คำนำ

คุณหญิงดุษฎี มาลากุล ปรารภเรื่องหนังสือที่จะพิมพ์ขึ้นแจกในงานพระราชทานเพลิงศพท่านผู้หญิงกลีบ มหิธร มารดา ขอให้เขียนคำนำให้ด้วย

ข้าพเจ้าได้พิจารณาดูเอกสารที่จะพิมพ์ขึ้นแล้ว พระราชนิพนธ์ “ศกุนตลา” นั้น มีอยู่สองสำนวน สำนวนแรกทรงไว้เป็นบทละคอนรำตามแบบไทย แต่ทรงเติมบทพากย์บทเจรจาเข้าไว้พร้อมสรรพ ทรงพระราชนิพนธ์ไว้ด้วยโวหารอันไพเราะ เป็นชิ้นตัวอย่างอันหนึ่งแห่งประณีตศิลป แต่ภายหลังทรงพระราชนิพนธ์ขึ้นอีกสำนวนหนึ่ง เป็น “ละคอนร้อง” โดยคัดเอาบางบทแห่งพระราชนิพนธ์เดิมที่เป็นคำพูดของตัวละคอนมาเชื่อมเรื่องกันด้วย โดยทรงแต่งเพิ่มเติม สำเร็จรูปเป็นทำนองดรามาของตะวันตกในยุโรปซึ่งอาศัยหลักแห่งวรรณคดีกรีกโบราณ ที่พิมพ์ไว้ในเล่มนี้ก็คืออย่างหลัง

นอกจากตัวเรื่อง “ศกุนตลา” เจ้าภาพได้นำประวัติท่านผู้หญิงมาให้อ่านประกอบด้วย ประวัตินี้เขียนไว้ดีนักหนา เต็มไปด้วยลักษณะแห่งชีวิตคนไทยแท้ทั้งชาวบ้านและชาววังและสตรีบรรดาศักดิ์ที่ได้มีโอกาสเข้านอกออกในมาตามยุคตามสมัย จนได้ขึ้นถึงขีดสูงสุดของภรรยาข้าราชการ คือเป็นท่านผู้หญิง ภรรยาเจ้าพระยาเสนาบดี ชีวิตของท่านผู้หญิงอยู่ในสังคมที่สะอาดบริสุทธิ์ เพราะเป็นเวลาที่ชาติไทยกำลังตั้งตัวให้มั่นคงในระยะเวลาที่ผสมอารยธรรมเดิมกับขนบธรรมเนียมทางตะวันตก ซึ่งในที่อื่นอีกมากแห่งไม่สามารถจะรักษาความสะอาดแห่งจิตใจไว้ได้เช่นเมืองเรา

ในฐานะที่ข้าพเจ้าได้เคยรู้จักชอบพอกันมากับท่าน เพราะสามีของท่านเป็นผู้บังคับบัญชาที่ข้าพเจ้านับถือว่าเป็นครูผู้มีเมตตายิ่ง นอกจากนั้นยังได้คุ้นเคยรักใคร่กันกับครอบครัวของท่านแทบทั่ว จึ่งเชื่อว่าตนมีสิทธิ์ที่จะแทรกคำสรรเสริญดั่งได้กล่าวมาแล้ว อันรวมความได้ว่า ท่านเป็นผู้ที่ควรแก่การบูชาและเคารพนับถือ

บ้านเพชรบุรี ในพระนคร ฯ

๑๕ มิถุนายน ๒๕๐๔

(ธานีนิวัต)

กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิยากร