระอัฏฐิสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้า ก.พ. ข้างซ้ายประกอบอัฑฒจันท์ให้กว้าง วันนี้เจ้านายข้าราชการถวายก๊าดปีใหม่ อนึ่งพระราชทานดิโปลมา แก่เจ้านาย ขุนนาง ที่ได้รับพระราชทานตราที่พระเมรุแล้ว เสด็จขึ้นย่ำเที่ยงเศษ

เมื่อเวลาเช้าเรือเวสาตรีลงไปปากน้ำ รับดุกออฟเยนัวขึ้นมากรุงเทพ ฯ ผู้ที่ไปรับ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร พระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์ พระยานรรัตน์ พระยาพิพัฒน์ พระ​ไพรัช จมื่นวิชิต ออกไปรับจากเรือรบ ที่จอดอยู่ที่น้ำเขียว มาถึงกรุงเทพ ฯ เวลา ๒ ยาม ขึ้นพักอยู่ที่บ้านราชทูต มีขุนนางกรมท่า เจ้าพระยาภานุวงศ์เป็นต้นคอยรับอยู่ มีทหาร ๑๐๐ จุดโคมไฟและแต่งใบไม้ตามสมควร

ที่ในพระที่นั่งเวลาค่ำวันนี้ จุดโคมไฟเป็นการสนุกสำหรับปีใหม่ แต่หาได้มีปาตีเหมือนอย่างทุกปีไม่ ด้วยยังอยู่ในเขตต์มอนิง

พระยาราชโยธาขอบวกเงินค่าตลาดสำเพ็งขึ้นอีก ๒ ชั่ง ทรงเซ็นให้ทำไปทีหนึ่ง

มีพระราชหัตถ์เลขาถึงเจ้าพระยาภานุวงศ์ กะโปรแกรมที่จะรับดุกออฟเยนัวตามรายวัน

วันที่ ๔๕๑๘ วัน ๕ ๒ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งยังเป็นโทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาเช้า ๓ โมงเศษ โปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าดิศวรกุมารเอารถลงไปรับ ดุกออฟเยนัว ที่บ้านราชทูต มีทหารม้าราชวัลลภตาม ๘ คน มาถึงในวัง สลุต ๒๑ นัด มีทหารคอยรับ เจ้านายข้าราชการแต่งเต็มยศ มีตำรวจมหาดเล็ก ทหารมหาดเล็ก แต่กรมท่ากับกรมวังตามดุกออฟเยนัวเข้ามา เสด็จพระราชดำเนินลงไปรับที่อัฑฒจันท์ ขึ้นมาบนพระที่นั่งบรมราชสถิตย์มโหฬารห้องเหลือง ออฟฟิซเซอร์มาด้วย ๔ คน คือคอนเต คามิลโลคันดิยนีโดลิโวละ ​กัปตันเอดเดอกง ๑ นิโคละเลคันดโนเปมาสเตอร์เรือรบ ๑ หมอชีวาชิโนวิเคลตตะ ๑ อัลเบิตโต เปาโล อิโสละ เลฟเตนแนนต์ในเรือรบ ๑ ทรงพระราชปฏิสันถารตามสมควรแล้วพระราชทานตรามหาสุราภรณ์แก่ดุกออฟเยนัว ทรงสวมให้แล้วทรงพาเข้าไปเฝ้าสมเด็จพระนางเจ้าในห้องน้ำเงินครู่หนึ่งกลับมา เสด็จพระราชดำเนินลงไปส่งถึงอัฑฒจันท์พระที่นั่ง อนึ่ง เจ้าพนักงานลาดผ้าแดงตั้งแต่หน้าโรงทอง ซึ่งเป็นที่หยุดรถมาจนถึงอัฑฒจันท์พระที่นั่ง เมื่อขากลับไปก็ขึ้นรถที่หน้าโรงทองไปอยู่วังสราญรมย์ มีทหารคอยรับทูลกระหม่อมพระองค์น้อยรับอยู่ที่นั้น

เวลาบ่าย ๔ โมง เสด็จพระราชดำเนินด้วยรถพระที่นั่งประทับวังสราญรมย์ ตรัสกับดุกออฟเยนัว แล้วพระราชทานตรามัณฑนาภรณ์แก่คอนเตคามิลโล เอดเดอกง พระราชทานตราภัทราภรณ์แก่นิโคละเลคัลดโนเปมาสเตอร์ และหมอชีวาชิโนวิเคลตตะ พระราชทานตราวิจิตรากรณ์แก่อัลเบิตโต เปาโล อิโสละเลฟเตนแนนต์ ประทับอยู่ประมาณครู่ ๑ เสด็จกลับ อนึ่งเมื่อเวลาเช้าทรงฉลองพระองค์ทหารมหาดเล็กเต็มยศ ทรงสายตะพายและดวงตราอิตาลี เมื่อเวลาเสด็จวังสราญรมย์ทรงฉลองพระองค์ครึ่งยศดำ ทรงตราอิตาลี เจ้านายข้าราชการแต่งเหมือนเมื่อเวลาเช้า

​เวลาเสด็จกลับแล้ว พระยาภาส พระองค์เทวัญ พระองค์สายเฝ้า ทรงเรื่องที่จะเสด็จไปทอดพระเนตรเรือรบอิตาลี

เวลาค่ำเสด็จพระที่นั่งไพศาลทักษิณ นมัสการพระชนม์พรรษา แล้วเสด็จออกพระที่นั่งอมรินทร์ เสด็จวัดพระแก้ว เสด็จกลับก่อนสวดมนต์จบเวลา ๔ ทุ่ม

พระนายไวยถวายหนังสือเรื่องทหารสมัครที่มาระดมในการพระเมรุนั้น ครั้นสิ้นการแล้วกลับไป ที่ได้อนุญาตบ้าง ยังไม่ได้อนุญาตบ้าง ขอรับพระราชทานให้พระนายศรี นายประจันต์ออกไปต้อนคนที่เมืองราชบุรี

กับถวายข้อบังคับสำหรับจางวางนายหมวดที่จะคุมพลทหารอยู่ในหัวเมืองต่าง ๆ

วันที่ ๔๕๑๙ วัน ๖ ๓ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็่งยังเป็นโทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาเช้า ๕ โมงเศษเสด็จวัดพระเก้ว ดุกออฟเยนัวมาดูแห่เสด็จที่หน้ามิวเซียมข้างด้านตะวันตก แล้วโปรดเกล้า ฯ ให้ดุกออฟเยนัวตามเสด็จพระราชดำเนินเข้าไปในพระอุโบสถ นั่งกับเจ้านาย ครั้นถือน้ำแล้ว เสด็จลงทางหลังพระอุโบสถเสด็จกลับ ทรงนมัสการพระบรมอัฏฐิที่พระที่นั่งสนามจันทร์ แล้วเสด็จขึ้น

​บ่ายพระองค์เทวัญ พระองค์สายเฝ้า ทรงถึงเรื่องที่จะเสด็จไปทอดพระเนตรเรือรบ

วันนี้สวดมนต์พิธีคเชนทรัศวสนาน ที่พระที่... ไม่ได้เสด็จพระราชดำเนิน พระองค์เจ้าจิตรเจริญไปจุดเทียน

เจ้าพระยาสุรวงศ์ถวายหนังสือ ขอรับพระราชทานพระเสนหามนตรีเป็นพระศิริธรรมบริรักษ์ปลัด ขอเลื่อนยศพระเกษตรไทร ตนกูอับดุลลา ตนกูสมาแอ และตนกูมุดา ตนกูเยะ บุตรพระยากลันตัน (ต้นฉะบับตก) ขอรับพระราชทานนิโวะ บุตรพระยายะริงเป็นผู้ช่วยราชการเมืองยะริง นายชวามหาดเล็ก บุตรพระนรินทร์ เป็นปลัดเมืองหลังสวน

วันที่ ๔๕๒๐ วัน ๗ ๔ฯ ๕ ค่ำปีมะเส็งยังเป็นโทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

บ่ายพระนายไวย หม่อมเจ้าปฤษฎางค์เฝ้า ทรงเรื่องวังสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ

เวลาบ่าย ๕ โมง เสด็จออกพระที่นั่งสุทไธศวรรย์ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอพระองค์น้อย พาดุกออฟเยนัวขึ้นเสลี่ยงกั้นพระกลดมาที่พระที่นั่งสุทไธศวรรย์ นั่งกับเจ้านายบนพระที่นั่ง โปรดให้เรียกกระบวนแห่ แล้วเรียกช้างมีผัดพาน แล้ว​ม้าล่อแพน ช้างที่ผัดนั้น ๒ ช้าง คือ พลายแก้ว และพระยาปราบ ผัดช้างแล้วเรียกม้าห้อ เวลาจวนย่ำค่ำเสด็จขึ้น

วันนี้โปรดเกล้า ฯ ให้มีดินเนอร์เป็นไปรเวต เลี้ยงดุกออฟเยนัว เวลาทุ่มหนึ่งดุกออฟเยนัวเข้ามาในพระบรมมหาราชวัง มารถหยุดที่หน้าโรงทอง ปูผ้ารับตั้งแต่ที่รถถึงอัฑฒจันท์พระที่นั่ง ประทับในห้องน้ำเงิน ตรัสอยู่ประมาณครึ่งชั่วทุ่ม แล้วเสด็จลงมาประทับที่โต๊ะเสวย ผู้ที่นั่งโต๊ะดังนี้

