๔
๏ อินทรวิเชียรฉันท ๚
| ๑๑๏ ป่างนั้นณโกษา | ธพระยาสุเมธี |
| ตั้งแต่พระจักรตรี | พยุห์บาทพหลพล ฯ |
| ๏ ลงมาประยุทธ์ทัพ | อริรับณเวียงบน |
| หยุดหย่อนและผ่อนปรน | อภิชาติและพาชี ฯ |
| ๏ ได้เจ็ดทิวาวัน | พละขันธ์ก็พร้อมที่ |
| โกษาสุเมธี | จรลีธทำนูล ฯ |
| ๏ ขอเดชะทราบบาท | นฤนารถบดินทร์สูร |
| ข้าบาทจะขอยูร | จรยกพลากร ฯ |
| ๏ ตีเอาณเชียงใหม่ | ดุจนัยพระทรงศร |
| ขอเชิญเสดจจร | พยุห์บาทณรงค์รณ ฯ |
| ๏ ป่างองค์พระจักรกฤษณ | วรฤทธิ์นราชน |
| ยินนายกาพล | ธประนตจะนูลไทย ฯ |
| ๏ จึงเอื้อนวโรงการ | ธรบาลประภาษไป |
| สั่งแก่พระโหรให้ | ศุภฤกษ์วิไชยวาร ฯ |
| ๏ แล้วสั่งณเสนี | ธิบดีแลทวยหาญ |
| เร่งตระเตรียมการ | จรจัดขนัดพล ฯ |
| ๏ กำหนดณห้าวัน | กรทันณรงค์รณ |
| ให้พร้อมณพาหล | คชชาติและพาชี ฯ |
| ๏ บันใดจะได้พาด | นคราชธานี |
| น่าหร้าและเกือกมี | สนะใส่ณทุกสาร ฯ |
| ๏ แล้วสูกะเกณฑ์พล | จรดลมิทันนาน |
| ก่อป้อมและปราการ | กรสามณมุมเวียง ฯ |
| ๏ ด้านกลางก็สามป้อม | อุสุล้อมและรายเรียง |
| ยิงกวาดพหลเกลี้ยง | บมิให้และต้านทาน ฯ |
| ๏ ทุกด้านแลน่าที่ | อริหนีบต่อต้าน |
| แล้วสูคเนการ | ศุภฤกษจะยกพล ฯ |
| ๏ ดูดวงพลุสำคัญ | จรจัลณรงค์รณ |
| ให้พร้อมและทุกตน | กรยุทธชิงไชย ฯ |
| ๏ ฟังราชโองการ | นฤบาลธิเบศไทย |
| ต่างต่างก็คลาไคล | จรจัดขนัดพล ฯ |
| ๏ พร้อมสัตรียาวุธ | อุสุยุทธ์ณรงค์รณ |
| โดยนัยนราชน | หริพงศ์วโรงการ ฯ |
| ๏ คอยยลพลุอัคคี | จรลีพหลต้าน |
| ต่อยุทธ์ประจันบาน | กรหักกุรุงไกร ฯ |
๏ วสันตดิลกฉันท ๚
| ๑๔๏ ครั้นถึงดิถีอุดมเศิก | ศุภฤกษโดยใน |
| ตรียามหาสิทธิวิไชย | วรพัศวดีการ ฯ |
| ๏ จึงพราหมณ์พระโหรอธิบดี | จรลีมิทันนาน |
| เชิญองค์นรายน์บรมผ่าน | อภิภพธานี ฯ |
| ๏ โสรจสรงพระองค์วรสนาน | มุรธารภิเษกศรี |
| อาเศียรพาทนฤบดี | ปจนักปราไชย ฯ |
| ๏ เสร็จสรงอลงกรณ์ประดับ | สนะซับพระองค์ใน |
| ภูษารจิตร์วรประไพ | กรรัดสเอ้งองค์ ฯ |
| ๏ สังวาลประพาลวรวิไลย | ธก็ใส่ประดับทรง |
| มุทธิกมณีวชิรวงก์ | อุณหิศวิเชียรพราย ฯ |
| ๏ พร้อมสรรพอาภรณสรรพ | ธก็จับพระขรรค์กราย |
| กรสู่ณเกยอภิก็หมาย | จรมุ่งคชาธาร ฯ |
| สุรพลและทวยหาญ | ๏ พรั่งพร้อมนิกรพลพหล |
| ปีกซ้ายและขวาพลแสะสาร | กรครื้มกระหึมมัน ฯ |
| ๏ เปรี้ยงเปรี้ยงประแปร๋คชประแปร๋น | พลแพนก็แข็งขัน |
| ต่างต่างก็คงกรกะพันธ์ | และบอ่าวณไพรี ฯ |
| ๏ คอยองค์พระจอมนฤนารถ | หริราชจักตรี |
| เยียดยัดขนัดพระธรณี | คะครึกครื้นสนั่นไหว ฯ |
๏ ฉบงง ๚
| ๑๖๏ ครั้นได้อุดมฤกษ์วิไชย | |
