๑

๑. ทั้งหมดนี้หมายถึงเด็ก ๆ เพราะเด็กครั้งนั้นต้องไว้จุกหรือเปียกันจนอายุ ๑๒ ปี จึงจะตัด หัวจุกคือผมที่เว้นไว้กลางกระหม่อนกระจุกเดียวถ้าปล่อยไม่เกล้าจะปรกมาข้างหน้า ผมเปียคือ ผมสองกระจุกเว้นไว้กลางกระหม่อมไม่เกล้าก็จะตกไปสองข้าง หัวเจ๊ก คือผมจุกกระจุกเดียวที่เว้นไว้กลางกระหม่อมค่อนข้างท้ายทอย ถ้าไม่เกล้าจะตกไปข้างหลัง ↩

๒. คือ คนเปลี้ย ↩

๓. บอกตรงแล้ว พระทุ่มเป็นผู้เขียนคัดลอกลงสมุดข่อยนี้ ↩

๔. คือ ยาฉุน ↩

๕. คือ เอ็นดู ↩

๖. เนาว์โลกอุดรสถิต คือ อยู่ในทิศเหนือ ที่นี้กล่าวทิศเพียง ๗ ขาดทิศทักษิณ ↩

๗. ไม่ทู่ซี้ ↩

๘. ปัญจะพรหมา จตุรพักตร์พรหมมี อัฏฐนาคะ กุกกุฏสัตตะ ว่าตามกลอนพาไป คงจะเคยท่อง อักขระจารึกยันต์ตรีนิสิงเห จะลงเลขอะไรมีคาถาประจำเลข เลยคล่องปาก ก็กลอนพาไปทั้งนั้น ↩

๙. คำว่า ดิฉัน เป็นคำพูดสุภาพที่พูดต่อผู้ที่ตนเคารพ ใช้ทั้งผู้ชายผู้หญิง ↩

๑๐. พุงใหญ่ เป็นภาษาพื้นเมือง ว่ามีครรภ์ ↩

๑๑. อะขู อักโข มากมาย ↩

๑๒. ผ่าพุงทั้งเป็น บุราณไม่มีก็จริง สมัยนี้เรื่องเล็ก ↩

๑๓. ตำแย หมอในการเกิดด้วยวิธีผดุงครรภ์แบบโบราณ ↩

๑๔. ทลา ถลา หมายความถึงถนน ลา ก็เหมือนกัน ↩

๑๕. กลบลูก ทำให้ลูกแห้งหายไปในท้อง ↩

๑๖. หาไม่ ไม่มี ↩

๑๗. ควายพ่าน ควายไม่มีคอกเที่ยวเพ่นพ่าน ↩

๑๘. ยุด ยึด หรือดึงเอาไว้ ↩

๑๙. ตาเณรบัว คือคนที่บวชพระแล้วสึกออกมา ชาวบ้านเรียกว่าเณร เช่น พระบัว สึกมาแล้ว ถูกเรียกว่าเณรบัว จะเรียกว่าทิตต้องบวชนาน ตาเณรบัวหมายความถึงนายบัวคนเก่ารุ่นตา ↩

๒๐. ยิก ไล่ ↩

๒๑. ตรัน เข้าไปเอาไม้หรือมือยันดันเอาไว้ ↩

๒๒. กาหลอ วงดนตรีชะนิดหนึ่ง ใช้เฉพาะงานศพ แบบนางหงษ์ ↩

๒๓. บัวปอก สีของผ้า ↩

๒๔. มันขัน น้ำมันชะนิดหนึ่ง ↩

๒๕. เชอ (กะเชอ) ภาชนะสานด้วยหวายสำหรับผู้หญิงใช้ถือใส่หมากพลูเป็นต้นในการเดินทาง ↩

