เดือน ๘๘ จุลศักราช ๑๒๔๒

วันที่ ๔๒๕๗ วันพุธ ขึ้น ๑ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เที่ยงแล้วเสด็จออกหอธรรมสังเวช สมเด็จกรมพระกับพระยาราชสงครามเฝ้าถวายแผนที่พระเมรุ และวางโรงงานต่างๆ พร้อมหมด พระองค์เจ้าประเสริฐศักดิ์ถวายแผนที่เพดานแขวนดอกไม้ รับสั่งให้กรมหมื่นนเรศร์ถ่ายแผนที่พระเมรุส่งไปนอกกะไฟฟ้าและไฟก๊าศ บ่าย ๒ โมงเสด็จขึ้น เย็นเสด็จลงพระ​ตำหนักเยี่ยมประชวรสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ

๒ ทุ่มเศษเสด็จหอธรรมสังเวช พระมหาอิ่มถวายเทศน์กัณฑ์หลวง พระมหาสุ่นถวายเทศน์กัณฑ์เจ้าภาพ วันนี้เป็นวันยก กับทรงกับเจ้าพระยาพลเทพ เรื่องเข้าเสียซึ่งพระยาอัษฎงค์มีหนังสือมา เวลา ๔ ทุ่มเสด็จขึ้น

อาลบาศเตอร์ ถวายหนังสือ

พระยาอินทรเทพ พระเทพผลู เรื่องผู้ร้ายยิงนายยังที่บางจาก

วันที่ ๔๒๕๘ วันพฤหัสบดี ขึ้น ๒ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เช้าไม่เสด็จออก

ยามหนึ่งเสด็จหอธรรมสังเวช พระยาศรีกราบทูล พระศรีเสนา หลวงนิกรจำนง ขุนเพ็ชรอินทรา เมืองอุทัยธานีทูลลาขึ้นไปเร่งเครื่องพระเมรุตามหัวเมือง แล้วพระมหาเจริญ ๔ ประโยค วัดระฆัง ถวายเทศน์กัณฑ์หลวง ว่าด้วยสติปัฏฐานกายาวิปัสสนา พระครูพุทธมนต์ถวายเทศน์กัณฑ์เจ้าภาพ สมเด็จกรมพระถวายหนังสือปัลเครฟมีมา เรื่องเร่งลูกหนี้มองซอยจัดให้อำนาจผู้เร่ง เวลา ๕ ทุ่มเสด็จขึ้น

เจ้าพระยาสุรวงศ์ เรื่องคลองทวีวัฒนา

เจ้าพระยามหินทร์ ขอทำเฟื่องห้อยพระโกศถวาย

​มองซิเออร์บลันเชตอง มีหนังสือถึงพระยาพิพัฒน์ส่งสำเนาคำสปิช

สำเนาคำสปิชกงสุลฝรั่งเศส

วันที่ ๔๒๕๙ วันศุกร์ ขึ้น ๓ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

บ่าย ๓ โมงเสด็จออก พระองค์สาย เจ้าจรถวายอย่างภาพจับ

เวลาบ่าย ๔ โมง กงสุลฝรั่งเศสคนใหม่เฝ้ามีสลุต ๑๙ นัด เฝ้าพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ทรงฉลองพระองค์ครึ่งยศทหารมหาดเล็ก เครื่องราชอิสสริยยศนพรัตน์ กับดวงสตาลิเยนออฟออเนอ คลุมดำ เจ้านายข้าราชการนุ่งม่วงเสื้อเยียระบับ เฝ้านั้นกงสุล ๑ วอยู ๑ อาลวน ๑ บอนวิล ๑ รวม ๔ นาย พระยาพิพัฒน์ทูลเบิกแล้วกงสุลสปิช แล้วทรงสปิชตอบ พระราชทานคำสปิชให้กงสุล ทรงพระราชปฏิสันถาร ๓ นัด แล้วเสด็จขึ้น แล้วเสด็จทอดพระเนตรงานวัดพระแก้ว ประมาณ ๔๐ มินิตเสด็จขึ้น

ยามหนึ่งออกหอ พระมหาเจริญถวายเทศน์กัณฑ์หลวง พระครูพุทธมนต์เทศน์กัณฑ์เจ้าภาพ ตรัสกับสมเด็จกรมพระจนเกือบ ๒ ยามเสด็จขึ้น

​พระยาพิพัฒน์ถวายหนังสือดมลูอิศสังฆราชขอเฝ้า

คำสปีชกงสุลฝรั่งเศส

คำสปิชทรงตอบ

วันที่ ๔๒๖๐ วันเสาร์ ขึ้น ๔ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เช้า ๕ โมงเสด็จออกหอ บ่าย ๑ โมงเสด็จขึ้น

กลางวันหลวงสุวรรณถวายเครื่องถม กัปตันริเจลิวถวายแผนที่นาประทุมวัน พระราชทานรางวัลทหารที่ไปทำแผนที่กับกัปตันริเจลิว โปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าศรีเสาวภางค์กับพระองค์เจ้าโสณบัณฑิตยเข้ามารับราชการในออฟฟิศไปรเวตสเกรตารี พระองค์วรวรรณไปช่วยการพระองค์เจ้าเทวัญที่หอรัษฎา เข้ารับการวันนี้

ยามหนึ่งเสด็จออกหอธรรมสังเวช พระมหาเจริญถวายเทศน์กัณฑ์หลวง พระครูพุทธมนต์กัณฑ์เจ้าภาพ เวลา ๔ ทุ่มเศษเสด็จขึ้น

วันที่ ๔๒๖๑ วันอาทิตย์ ขึ้น ๕ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

วันนี้เป็นวันพระราชทานเพลิงพระบุพโพสมเด็จพระนาง​และสมเด็จพระเจ้าลูกเธอที่วัดมหาธาตุ