| พระโหรผู้ใหญ่ | ก็ลั่นฆ้องไชยเภรี ฯ |
| ๏ ประโคมแตรสังข์ดนตรี | |
| กึกก้องธรณี | เพียงจะพินาศทำลาย ฯ |
| ๏ เสดจเหนือคชาพรรณราย | |
| หกสิบทิศพลาย | พาหนะธิราชบวร ฯ |
| ๏ เครื่องสูงไพโรจน์สลอน | |
| พัดโบกจ่ามร | มยุรฉัตรธงไชย ฯ |
| ๏ กลดกลิ้งกันชิงรำไพ | |
| ซับซ้อนไสว | อภิรุมชุมสายพรายพรัน ฯ |
| ๏ บังแซกบังแซงสุริยัน | |
| ช้างดั้งช้างกัน | คชแซกคชแซงเรียงราย ฯ |
| ๏ ค่ายค้ำพังคาแหล่หลาย | |
| พหลนิกาย | พรึบพร้อมห้อมล้อมทรงธรรม์ ฯ |
| ๏ ตรัสให้จุดพลุสำคัญ | |
| โชติช่วงแดงฉัน | สว่างในกลางเวหา ฯ |
| ๏ เสดจเคลื่อนพหลยาตรา | |
| กึกก้องโกลา | สท้านสเทื้อนธรณี ฯ |
| ๏ บ่ายหน้าคชาจรลี | |
| ตรงสู่บุรี สู่ที่สนามรณรงค์ ฯ | |
| ๏ สถิตย์ประทับสารทรง | |
| จรัดให้แวดวง | ห้อมล้อมแหกหักภารา ฯ |
| ๏ บัดนั้นนายทัพถ้วนหน้า | |
| ยลพลุสัญญา | ก็ขับโยธาคลาไคล ฯ |
| ๏ พลช้างพลม้าไสว | |
| ประดาเข้าใกล้ | ริมเชิงปราการบุรี ฯ |
| ๏ ถือหอกโล่แฟ้มมากมี | |
| ป้องกันไพรี | จะซัดน้ำมันกรวดทราย ฯ |
| ๏ ต่างต่างกรูเข้าทำลาย | |
| บ้างใสช้างพลาย | ยื้อแย่งเข้าแทงปราการ์ ฯ |
| ๏ ชาวเมืองซัดกรวดลงมา | |
| บถูกกายา | ฝาโพล่ฝาแฟ้มบังกัน ฯ |
| ๏ ปล่อยปืนบนป้อมสนั่น | |
| ครึกครื้นหมอกควัน | ฮูมฮูมตูมตามเข้าไป ฯ |
| ๏ ถูกพลน่าที่บรรลัย | |
| มอดม้วยตักษัย | พรรคพลน่าที่บางลง ฯ |
| ๏ บ้างตัดเชือกซุงโดยจง | |
| จะให้ตกตรง | ทุ่มทับเอาพวกทวยไทย ฯ |
| ๏ ทวยไทยเอาหอกรับไว้ | |
| ไม้ซุงอันใหญ่ | ก็ตกแต่น้อยถอยแรง ฯ |
| ๏ โยธาทวยไทยเข้มแขง | |
| บ้างปืนบ้างแทง | นักลาวพินาศวายปราณ ฯ |
| ๏ พลไกรบันใดพาดพาน | |
| น่าที่ปราการ | ทุกด้านที่ล้อมพร้อมกัน ฯ |
| ๏ ต่างต่างขึ้นได้ทั้งนั้น | |
| ไล่ฟาดไล่ฟัน | ส่ำลาวพินาศลาญชนม์ ฯ |
| ๏ เกลื่อนกลาดดาดพื้นภูวดล | |
| เลือดใหลนองชล | รุ่งเช้าก็ได้ภารา ฯ |
| ๏ พลไทยไล่คุมตัวมา | |
| จับเอาพระยา | แสนหลวงผู้เจ้าธานี ฯ |
| ๏ บุตราภรรดาน้องพี่ | |
| ธิดานารี | เผ่าพันธ์เครือญาติวงศ์วาร ฯ |
| ๏ เสวกข้าเฝ้าท้าวหนาน | |
| เข้าของศฤงคาร | หลายอย่างต่างต่างนานา ฯ |
| ๏ สรรพยุทธ์อาวุทธ์ศาสตรา | |
| คชอาชา | นำมาแหล่หลายมูลมี ฯ |
| ๏ จึงท่านนายกโยธี | |
| เลือกเก็บบุตรี | แสนท้าวพระยาเชียงหนาน |
| ๏ รูปร่างลออนงพาล | |
| สาวสาวสคราญ | ผิวภักตร์ผ่องดุจดวงจันทร์ ฯ |
| ๏ นำมาถวายทรงธรรม์ | |
| สรรพ์สิ่งสัพสรรพ์ | เสร็จสิ้นทุกสิ่งประการ ฯ |
| ๏ ป่างนั้นหริราชภูบาล | |
| ปราบนครหนาน | ได้ดังมโนท้าวไทย ฯ |
| ๏ เธอทรงโสมนัศผ่องใส | |