	จมื่นสุรฤทธิ์	พระยามหาเทพ
พระนายสรรเพ็ธ			อาเลสซานโดรปิกโนน
พระยาพิพัฒน์			พระยาประภา
ฟรานเศสโค อากตอน			มิสเตอร์ยุเกอ
พระยาภาสกรวงศ์			พระองค์สาย
พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร			พระองค์สวัสดิประวัติ
คอนเตคามิลโล			พระองค์เทวัญ
เจ้าพระยาภานุวงศ์			ดุกออฟเยนัว
ทูลกระหม่อมพระองค์น้อย			ที่ประทับ
กรมหมื่นภูธเรศ			กรมหมื่นพิชิต
พระองค์ทองใหญ่			กรมหมื่นอดิศร
มิสเตอร์อาลบาสเตอร์			พระองค์สวัสดิโสภณ
นิโคลเปมาสเตอร์			อัลเบิตโตเปาโล
​หม่อมเจ้าเจ๊ก			หม่อมเจ้าปฤษฎางค์
พระยานรรัตน์			หมอชีวาชิโนวิเคลตตะ
พระยามหามนตรี			พระนายไวย
	จมื่นวิชิต	พระนายเสมอใจ

นั่งโต๊ะอยู่จนเวลา ๔ ทุ่มเศษ เลี้ยงเสร็จแล้วเสด็จไปประทับห้องน้ำเงิน ตรัสกับดุกออฟเยนัว แล้วพระราชทานตราวิจิตราภรณ์ แก่ . . . .

เวลา ๕ ทุ่มเศษ ฝรั่งกราบถวายบังคมลากลับไป เสด็จขึ้น ๒ ยาม

วันที่ ๔๕๒๑ วัน ๑ ๕ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งยังเป็นโทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เสด็จออกบ่าย ๔ โมงเศษ พระองค์กมลาศน์ถวายวานรเผือกและถวายหนังสือ พระรจนาถวายพระทำด้วยแร่ พระองค์เทวัญเฝ้า ทรงเรื่องสวนสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ ไม่ได้ออกขุนนาง

หนังสือ

๑. เจ้าพระยาสุรวงศ์ถวายหนังสือเป็นไปรเวต ว่าด้วยยศตนกูมุดาเป็นพระนั้น กลัวจะมีความเสียใจ กับนำหนังสือ พระยาระแงะ พระยายะริงถวาย

​๒. หนังสือพระยาระแงะขอให้พระคิรีอรรถพิศาลผู้บุตรเป็นเจ้าเมืองระแงะ

๓. หนังสือพระยายะริงขอให้นิโวะบุตรเป็นผู้ช่วยราชการเมือง

๔. มีพระราชหัตถ์ตอบไปรเวตฉะบับ ๑

๕. พระองค์เจ้ากมลาศน์ ถวายเรื่องราวขอทำบ่อทอง เป็น ๓ ข้อ ข้อ ๑ ทำเป็นของหลวงทั้งสิ้น ข้อ ๒ จะลงทุนเองคนเดียว เมื่อสิ้นปีจะทำบัญชีสั่งของที่ใช้สอยต่าง ๆ และจำนวนทองถวาย ถ้าขาดทุนของหลวงไม่ต้องเสีย ข้อ ๓ ขอผูกขาดและจะเรียกหุ้นส่วนทำ

๖. พระองค์เจ้ากมลาศน์ ขอเลขจมื่นประธานมนเทียร ๘ คน

วันที่ ๔๕๒๒ วัน ๒ ๖ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งยังเป็นโทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

บ่ายหม่อมเจ้าอุทัยเฝ้า พระราชทานเงินเฟื้องใช้ในการพระศพกรมหมื่นอนันต์ ๕ ชั่ง พระองค์ดิศ พระองค์สายเฝ้า เรื่องดุกออฟเยนัวไปดูละครเป็นต้น กรมหมื่นภูธเรศเฝ้าทูลว่าช่างถมเมืองนครจะกราบถวายบังคมลากลับไป โปรดให้แจกเงินคนละ ๘ ตำลึง กรมหมื่น..เฝ้า ทรงถามข่าวเรื่องหม่อมเจ้าหญิงคนเล็กสิ้นชีพิตักษัย โปรดให้พระองค์ชุมพล​มอนนิง ๑๕ วัน เจ้านายอื่น ๆ ๗ วัน พระราชทานตรานิภาภรณ์แก่หลวงชลยุทธโยธิน

บ่าย ๕ โมงเศษเสด็จเมรุ พระองค์เจ้าพระมนุษยนาคมานพมาเฝ้าทูลอาการกรมพระปวเรศ เสด็จกลับทุ่มเศษ

วันนี้พระราชทานของไปช่วยเสด็จที่วัด สมุดหนังสือสวดมนต์ ๓๐๐ เล่ม ผ้าขาว ๒๔ ศอก ๒๐๐ พับ ผ้าลาย ๒๐๐ ผืน

วันนี้ดุกออฟเยนัวให้ตราแก่เจ้านายขุนนางรวม ๗ คน คือ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร พระองค์เจ้าสาย แกรนออฟฟิซเซอร์เซนต์มอรีสแอนด์ ลัสรัส

พระยาพิพัฒนโกษา คอมมานเดอร์เซนต์มอริส แอนด์ ลัสรัส พระยานรรัตน์ คอมมานเดอร์เคราน์ออฟอิตาลี พระไพรัช หลวงชลยุทธโยธิน จมื่นวิชิต ออฟฟิซเซอร์เคราน์ ออฟ อิตาลี

วันนี้ ทูลกระหม่อมพระองค์น้อย ประชุมเจ้านายขุนนางคนต่างประเทศ เต้นรำที่วังสราญรมย์

หนังสือ

มีพระราชหัตถเลขาถึงสมเด็จกรมพระ เรื่องพระองค์กมลาศน์ยื่นเรื่องราวขอทำบ่อทองเป็น ๓ ข้อ ทรงเห็นว่าข้อที่ ๒ ดี ให้ทรงเรียกตัวมาไล่เลียงดู

​วันที่ ๔๕๒๓ วัน ๓ ๗ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งยังเป็นโทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาเช้า ๓ โมงเศษ เสด็จออกพระที่นั่งดุสิดาภิรมย์ กระบวนยังไม่พร้อม จนเวลา ๔ โมงเศษกระบวนพร้อมแล้ว ทรงพระที่นั่งพุดตาล มีเครื่องสูงกลองชะนะแตรสังข์ แห่ ๔ สาย เป็นกระบวนพยุหยาตราแต่พระที่นั่งดุสิดาภิรมย์ ออกประตูวิเศษไชยศรี ตรงไป เลี้ยวหน้าโรงเรือประทับพลับพลา โปรดให้เรียกกระบวนแห่พระศพ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอนันตการฤทธิ์ พระศพนั้นชักเรือข้ามมาแต่วังมาขึ้นพระยานุมาศ ๓ คาน พักที่ท่าพระ ตั้งกระบวนแห่บก แต่ท่าพระมาเลี้ยวมุมวังสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ ตรงไปหน้าวัดมหาธาตุ เลี้ยวถนนข้างวังหน้าวกมาเข้าประตูพระเมรุด้านตะวันออก หม่อมเจ้าพระอรุณอ่านหนังสือนำพระศพหม่อมเจ้าแก่นในพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสุก โปรยเข้าตอก หม่อมเจ้าอุทัยในกรมหมื่นอนันต์โยง เวียนพระเมรุเสร็จแล้ว เสด็จจากพลับพลาทรงพระราชยานถมตะทองแห่ ๔ สาย ยกเครื่องสูงกลองชะนะ แห่เสด็จเข้าทางประตูพระเมรุด้านตะวันออก ชักพระศพขึ้นที่แล้วสดับปกรณ์ไตร ๑๐ ไตร ผ้าขาว ผ้าเหลือง ๒๐๐ วันนี้โปรดให้พระเทศน์มาสดับปกรณ์ ไม่ได้ทรงธรรม เสร็จแล้วเสด็จ​ประทับพระที่นั่งทรงธรรม ทรงพระที่นั่งพุดตาล แห่พยุหยาตราเต็มกระบวนกลับพระบรมมหาราชวัง

เวลาวันนี้ ทรงภูษาเขียนทองขาวตรานพรัตน์ ทรงฉลองพระองค์ครุย และพระมาลาเฮลเมดมีพระเกี้ยว เมื่อเวลาเช้าแห่ เจ้านายทรงผ้าเขียนทองพื้นขาวบ้าง ผ้าลายพื้นขาวบ้าง ทรงเสื้อขาวคาดสัมรด ติดตราตามตำแหน่ง ขุนนางนุ่งสมปักลายสวมเสื้อขาวคาดสำรดติดตราตามยศ ตำรวจแห่เสด็จแต่งเต็มยศ ตำรวจสวมเสื้อครุย คู่เคียงมหาดเล็กแห่สวมเสื้อขาวครุยข้างนอกนุ่งสมปักลาย

เวลาบ่าย ๕ โมง เสด็จพระราชดำเนินเป็นกระบวนพยุหยาตราเหมือนเมื่อเวลาเช้า ประทับพลับพลาทรงโปรยแล้วเรียกทวน นายฉัน นายชิต คู่ ๑ นายพินเทพเฉลิมบุตรพระยาศรีสรราช นายบุญมาก บุตรพระนรินทร์ คู่ ๑ เรียกมวย ๒ คู่ เวลาค่ำทรงจุดดอกไม้เพลิง มีญวนรำโคม สิงห์โตมังกร ทุ่มเศษเสด็จพระราชดำเนินจากพลับพลาเป็นกระบวนพยุหยาตรากลับพระบรมมหาราชวัง