เวลาเที่ยงเสด็จโปรดเกล้า ฯ ให้เดินขบวนออกประตูศรีสุนทร ไปออกประตูสุนทรทิศา แล้วเดินมาหน้าประตูวิเศษไชยศรีเลี้ยวลงวัดมหาธาตุ เชิญพระบุพโพขึ้นบนพลับพลา ตั้งบนแว่นฟ้า สดับปกรณ์รายหลวงผ้าขาวพระศพละ ๑๐ พับ สดับปกรณ์รายร้อยพระศพละร้อย แล้วเจ้านายสดับปกรณ์ต่อๆ ไป เวลาบ่ายโมงสดับปกรณ์แล้ว เชิญพระบุพโพเข้าปรำประสมแล้วพระราชทานเพลิง เวลาบ่าย ๒ โมงเสด็จกลับ พระบุพโพงวดหมดแล้วแห่พระอังคารลงท่าวัดมหาธาตุไปลอยวัดยานนาวา

กลางวันพระยาประภาเฝ้า พระองค์สายเฝ้าถวายสมุดแบบเครื่องเหล็กต่าง ๆ แล้วทรงความมรดกกับกรมหมื่นพิชิต

ยามหนึ่งออกหอธรรมสังเวช พระมหาเจริญถวายเทศน์กัณฑ์หลวง พระครูพุทธมนต์กัณฑ์เจ้าภาพ ทรงกับสมเด็จเรื่องตะพานเชิญพระศพ เวลา ๔ ทุ่มเศษเสด็จขึ้น

วันที่ ๔๒๖๒ วันจันทร์ ขึ้น ๖ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เที่ยงวันนี้บวชหม่อมเจ้าพรประสิทธิ์ ในพระเจ้าราชวรวงศเธอ กรมหมื่นอุดมรัตนราษี หม่อมเจ้าองค์นี้พิการ มือหงิก​เป็นอ่างพูดไม่ชัดเป็นสำเนียงออไปทั้งนั้น เป็นที่รังเกียจในการอุปสมบทไม่บริสุทธิ แต่พระสงฆ์วัดราชสิทธิ์รับให้อุปสมบทแล้วจึงโปรดเกล้า ฯ ให้บวชตามความปรารถนา แต่ไม่มีสมโภช เช้าวันนี้ก็มาบวชทีเดียว พระเป็นอุปัชฌาย์ บ่าย ๒ โมงเสด็จขึ้น

บ่าย ๔ โมงสังฆราชบาดหลวงเฝ้า ทูลขอเปลี่ยนที่ทำวัดที่เมืองนครเขื่อนขันธ์ ว่าที่ซึ่งพระราชทานเดิมนั้นใกล้ป้อมนัก เกรงอยู่ว่า ถ้าสร้างขึ้นแล้วจะไม่ถาวรยืนยาวไป จึงขอรับพระราชทานเปลี่ยนที่ใหม่

พระยาอภัยรณฤทธิ์ถวายความทหารกล่าวโทษจมื่นประทานมนเทียร ที่ไปรักษานักโทษที่โรงม้าเมาสุราตีทหาร สั่งให้ลงพระราชอาญาจำ

ยามหนึ่งเสด็จหอธรรมสังเวช พระมหาเจริญกับพระครูพุทธมนต์ถวายเทศน์เป็นกัณฑ์ยก ๔ ทุ่มเสด็จขึ้น

รันที่ ๔๒๖๓ วันอังคาร ขึ้น ๗ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาย่ำเที่ยงแล้วเสด็จออกหอธรรมสังเวช เสด็จขึ้นบ่ายโมง เวลาบ่าย ๒ โมงพระยานรรัตน์เฝ้าเรื่องตำหนักพระยาประภา พระอมรวิสัยเฝ้าถวายหิ้งไม้เลื่อยปรุเป็นลายต่างๆ และโต๊ะไม้มริด โปรดให้กรมหมื่นนเรศร์หาน้ำมันทา

​เวลา ๒ ทุ่มเสด็จออกหอธรรมสังเวช มีกงเต๊กญวนสวดแล้วไทยสวด พระธรรมวโรดมนำสวดจบแล้ว พระอมรโมฬีถวายเทศน์กัณฑ์หลวงว่าด้วยกายคตาสติกรรมฐาน พระมหาสุกวัดกัลยาเทศน์กัณฑ์เจ้าภาพ รับสั่งให้พระยาพิพัฒน์ตอบบาดหลวงเรื่องที่วัดหน้าป้อมเมืองนครเขื่อนขันธ์ เวลา ๕ ทุ่มเสด็จขึ้น

มีพระราชหัตถเลขาถึงพระยาพิพัฒน์ให้ส่งเตเลแกรม ให้พระยาอัษฎงค์มีไปถึงเจ้าพระยาภาณุวงศ์

เตเลแกรมถึงเจ้าพระยาภาณุวงศ์ให้ตรวจสัญญา

มีพระราชหัตถเลขาถึงเจ้าพระยาสุรวงศ์ ตอบความเรื่องทหารหน้า

เจ้าพระยาสุรวงศ์ตอบพระราชหัตถเลขา เรื่องจะจัดการทหาร

มีพระราชหัตถ์ถึงเจ้าพระยามหินทร์ส่งสำเนาหนังสือเจ้าพระยาสุรวงศ์ที่ตอบพระราชหัตถ์ปรึกษาเรื่องทหาร

เจ้าพระยาพลเทพตอบพระราชหัตถเลขาปรึกษาเรื่องทหาร เห็นชอบตามกระแสพระราชดำริ

พระอัพภันตริกามาตย์ ถวายฎีกากล่าวโทษกรมพระสุรัสวดีว่าคนในกรมสนมพลเรือนไปสักไว้ในสัสดี