| ชื่นแช่มทรวงใน | กระมลฤดีปรีดา ฯ |
| ๏ ท้าวเธอทรงทอดทัศนา | |
| ยลท่านโกษา | นายกทวยหาญชาญไชย ฯ |
| ๏ นำอรธิดาทรามวัย | |
| บุตรเจ้าเชียงใหม่ | แลบุตรแสนท้าวพระยา ฯ |
| ๏ วรกายแน่งน้อยโสภา | |
| ดวงภักตรลักขณา | ผุดผ่องหลายอย่างต่างกัน ฯ |
| ๏ จึงทรงเลือกนางลาวนั้น | |
| ได้อรแจ่มจันทร์ | ธิดาเชียงใหม่ธานี ฯ |
| ๏ ตั้งไว้พระสนมข้างที่ | |
| แต่พรรคบุตรี | แสนท้าวนักลาวพระยา ฯ |
| ๏ ทรงพระราชทานเสนา | |
| ถ้วนทุกทั่วหน้า | ต่างๆชื่นชมเปรมปรี ฯ |
| ๏ แล้วให้เสนามนตรี | |
| จัดแจงบุรี | เมืองใหญ่เมืองน้อยทุกเวียง ฯ |
| ๏ ให้เปนปรกติเรียบเรียง | |
| กระทำพร้อมเพรียง | เหมือนยังเบาราณก่อนมา |
| ๏ ท้าวเธอประทับแรมท่า | |
| สิบห้าทิวา | จนเสร็จเรียบร้อยด้วยดี ฯ |
| ๏ แล้วจึงให้ยกโยธี | |
| กลับยังบุรี | นิเวศนประเทศกรุงไกร ฯ |
| ๏ ตามมารควิถีแนวไพร | |
| สวรรคโลกเวียงไชย | ก็ลุศุโขไทยธานี ฯ |
| ๏ ประทับแรมร้อนโยธี | |
| ที่ในบุรี | กำหนดสิบห้าเวรวาร ฯ |
| ๏ จึงมีพระราชโองการ | |
| สีหนาทบรรหาร | ให้พระยาทั้งหลายนานา ฯ |
| ๏ หัวเมืองปักษ์ใต้จรคลา | |
| คุมพลโยธา | สองหมื่นล่าล่องคันไล ฯ |
| ๏ กับลาวเชลยเชียงใหม่ | |
| คชอาชาไนย | ทุพลภาพป่วยการ ฯ |
| ๏ ผลูแยกลงท่าชลธาร | |
| กำแพงเพ็ชร์สถาน | เสร็จแล้วจึงเสดจคลาไคล ฯ |
| ๏ ออกจากเมืองศุโขไทย | |
| เร่งรีบพลไกร | โดยแนววีถีมรรคา ฯ |
| ๏ ลุพิศณุโลกภารา | |
| หยุดพลโยธา | ประทับสถิตยเวียงไขย ฯ |
| ๏ แล้วทรงยยุบาทครรไล | |
| สู่อาวาศใหญ่ | นามมหาธาตุสถาน ฯ |
| ๏ ทรงกระทำนมัศการ | |
| พระศาสดาจารย์ | ชินราชชินสีห์จอมไตร ฯ |
| ๏ สั่งให้ฉลองทันใด | |
| มโหศพการใหญ่ | สมโภชเสร็จสามทิวา ฯ |
| ๏ ทรงประทับอยู่ในภารา | |
| เจ็ดเวรเวลา | ตรัสให้แยกทัพล่วงไป ฯ |
| ๏ แล้วเธอจึงเสด็จคลาไคล | |
| ออกจากเวียงไชย | พระพิศณุโลกบุรี ฯ |
| ๏ ลงสู่พระที่นั่งนาวี | |
| พร้อมเรือเสนี | นายทัพนายกองเรียงราย ฯ |
| ๏ ออกเรือพระที่นั่งโดยหมาย | |
| สั่งให้พลพาย | เหนี่ยวหน่วงจ้วงเร่งรีบมา ฯ |
| ๏ ตามแนวซลมารคมรรคา | |
| ดลกรุงมหา | ศรีอยุทธเยศธานี ฯ |
| ๏ เสดจจากที่นั่งนาวี | |
| สู่พระบุรี | สถิตย์นิเวศน์ไพชยนต์ ฯ |
๏ อินทรวิเชียรฉันท ๚
| ๑๑๏ ป่างหนึ่งพระจอมนารถ | วรราชจุมพล |
| เนาวเหนือพระแท่นบล | อมรินทร์วิเชียรพราย ฯ |
| ๏ พรรคพร้อมณมนตรี | ธิบดีก็แหล่หลาย ฯ |
| เฝ้าบาทธเรียงราย | ธประนตประนังคัล ฯ |
| ๏ จึงเผยพระโองการ | นฤบาลประภาษพลัน |
| สั่งชาวพระคลังนั้น | กรวัตถุเอามา ฯ |