วันนี้เวลาบ่ายในหลวงทรงพระภูษาเขียนทองศรี ฉลองพระองค์ขาวตราช้างเผือก ทรงฉลองพระองค์ครุยพระมาลาเมื่อเวลาแห่ เจ้านายแต่งเหมือนเวลาเช้า แต่เปลี่ยนผ้าทรงเป็นเขียนทองศรี ขุนนางกระบวนแห่และขุนนางเฝ้าหน้าพลับพลา แต่งเหมือนเวลาเช้า

​วันนี้ทูลกระหม่อมพระองค์น้อย พาดุกออฟเยนัวมาดูงานที่พลับ พลา ค่ำมีดินเนอร์บ้านเจ้าพระยาภานุวงศ์

เจ้าพระยาภานุวงศ์ ถวายบาญแผนกตั้งภาษีไต้ชันน้ำมันยาง จำนวนปีมะเส็งตรีศก

วันที่ ๔๕๒๔ วัน ๔ ๘ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งยังเป็นโทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาเช้า ๔ โมงเศษ เสด็จพระราชดำเนินแต่พระที่นั่งดุสิดาภิรมย์ เป็นกระบวนพยุหยาตราไปประทับพระที่นั่งทรงธรรม เสด็จเข้าพระเมรุสดับปกรณ์ ผ้าไตร ๑๐ สังเค็ตหัวทาน ๑ รวม ๑๑ ผ้าขาวผ้าเหลืองจีบเป็นดอกไม้ ๑๐๐ สดับปกรณ์แล้วเสด็จมาประทับพระที่นั่งทรงธรรม พระศรีวิสุทธิวงศ์ถวายเทศน์จบแล้ว เสด็จกลับพระบรมมหาราชวัง

เสด็จออกพระที่นั่งอนันตสมาคม ทูลกระหม่อมพระองค์น้อยพาดุกออฟเยนัวเข้าไปดูพระพุทธรัตนสถาน และพระที่นั่งอนันตสมาคม ทรงชักพระรูปกับดุกออฟเยนัว

เวลาเช้าวันนี้ ทรงเครื่องราชอิสสริยยศมงกุฎสยาม

เวลาบ่าย ๕ โมง เสด็จพระราชดำเนินพลับพลาเหมือนเวลาวานนี้ ดุกออฟเยนัวมาด้วย ทรงโปรยและทรงจุดดอกไม้เพลิง เสด็จขึ้นทุ่มเศษ เวลาบ่ายนี้ทรงเครื่องราชอิสสริยยศจุลจอมเกล้า

​วันนี้ พระองค์เจ้าเทวัญเชิญ ดุกออฟเยนัว กับออฟฟิซเซอร์ไปประชุมดินเนอร์ที่วัง แล้วเจ้าพระยามหินทร์เชิญดุกออฟเยนัวไปดูละครที่บ้าน

วันที่ ๔๕๒๕ วัน ๕ ๙ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งยังเป็นโทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลา ๔ โมงเศษทรงแต่งพระองค์เหมือนเช้าวานนี้ ทรงเครื่องราชอิสสริยยศช้างเผือก เสด็จพระราชดำเนินพระเมรุ ประทับมุขตะวันตกสดับปกรณ์ แล้วทรงธรรมที่พระที่นั่งทรงธรรม หม่อมเจ้าพระพุทธุปบาทถวายเทศน์ จบแล้ว เสด็จกลับพระบรมมหาราชวัง

เวลาบ่าย ๕ โมง ทรงเครื่องราชอิสสริยยศมงกุฎสยาม ทรงขาวลายเขียนทอง เสด็จพระเมรุทรงจุดไฟพระราชทานเพลิงพระศพ ดุกออฟเยนัวมาดูด้วย แล้วเสด็จพลับพลาทรงโปรย ค่ำทรงจุดดอกไม้ ทอดพระเนตรดอกไม้แล้วเสด็จขึ้นทุ่มเศษ

เจ้าพระยาสุรวงศ์ มีดินเนอร์ เลี้ยงดุกออฟเยนัว

หนังสือ

เจ้าพระยาภานุวงศ์ถวายหนังสือนิวแมนพาคนอังกฤษชื่อมิสเตอร์เยสตีวารตเฝ้า ได้โปรดเกล้า ฯ ให้เฝ้าที่พระเมรุ

​วันที่ ๔๕๒๖ วัน ๖ ๑๐ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งยังเป็นโทศกจุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาเช้า ๔ โมงเศษ เสด็จพระราชดำเนินเป็นกระบวนราบตามธรรมเนียม เลี้ยงพระเก็บพระอัฏฐิแล้วสดับปกรณ์ ผ้าขาวพับ ๒๐ แล้วเสด็จขึ้น เจ้าพนักงานเชิญพระอัฏฐิไปวังฟากข้างโน้นเวลาบ่าย

บ่ายวันนี้ทรงจัดของที่จะพระราชทานดุกออฟเยนัว พระรัตนโกษาเฝ้าถวายตัวอย่างตลับและกระโถน

บ่าย ๔ โมงเศษเสด็จตำหนักแพ เสด็จลงในเรือเวสาตรีทอดพระเนตรเรือพระที่นั่งต่าง ๆ และแข่งเรือ ดุกออฟเยนัวและออฟฟิซเซอร์มาดู เสด็จขึ้นย่ำค่ำ วันนี้ไม่มีราชการอะไร สมเด็จกรมพระมีดินเนอร์เลี้ยงดุกออฟเยนัว

วันที่ ๔๕๒๗ วัน ๗ ๑๑ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งยังเป็นโทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษเสด็จออก พระยาไชยสุรินทร์เฝ้า พระองค์เทวัญเฝ้า กรมหมื่นอดิศรเอารูปพระเมรุเข้ามาถวาย เวลาบ่าย ๔ โมงเสด็จขึ้น เวลา ๒ ทุ่มครึ่งเจ้านายพระเจ้าน้องยาเธอทั้งปวงกับขุนนางบ้างเข้าไปพร้อมกันในพระตำหนักสมเด็จพระนางเจ้า แล้วสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอพระองค์น้อย พาเจ้าอิตาลี ดุกออฟเยนัว กับแอดเดอแกมและ​ออฟฟิซเซอร์ที่มาด้วยกับเจ้าเข้าไปที่พระตำหนัก แล้วพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าเสด็จออกมาปราสัยกับดุกออฟเยนัวแล้วเสด็จขึ้นบนพระตำหนักชั้นบน สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอและท่านดุกออฟ และเจ้านายขุนนางและออฟฟิซเซอร์ฝรั่งก็ขึ้นไปพร้อมกันนั่งที่ฟังสักระวาและลำมโหรีต่าง ๆ แล้วเสด็จพระราชดำเนินพาเจ้าอิตาลีไปนั่งที่ชาลาบนพระตำหนัก แล้วเสด็จไปเสวยซับเปอพร้อมด้วยเจ้าอิตาลีและเจ้านาย แล้วประทับทรงฟังอยู่จนเวลา ๗ ทุ่ม เจ้าอิตาลีกราบถวายบังคมลากลับ เวลา ๓ ยามเศษเจ้านายขุนนางกราบถวายบังคมลากลับออกมา

วันที่ ๔๕๒๘ วัน ๑ ๑๒ฯ ๕ ค่ำปีมะเส็งยังเป็นโทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาบ่าย ๓ โมงเศษเสด็จออก พระยาไชยสุรินทร์เฝ้า แล้วพระไชยยศเฝ้า รับสั่งอยู่ครู่หนึ่งเสด็จออกประทับในออฟฟิศ แล้วประทับที่พระทวาร พระยาประสิทธิ์ศุภการเฝ้าถวายหนังสือขอขุนมรัสตาขึ้นไปสักเลข พระยาสมุทรเฝ้าถวายหนังสือด้วยขึ้นไปจับผู้ร้ายที่พระพุทธบาท พระองค์เจ้าประเสริฐศักดิ์เฝ้า พระนายสรรเพ็ธเฝ้า พระนรินทร์ทูลเกล้า ฯ ถวายม้า แล้วเสด็จออกที่สนามหญ้าทอดพระเนตรม้าที่พระนรินทร์ทูลเกล้า ฯ ถวาย ราคาม้าถึง ๒๐ ชั่ง แล้ว​เสด็จทรงรถพระที่นั่งไปประทับวัดเทพศิรินทราวาส กรมหมื่นพิชิตพระองค์เจ้าเทวัญตามเสด็จไปในรถ เสด็จทอดพระเนตรในพระอุโบสถแล้วประทับในโรงอุโบสถ สวดมนต์พระทรายพระเทพโมฬีเป็นประธาน แล้วเสด็จกลับประทับในพระที่นั่ง กรมหมื่นพิชิต กรมหมื่นภูธเรศ พระองค์เทวัญเฝ้าจนเวลา ๒ ยามเศษเสด็จขึ้น

หนังสือ

๑. เจ้าพระยามหินทร์ ถวายหนังสือนำหนังสือเจ้าพระยาสุรวงศ์ และเรื่องราวพระปราการบริรักษ์

