อักษรไทยน้อย

ชาวไทยอีสาน มีอักษรใช้อยู่ ๒ ชนิด คือ อักษรไทยน้อยกับอักษรธรรมอีสาน อักษรไทยน้อยใช้บันทึกเกี่ยวกับคดีโลก ส่วนอักษรธรรมใช้บันทึกเกี่ยวกับคดีธรรม การจดจารึกก็ใช้ใบลาน ตัวอักษรไทยน้อย อาศัยตัวธรรมเป็นปทัฏฐาน แต่รูปร่างของตัวไทยน้อยสูง ตัวไทยน้อย มีไม่ครบ ๓๓ ตัว เพราะตัดตัวซ้ำออกไป ตัวที่ตัดออกไปมีตัว ฆ ฌ ญ ฏ ฐ ฑ ฒ ณ ธ ภ ตัวที่เพิ่มเข้ามามี ด บ ฝ ฟ ฮ ส่วนสระ คงมี ๘ ตัว เหมือนตัวธรรม เมื่อต้องการเขียนคำมคธแลคำสันสกฤต ก็จำต้องนำตัวที่ตัดออกไปเหล่านั้นมาเขียน

รูปพยัญชนะอักษรไทยน้อย

พยัญชนะต่อไปนี้ ยกเว้น ฃ ฅ ซ เป็นอักษรธรรมอีสานที่อักษรไทยน้อยยืมมาใช้เขียนบาลี

รูปอักษรเหล่านี้ สำหรับใช้กับคำที่มี ห นำ

สระ ๒๙ ตัว

รูปตัวเลขไทยน้อย

พยัญชนะไทยน้อย การศึกษาอักษรไทยน้อยที่ปรากฏในคัมภีร์ใบลานเรื่องพระยาคันคากนี้ มีพยัญชนะตัวเต็ม ตัวเฟื้อง สระ คำพิเศษ ดังนี้

- พยัญชนะตัวเต็ม คือพยัญชนะที่เขียนเต็มรูป ใช้เป็นพยัญชนะต้น ตัวสะกด และตัวตาม ดังนี้

การใช้พยัญชนะเป็นตัวต้นและตัวสะกด

ข้อสังเกต

รูปพยัญชนะตัวเต็มที่ใช้เป็นตัวตามและเป็นรูปเดียวกัน มักใช้ในคำภาษาบาลี เช่น ᨵັມມ= ธัมม ม ตัวแรกเป็นตัวสะกด ม ตัวหลังเป็นตัวตามหรือเรียกว่าตัวสังโยค ในเรื่องพระยาคันคากนี้ไม่ปรากฏการใช้เป็นตัวตามในรูปของภาษาบาลี แต่ในรูปของภาษาไทยมักใช้ในรูปของอักษรควบกล้ำและอักษรนำ และใช้ตัวพยัญชนะต่างรูปกัน ดังนี้

อักษรควบกล้ำ

เหง้า ເຫ᩽ງາ

หนาว ໜາວ

เหมือย ເໝິ

ใหญ่ ໄຫຽ

เหลื้อม ເຫᩖິອມ

ไหว้ ໄຫວ

อักษรนำ

ถวาย ຖວາຽ

สนม ສ໩ມ

สนาม ສ໩າມ

สวัน ສວັນ

- พยัญชนะตัวเฟื้อง คือ พยัญชนะที่นิยมเขียนครึ่งตัว พยัญชนะตัวเฟื้องทุกตัวจะมีรูปแตกต่างจากพยัญชนะตัวเต็ม พยัญชนะตัวเฟื้องใช้เป็นตัวสะกด ตัวควบกล้ำ หรือตัวตามอักษรนำ พยัญชนะตัวเฟื้องของอักษรไทยน้อยมักเขียนไว้ใต้บรรทัด หรือไม่ก็เขียนบนบรรทัดแต่เขียนติดเป็นรูปเดียวกับอักษรตัวต้น จากการศึกษาอักษรไทยน้อยตัวเฟื้องที่ปรากฏในคัมภีร์ใบลานเรื่องพระยาคันคากนี้ พบว่ามีการใช้ตัวเฟื้องอยู่ ๖ ตัว ดังนี้

การใช้พยัญชนะตัวเฟื้อง

- สระที่ใช้ในวรรณกรรมอีสานส่วนใหญ่มักจะใช้สระทั้ง ๒ ประเภท คือสระลอย และสระจม สระลอย ได้แก่สระที่ใช้เขียนอยู่หน้าคำโดยไม่ต้องใช้ตัว อ เกาะ ส่วนสระจม คือรูปสระที่ต้องเขียนประสมกับพยัญชนะต้น

จากการศึกษาสระในคัมภีร์ใบลานเรื่องพระยาคันคากนี้ พบแต่สระจม ไม่พบสระลอย ดังนี้

การใช้สระ

- คำพิเศษ คือ อักขรวิธีของอักษรไทยน้อยในการเขียนคำย่อซึ่งรูปร่างจะแตกต่างไปจากคำเดิม การเขียนคำย่อหรือคำพิเศษที่ปรากฏในคัมภีร์ใบลานเรื่องพระยาคันคาก มีดังนี้

การเขียนคำย่อหรือคำพิเศษ

นอกจากพยัญชนะตัวเต็ม ตัวเฟื้อง สระ และคำพิเศษแล้ว ยังมีตัวเลข เครื่องหมายพิเศษ และเครื่องหมายวรรคตอนปรากฏอยู่ในเรื่องพระยาคันคากนี้ด้วย

- ตัวเลขที่ปรากฏในคัมภีร์ใบลานเรื่องพระยาคันคาก มีดังนี้

ตัวเลข

- เครื่องหมายพิเศษที่ปรากฏในคัมภีร์ใบลานเรื่องพระยาคันคาก มีดังนี้

เครื่องหมายพิเศษ

- เครื่องหมายวรรคตอนที่ปรากฏอยู่ในคัมภีร์ใบลานเรื่องพระยาคันคาก มีดังนี้

เครื่องหมายวรรคตอน

᪥ เครื่องหมายขึ้นต้นเรื่อง

᪪ เครื่องหมายจบวรรค

᪩ เครื่องหมายเขียนก่อนขึ้นคำว่า บัดนี้ ใช้เครื่องหมายนี้ตลอดทั้งเรื่อง