๒๖. มือกุมพัด ถือพัด เช่นพัดด้ามจิ้ว ↩

๒๗. สูมาแลไหรๆ พวกแกจงมาดูอะไรนี่ซิ ↩

๒๘. อีราชา นางตัวดี ↩

๒๙. ไอ้ฉากหัว เป็นคำด่าของผู้หญิง ↩

๓๐. การไหรใคร ธุระอะไรของใคร ↩

๓๑. มาต้า มาซิ ↩

๓๒. อุตตราวัฏศพ คือแห่ให้ซ้ายแก่เมรุ ตรงกันข้ามกับทักขิณาวัฏ ↩

๓๓. ทุมทุม เป็นอาการที่ไฟลุก ↩

๓๔. หนำนา กะต๊อบกลางนา ขนำนาก็เรียก ↩

๓๕. เวช้า เวเปล คือ ไกวเปล ช้า คือว่าเพลงกล่อม ↩

๓๖. เออนัน เออหนาน เฮอนัน เป็นคำอุทานอย่างเห็นด้วยเต็มที่ ↩

๓๗. พรูกเช้า ต่อโพรก คือพรุ่งนี้ ↩

๓๘. อย่าเน่งเร่งบอก อย่านิ่งอยู่เร่งบอกมา ↩

๓๙. ห่อเตาะ ห่อกาบหมาก ↩

๔๐. นายเภา นายสำเภา ↩

๔๑. จืดปาก คือ กินอาหารไม่รู้รส ↩

๔๒. ขรี ชื่อไม้ชนิดหนึ่ง คล้ายนนทรี ยอดขวาดเป็นผักได้ ↩

๔๓. ตีไม้สีฟัน ไม้สีฟันโบราณใช้ไม้ข่อยบ้าง สะเดาบ้าง ตีให้เป็นฝอย เหลาอีกข้างให้แหลมสำหรับชำระฟัน ตามวัดมักตีก่อนเข้าพรรษา ถวายอุปัฌาย์ อาจารย์ ↩

๔๔. ปลาโคบ บางทีเรียกปลาโคก เป็นปลาน้ำเค็ม ขนาดเท่ากับปลาทู แต่ตัวสั้นเกล็ดมาก ↩

๔๕. ขึ้นเห็ดเหม็ดแล้ว ขึ้นราหมดแล้ว ↩

๔๖. ร้องอีโหย่ ร้องชโย โห่ฮี้ว ด้วยความร่าเริงหรือคึกคะนอง ↩

๔๗. หน้าเท่าด้ง หน้าบานด้วยความดีใจ ↩

๔๘. ช็อง เป็นอาการที่ปักของแหลมลงไปที่ดิน ↩

๔๙. ฝานหอมใส่ หั่นหัวหอมใส่ ↩

๕๐. หอมอาวรณ์ หอมยวนใจพิลึก ↩

๕๑. ช่อกันเข้า ผูกเข้าเป็นพวง ↩

๕๒. ทุ่มไว้ ทิ้งไว้ ↩

๕๓. ใต้ซองหนำ ซุกซอกไว้ใต้หนำ (กระต๊อบ) ↩

๕๔. เปลือกพุกดำ เปลือกผุจนดำ ↩

๕๕. ไม่ลิดก่อน ยังไม่ปอกเปลือก ↩

๕๖. หนังยู่ยี่ หนังย่นหดเหี่ยว ↩

๕๗. ขลุกขลิก มีอะไรกะทบกุกกิก ↩

๕๘. แช ช้า ↩

๕๙. ไว้บนผรา ผราคือร้านปูฟาก มีอยู่เหนือเตาไฟในครัวชาวบ้านโบราณเกือบทุกบ้าน สำหรับเก็บของที่อาจขึ้นเช่นเกลือน้ำตาลพริกขี้หนูแห้งเป็นต้น ↩