๒. หนังสือเจ้าพระยาสุรวงศ์ ถึงเจ้าพระยามหินทร์ นำเรื่องราวพระปราการบริรักษ์ร้องว่าไพร่หลวงไม่มารับราชการไปเก็บเงินไม่ให้ว่าสมัครเป็นทหาร กรมพระสุรัศวดีก็เกาะเจ้าหมู่ไว้เร่งเงิน เห็นว่าพระราชบัญญัติฉะเพาะแต่คนแขนขาว ซึ่งคนแขนดำขัดขวางเจ้าหมู่ดังนี้ไม่เคยได้ยิน จะเห็นการอย่างไรขอให้ทราบ

๓. เรื่องราวพระปราการบริรักษ์ร้องต่อ ฯพณฯ สมุหพระกลาโหมว่า เลขไพร่หลวงลาวรักษาป้อมไม่มารับราชการตั้งแต่เดือนยี่ปีมะโรงโทศก เจ้าหมู่ไปเก็บเงินก็ไม่ให้ว่าสมัครเป็นทหาร กรมพระสุรัศวดีก็เกาะเอาเจ้าหมู่ไปจำเร่งเงินอยู่

​๔. เจ้าพระยามหินทร์ ถวายหนังสือเป็นไปรเวต ว่าเจ้าพระยาสุรวงศ์มีจดหมายมานั้นประสงค์หลายประการ ๆ ๑ ลาวที่จ่ายรักษาป้อมต่อไปจะไม่มีตัวมาก็ถือว่าได้ขัดข้องไว้ต่อเจ้าพนักงานแล้ว ประการ ๑ เงินที่ได้จ่ายไว้แต่ก่อนยังค้างอยู่จะเร่งท่านก็จะร้องว่าได้ขัดข้องไว้ยังไม่มีคำตัดสิน ครั้นจะตัดสินไปตามธรรมเนียมให้เร่งเอาแก่ตัวเลข เจ้าหมู่ก็กดขี่ไพร่เป็นช่องให้พวกที่จะสมัครเป็นทหาร คิดรวนเรไปต่างๆ และมีความวิตกด้วยทหารที่สมัครมีสำคัญแล้วก็มี ยังก็มี ถ้าจะหนีวิวาทขอให้ทหารที่สมัครมีสำคัญทุกคน

๕. มีพระราชหัตถเลขาถึงเจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรงตอบหนังสือที่ถวาย ว่าลาวพุงดำพวกนี้ ควรจะเก็บเงินค่าราชการตามธรรมเนียม เว้นแต่คนที่บุตรมาเป็นทหาร ๒ คน ๓ คน จึงควรจำหน่ายบ้างเหมือนคนมีบุตรสัก ๓

๖. เจ้าพระยายมราชถวายหนังสือเรื่องนักโทษที่พระองค์เจ้าประเสริฐศักดิ์ทูลขอนั้น เป็นคนโทษไม่มีกำหนด

๗. พระยาสมุทรบุรานุรักษ์ ถวายหนังสือ ว่าขึ้นไปพระพุทธบาทจับผู้ร้ายตีชิงวิ่งราวได้ ๒ คนส่งพระพิทักษ์ไว้ที่กรุงเก่า

​๘. พระยาประสิทธิ์ศุภการ เรื่องขุนมรัสตานุการรับจ้างทำหางว่าว และขอขุนมรัสตาขึ้นไปรับราชการทำการที่ค้างต่อไป

วันที่ ๔๕๒๙ วัน ๒ ๑๓ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งยังเป็นโทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษเสด็จออก พระองค์ดิศวรกุมารเฝ้า หลวงราโชถวายอยู่งาน แล้วหลวงโลกทีปเข้ามาถวายสงกรานต์เดือน พระองค์เจ้าเทวัญเฝ้าแล้วเสด็จออกประทับสนามหญ้า พระนรินทร์นำข้าราชการหัวเมืองตะวันตกเฝ้ากราบถวายบังคมลาไปบ้านเมือง เวลาบ่าย ๕ โมงเศษเสด็จขึ้น เวลาค่ำเสด็จออกในออฟฟิศ วันนี้ไม่ได้เสด็จออกที่สวดมนต์พระที่นั่งอมรินทร์

หนังสือ

๑. พระยาจ่าแสนบดีทูลเกล้า ฯ ถวายหนังสือ ว่าได้ทราบตราพระราชสีห์น้อยว่า หลวงตืนทำเรื่องราวกล่าวโทษพระยาสุจริต โปรด ฯ ให้ว่ากล่าวนั้น ได้ให้พระศักดิ์เสนีเป็นตระลาการชำระ ได้ส่งคำหาคำให้การมายังเวรแล้ว

๒. พระยาจ่าแสน ขอรับพระราชทานปืนขึ้นไปไว้ใช้ราชการและบอกจำนวนเลข

​๓. พระยาจ่าแสน เรื่องให้จัดเลขคอยเตรียมราชการอยู่

๔. บัญชีเลข

๕. เจ้าพระยามหินทร์ นำร่างตอบเจ้าพระยาสุรวงศ์ เรื่องลาวรักษาป้อม

๖. เจ้าพระยามหินทร์ตอบเจ้าพระยาสุรวงศ์ว่าลาวข้อมือดำ ไม่ได้เกี่ยวข้องกับทหาร

๗. เจ้าพระยาภานุวงศ์ นำหนังสือกงสุลโปรตุเกตและกงสุลเยอรมันทูลเกล้า ฯ ถวาย

๘. หนังสือกงสุลโปรตุเกต ขอตราให้แก่ซินยอออคุสโต การ์โลสเตเชราการากัวที่ได้ทูลเกล้า ฯ ถวายหนังสือสมุดว่าด้วยเรื่องเงินโปรตุเกตของโบราณต่าง ๆ โปรดพระราชทานตราบุษปมาลาส่งไปวัน ๔ ๑ฯ ๕ ค่ำปีมะเส็งตรีศก

๙. หนังสือวอนบาสวิตกงสุลเยอรมัน เรื่องมิสเตอร์กอเตขอซื้อที่เกาะสีชัง

๑๐. หนังสือมิสเตอร์กอเตยื่นต่อกงสุลเยอรมัน ขอซื้อที่เกาะสีชัง

๑๑. หนังสือกงสุลเยอรมัน เรื่องมิสเตอร์ฟอกส์ มิสเตอร์บรามัน มิสเตอร์ไปเดก ขอเช่าตึกของคอเวอนแมนต์สยาม (คือตึกอ้ายสำอาง)

​มีพระราชหัตถเลขาถึงเจ้าพระยาภานุวงศ์ เรื่องเกาะสีชังที่จะให้ซื้อนั้นไม่ได้ ให้คิดตอบตามควร เรื่องขอเช่าตึกนั้นเห็นว่ามั่นคงไว้ใจได้ให้เช่าไป เรื่องตราโปรตุเกตจะส่งตามไปทีหลัง

วันที่ ๔๕๓๐ วัน ๓ ๑๔ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งยังเป็นโทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เสด็จออกเวลาเช้า ๔ โมงเศษ เสด็จออกปรนนิบัติพระสงฆ์ที่พระที่นั่งอมรินทร์ พระสงฆ์รับพระราชทานฉันเสร็จแล้ว ทรงประเคนไตรแพรพระสงฆ์ ๓๐ รูปแล้วเสด็จไปประทับโรงกระสาปน์สรงน้ำพระสงฆ์ที่รับไตร ครั้นแล้วเสด็จกลับประทับพระที่นั่งอมรินทร์เลี้ยงข้าวแช่ พระสงฆ์ฉันเสร็จแล้วถวายยถาสัพพีอติเรกพระพรลา แล้วขุนนางเฝ้าพระยาจันทบุรี พระยากราด พระแกลง กราบถวายบังคมลาไปรักษาบ้านเมือง เวลา ๕ โมงเศษเสด็จขึ้น พระนรินทร์นำแขกเมืองไทรบุรีเข้ามาเฝ้าในพระที่นั่ง แล้วเสด็จออกในออฟฟิศ เวลาบ่ายเสด็จขึ้น

วันนี้ไม่ได้เสด็จออกสวดมนต์ฉลองพระทรายที่อมรินทร์

หนังสือ

๑. สมเด็จกรมพระถวายหนังสือ เรื่องผู้ว่าราชการเมืองนครเสียมราฐ ที่ได้รับพระราชทานเครื่องยศแต่ก่อน ๆ

​๒. มีพระราชหัตถเลขาถึงสมเด็จกรมพระ ๒ ฉะบับๆ ๑ ว่าพระยานุภาพก็มีความชอบต่อราชการ สมควรให้รับพานทองได้ ให้สั่งเจ้าพนักงานมาตั้งวันสี่ค่ำ ทั้งตราจุลจอมเกล้าด้วย

๓. ฉะบับ ๑ ว่าด้วยเรื่องเตเลแกรฟทางเมืองฝรั่งเศส สมเด็จเจ้าพระยาเห็นว่าควรให้เจ้านายไปทำ และกะคนให้ทำเป็นตอน ที่กะนั้นทรงเห็นว่าพอใช้ได้ให้ทรงตริตรองดู

๔. มีพระราชหัตถเลขาถึงเจ้าพระยาสุรวงศ์ เรื่องที่จะทำเตเลแกรฟทางตะวันออกให้ตรวจดูของที่จะใช้ และให้จัดอินยิเนียร์ที่จะกะเสาและไม้