| ๏ นาวาวราภรณ์ | อรชรอลังการ์ |
| ให้ครบณะสิ่งสา | ระพะสิ้นณสิ่งมี ฯ |
| ๏ รูปีย์มณีกาญ | จนแก้วประกอบศรี |
| เร่งเร็วณบัดนี้ | กรทันณะบัญชา ฯ |
| ๏ ชาวคลังสดับสาร | ธรบาลกระษัตรา |
| น้อมเศียรประนตลา | กรวัตถุสิ่งสรรพ์ ฯ |
| ๏ วัตถาวราภรณ์ | อรชรอะเนกนันต์ |
| นานาวราพรร | รณะสิ้นณะสิ่งมี ฯ |
| ๏ เหรัญสุวรรณา | วชิราก็ต่างศรี |
| พร้อมสิ้นณะโดยที่ | ธรท้าวธบัญชา ฯ |
| ๏ จึงนำถวายองค์ | อภิพงศ์ศวรรยา |
| ก่ายกองอนันต์นา | และก็แน่นพระโรงใน ฯ |
| ๏ เธอจึงพระราชทาน | อุปะการประกอบให้ |
| โกษาธเกรียงไกร | บรินายะกาพล ฯ |
| ๏ เสวกและทวยหาญ | ก็ประทานณะทั่วชน |
| โดยความและชอบตน | กรเสร็จณสิ่งสรรพ์ ฯ |
| ๏ แต่นั้นพระเกียรติยศ | ชนบทก็ฦๅลั่น |
| แกลนเดชพระทรงธรรม์ | อริคร้ามแสยงหยอน ฯ |
| ๏ นานาประเทศท้าว | ศิรเกล้าประนมกร |
| วัตถาวราภรณ์ | กุสุมากนกศรี ฯ |
| ๏ นอบน้อมถวายองค์ | อภิพงศ์พระจักตรี |
| พึ่งเดชพระภูมี | อริราชบแผ้วพาล ฯ |
| ๏ ครั้งนั้นสยามกรุง | ก็จรุงเจริญการ |
| ผาสุกสนุกหนาน | ปฐในนิกรชน ฯ |
๏ สุรางคณางค์ ๚
| ๒๘๏ เบื้องนั้นยังมี | |
| ชนหนึ่งกระวี | เฉกชาติบุทคล |
| นามเพชราชา | บุญญาล้นพ้น |
| ชาวคามเมืองบล | สุพรรณบุรี ฯ |
| ๏ รู้ศิลประศาสตร์ | |
| แกล้วกล้าสามารถ | ในการดำรี |
| ชำนาญณรงค์ | ทนคงกายี |
| ความชอบมากมี | แด่พระจอมไตร ฯ |
| ๏ ได้ไปณรงค์ | |
| กับด้วยพระองค์ | ธิเบศท้าวไทย |
| ยุทธ์กับหลวงลาว | แสนท้าวเชียงใหม่ |
| แกล้วกล้าชิงไชย | กับพวกไพรี ฯ |
| ๏ ทรงกรุณา | |
| พระเพชราชา | ได้ราชการดี |
| จางวางกรมคช | ศักดิ์ยศโดยที่ |
| วันนั้นจรลี | ขึ้นเฝ้าท้าวไทย ฯ |
๏ ฉบงง ๚
| ๑๖๏ ป่างองค์กฤษณราชเรืองไชย | |
| สถิตยแท่นอำไพ | วิเชียรรัตนพรายพรรณ ฯ |
| ๏ พรั่งพร้อมเสนีมหันต์ | |
| เฝ้าบาททรงธรรม์ | นเรศธิเบศภูบาล ฯ |
| ๏ ทรงรฤกตรึกตรองโดยการ | |
| ธิดาหลวงหนาน | เราร่วมสังวาสฤดี ฯ |
| ๏ โดยทางกลางป่าพงพี | |
| บัดนี้เทวี | ก็ทรงซึ่งครรโภทร ฯ |
| ๏ ครั้นตูจะผดุงสมร | |
| เลี้ยงอรบังอร | ไว้ในนิเวศน์บุรี ฯ |
| ๏ ก็ขวยแก่สนมสาวศรี | |
| ฝากผู้ใดดี | รำพึงอยู่ในพระไทย ฯ |
| ๏ คยดตรีกรฤกขึ้นได้ | |
| อย่าเลยจะให้ | พระเพชราชารักษา ฯ |
| ๏ บำรุงผดุงพังงา | |
| เคร่าเลี้ยงสุดา | เห็นว่าจะสิ้นราคี ฯ |
| ๏ ตริเสร็จสมเดจจักตรี | |
| เอื้อนโอฐภูมี | ประภาษแก่เพชราชา ฯ |
| ๏ ท่านจงรับกิจแห่งรา | |
| พานางธิดา | เชียงใหม่ไปไว้บ้านตน ฯ |
| ๏ อำรุงอย่าให้ขัดสน | |
| สูช่วยผ่อนปรน | นิบัติให้ศุขสำราญ ฯ |