เกษภรรยานายเสนอ ถวายฎีกาความมรดกพระยาราชานุชิตกล่าวโทษตระลาการว่าเข้ากับจำเลย

พระองค์เจ้าโสณบัญฑิตย์ถวายเรื่องสมเด็จพระพุทธโฆษา​จารย์ขอรับพระราชทานนายฟักมาไว้ในกรมช่างสับหมู่

วันที่ ๔๒๖๔ วันพุธ ขึ้น ๘ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาเช้า ๕ โมงเสด็จออกหอธรรมสังเวช เลี้ยงพระสดับปกรณ์ตามธรรมเนียม จวนบ่ายโมงเสด็จขึ้น

เวลาบ่ายสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีเฝ้ากับอาลบาสเตอร์ พระยานรรัตน์เอากล่องจันทน์กับสายกระดุมกระมาทูลเกล้า ฯ ถวาย ของวังหน้าทำ เสด็จลงตำหนัก

ยามหนึ่งเสด็จออกหอธรรมสังเวช พระญวนสวด พระมหาคำถวายเทศน์สฬายตนวิภังค์กัณฑ์หลวง มหาเอี่ยมเทศน์กัณฑ์เจ้าภาพ เวลา ๔ ทุ่มเสด็จขึ้น พระญวนเผาของกงเต็ก ไม่ได้เสด็จทอดพระเนตร

วันนี้เวลายามเศษ กรมหมื่นอมเรศรัศมีสิ้นพระชนม์ ด้วยประชวรเป็นลมพระชนม์ ๗๗ ปี

วันที่ ๔๒๖๕ วันพฤหัสบดี ขึ้น ๙ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาเช้า ๕ โมง เสด็จออกหอธรรมสังเวช เวลาย่ำเที่ยงเสด็จขึ้น เวลาบ่ายอานโตนไปยาสึกจากสามเณรถวายตัวเป็น​มหาดเล็ก กรมหมื่นพิชิตเฝ้าเรื่องความมองคุณะ พระองค์เจ้าสาย พระยามหามนตรีเฝ้าแล้วเสด็จลงตำหนัก กรมหมื่นนเรศร์ พระองค์เทวัญ พระนายไวยตามเสด็จไปด้วยกะการต่าง ๆ

ค่ำเสด็จออกพระที่นั่งอมรินทร สมโภชพระองค์เจ้าและหม่อมเจ้า ที่จะทรงผนวช คือ พระองค์เจ้าจันทรทัตจุฑาธาร ๑ หม่อมเจ้าสฤษดิ์ในกรมขุนวรจักรธรานุภาพ ๑ หม่อมเจ้าเพิ่มในกรมหมื่นภูมินทรภักดี ๑ จะทรงผนวชเป็นภิกษุ หม่อมเจ้ากรรมสิทธิ์ในกรมขุนวรจักรธรานุภาพ ๑ จะทรงผนวชเป็นสามเณร เวลายามหนึ่งเสด็จขึ้น ที่หอธรรมสังเวชไม่มีการอะไร เสด็จออกตอนดึกครู่หนึ่งเสด็จขึ้น

วันที่ ๔๒๖๖ วันศุกร์ ขึ้น ๑๐ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาเช้า ๕ โมงเศษโปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้า หม่อมเจ้า ทรงผนวชที่วัดพระศรีรัตนศาสดารามเสียก่อน เสด็จออกเวลาบ่าย ๒ โมง ครั้นทรงผนวชแล้วทรงพระราชทานเครื่องบริกขาร เสร็จแล้วเสด็จขึ้น

บ่าย ๓ โมงมิสเตอร์ปัลเครฟเฝ้า ถวายเตเลแกรมรับมาแต่ลอดแกรนวีลว่าเจ้าพระยาภาณุวงศ์ ร่างหนังสือสัญญาใหม่เวลาย่ำค่ำกลับ แล้วพระยาพิพัฒน์เสมียนตรากรมท่าเฝ้าถวายร่างตรา​ถึงเจ้าพระยาภาณุวงศ์เรื่องความมองคุณะ

ยามหนึ่งเสด็จออกหอธรรมสังเวช พระยาศรีทูลเรื่องพาพระสำแดงคูหาไปบ้านกงสุลเขาขอโทษว่าไม่ผิดอันใดนัก รับสั่งให้ส่งวังหน้าทำโทษ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ถวายเทศน์กัณฑ์หลวงว่าด้วยสติปัฏฐาน มหาอ่ำวัดมหาธาตุเทศน์กัณฑ์เจ้าภาพ เวลา ๕ ทุ่มเสด็จขึ้น

วันที่ ๔๒๖๗ วันเสาร์ ขึ้น ๑๑ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เช้าไม่ได้เสด็จออก กลางวันพระยานรรัตน์ พระนายไวย เฝ้าเรื่องกฎหมายทหาร กรมหมื่นพิชิตเฝ้าเรื่องความมองคุณะ

๒ ทุ่มเศษเสด็จหอธรรมสังเวช สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ถวายเทศน์กัณฑ์หลวง มหาอ่ำถวายเทศน์กัณฑ์เจ้าภาพ สมเด็จกรมพระถวายตัวอย่างตะพานเดิน ๒ ทาง ๕ ทุ่มเสด็จขึ้น

วันที่ ๔๒๖๘ วันอาทิตย์ ขึ้น ๑๒ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เช้าไม่ได้เสด็จออกหอธรรมสังเวช ที่พระพุทธมนเทียรทำบุญวันประสูติ กรมสมเด็จพระเทพศิรินทรามาตย์ แต่ไม่ได้เสด็จ เวลาบ่าย ๒ โมง กรมหมื่นพิชิตกับอาลบาสเตอร์เฝ้าเรื่องความ​มองคุณะ เวลาบ่าย ๔ โมงเสด็จพุทธนิเวศน์ หม่อมเจ้าพระอรุณ ๑ พระสงฆ์ฐานานุกรมอันดับวัดเทพศิรินทราวาศ ๙ รูปรวม ๑๐ รูปสวดธัมมจักกัปปวัตตนสูตรและมาติกา พระอริยมุนีถวายเทศน์กัณฑ์ ๑ บ่าย ๕ โมงเสด็จขึ้นจากพระพุทธนิเวศน์ เสด็จลงตำหนัก เจ้าหมื่นไวยวรนารถตามเสด็จพระราชดำเนินลงไปด้วย