๕. มีพระราชหัตถเลขาถึงเจ้าพระยาภานุวงศ์ เรื่องดุกออฟเยนัวจะทูลลาวันแรมค่ำ ให้จัดเหมือนวันมาเฝ้าหนแรก และเรื่องสลุตนั้นควรสลุตที่ป้อมปากน้ำ

วันที่ ๔๕๓๑ วัน ๔ ๑๕ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งยังเป็นโทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาเช้า ๔ โมงเศษเสด็จออกพระที่นั่งอมรินทร์ พระสงฆ์มีสมเด็จพระวันรัตน์เป็นประธานรับพระราชทานฉัน ครั้นฉันแล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงประเคนไตรแพรพัดขนนกพระสงฆ์ ๓๐ รูป แล้วเสด็จไปประทับ​โรงกระสาปน์พระสงฆ์ที่รับไตรมาสรงน้ำ แล้วกลับมารับพระราชทานฉันข้าวแช่เวลาเพล ฉันแล้วถวายยถาสัพพีอติเรก แล้วเสด็จขึ้น เสด็จออกในออฟฟิศพระองค์เจ้าเทวัญเฝ้าแล้วเสด็จขึ้น เวลา ๒ ทุ่มเศษเสด็จออกในออฟฟิศอีก เสด็จอยู่จนเวลาเกือบ ๔ ทุ่ม เสด็จขึ้น

วันนี้สวดมนต์ฉลองพระทราย แต่ไม่ได้เสด็จออก

หนังสือ

๑. เจ้าพระยาภานุวงศ์ถวายหนังสือ กะการส่งดุกออฟเยนัว

๒. เจ้าหมื่นไวยวรนารถถวายหนังสือ ขอรับพระราชทานโรงปืนที่สวนกุหลาบให้ทหารพัก

๓. มีพระราชหัตถเลขาถึงสมเด็จกรมพระขอกระดานเมรุทำโรงพักทหาร

๔. เจ้าพรหมเทวานุเคราะห์วงศ์ถวายหนังสือ กราบถวายบังคมลากลับไปรักษาเมืองและจะเก็บเงินส่วยต่าง ๆ มาส่ง

๕. สมเด็จกรมพระถวายหนังสือ ตอบพระราชหัตถ์เรื่องเตเลแกรฟขอรับฉลองพระเดช ฯ

๖. สมเด็จกรมพระถวายหนังสือถวายพระพรในการพระราชทานของรดน้ำ

​วันที่ ๔๕๓๑ วัน ๕ ๑ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งตรีศก จุลศักราช ๑๒๔๓

เช้าเวลา ๔ โมงเศษ เสด็จออกพระที่นั่งอมรินทร พระสงฆ์มีสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์เป็นประธานาธิบดี แล้วทรงจุดเทียน สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ถวายศีลถวายพรพระแล้ว ทรงประเคนพระสงฆ์รับพระราชทานฉันแล้ว เจ้าพนักงานภูษามาลาเชิญพระโกศพระบรมอัฏฐิขึ้นบนพระที่นั่งเศวตฉัตร และโต๊ะจีน แล้วเสด็จประทับพระที่นั่งราชฤดี แล้วเสด็จเข้าสู่ที่สรงพระมุรธาภิเศก พราหมณ์โหรชาวที่ภูษามาลาถวายน้ำกรดสังข์และหม้อน้ำพระพุทธมนต์ พระสงฆ์ถวายไชยมงคล ครั้นสรงแล้วทรงเครื่อง และทรงพระภูษาตามวัน แล้วเสด็จกลับเข้ามาสดับปกรณ์ผ้าคู่ขวดน้ำอบพระบรมอัฏฐิพระอัฏฐิ เวลาเที่ยงเศษเสด็จขึ้น วันนี้เลี้ยงข้าวแช่พระบรมวงศานุวงศ์ แต่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวไม่ได้ประทับเสวย ๆ แต่พระบรมวงศานุวงศ์ เจ้าพนักงานแห่พระทรายไปวัดมหาธาตุ เสด็จออกในออฟฟิศ แล้วเสด็จขึ้น เวลาบ่าย ๓ โมงครึ่ง เสด็จออกในพระที่นั่งห้องเหลือง มีเจ้านายตำรวจทหารมหาดเล็ก มหาดเล็กแต่งตัวเต็มยศ สวมเสื้อเยียระบับและเสื้อเต็มยศตำรวจและทหาร พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จลงไปรับดุ๊กออฟเยนัวที่ข้างล่าง แล้วดุ๊กออฟเยนัวเข้ามาพร้อมด้วย​ออฟฟิซเซอร์ของเขา เจ้าพระยาภานุวงศ์และขุนนางกรมท่าตามเข้ามา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพาดุ๊กออฟเยนัวขึ้นบนพระที่นั่งประทับในห้องน้ำเงิน สมเด็จพระนางเจ้าประทับอยู่ในนั้น แล้วพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระราชทานตราช้างเผือกสยาม ชื่อมหาสุราภรณ์และพระบรมรูปใส่กรอบทองคำลงยาราชาวดี กับพระราชสาสน์ ไปพระราชทานพระเจ้าแผ่นดินกรุงอิตาลี และพระราชทานตรามงกุฎสยามชั้นที่ ๑_๒_๓_๔ ไปพระราชทานเสนาบดีและขุนนางกรุงอิตาลีที่สมควรจะรับพระราชทาน แล้วสมเด็จพระนางเจ้าพระราชทานพระบรมรูปและพระรูปกรอบทองแก่ดุกออฟเยนัว แล้วดุ๊กออ๊ฟเยนัวก็กราบถวายบังคมลากลับไปบ้านเมือง พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จลงไปส่งที่ข้างล่าง แล้วดุกออฟเยนัวไปเฝ้ากรมสมเด็จพระสุดารัตน์ที่พระตำหนัก แล้วกลับไปลงเรือเวสาตรีไปส่งที่ปากน้ำ เวลาบ่าย ๕ โมงเศษ เสด็จไปพระพุทธรัตน์สรงน้ำพระพุทธบุศยรัตน์ แล้วเสด็จวัดพระศรีรัตนศาสดาราม เสด็จในพระอุโบสถทรงบูชาและทรงโปรยพระสุหร่าย พราหมณ์เวียนเทียนสมโภชพระพุทธปฏิมากร แล้วเสด็จไปประทับหอราชกรมานุสร หอราชพงศานุสร แล้วไปประทับหอพระนาคสดับปกรณ์พระอัฏฐิ พระบรมวงศานุวงศ์ที่ล่วงลับไป เวลา ๒ ทุ่มเศษเสด็จกลับเข้าพระบรมมหาราชวัง

​หนังสือ

๑ มีพระราชสาสน์ถึงสมเด็จพระเจ้าฮุมเบอโตกรุงอิตาลี เรื่องดุกออฟเยนัว เข้ามากรุงสยาม

๒. ดิโปลมาพระราชทานตรามหาวราภรณ์แก่สมเด็จพระเจ้าฮุมเบอโตกรุงอิตาลี

วันที่ ๔๕๓๒ วัน ๖ ๒ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งตรีศก จุลศักราช ๑๒๔๓

เวลาบ่ายโมงเศษ เสด็จออกในออฟฟิศ เวลาบ่าย ๔ โมงเศษ พระอมรวิไสยเอาเครื่องแต่งตัวทหารปืนใหญ่มาถวาย แล้วเสด็จขึ้น เวลาบ่าย ๕ โมงเศษเสด็จทรงรถพระที่นั่งที่หน้าสนามหญ้า พระองค์เทวัญขึ้นรถพระที่นั่งเสด็จไปประทับวัดบวรนิเวศ แล้วเสด็จประทับในพระอุโบสถและพระเจดีย์วิหารพระศาสดา ต้นพระโพธิ แล้วเสด็จไปประทับบนตำหนักกรมพระปวเรศวริยาลงกรณ์ตรัสอยู่ครู่หนึ่ง แล้วทรงรดน้ำกรมพระปวเรศวริยาลงกรณ์ แล้วเสด็จทรงรถพระที่นั่งไปประทับวัดราชประดิษฐ์ ประทับในพระอุโบสถทรงจุดเทียนทรงโปรยพระสุหร่าย สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ลงมาในพระอุโบสถทรงตรัสกับสมเด็จพระพุทธครู่หนึ่งทรงรดน้ำ แล้วสมเด็จพระพุทธออกไปครองผ้า แล้วกลับเข้ามาในพระอุโบสถพร้อมด้วยพระครู ​๔ รูป ถวายอนุโมทนาอติเรก แล้วมีพระบรมราชโองการให้พระองค์สวัสดิประวัติบอกกรมนเรศร์ให้เอาโต๊ะหมู่ที่ตั้งพระเมรุ สมเด็จพระนางเจ้า ส. ก. ร. มาตั้งถวายวัดราชประดิษฐ์และวัดราชบพิธ แล้วทรงรถพระที่นั่งกลับเข้าพระบรมมหาราชวัง เวลาทุ่มเศษเสด็จออก พระองค์เทวัญเฝ้าเวลา ๔ ทุ่มเศษเสด็จขึ้น