| ๏ พระเพชรับราชโองการ | |
| พานางนงพาล | มาสู่นิเวศน์แห่งตน ฯ |
| ๏ กินอยู่หลับนอนผ่อนปรน | |
| ห่อนให้ขัดสน | เปนศุขอยู่ทุกทิวา ฯ |
๏ อินทรวิเชียรฉันท ๚
| ๑๑๏ ป่างหนึ่งพระจอมพงศ์ | หริองค์ไผทหล้า |
| ครองกรุงสยามา | นคเรศบุรีรมย์ ฯ |
| ๏ ส่ำเสวกาการ | ก็ขนานประนตนม |
| น้อมเศียรศิโรดม | อภิวาทธบงงคัล ฯ |
| ๏ จึงเอื้อนวโรงการ | ธรบาลประภาษพลัน |
| สั่งเสวกานั้น | จรจัดขนัดพล ฯ |
| ๏ ตูจักเสด็จจร | ณะนครประเทศบล |
| นบบาทพระจุมพล | ชินะราชพระศาสดา ฯ |
| ๏ อยู่ในนครพิศ | ศณุโลกพระภารา |
| ให้ทันณะบัญชา | และณะเหวยณะเสนี ฯ |
| ๏ รับราชโองการ | นฤบาลธเรศตรี |
| จัดพลโยธี | กรเสร็จณะบัญชา ฯ |
| ๏ คอยรับพระจอมพงศ์ | หริองค์กระษัตรา |
| พรรคพร้อมพหลพา | หนะราชจอมไตร ฯ |
| ๏ เมื่อนั้นพระจักกฤษณ์ | สุรฤทธิเรืองไชย |
| โสรจสรงพระองค์ให้ | มละผ่องลอองศรี ฯ |
| ๏ ทรงเครื่องกระษัตร์เสร็จ | ธเสดจจรัญลี |
| สู่เกยณหัตถี | ธสถิตย์คชาธาร ฯ |
| ๏ ได้ฤกษ์ก็เคลื่อนพล | จรดลมิทันนาน |
| โดยมารคกันดาล | วนะเวศราวไพร ฯ |
| ๏ ฝ่ายเพชราชา | ธก็พาสุดาไคล |
| ตามองค์พระจอมไตร | มหิหล้าณธานี ฯ |
| ๏ ดลโพธิ์ประทับช้าง | นุชนางมเหษี |
| ปวดป่วนพระนาภี | อิวชีพมลาญปาน ฯ |
| ๏ ได้ฤกษยามปลอด | นุชคลอดพระกุมาร |
| ผิวพรรณสัณฐาน | อรอ่องฉวีศรี ฯ |
| ๏ บรรเจิดประเสริฐศักดิ์ | วรภักตร์ก็โสภี |
| ช้าช่อนณอินทรีย์ | อรทั่วณสรรพางค์ ฯ |
| ๏ ป่างองค์เสดจไคล | วนะไพรวิถีทาง |
| ล่วงเขตพนมกลาง | ลุพระพิศณุโลกพลัน ฯ |
| ๏ เทียบที่ประทับสาร | นฤบาลเกษมสันต์ |
| จากที่คชานั้น | ก็สถิตย์ณพลับพลา ฯ |
| ๏ ผ่อนพักนิทรารมณ์ | ธผทมพระกายา |
| เหน่งนิทร์ธนิทรา | พฤแสงอุไทยศรี ฯ |
| ๏ ฟื้นองค์ธสรงภักตร์ | กรวักณวารี |
| ลูบไล้พระกายี | มละสิ้นพระมังสา ฯ |
| ๏ แล้วเธอก็โสรจสรง | วรองค์ณกายา |
| แล้วทรงวิภูษา | สนะกัญจุการาม ฯ |
| ๏ สังวาลศิโรเพ็ชร์ | มกุเกษวะแวววาม |
| มุทธิกก็จอมสาม | ธก็สรวมพระหัตถา ฯ |
| ๏ ทรงเครื่องกระษัตร์เสร็จ | อสิเพชพระกรขวา |
| สอดปาทุการา | ยยุบาทธนารถกราย ฯ |
| ๏ สู่ยานนุมาศราช | วรอาศน์วิเชียรพราย |
| พร้อมเสวกากาย | จรนำเสดจจร ฯ |
| ๏ สู่ที่พระอาวาศ | ชินะราชมุนีวร |
| ส่ำพวกพลากร | และก็นำเสดจไคล ฯ |
| ๏ ถึงเขตพระอาวาศ | ชินะราชพระจอมไตร |
| หยุดยานนุมาศไทย | ยยุบาทเสดจดล ฯ |
| ๏ นอบน้อมพระจอมนารถ | ชินะราชโสภณ |
| นบบาทยุคลดล | ชินะศรีมุนีวร ฯ |
| ๏ โปรดให้ฉลองงาน | กรการณเช่นก่อน |
| แล้วเสร็จเสดจจร | พยุห์บาทพหลไคล ฯ |
| ๏ ไต่เต้ามรัญคา | วนะนาพนมไพร |