เวลา ๒ ทุ่ม เสด็จออกหอธรรมสังเวช สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ถวายเทศน์กัณฑ์หลวง มหาอ่ำถวายเทศน์กัณฑ์เจ้าภาพ เวลา ๕ ทุ่มเสด็จขึ้น

วันที่ ๔๒๖๙ วันจันทร์ ขึ้น ๑๓ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

ย่ำเที่ยงเสด็จออกหอธรรมสังเวช บ่ายโมงเสด็จขึ้น กรมหมื่นภูธเรศเฝ้า เรื่องแบ่งช่างทองทำเครื่องถม พระองค์เจ้าเทวัญเฝ้าเรื่องฎีกาและอื่นๆ แล้วเสด็จลงตำหนัก

ยามหนึ่งเสด็จออกพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ทรงจุดเครื่องนมัสการพระสงฆ์ ๓๐ รูปสวดมนต์ ในการฉลองเทียนพรรษา ครั้นทรงจุดเทียนแล้วเสด็จออกทางพระทวารเทเวศรักษา ประทับหอธรรมสังเวช ทำกงเต๊ก ๕๐ วัน การคราวนี้ทำเป็น ๓ วัน ของมากขึ้นต้องปลูกโรงหน้าอัฏฏวิจารณศาลา พระญวนสวดตามเคย พระสงฆ์คณะมหานิกาย ๑๕ รูป หม่อมเจ้าพระพุทธุปบาทปิลันทน์​นำ สวดมนต์จบแล้วสดับปกรณ์ ของหลวง ๑๐ ของเจ้าภาพ ๕ พระมหาบุญวัดสุทัศน์ถวายเทศน์กัณฑ์หลวง มหาพลับวัดบรมนิวาสถวายเทศน์กัณฑ์เจ้าภาพ แล้วเสด็จโรงกงเต๊ก ครั้งนี้มีพระจีนสวดด้วย เวลา ๗ ทุ่ม ๒๕ มินิตเสด็จขึ้น

วันที่ ๔๒๗๐ วันอังคาร ขึ้น ๑๔ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาเช้า ๔ โมงเสด็จลงทรงบาตร แล้วเสด็จออกเลี้ยงพระที่พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย แล้วเสด็จหอเลี้ยงพระสดับปกรณ์ตามเคย ย่ำเที่ยงเสด็จขึ้นเข้าที่บรรทม ตื่นบ่าย ๔ โมงกงสุลฝรั่งเศสเฝ้า แล้วรับสั่งให้กรมหมื่นนเรศร์ทำฝ้ากับที่ไว้พระอัฏฐิ

เวลา ๒ ทุ่มเสด็จออกหอธรรมสังเวช พระญวนขึ้นไปสวดแล้ว พระสงฆ์คณะมหานิกาย ๑๕ รูป พระธรรมภาณพิลาศนำสวดมนต์จบแล้วสดับปกรณ์ มหาฑิตวัดสามพระยาถวายเทศน์ อมาตาปุตติกภัยกัณฑ์หลวง พระถวายเทศน์กัณฑ์เจ้าภาพแล้วเสด็จโรงกงเต๊กพร้อมด้วยเจ้านายข้างใน ๕ ทุ่มเศษเสด็จขึ้น

วันที่ ๔๒๗๑ วันพุธ ขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เช้า ๔ โมงเสด็จลงทรงบาตร แล้วเสด็จออกวัดพระแก้ว ​แต่เลี้ยงพระเสียก่อนเสด็จ ครั้นเสด็จถึงแล้วทรงจุดเทียนพรรษาถวายพุ่ม แล้วพระราชทานเทียนพระบรมวงศานุวงศ์ไปจุดตามพระอารามต่างๆ พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช ไปจุดวัดราชประดิษฐ์ วัดราชบพิธ ถวายพุ่มเสร็จแล้วเสด็จหอธรรมสังเวช แต่เลี้ยงพระเสียก่อน บ่ายโมงเสด็จขึ้น

บ่ายพระองค์สายเฝ้าถวายแผนที่สุนันทาลัย แล้วเสด็จออกมุขเด็จพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาททอดพระเนตร ทอดพระเนตรพระญวนสวดกงเต๊ก แล้วขึ้นตะพานพร้อมด้วยสมเด็จพระนางทั้ง ๒ พระองค์ด้วย ทอดพระเนตรที่มุขเด็จเหมือนกัน พระองค์เจ้าสวัสดิโสภณขึ้นตะพานโปรยเงิน บ่าย ๕ โมงเศษเสด็จขึ้น กรมหมื่นนเรศร์ถวายแผนที่พระเมรุ และทูลขอโทษ

๒ ทุ่มเสด็จออกหอธรรมสังเวช พระญวนสวด แล้วพระสงฆ์มหานิกาย ๑๕ รูป พระธรรมเจดีย์นำสวดมนต์ พระองค์เจ้ามนุษยนาคมานพ ถวายเทศน์ภารสุตตคาถากัณฑ์หลวง พระถวายเทศน์กัณฑ์เจ้าภาพ แล้วทรงกับสมเด็จกรมพระเรื่องตั้งพระราชาคณะ แล้วเสด็จไปทอดพระเนตรเผาของกงเต๊กที่ทิมคตพระมหาปราสาท พร้อมด้วยเจ้านายข้างใน คราวนี้ของมากต้องเผาที่ชาลาพระมหาปราสาท ๕ ทุ่มเศษเสด็จขึ้น