หนังสือ

๑. มีพระราชหัตถเลขาถึงเจ้าพระยาภานุวงศ์ เรื่องฝรั่งขอซื้อที่เกาะสีชัง

๒. มีพระราชหัตถเลขาถึงเจ้าพระยาภานุวงศ์ เรื่องร่างหนังสือตอบกงสุลเยอรมัน เรื่องฝรั่งขอซื้อเกาะสีชังนั้น กลัวจะไม่ป้องกันอะไรได้ ยังมีที่พูดมากนัก ขอทรงตริตรองดูก่อน เรื่องเมซั่นถามเรื่องพะม่านั้น ให้คัดคอริสปอนเดนต่าง ๆ ส่งออกไป

วันที่ ๔๕๓๓ วัน ๗ ๓ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งตรีศก จุลศักราช ๑๒๔๓

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษเสด็จออก กรมหมื่นภูธเรศเฝ้า เอาแหวนเพ็ชร์ที่โปรดให้ทำเข้ามาถวาย แล้วพระองค์กมลาศน์เฝ้าทูลเรื่องบ่อทอง และการที่จะไปตรวจที่บ่อทอง​เมืองปราจีน โปรดพระราชทานเรือมณีเมขลาให้ไปเมืองปราจีนบุรี กรมหมื่นพิชิตเฝ้า พระนายไวยเฝ้า บ่าย ๕ โมงเศษเสด็จบ้านสมเด็จเจ้าพระยา เจ้าพระยาสุรวงศ์ เจ้าพระยาภาณุวงศ์ ขุนนางกรมพระกลาโหม กรมท่า และหัวเมืองกรมพระกลาโหมเฝ้าพร้อมกัน ประทับตรัสอยู่จน ๒ ทุ่มเศษเสด็จกลับ เรือเวสาตรีที่ไปส่งดุกออฟเยนัวกลับมาถึงค่ำวันนี้

หนังสือ

๑. เจ้าพระยาสุรวงศ์ถวายหนังสือ เรื่องพระปราการบริรักษ์ร้องทุกข์ ว่าไพร่หลวงไม่มารับราชการเงินค้างอยู่ ๒๖ ชั่ง ๘ ตำลึง ๒ บาท ได้ส่งเรื่องราวไปปรึกษาเจ้าพระยามหินทร์ ๆ ตอบมา ได้ถวายหนังสือเข้ามาด้วย ๓ ฉะบับ เรื่องราวพระปราการบริรักษ์ ๑ (เหมือนกับ ร. ที่ ๑๓) หนังสือมีไปถึงเจ้าพระยามหินทร์ ๑ (เหมือนกับ ร. ที่ ๑๔) เจ้าพระยามหินทร์ ๑ (เหมือนกับ ร. ที่ ๒๓)

๒. มีพระราชหัตถเลขาถึงเจ้าพระยาสุรวงศ์ เรื่องพระปราการบริรักษ์นั้น เจ้าพระยามหินทร์ได้ทูลเกล้า ฯ ถวายแล้ว โปรดเกล้า ฯ รับสั่งไปว่าลาวรักษาป้อม พวกนี้ไม่ได้เกี่ยวข้องในกรมทหาร ความถูกต้องกับใบตอบเจ้าพระยามหินทร์นั้นแล้ว

​วันที่ ๔๕๓๔ วัน ๑ ๔ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งตรีศก จุลศักราช ๑๒๔๓

เวลาบ่ายพระยานานาเฝ้า พระศรีสุนทรถวายดิโปลมา พระยานุภาพไตรภพ ทรงเซ็น พระยานรรัตน์มาเฝ้าทูลเรื่องที่ไปส่งดุกออฟเยนัวกลับมา พระองค์เจ้ากมลาศน์เข้ามาเฝ้ากับพระองค์เจ้าทองแถมมาทูลลา จะไปเมืองปราจีนบุรีกับพระองค์กมลาศน์ ไม่โปรดพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ไป เจ้าพระยาสุรวงศ์เฝ้าเรื่องเตเลแกรฟทางไซ่ง่อน และถวายหนังสือไปรเวตที่ท่านมีไปถึงกงสุลฝรั่งเศสถามถึงราคาของต่าง ๆ ที่ใช้ในการเตเลแกรฟ ที่คอเวอนแมนต์ฝรั่งเศสทำทางทางเมืองไซ่ง่อน และคำตอบเขามีมาเป็นอักษรอังกฤษทั้งนั้น กรมหมื่นพิชิตเฝ้า พระนายไวยเฝ้า แล้วทูลกระหม่อมพระองค์น้อยเฝ้า เรื่องที่ไปส่งดุกออฟเยนัวที่เรือรบ

เวลาบ่าย ๕ โมงเศษ ทรงฉลองพระองค์ครึ่งยศดำ ทรงตรามงกุฎสยาม เสด็จออกพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย พระยาศรีทูลเบิกเจ้ามหินทรเทพนิภาธร เจ้านครหลวงพระบาง ทูลเกล้า ฯ ถวายต้นไม้เงินทองเครื่องราชบรรณาการ และทูลถวายเครื่องราชบรรณาการเจ้าดาราดิเรกรัตนไพโรจน์ เมืองนครลำพูนส่งลงมาทูลเกล้า ฯ ถวายด้วย หัวเมืองมหาดไทยทูลลาหลายคน โปรดเกล้าพระราชทานตราทุติยจุล​จอมเกล้าและพานทองแก่พระยานุภาพไตรภพผู้ว่าราชการเมืองนครเสียมราฐ แล้วพระราชทานสัญญาบัตรให้พระเสนหามนตรี เป็นพระศิริธรรมบริรักษ์ ปลัดเมืองนครศรีธรรมราช ให้นายขวามหาดเล็ก บุตรพระนรินทรราชเสนี เป็นหลวงสโมสรราชกิจปลัดเมืองหลังสวน ให้พระเกษตรไทรสถลบุรินทร เป็นพระยาเกไดสวรินทรผู้ช่วยราชการเมืองไทรบุรี ให้ตนกูอับดุลลา เป็นพระเกษตรไทรสถลบุรินทรผู้ช่วยราชการเมืองไทรบุรี ให้ตนกูสมาแอเป็นหลวงธานินทรนิพัทธ รับราชการในเมืองไทรบุรี ให้ตนกูมดาเป็นพระรัษฎาธิบดีบุตรบุรุษยพิเศษผู้ช่วยราชการเมืองกลันตัน ให้นิโวะบุตรพระยายะริงเป็นพระยาโยธานุประดิษฐ์ ผู้ช่วยราชการเมืองยะริง รวมไทย ๒ คน แขก ๖ คน แล้วเสด็จขึ้น เวลาค่ำพระองค์เทวัญเฝ้า ทรงพระราชหัตถ์ถึงเจ้าพระยาภานุวงศ์ฉะบับ ๑

หนังสือ

๑. เจ้าพระยาภานุวงศ์ถวายร่างตอบกงสุลเยอรมัน ร่างใหม่ว่า ได้นำความเรื่องคนเยอรมันขอซื้อที่เกาะสีชังขึ้นกราบบังคมทูลแล้ว โปรดเกล้า ฯ ให้ตอบมาว่า ที่เกาะสีชังนี้เป็นที่อยู่หน้าอ่าวปากน้ำ สมเด็จ​พระเจ้าแผ่นดินได้ทรงปรึกษาท่านเสนาบดีเห็นพร้อมกันว่าจะทำเป็นที่รักษาปากน้ำ และจะเป็นที่สำหรับลูกค้าพักรับสินค้าที่นั่นด้วย ซึ่งจะขายนั้นไม่ได้

๒. กับถวายหนังสือกงสุลเยอรมันมีมาว่า เมื่อวันที่ ๒๗ เฟบยุอารี ๑๘๘๑ ปรินส์วิลเลียม ปรูเซีย พระราชนัดดาของเอมเปรอ เยอรมันนี ทำการวิวาหกับปรินเสสออคัสตาวิกตอเรีย ให้นำความขึ้นกราบบังคมทูล

๓. มีพระราชหัตถเลขาตอบไปว่า ร่างตอบกงสุลเยอรมันนั้นเห็นพอใช้ได้ แต่กลัวจะไม่จบ แต่ไว้ค่อยคิดต่อไป เรื่องแต่งงานนั้นให้ตอบไปตามเคย แล้วจะส่งเวดดิงเปรเซนต์ไปต่อภายหลัง

๔. พระยานรรัตน์ พระนายไวย กงษีทำวัดพระแก้ว ถวายรายงานที่นายด้านต่าง ๆ ตั้งเอสติเมตเบิกเงินไปแล้ว และยังไม่ได้เบิกทุก ๆ ด้าน

วันที่ ๔๕๓๕ วัน ๒ ๕ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งตรีศก จุลศักราช ๑๒๔๓

บ่ายหลวงนายฤทธิ์เฝ้าเรื่องความโปรตุเกต และฮอลันดาหาว่าทหารจับคนลูกจ้างผิด กรมหมื่นพิชิต พระนายไวยเฝ้า เรื่องสวนประทุมวัน พระองค์เจ้าดิศวรกุมารเฝ้า​เรื่องไปส่งดุกออฟเยนัว หลวงนริศร์เฝ้า ทรงเรื่องทูลกระหม่อมพระองค์ใหญ่ประชวร รับสั่งให้ไปเที่ยวทางหัวเมืองตะวันตกเสียสักเดือนหนึ่ง ค่ำกรมหมื่นพิชิต กับพระองค์เจ้าเทวัญเฝ้า

วันที่ ๔๕๓๖ วัน ๓ ๖ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งตรีศก จุลศักราช ๑๒๔๓