| ดลเขตกรุงไกร | นคราชธานี ฯ |
| ๏ เข้าในนิเวศน์ราช | ยยุบาทจรัลลี |
| สู่มณฑิราศรี | ธสถิตย์สถานใน ฯ |
๏ ฉบงง ๚
| ๑๖๏ ป่างหนึ่งพระเพชเรืองไชย | |
| ตริตรึกฤไทย | จะใคร่ตั้งนามกุมาร ฯ |
| ๏ จึงกล่าวแก่นางนงพาล | |
| บุตราของท่าน | บัดนี้ก็ค่อยวัฒนา ฯ |
| ๏ ตูจะให้นามบุตรา | |
| สมกับกายา | ชื่อว่าเจ้าเดื่อชาญไชย ฯ |
| ๏ ครั้นให้นามบุตร์แล้วไซร้ | |
| เคร่าเลี้ยงกันไป | จนวัยเติบใหญ่ขึ้นมา ฯ |
| ๏ กุมารหมายเพชราชา | |
| ว่าเปนบิดา | บได้หน่ายแหนงฤทัย ฯ |
| ๏ เฉกชาติอาจหาญชาญไชย | |
| ปรีชาว่องไว | บุตร์ใครบเทียบเปรียบปาน ฯ |
| ๏ วันหนึ่งพระเพชยลการ | |
| นำเอากูมาร | น้อมเกล้าถวายจอมไตร ฯ |
| ๏ ให้เปนมหัดเล็กช่วงใช้ | |
| ข้าบาททรงไชย | นคเรศร์ธิเบศจักตรี ฯ |
| ๏ พระองค์ทรงพระปราณี | |
| ได้ราชการดี | เปนที่ไว้ในพระไทย ฯ |
| ๏ วันหนึ่งจึงพระจอมไตร | |
| อำนิษฏ์หวังใคร่ | ให้เจ้าเดื่อรู้อาตมา ฯ |
| ๏ ว่าเปนหน่อเนื้อจักรา | |
| มีพระบัญชา | สั่งเจ้าพนักงานเร็วไว ฯ |
| ๏ ให้นำพระฉายตั้งไว้ | |
| ท้องพระโรงใน | เสร็จแล้วจึงเสดจลีลา ฯ |
| ๏ ทรงทอดพระเนตรนายา | |
| กวักพระหัตถา | ตรัสเรียกนายเดื่อด้วยพลัน ฯ |
| ๏ สูจงยลฉายานั้น | |
| พิศดูให้หัน | แม้นแท้แน่ในฤทัย ฯ |
| ๏ รูปตูกับรูปสูใน | |
| ฉายานี้ไชร้ | จะแม้นบแม้นฤๅนา ฯ |
| ๏ นายเดื่อยินพระบัญชา | |
| จึงคลานเข้ามา | เคียงข้างพระองค์ทรงไชย ฯ |
| ๏ จึงเลงฉายาเงาใน | |
| ปรตรยักษ์ตนไซร้ | แล้วแยงยลรูปทรงธรรม์ ฯ |
| ๏ รูปสองปรากฎดุจกัน | |
| บแปลกศรีสัณฐ์ | พิมพายคล้ายคลึงกันไป ฯ |
| ๏ จึงทูลสมเดจจอมไตร | |
| รูปสองอยู่ใน | ฉายาลม้ายคล้ายกัน ฯ |
| ๏ บผิดแผนกผิวพรรณ์ | |
| แม้นแม้นทรงธรรม์ | พระองค์จงทราบหฤทัย ฯ |
| ๏ บัดนั้นหริราชจอมไตร | |
| ฟังพจนไข | นายเดื่อราชบุตร์ทำนูล ฯ |
| ๏ ทรงพระกรุณาอาสูร | |
| พระไทยทำนูล | แก่ราชเอารสทรงธรรม์ ฯ |
| ๏ โอวาทนุสาศน์สิ่งสรรพ์ | |
| ในราชการนั้น | เสร็จสิ้นทุกสิ่งประการ ฯ |
| ๏ แล้วจึงพระราชทาน | |
| วัตถุศฤงคาร | หิรัญสุวรรณ์เหล่หลาย ฯ |
| ๏ แต่นั้นเจ้าเดื่อมั่นหมาย | |
| ตูกูนรายน์ | แม่นแท้ตระหนักฤไทย ฯ |
| ๏ อุบัติทรอึงทันใด | |
| บเกรงแกลนใคร | ถือว่าเปนหน่อทรงธรรม์ ฯ |
| ๏ อาหารทรงเสวยเหลือนั้น | |
| ในภาชน์สุวรรณ์ | ภุญชโดยหฤทัย ฯ |
| ๏ ภูษาขององค์จอมไตร | |
| นักงานตากไว้ | เอามานุ่งห่มเนืองเนือง ฯ |
| ๏ นักงานทั้งหลายเคียดเคือง | |
| สูอย่าเอาเครื่อง | ทรงขององค์อิศรา ฯ |
| ๏ บริโภคนุ่งห่มกายา | |