วันที่ ๔๒๗๒ วันพฤหัสบดี แรม ๑ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก ​จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาเช้า ๓ โมงเสด็จลงทรงบาตร แล้วเสด็จออกพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย สดับปกรณ์กาลานุการ แล้วเสด็จหอธรรมสังเวช แล้วเสด็จวัดพระแก้วเปลื้องเครื่องแล้วเสด็จขึ้น บ่าย ๒ โมงเข้าที่ บ่ายบรรทมตื่น พระราชทานเทียนให้พระองค์เจ้าสวัสดิโสภณไปจุดเทียนพรรษาวัดพระเชตุพน พระยาประภาเฝ้าถวายหิ้งไม้ปรุ แล้วกรมหมื่นพิชิต พระองค์เจ้าเทวัญเฝ้า

เวลายามหนึ่งออกหอธรรมสังเวช สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ ถวายเทศน์กัณฑ์ ๑ มหาอ่ำถวายเทศน์กัณฑ์ ๑ ทรงกับสมเด็จกรมพระ เรื่องความพระยาอภัยรณฤทธิ์ฉุดบุตรสาวพระไชยราชรักษาปลัด แล้วรับสั่งให้หาพระยาอภัยรณฤทธิ์มาถาม กราบทูลว่าจะสู้ความ เวลา ๔ ทุ่มเสด็จขึ้น

อนึ่งเมื่อเปลื้องเครื่องพระแก้วแล้วเสด็จโรงพระเบ็ญจา ซึ่งปลูกอยู่หน้าวัดพระแก้ว ตรัสกับสมเด็จกรมพระ วันนี้เป็นวันแรกลงมือทำพระเบ็ญจา แล้วเสด็จขึ้นทางพระที่นั่งอนันตสมาคม ถวายพุ่มพระพุทธบุษยรัตน์

อนึ่งวันนี้ข่าวลือว่าจันเจ้าจอมมารดาคลอดบุตรเป็นชาย วันขึ้น ๑๓ ค่ำเดือน ๘๘ ครั้นมาภายหลังข่าวว่าไม่จริง ที่จริงนั้นผันน้องสาวคลอด

​วันที่ ๔๒๗๓ วันศุกร์ แรม ๒ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เช้าไม่เสด็จออกหอ กลางวันพระยานรรัตน์ พระนายไวย หลวงราชโยธาเทพเฝ้า แล้วกรมหมื่นพิชิต พระองค์เจ้าเทวัญเฝ้า เสด็จลงตำหนัก พระยานรรัตน์ พระนายไวยตามเสด็จลงไปด้วย

ยามหนึ่งเสด็จออกหอธรรมสังเวช พระยาศรีอ่านบอกน้ำฝนต้นเข้าเมืองอุไทย พระนรินทรราชเสนีอ่านบอกพระอมรเรื่องยืมเงินภาษีเมืองตะวันตกจำหน่ายซื้อสะเบียงจ่ายเมืองตรัง สมเด็จพระพุทธกับมหาอ่ำถวายเทศน์องค์ละกัณฑ์ วันนี้เป็นวันยกทั้งสองกัณฑ์ สมเด็จกรมพระถวายความพระยาอภัยรณฤทธิ์ไม่รับว่า ๕ ทุ่มเสด็จขึ้น

วันที่ ๔๒๗๔ วันเสาร์ แรม ๓ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

บ่ายพระอมรวิสัยเฝ้า กรมหมื่นพิชิตเฝ้า แล้วสมเด็จกรมพระเฝ้าที่ชั้นล่าง เปลี่ยนพระนามสมเด็จพระนางเธอ เป็นสมเด็จพระนางเจ้า บ่าย ๕ โมงรับสั่งให้หม่อมเจ้าต๋งไปกะตู้ตั้งพระอัฏฐิที่พระตำหนัก พระนายไวยกับกรมหมื่นนเรศร์ไปด้วย

ยามหนึ่งเสด็จออกหอธรรมสังเวช พระยาพิพัฒน์อ่านบอกเมืองนครไชยศรีว่าผู้ร้ายปล้นกระบือชุกชุมขึ้นกำเริบมาก กรม​การไปจับก็ต่อสู้ ครั้นจะจับให้แข็งแรงก็จะถึงอันตรายบ้างเป็นการขัดข้องอยู่ โปรดพระราชทานอำนาจให้จับ แต่ให้สืบให้แน่นอนว่าเป็นผู้ร้ายก่อน พระพิมลธรรมถวายเทศน์สติปัฏฐานกัณฑ์หลวง มหาจอ ๔ ประโยควัดพระเชตุพนถวายเทศน์กัณฑ์เจ้าภาพ ๔ ทุ่มเสด็จขึ้น

วันที่ ๔๒๗๕ วันอาทิตย์ แรม ๔ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เสด็จออกหอธรรมสังเวช เกือบบ่ายโมงเสด็จขึ้น กลางวันเจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์เฝ้า บ่าย ๕ โมงเสด็จออกทรงรถ เสด็จประทับสวนสราญรมย์บูชาต้นอัชชปาลนิโครธ แล้วเสด็จวัดราชประดิษฐ์กะที่จะทำมอนิแมนต์สมเด็จพระนางเจ้า แล้วเสด็จเข้าในพระอุโบสถตรัสกับสมเด็จพระพุทธโฆษาจาริย์ แล้วพระราชทานพุ่มแก่พระสงฆ์วัดราชประดิษฐ์ แล้วเสด็จจากวัดราชประดิษฐ์ทรงพระดำเนินข้ามตะพานหกไปวัดราชบพิธ พระราชทานพุ่มพระสงฆ์แล้วเสด็จขึ้น ทรงรถเลี้ยวสี่กั๊กเสด็จกลับบรมมหาราชวัง