บ่าย พระยาพิทักษ์ภูบาลเฝ้ารับสั่งให้ทำตำหนักที่ในวัง พระยานรรัตน์เฝ้า กรมหมื่นพิชิตถวายหนังสือฝรั่ง ๒ เล่ม พระยาเทพประชุนเฝ้า

บ่าย ๔ โมงเสด็จออกขุนนางในห้องเหลือง พระยาพิพัฒน์อ่านบอกเมืองชลบรีว่าพระยาชลบุรานุรักษ์ถึงแก่กรรมฉะบับ ๑ ว่าหลวงพิทักษ์จีนประชาตายฉะบับ ๑ รวม ๒ ฉะบับ พระนรินทร์อ่านบอกเมืองไชยาส่งเงินส่วยต่าง ๆ ๔ ฉะบับ ส่งเงินปี้จีนจำนวนปิเถาะเอกศกฉะบับ ๑ ส่งเงินค่านาปีขาลสัมฤทธิศก ปีเถาะเอกศกฉะบับ ๑ ยืมเงินค่านาเลี้ยงข้าหลวงที่ไปทำบัญชีสำมะโนครัวฉะบับ ๑ บอกพระยาอร่ามรณชิตปลัดผู้ว่าราชการเมืองกาญจนบุรีบอกว่าพระปนัสดิฐบดี ผู้ว่าราชการเมืองท่าขนุนถึงแก่กรรม รับสั่งให้เจ้าพรหมเทวานุเคราะห์วงศ์กลับไปเมือง พระยาราชรองเมืองถวายหนังสือเรื่องตลาดพระยาไพบูลย์ และเรื่อง​สิบลดบำรุงถนน พระนรินทร์ถวายรายงานภาษีฝิ่น ภาษีร้อยชักสาม จำนวนเดือน ๒ ปีมะโรงโทศก ๑๒๔๒ และหนังสือพระยาอัษฎงค์ขอประมูลเงินภาษีเมืองภูเก็จ เสด็จขึ้นจากขุนนาง กัปตันลอฟตัสเฝ้ารับสั่งให้ไปเซอเวย์ทางเตเลแกรฟทางตะวันออก แล้วถวายนาฬิกาแดดอย่างใหม่อันหนึ่ง ค่ำไม่มีราชการอะไร

วันที่ ๔๕๓๗ วัน ๔ ๗ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งตรีศก จุลศักราช ๑๒๔๓

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษ หม่อมเจ้าปฤษฎางค์เฝ้า ทรงเรื่องตอปิโด แล้วมีพระราชหัตถ์ถึงเจ้าพระยาภานุวงศ์เรื่องตอปิโด แล้วเสด็จประทับ เวลาบ่าย ๓ โมงเศษเสด็จขึ้น เวลาบ่าย ๔ โมงเศษเสด็จออก พระศรีเสนาทูลบอกพระยาจ่าแสนขอพระราชทานปืนและดินขึ้นไปไว้ใช้ราชการ และขอตั๋วขุนหมื่นขึ้นไปแจกเมืองตาก แล้วบอกสักเลขและราชการอื่น ๘ ฉะบับ และข้าราชการที่อยู่เมืองตากบอกถวายของในการพระเมรุ และพระนรินทร์นำกรมการเมืองภูเก็จเมืองถลาง กราบถวายบังคมลากลับไปบ้านเมือง และถวายร่างตราตอบ ๒ ฉะบับ แล้วทรงคืนไป พระยาพิพัฒน์ทูลเรื่องบอกเมืองนนท์เรื่องผู้ร้าย พระยารองเมืองถวายอัฐปลอมทรงทอดพระเนตร แล้วทูลว่าได้ตัวไว้ แล้วเสด็จ​ขึ้น เสด็จออกห้องเขียว กรมหมื่นอดิศรอุดมเดช ถวายรูปไทรโยคและอื่น ๆ แล้วพระองค์เจ้าเกษมสันต์เฝ้าถวายหนังสือเรื่องราชกิจจา เวลาบ่าย ๕ โมงเศษเสด็จขึ้น เวลาทุ่มเศษเสด็จออก พระองค์เจ้าเทวัญเฝ้า เวลา ๔ ทุ่มเศษเสด็จขึ้น

วันที่ ๔๕๓๘ วัน ๕ ๘ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งตรีศก จุลศักราช ๑๒๔๓

เวลาเช้าเสด็จทรงรถพระที่นั่งเสด็จพระราชดำเนินไปประทับที่สวนประทุมวัน กรมหมื่นพิชิต พระองค์เจ้าเทวัญและเจ้านายอื่น ๆ ตามเสด็จไปด้วย เวลาเช้า ๔ โมงเศษเสด็จกลับพระบรมมหาราชวัง เวลาบ่าย ๒ โมงเศษ เสด็จลงพระตำหนัก วันนี้สมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนาประสูติสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เป็น พระบุตรี เวลาบ่าย ๒ โมง ๕๒ มินิต

วันนี้ไม่มีราชการอะไร

วันที่ ๔๕๓๙ วัน ๖ ๙ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งตรีศก จุลศักราช ๑๒๔๓

เวลาบ่ายโมงเศษเสด็จออกในออฟฟิศ แล้วเสด็จออกที่พระที่นั่งห้องเขียว หม่อมเจ้าปฤษฎางค์เฝ้า แล้วเจ้าพระยาภานุวงศ์เข้ามาเฝ้ากราบทูลเรื่องปากน้ำและเรื่องตอปิโด ​แล้วเสด็จออกพระที่นั่งอมรินทร มีพระบรมวงศานุวงศ์ขุนนางฝ่ายทหารพลเรือนตำรวจมหาดเล็กเฝ้าตามที่ พระนรินทร์นำแขกเมืองไทยบุรี เมืองปลิด เมืองสตูนและอื่นๆ เฝ้ากราบถวายบังคมลาไปรักษาบ้านเมือง แล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระราชปฏิสันถารตามสมควร เวลาบ่าย ๕ โมงเศษเสด็จขึ้น วันนี้รับหนังสือนายเสนอรายงานตรวจนักโทษ

วันที่ ๔๕๔๐ วัน ๗ ๑๐ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งตรีศก จุลศักราช ๑๒๔๓

บ่ายเสด็จออกในออฟฟิศ กรมหมื่นภูธเรศเฝ้าถวายหนังสือขอเลขพระองค์กาพย์ ทรงเซ็นเอกสกวาเตออนุญาตตั้งกงสุลออสเตรียร์ พระยาไชยสุรินทรถวายบานแผนก ๔ ฉะบับ เจ้าพระยาสุรวงศ์เฝ้า

บ่าย ๕ โมงเสด็จออกขุนนาง พระศรีเสนาอ่านบอกเมืองนครสวรรค์ว่า ได้รับของพระราชทานทำบุญในการศพ และได้ปลงศพพระยอดเมืองขวางปลัดฉะบับ ๑ ขอรับพระราชทานพระเฑียรฆราชยกระบัตรเป็นพระยอดเมืองขวางปลัด ขอรับพระราชทานหลวงแพ่งเป็นยกระบัตร ขอรับพระราชทานหลวงศิริเป็นหลวงอนุรักษ์ผู้ช่วยฉะบับ ๑ พระยาประทุมเทวาธิบาลผู้ว่าราชการเมืองหนองคาย และพระยา​ภูเขียวลงมาเฝ้า ถวายของต่าง ๆ คือทองคำขี้ผึ้งและอื่น ๆ แล้วจัดเงินมาสดับปกรณ์พระอัฏฐิสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทาและสมเด็จเจ้าฟ้ากรรณากรณ์ โปรดเกล้าให้พระศรีเสนาทูลสมเด็จกรมพระสั่งเจ้าพนักงานให้เชิญพระอัฏฐิไปสดับปกรณ์ที่วัดพระแก้ว พระนรินทร์อ่านบอกเมืองเพ็ชรบุรีว่าได้ทำนาหลวงในเมืองเพ็ชรบุรี ได้เอาข้าวขึ้นฉางแล้ว ฉะบับ ๑ บอกมาว่าพระครูวิสุทธิชาติเมธาจารย์ถึงแก่มรณะภาพ และถวายรายงานภาษีฝิ่น ภาษีร้อยชักสามเดือน ๓ เสด็จขึ้นจากขุนนาง พระศรีสุนทรเฝ้า เวลาค่ำพระยาภาส กรมพิชิต พระองค์เจ้าเทวัญเฝ้า

วันที่ ๔๕๔๑ วัน ๑ ๑๑ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งตรีศก จุลศักราช ๑๒๔๓

พระยานรรัตน์เฝ้า ทรงพระราชหัตถ์พระราชทานสั่งให้ทหารไปประจำรักษาโรงสุรา พระศรีสุนทรถวายพระนามพระองค์ทองเป็นกรม ทรงพระราชหัตถ์ถึงกัปตันริชลิวให้ไปทำแผนที่ปากน้ำ พระราชหัตถ์ไปรเวตถึงทูลกระหม่อมพระองค์น้อยเรื่องกิงกาลกะอัว หลวงสวัสดิโกษาถวายบานแผนกภาษีคลังสินค้า ทรงเซ็นให้ตั้งผู้รับเงินสูงไป

เวลาบ่าย ๔ โมงเศษเสด็จลงพระตำหนักสมโภช ๓ วัน สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ พระบรมวงศานุวงศ์ ข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อยเข้าไปมาก สมโภชแล้วเสด็จขึ้น