๖๐. รอดจะกูดหัก จะกูดคือหางเสือ คานที่ยึดหลักหางเสือหัก ↩

๖๑. กูดท้าย หางเสือเรือ ก็ไหวคือสั่นจนไว้ไม่อยู่ ↩

๖๒. เชียง คือกรรเชียง ↩

๖๓. หลักแง้น หลักหลุดจากฐานกรรเชียงไม่ได้ ↩

๖๔. ฉัดเข้าริมฝั่ง ซัดเข้าริมฝั่ง ↩

๖๕. ชบ ชุบด้วยเวทย์มนต์ จะให้เป็นอะไรตามปรารถนา ↩

๖๖. งาย ครึ่งวัน ↩

๖๗. ฉุก ยุ ↩

๖๘. แค่มันขัน ที่มันนึกสนุกหรือเล่นตลก ↩

๖๙. ลงสัน ตกลง ↩

๗๐. เล่า บอก ↩

๗๑. ทำหลาวๆ ทำผลุนผลัน ↩

๗๒. สา รู้สึก สาอะไร จะรู้สึกอะไร สากลัว = รู้สึกกลัว ↩

๗๓. จาบัลย์ คำกวีเมืองนครแปลว่าพูด ↩

๗๔. แลท่าทาง ดูมีกิริยาพิกล ↩

๗๕. ปิเหน่ง ปั้นเหน่ง ↩

๗๖. เสือกหน้า ว่าใส่หน้า ↩

๗๗. ลกลก รีบด่วน ↩

๗๘. ถด ถัดกระเถิบ ↩

๗๙. ว่าเจ้าไหมจูงหวากัน บอกจีนชื่อไหม ให้จูงอั๊วด้วย ↩

๘๐. ยักหงาย หงายหลัง ↩

๘๑. ครุบฉวยถูกแค่บั้นขา ผะเอิญจับถูกกลางขา ↩

๘๒. ย็อง ย็อง เป็นอาการที่วิ่ง ↩

๘๓. หลังก็อง หลังโกง ↩

๘๔. หัวเพตรา หัวคุดทะราดที่เท้า ↩

๘๕. ฉีกเรียน ฉีกทุเรียน ↩

๘๖. กุมพรก ถือกะลามะพร้าว ↩

๘๗. ปละหน่วย ข้างละใบ ↩

๘๘. ตาเณร ในที่นี้หมายถึงคนแก่ที่ยังบวชเป็นเณร ซึ่งบางคราวเรียกเถน ↩

๘๙. ตีนตรด ตีนกะจอก คือข้อเท้าซึ่งเคลื่อนไหวไม่ได้ เวลาเดินจรดปลายเท้า ↩

๙๐. เที่ยวโจ่งพลิ่น เที่ยววิ่งเพ่นพ่านไม่มีจุดหมาย ↩

๙๑. เขื่อน ตู ธรณีประตู ↩

๙๒. อะไรฉู้ อะไรไม่รู้ ↩

๙๓. พดงู ขนดงู คืออาการที่งูม้วนตัวนอนเป็นวงกลมซ้อนเป็นชั้น ๆ เรียกว่างูนอนพด ↩

๙๔. ด้งมอน กะด้งใบใหญ่สำหรับใส่ของตากแดด ↩

๙๕. เด็กรื่นๆ เด็กวัยรุ่น ↩

๙๖. พวกโลน พวกนักขัดคอ เช่นเวลาหนังโนราแสดง มักมีคนดูคอยพูดขัด เรียกว่าพวกโลน ↩

๙๗. ไม่สาไหร ไม่มีรสชาดอะไร ใช้ไม่ได้ ↩

๙๘. หมาดเถิด ประมาทอยู่เถิด ↩

๙๙. จะอุก จะปล้น ↩

๑๐๐. อย่าเน่งเร่งบอก อย่านิ่งอยู่เร่งบอกมา ↩

๑๐๑. หอบลิ้นล่อ หอบจนลิ้นห้อย ↩

๑๐๒. ทำปรือ ทำอย่างไร ↩

๑๐๓. สากลัว รู้สึกกลัว ↩

๑๐๔. กระหนหาย กระวนกระวาย ↩

๑๐๕. ขี้เย็น มักเย็น คือหนาวเร็วกว่าคนอื่น ↩