ยามหนึ่งเสด็จออกหอธรรมสังเวช พระยาพิพัฒน์อ่านบอกนฝนต้นเข้าเมือง..ฉบับ ๑ พระยาศรีนำพระสุริยเมืองแพร่กราบถวายบังคมลา ยังไม่โปรดให้ไป ให้รอฟังความแล้วก่อน ​พระพิมลธรรมถวายเทศน์กัณฑ์หลวง พระมหาจอถวายเทศน์กัณฑ์เจ้าภาพ เวลา ๕ ทุ่มเสด็จขึ้น

วันที่ ๔๒๗๖ วันจันทร์ แรม ๕ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

วันนี้ไม่เสด็จออกหอธรรมสังเวช บ่ายหลวงสุวรรณภักดีเฝ้าถวายเครื่องถม กรมหมื่นภูธเรศเฝ้าเรื่องแก้พัดรอง พระยานรรัตน์เฝ้าถวายแส้ขนจามรีด้ามลงยา พระยาโชฎึก พระสวัสดิ์เฝ้าถวายคำแปลบาลีญวน พระไชยยศเฝ้าถวายทองเถา พระยาภาสถวายอย่างผ้าน้ำมัน แล้วเสด็จลงพระตำหนัก กรมหมื่นพิชิตกรมหมื่นภูธเรศ พระองค์เจ้าเทวัญ พระยาภาส พระยานรรัตน์ พระนายไวย ตามเสด็จไปด้วย

ยามหนึ่งเสด็จออกหอธรรมสังเวช พระยาศรีอ่านศุภอักษรเมืองเชียงใหม่ส่งน้ำรักวัดพระศรีรัตนศาสดาราม บอกเมืองสระบุรีส่งเสาพระเมรุ ๒ เสาเป็นเสาใหญ่ เมืองปราจีนบุรีบอกส่งไม้ต่างๆ พระยาราชรองเมืองเฝ้าเรื่องความกรมขุนเจริญผลพูลสวัสดิ์ พระพิมลธรรมถวายเทศน์กัณฑ์หลวงกัณฑ์ ๑ มหาจอถวายเทศน์กัณฑ์เจ้าภาพภัณฑ์ ๑ เสด็จขึ้นก่อนมหาจอเทศน์ เวลา ๔ ทุ่มเศษ

​วันที่ ๔๒๗๗ วันอังคาร แรม ๖ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เช้าไม่เสด็จออกหอธรรมสังเวช กลางวันพระยาประภาเฝ้าถวายอย่างกรอบหนังสือ กรมหมื่นพิชิตเฝ้า ทูลเรื่องความกรมขุนเจริญผล กรมหมื่นภูธเรศทูลเรื่องความพระยาอภัยรณฤทธิ์ จะไปเอาตัวพระไชยราชรักษามาถามก่อน พระองค์เจ้าสายเฝ้ารับพระราชทานทองทำรูปสัตว์ พระองค์เจ้าเทวัญพาหมอจันเดอเลเฝ้าทูลลากลับไปอเมริกา พระราชทานเงิน ๑๐๐๐ เหรียญ

เวลาบ่ายเสด็จออกทรงรถพระที่นั่ง เสด็จวัดบวรนิเวศ เสด็จเข้าในพระอุโบสถพระราชทานพุ่มพระสงฆ์ทั้งพระอาราม แต่กรมพระปวเรศวริยาลงกรณ์ไม่ได้เสด็จอยู่ เสด็จไปเยี่ยมกรมหมื่นอนันต์ด้วยประชวรมาก แล้วเสด็จนมัสการพระเจดีย์สถูปและพระวิหาร แล้วเสด็จทรงนมัสการต้นศรีมหาโพธิ์ พระวุฒิการกราบทูลว่าเสด็จกรมพระปวเรศเสด็จกลับแล้ว จึงเสด็จจากฐานโพธิ์ประทับตำหนักพระองค์เจ้าจันทรทัตจุฑาธาร พระราชทานพุ่มแล้วเสด็จตำหนักกรมพระปวเรศวริยาลงกรณ์ ถวายพุ่มแล้วตรัสอยู่จนเวลาย่ำค่ำเสด็จกลับ

ยามหนึ่งเสด็จออกหอธรรมสังเวช พระยาพิพัฒน์อ่านบอกผู้ร้าย พระยาราชรองเมืองเฝ้าเรื่องความกรมขุนเจริญผล พระพิมลธรรมถวายเทศน์กัณฑ์หลวง ๕ ทุ่มเสด็จขึ้น แล้วมหาจอ​ขึ้นเทศน์กัณฑ์เจ้าภาพต่อภายหลัง

วันที่ ๔๒๗๘ วันพุธ แรม ๗ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เช้าไม่เสด็จออกหอธรรมสังเวช บ่ายพระยานานา กรมหมื่นภูธเรศ พระยาอาหาร พระยานรรัตน์ พระนายไวยเฝ้า กรมหมื่นพิชิตเฝ้าอ่านความฟ้าห้วน ยังไม่เข้าพระทัยตลอด ให้กรมหมื่นพิชิตไปเฝ้าสมเด็จกรมพระอีก

ยามหนึ่งเสด็จออกหอธรรมสังเวช พระยาศรีอ่านบอกเมืองเสียมราษฎร์ยกกระบัตร์ตาย เมืองพระพุทธบาทขอพัทธสีมา พระยาราชรองเมืองเฝ้า พระพิมลธรรมถวายเทศน์กัณฑ์หลวง พระอุดมญาณนำพระมหาจอถวายเทศน์กัณฑ์เจ้าภาพ แล้วพระอุดมญาณถวายพระโพธิน้ำฝนเสด็จขึ้น ๕ ทุ่มครึ่ง พระมหาจอถวายเทศน์ต่อภายหลัง