| บควรอาตมา | ตูว่าจงจำใส่ใจ ฯ |
| ๏ เจ้าเดื่อมิเชื่อคำไข | |
| บฟังผู้ใด | ก็ทำลำพังแห่งตน ฯ |
| ๏ นักงานจึงนำยุบล | |
| ทำนูลจุมพล | ให้ทรงทราบทุกประการ ฯ |
| ๏ ทราบสารบเอื้อคำขาน | |
| บเคียดรำคาญ | ห่อนถือซึ่งถ้อยคำไข |
| ๏ จึงมีราโชงการไทย | |
| สูเดื่อนี้ไซร้ | มันเปนบ้าหลังชั่งมัน ฯ |
| ๏ มันชอบวัตถุสิ่งนั้น | |
| จึงเอาเข้าพันธ์ | กายห่มให้สมปรารถนา ฯ |
| ๏ จำเดิมแต่วันนั้นมา | |
| ภัยบเว้าว้า | นายเดื่อนั้นได้ไป่มี ฯ |
| ๏ แม้หวังเอื้อได้สิ่งดี | |
| ถือเอาสิ่งที่ | มโนอำนิษฎแห่งตน ฯ |
| ๏ ครั้งนั้นพลายส่อมโสภณ | |
| ดำริห์ขาดชน | ตนหนึ่งบ้ามันเกรียงไกร ฯ |
| ๏ หมอควาญขี่ขับบได้ | |
| ผูกรึงตรึงไว้ | บอาจเอาอาบวารี ฯ |
| ๏ วันหนึ่งเดื่อแจ้งคดี | |
| พลายส่อมดำรี | ตกมันพันธ์ไว้ตรึงตรา ฯ |
| ๏ บมีใครอาจขับพาห์ | |
| ลงอาบธารา | แกลนเดชคชาเกรียงไกร ฯ |
| ๏ นายเดื่อจึงแล่นคลาไคล | |
| ดลที่โรงใน | พลายส่อมสารกล้าบ้ามัน ฯ |
| ๏ จึงเข้าแก้ปลอกเร็วพลัน | |
| หมอควานทั้งนั้น | ชวนกันห้ามว่าห่อนฟัง ฯ |
| ๏ นายเดื่อฉวยขอสู่หลัง | |
| ขับคชสู่ฝั่ง | ที่ท่าชลาชลธี ฯ |
| ๏ พลายส่อมลงน้ำโดยดี | |
| บได้ราวี | กระทำพิบัตินานา ฯ |
| ๏ เดชพระเวทคาถา | |
| อาคมแกล้วกล้า | สามารถอาจหาญชาญไชย ฯ |
| ๏ บุญญาอานุภาพเกรียงไกร | |
| ฤทธิ์เดชมไห | ล้ำเลิศประเสริฐอัศจรรย์ ฯ |
| ๏ ฝ่ายกรมช้างทั้งหลายนั้น | |
| จึงชักชวนกัน | บังคัลทำนูลท้าวไทย ฯ |
| ๏ บัดนี้นายเดื่อชาญไชย | |
| ขับพลายส่อมไป | สู่น้ำแต่โดยลำพัง ฯ |
| ๏ ข้อยบาทปรามไว้บฟัง | |
| ฉวยขอสู่หลัง | ก็ขับสู่ท่าชลธาร ฯ |
| ๏ ทรงฟังทราบเหตุทูลสาร | |
| ตระดกลึงลาญ | อุระผะผ่าวหวั่นไหว ฯ |
| ๏ จึงเปล่งสีหนาททันใด | |
| สั่งเสนาใน | กรมช้างทั้งหลายเร็วมา ฯ |
| ๏ ให้จัดผูกพังคชา | |
| หลายเชือกไคลคลา | เร่งรีบไปช่วยให้ทัน ฯ |
| ๏ กรมช้างเร่งรีบจรจัล | |
| ผูกพังคานั้น | ยังบเสร็จสรรพ์ทันที ฯ |
| ๏ นายเดื่อขับคชจรลี | |
| ขึ้นจากนัทธี | ไต่เต้ามาตามมรรคา ฯ |
| ๏ ดลโรงพลายส่อมบช้า | |
| ผูกไว้แน่นหนา | ดังเก่าแต่ก่อนด้วยดี ฯ |
| ๏ เสร็จแล้วคลาดแคล้วจรลี | |
| จากโรงดำรี | สู่ที่นิเวศน์แห่งตน ฯ |
| ๏ ฝ่ายกรมช้างลลาญลน | |
| ขึ้นเฝ้าจุมพล | ทูลแถลงแจ้งเหตุท้าวไทย ฯ |
| ๏ บัดนี้นายเดื่อเกรียงไกร | |
| ขับพลายส่อมไป | สู่น้ำได้ด้วยโดยดี ฯ |
| ๏ กลับมาแหล่งไว้กับที่ | |
| ข้าบาทจรลี | รีบรัดไปช่วยบทัน |
| ๏ ทราบศาส์นภูบาลเกษมสันต์ | |
| ภักตร์ผ่องเพียงจันทร์ | อะคร่าวฤดีปรีดา ฯ |