​วันนี้สมเด็จกรมพระกราบทูลเชิญเสด็จพระราชดำเนินประชุมในการแซยิด เวลา ๒ ทุ่มเศษทรงฉลองพระองค์อีวนิงเดรส ทรงตราจุลจอมเกล้า เสด็จพระราชดำเนินด้วยรถพระที่นั่งประทับวังสมเด็จกรมพระ พระบรมวงศานุวงศ์ ข้าราชการคนต่างประเทศ เฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทพร้อมกัน พระราชทานพระราชหัตถเลขาและของขวัญ คือกรอบพระรูปทองคำกรอบ ๑ เงินตรา ๒๐ ชั่ง ประทับอยู่สักชั่วทุ่มหนึ่งเสด็จกลับ

วันที่ ๔๕๔๒ วัน ๒ ๑๒ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งตรีศก จุลศักราช ๑๒๔๓

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษเสด็จออก หม่อมเจ้าแฉ่เฝ้าทูลเกล้า ฯ ถวายเรื่องราวขอพระราชทานเลขกรมหมื่นอนันตการฤทธิ์ พระองค์ดิศวรกุมารเข้ามาเฝ้าจะขอพระราชทานลองฝีมือทหารมหาดเล็กถวาย กรมหมื่นภูธเรศถวายถ้วยพระสุธารสที่ทรงโปรดให้ท่านเลี่ยมถวาย พระยานานาเฝ้ารับสั่งเรื่องปลูกต้นไม้ที่ประทุมวัน เวลาบ่าย ๔ โมงเศษเสด็จออกขุนนาง พระนรินทร์ทูลบอกพระอมรข้าหลวงเมืองราชบุรีบอกรายงานสักเลข และขอพระราชทานตั๋วพิมพ์คุ้มสักไปแจกรวม ๒ ฉะบับ บอกพระยาชุมพรส่งเงินปี้จีน บอกพระยาราชบุรีส่งเงินค่าปี้จีน พระยารองเมืองถวาย​หนังสือ แล้วเสด็จออกที่ห้องเขียวพระนรินทร์เฝ้าแล้วเสด็จขึ้น เวลาทุ่มเศษเสด็จออกพระองค์เทวัญเฝ้า เวลา ๔ ทุ่มเศษเสด็จขึ้น

วันที่ ๔๕๔๓ วัน ๓ ๑๓ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งตรีศก จุลศักราช ๑๒๔๓

เวลาบ่ายโมงเศษเสด็จออก พระยานรรัตน์เฝ้า รับสั่งกิงกาลกะอัวจะเข้ามากับพระยานรรัตน์และหม่อมเจ้าปฤษฎางค์ แล้วเสด็จออกห้องเหลือง พระองค์สายเฝ้ารับสั่งเรื่องเรือเวสาตรีว่ายังซ่อมแซมอยู่ แล้วสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ ทูลกระหม่อมพระองค์น้อยเข้ามาเฝ้ารับสั่งเรื่องกิงกาลกะอัว และเรื่องอื่น ๆ พระสุพรรณ พระเทพเอาพลอยต่าง ๆ เข้ามาถวายทอดพระเนตร ออกขุนนางพระศรีเสนาอ่านบอกถวาย พระยาราชวรานุกูล ๕ ฉะบับ บอกรายปืนเมืองพิศณุโลก เมืองพิไชย เมืองสุโขทัย และบอกคนไปสืบข่าวราชการเมืองเชียงแสนกลับมาและบอกพระไชยบูรณ์กับหลวงพิศณุเทพ ต่างคนต่างกล่าวโทษกัน และบอกพระยาพิศณุโลก พระยาสุโขทัย พระไชยบูรณ์ และกรมการจัดสิ่งของลงมาทูลเกล้า ฯ ถวายในการพระศพ สมเด็จพระนางเจ้า และเรื่องผู้ร้ายยิงกันตาย

พระนรินทร์อ่านบอกพระมหาสงครามพระเสนีนฤเบศร์ หลวงไกรนรายบอกบัญชีพระสงฆ์สามเณรสำมะโนครัว ​พราหมณ์แขกไทย เมืองไชยา เมืองหลังสวน และได้แจกตั๋วคนเมืองตะวันตก แล้วเสด็จขึ้น

เสด็จออกในออฟฟิศ พระยาศรีเฝ้าทูลเรื่องเลขพระยาปราจีน (ขลิบ) หลวงคเชนทรามาตย์บอกเข้ามาว่าเป็นเลขพระยาเจริญ และญาติพี่น้องฝากสักบ้าง จะโปรดให้ชำระอย่างไร โปรดเกล้า ฯ ให้ชำระตามกฎหมายเถิด แล้วเสด็จขึ้น

เวลา ๒ ทุ่มเสด็จออก พระองค์เทวัญเฝ้า ประทับจนเวลา ๔ ทุ่มเศษเสด็จขึ้น

วันที่ ๔๕๔๔ วัน ๔ ๑๔ฯ ๕ ค่ำ ปีมะเส็งตรีศก จุลศักราช ๑๒๔๓

เวลาบ่าย ๓ โมงเศษเสด็จออก พระยาเทพเอาศิลาดำต่างๆ เข้ามาถวายและรองเท้าบูต ว่ามีผู้ฝากมาแต่เมืองพะม่าทูลเกล้า ฯ ถวายหลายคู่ พระยานรรัตน์เฝ้า กรมหมื่นภูธเรศเฝ้าถวายหีบทอง กระโถนทองลงยาราชาวดัี ทรงพระกรุณาโปรดให้นำเข้ามาถวาย พระองค์ดิศเฝ้า พระองค์ฉายเฉิดเฝ้าถวายหนังสือทรงปิดทอง เวลาบ่าย ๔ โมงเศษเสด็จขึ้น เวลาบ่าย ๕ โมงเศษ เสด็จพระราชดำเนินไปประทับที่มิวเซียม เวลาทุ่มเศษเสด็จกลับ เวลา ๒ ทุ่มเศษเสด็จออก หม่อมเจ้าปฤษฎางค์เฝ้าทูลเรื่องกิงกาลกะอัว แล้วพระองค์​เทวัญเฝ้าอยู่จนเวลา ๔ ทุ่มเศษเสด็จขึ้น วันนี้กิงกาลกะอัวมาถึง เจ้าปฤษฎางค์ พระยาพิพัฒน์และขุนนางกรมท่าลงเรือนฤเบนทรบุตรีลงไปรับที่ปากน้ำ ขึ้นท่าศาลต่างประเทศ มีทหารรับ ๑๐๐ แตรวง มาพักอยู่วังกรมขุนเจริญ วันนี้พระเจ้าลูกเธอประสูติเป็นพระบุตรีเจ้าจอมมารดาจันทร์

หนังสือ

๑. รับหนังสือเจ้าพระยาภานุวงศ์เรื่องมิสเตอรคุกซัน ขอเป็นธุระรับรองกิงกาลกะอัว และเรื่องที่จะยิงสลุตรับกาลกะอัวที่ป้อมเสือซ่อนเล็บ

๒. พระราชหัตถ์ตอบว่าคงจะขอตั้งกงสุลและทำสัญญาเป็นแน่ ไม่ทรงเห็นว่าจะมีประโยชน์อะไร เป็นแต่จะให้มีผู้มีบุญขึ้นอีกเท่านั้น

๓. รับหนังสือเจ้าพระยาสุรวงศ์ ส่งหนังสือนิวแมนถึงเจ้าพระยาสุรวงศ์ และส่งหนังสือสิเกรตารีคอเวอนแมนต์อินเดียถึงกงสุลอังกฤษฉะบับ ๑ และขอพระราชทานให้จัดขุนนางไทยและมิสเตอรเดวิซันไปปรึกษากับคนฝ่ายคอเวอนแมนต์อินเดียที่ร่างกุ้ง

๔. สำเนาหนังสือสิเกรตารีคอเวอนแมนต์อินเดียถึงกงสุลอังกฤษเตือนด้วยไทยจะแต่งให้มิสเตอรเดวิชันไปพบกับผู้ว่าการโทรเลขของคอเวอนแมนต์อินเดีย

​๕. พระราชหัตถ์ตอบเจ้าพระยาสุรวงศ์ให้จัดขุนนางไทยและมิสเตอรเดวิซันไปปรึกษากับผู้ว่าการโทรเลขของคอเวอนแมนต์อินเดียที่ร่างกุ้ง และทางเมืองเขมรนั้นให้หม่อมแดงไป

๖. ทรงไปรเวตถึงทูลกระหม่อมพระองค์น้อยเรื่องกิงกาลกะอัวจะมาถึง ในการจะรับรอง

๗. พระราชหัตถ์ถึงเจ้าพระยาภานุวงศ์เรื่องกิงกาลกะอัว ให้จัดแจงเลี้ยงดูรับรอง และให้เจ้าพระยาภานุวงศ์มีดินเนอแต่แห่งเดียว และนัดให้เข้าเฝ้า และพาเที่ยวดูอะไรต่างๆ และถ้าจะพูดเรื่องสัญญาและเรื่องจะขอเข้ามาค้าขาย ให้เจ้าพระยาภานุวงศ์ตริตรองพูดให้ถูกต้องกัน

๘. เจ้าพระยาภานุวงศ์ ตอบพระราชหัตถ์เรื่องกิงกาลกะอัวจะขอทำสัญญา และจัดแจงที่จะให้เข้ามาเฝ้า