วันที่ ๔๒๗๙ วันพฤหัสบดี แรม ๘ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาเช้าเสด็จออกหอธรรมสังเวช ย่ำเที่ยงแล้วเสด็จขึ้น กลางวันพระยาโชฎึกเฝ้า พระองค์เจ้าสายถวายหนังสือสัญญาทำสุนันทาลัย พระยานรรัตน์ถวายกล่องจันทน์ของวังหน้าทำ ​หม่อมเจ้าปรีดาถวายต้นไม้น้ำพุ กรมหมื่นพิชิตเฝ้าเรื่องความฟ้าห้วน

บ่าย ๕ โมงเสด็จวัดพระแก้ว ทอดพระเนตรงานทั่วแล้วเสด็จประทับโรงพระเบ็ญจา สมเด็จกรมพระถวายตัวอย่างซุ้มกับบุษบก วันนี้เหยียบตารางฐานเฉียงได้ ๒ ชั้น ย่ำค่ำเสด็จขึ้น

ยามหนึ่งเสด็จออกหอธรรมสังเวช พระยาพิพัฒน์เฝ้าถวายหนังสือ พระมหาทัด ๔ ประโยค วัดจักรวรรดิราชาวาสถวายเทศน์กัณฑ์หลวง มหาครุธวัดสามพระยาถวายเทศน์กัณฑ์เจ้าภาพ เทศน์วิเศษทั้ง ๒ กัณฑ์ หม่อมเจ้าแดงถวายเรื่องราวมรดกพระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าแสงจันทร์ พระราชทานให้กรมขุนเจริญพาไปเฝ้าทูลกระหม่อมปราสาท ๕ ทุ่มเสด็จขึ้น

วันที่ ๔๒๘๐ วันศุกร์ แรม ๙ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เช้าไม่เสด็จออกหอธรรมสังเวช กลางวันกรมหมื่นพิชิตเฝ้าเรื่องความมองคุณะ พระยานรรัตน์เฝ้า พระนายไวยเฝ้าเรื่องทหาร

๒ ทุ่มเสด็จออกหอธรรมสังเวช รับสั่งถามกรมขุนเจริญผลด้วยความมรดกหม่อมเจ้าแดง กรมขุนเจริญผลกราบทูลว่าไปเฝ้าทูลกระหม่อมปราสาทแล้ว ท่านรับสั่งว่าความเรื่องนี้ไม่ทรง​ทราบ แต่เดิมหม่อมเจ้าแดงก็ไม่ว่า จึงรับสั่งว่าการนานมานักแล้ว ขณะเมื่อพระองค์เจ้าแสงจันทร์ประชวร เจ้าแดงก็ไปปรนิบัติอยู่ทำไมไม่ทวงถาม ครั้นสิ้นพระชนม์แล้วก็ไม่พูดจนพระราชทานเพลิง มาจนบรรจบปีนี้จึงมาทูลดังนี้ ถ้าเป็นผู้อื่นจะไม่รับเลย นี่เป็นกรมสมเด็จพระสุดารัตน์จึงต้องรับ ถ้าเป็นเจ้านายผู้อื่นจะให้เจ้าแดงไปขอขมา นี่เป็นทูลกระหม่อมปราสาท ขอให้พระเจ้าราชวรวงศ์ประชุมกันตัดสิน ถ้าจะทรงก็จะเป็นอย่างโน้นอย่างนี้ไป รับสั่งแล้วเสด็จทรงธรรม พระธรรมวโรดมเทศน์กัณฑ์หลวง พระมหาหนูเปรียญ ๔ ประโยควัดอรุณถวายเทศน์กัณฑ์เจ้าภาพ ๔ ทุ่มเสด็จขึ้น

วันที่ ๔๒๘๑ วันเสาร์ แรม ๑๐ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

บ่าย ๔ โมงมิสเตอร์ปัลเครฟ กับมิสเตอร์นิวแมนเฝ้าถวายอักษรศาสตร์ลอดลิตตอนไวสรอยอินเดีย มีตำรวจทหารแต่งเต็มยศรับ

บ่ายโมงเศษกรมหมื่นอนันตการฤทธิ์สิ้นพระชนม์ ประชวรเป็นลมอัมพาธมาหลายปีแล้ว เวลาบ่าย ๕ โมงเสด็จรดน้ำพระศพ แล้วเชิญพระศพมาตั้งที่ท้องพระโรง ทรงลืมผ้าไตรหลวงเสีย ต้องยืมผ้าขาวเจ้าภาพสดับปกรณ์ ๒๐ พับ แล้วรับสั่งให้​พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติไปทูลถามข่าวกรมพระปวเรศ ย่ำค่ำแล้วเสด็จกลับ

๒ ทุ่มพระยาภาสเฝ้า ถวายเครื่องพระสำอาง เกือบ ๔ ทุ่มเสด็จออกหอธรรมสังเวช พระยาศรีอ่านบอกเมืองนครสวรรค์ส่งเครื่องพระเมรุ พระยาราชรองเมืองเฝ้าทรงเรื่องผู้ร้าย พระธรรมวโรดมเทศน์ เกือบ ๕ ทุ่มเทศน์จบ เสด็จขึ้น แล้วมหาหนูเทศน์ต่อไป

วันที่ ๔๒๘๒ วันอาทิตย์ แรม ๑๑ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

บ่าย ๒ โมงพระองค์เจ้าทองแถมเฝ้า ถวายกระดาษปิดรูปสีต่างๆ บ่าย ๓ โมงเสด็จพระพุทธมนเทียร ทำบุญวันสวรรคตในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย กับกรมสมเด็จพระศรีสุริเยนทรามาตย์ พระสงฆ์วัดอรุณ ๑๐ รูป วัดเขมา ๕ รูปสวดมนต์ หม่อมเจ้าพระธรรมุณหิศธาดาถวายเทศน์ บ่าย ๕ โมงเสด็จขึ้นจากพระพุทธนิเวศ เสด็จลงทอดพระเนตรงานที่พระตำหนัก ย่ำค่ำเสด็จขึ้น

ยามหนึ่งเสด็จออกหอธรรมสังเวช พระธรรมวโรดมเทศน์ จบแล้วกรมขุนเจริญผลถวายคำตัดสินโทษหม่อมเจ้าแดง เจ้านายราชวรวงศ์พร้อมกันทั้งข้างหน้าข้างใน ตัดสินยกข้อผิดที่หาไม่​จริงไม่มีตัวของ และตัวเจ้าแดงก็ได้ไปปรนิบัติท่านจนสิ้นพระชนม์ ก็ไม่ได้ขอร้องว่ากล่าวจนพระราชทานเพลิงแล้วมาบรรจบปีจึงได้มาร้องขึ้น ก็ไม่ได้ปรึกษากับเจ้านายราชวรวงศ์หรือทูลกระหม่อมปราสาทก่อน ดังนี้มีความผิด ปรับโทษให้หม่อมเจ้าแดงจ้างเจ้าพนักงานตั้งบายศรีสมโภชพระสุพรรณบัฏกรมสมเด็จพระสุดารัตน์ที่พระตำหนักของท่านแล้วให้ลงพระราชอาญา จำไว้ ๓ เดือน ทรงเซ็นว่าให้จำแต่ ๓ เดือน กับการสมโภชนั้นให้เจ้าพนักงานช่วย ๕ ทุ่มเสด็จขึ้น มหาหนูเทศน์ต่อไป

วันที่ ๔๒๘๓ วันทันทร์ แรม ๑๒ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

บ่ายพระอมรกับพระยานรรัตน์เฝ้า กับวันนี้ว่าภรรยากงสุลอเมริกันจะเฝ้า คอยๆ ก็หายไปจนบ่าย ๕ โมง ด้วยวันนี้ฝนตกตั้งแต่บ่าย ๒ โมงพรำ ๆ มาจนค่ำ

ยามหนึ่งเสด็จออกหอธรรมสังเวช พระยาศรีอ่านบอกเมืองพิไชยบอกส่งหนังสือเมืองน่านเมืองหลวงพระบาง เมืองน่านบอกด้วยราชการเมืองเชียงแสนว่า พวกเชียงตุงกับพวกเชียงใหม่ได้พบพูดจากันที่ห้วงลึกแล้ว พวกลาวที่ไปตั้งเมืองเชียงแสนพร้อมกันมีหนังสือตอบไปเมืองเชียงตุงแข็งแรง เมืองหลวงพระบางบอกด้วยเรื่องข่าเป็นกบฏ ให้พวกลาวไปปราบ แต่ขัด​ด้วยสะเบียงอาหาร อาวุธ ดินดำ ยังไม่สำเร็จต้องล่ามา กับบอกเรื่องเมืองญวนให้ลงมาทวงส่วยที่เมืองพวน ๆ ยอม กับขอให้ญวนช่วยคิดรวบรวมผู้คนที่แตกตื่นให้รวมเข้า พระยาราชรองเมืองเฝ้าเรื่องความแขกที่กรมหมื่นภูธเรศฟ้อง พระธรรมวโรดมถวายเทศน์ ๕ ทุ่มจบเสด็จขึ้น มหาหนูถวายเทศน์ต่อไป

วันที่ ๔๒๘๔ วันอังคาร แรม ๑๓ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

บ่ายพระยาประภา กรมหมื่นพิชิต พระยานรรัตน์เฝ้า กรมหมื่นนเรศร์กับพระยาภาสถวายเครื่องพระสำอาง เครื่องสรงพระพักตร์ แล้วเสด็จลงทรงจัดของที่พระตำหนัก

ยามเศษเสด็จออกหอธรรมสังเวช พระยาศรีอ่านบอกเมืองนครนายกส่งของเครื่องพระเมรุ พระธรรมวโรดมถวายเทศน์ ทรงกับสมเด็จกรมพระ เรื่องปัลเครฟจะเอาเงินรายความมองคุณะให้ได้ กับสมเด็จกรมพระถวายตัวอย่างพรมที่จะปูพระเมรุ เวลา ๕ ทุ่มเศษเสด็จขึ้น มหาหนูถวายเทศน์ต่อไป

วันที่ ๔๒๘๕ วันพุธ แรม ๑๔ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

วันนี้มีการหนังสือมาก พระองค์เจ้าทองแถมถวายกระดาษ​ปิดเป็นลายต่างๆ บ่าย ๕ โมงเศษเสด็จลงพระตำหนัก จัดเครื่องตำหนักต่างๆ เวลาทุ่มเศษเสด็จขึ้น

เวลายามเศษเสด็จออกหอธรรมสังเวช พระธรรมวโรดมถวายเทศน์กัณฑ์ ๑ พระมหาหนูถวายเทศน์กัณฑ์ ๑ วันนี้เป็นวันยกทั้ง ๒ กัณฑ์ ๔ ทุ่มเศษเสด็จขึ้น

วันที่ ๔๒๘๖ วันพฤหัสบดี แรม ๑๕ ค่ำ เดือน ๘๘ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒

บ่าย ๕ โมงเสด็จลงพระตำหนักทอดพระเนตรงานต่างๆ

เวลายามเศษเสด็จออกหอธรรมสังเวช พระปลัดตาบเปรียญ ๕ ประโยควัดราชบพิธถวายเทศน์กัณฑ์ ๑ แล้วเทศน์กัณฑ์เจ้าภาพอีกกัณฑ์ ๑ วันนี้เป็นเทศน์วิเศษ เวลา ๔ ทุ่มเศษเสด็จขึ้น