| ๏ จึงมีวรวากย์บัญชา | |
| โองการให้หา | นายเดื่อเข้ามาบังคัล ฯ |
| ๏ แล้วทรงประภาษไปพลัน | |
| สูเดื่อเองนั้น | แกล้วกล้าสามารถชาญไชย ฯ |
| ๏ ขับขี่คชาว่องไว | |
| อาจหาญเกรียงไกร | บอ่าวบคร้ามไอยรา ฯ |
| ๏ ตูให้สูมียศถา | |
| หลวงสรศักดา | กรมคชสารกล้าชาญไชย |
| ๏ ช่วยกิจบิดาสูไซร้ | |
| ฉลองเดชคุณไทย | จอมภพธิราชธานี ฯ |
| ๏ แต่นั้นนายเดื่อได้ที | |
| หลวงสรศักดี | อยู่ในกรมพระคชา ฯ |
| ๏ ทำราชการฉลองบาทา | |
| บได้คลาดคลา | ภักดีแด่องค์ท้าวไทย ฯ |
๏ วสันตดิลกฉันท ๚
| ๑๔๏ ป่างหนึ่งธิเบศรสยาม | หรินามเกรียงไกร |
| รำพึงคนึงกระมลใน | จะประพาสพนาลี ฯ |
| ๏ ชมฝูงคณาวิหกชาติ | จุตบาทณไพรศรี |
| พอคลายสบายอุระฤดี | ศุขเกษมฤทัยใน ฯ |
| ๏ ตรีกเสร็จเสดจจรยุบาท | ยุรยาตรเสดจไคล |
| สู่ท้องพระโรงธวินิฉย | อมรินทร์จรัสฉาย ฯ |
| ๏ เสดจเหนือพระแท่นรตนราช | วรอาศน์วิเชียรพราย |
| เสนาคณานิกรหลาย | ก็ประนตประนังคัล ฯ |
| ๏ จึงเผยพระสุรสีหนาท | ธประภาษสนองพลัน |
| ตรัสสั่งณเสวกมหันต์ | จรจัดขนัดพล ฯ |
| ๏ ตูนี้จะเที่ยววนประพาส | ยุรยาตรพนาสณฑ์ |
| ในลพบุรีนครบน | และสระแก้วประทุมมาลย์ ฯ |
| ๏ มนตรีสดับมธุรรศ | วรพจนโองการ |
| นวยโอนประนตบรมผ่าน | มหิภพธานี ฯ |
| ๏ บาดหมายก็จ่ายจรก็แจก | นุแผนกณโดยที่ |
| ตามหมวดและกองพยุหตรี | จตุรงคโยธา ฯ |
| ๏ สรรพเสร็จพหลพลทหาร | คชสารและอาชา |
| คอยรับพระกฤษณวรา | นฤนารถพิภพภาร ฯ |
| ๏ ฝ่ายองค์พระจอมนฤปนารท | หริราชนราบาล |
| โสรจสรงสุคันธรสนาน | สุรรศขจายจร ฯ |
| ๏ แล้วทรงวิภูษนรจิตร | ชวลิตประภัสสร |
| พร้อมเครื่องอลังกฎบวร | กรเสร็จเสดจดล ฯ |
| ๏ สู่เกยสถิตยคชา | พลพาหเกลื่อนกล่น |
| พัดโพกและบังพระสุริยน | อภิรุมและชุมสาย |
| ๏ กันชิงเสวตร์มยุรฉัตร | ธุชะวัชกนกพราย |
| พร้อมเสร็จก็เคลื่อนพลขยาย | ยุรยาตร์พลากร ฯ |
| ๏ ไต่เต้าวิถีจรจรา | วนะณาณดงดอน |
| ตามเขตและแดนพนะสิขร | ก็ลุลพบุรี ฯ |
| ๏ จึงเสร็จเสดจยุรยาตร | ยยุบาทจรัลลี |
| สู่ที่นิเวศนครศรี | ก็สถิตย์พระโรงไชย ฯ |
๏ อินทรวิเชียรฉันท ๚
| ๑๑๏ แล้วมีพระโองการ | นฤบาลจรัตไข |
| สั่งเสวกาให้ | กรถาปนาการ ฯ |
| ๏ ทำที่นิเวศน์ราช | และประสาทไพศาล |
| นอกในและปราการ | บริเวณนิเวศน์วัง ฯ |
| ๏ รับราชชโยงการ | นฤบาลจรัดสั่ง |
| เสนาลล้าลัง | ธก็จัดกะการงาร ฯ |
| ๏ เกณฑ์ทั่วณทุกกรม | ก็ระดมและทุกด้าน |
| รีบเร่งกระทำการ | กรเสร็จณสิ่งสรรพ์ ฯ |
| ๏ แล้วเชิญพระจอมพงศ์ | หริวงศเทวัน |
| สู่ที่นิเวศน์นั้น | วรมณฑิราไลย ฯ |
| ๏ วันหนึ่งพระจักรกฤษณ์ | สุรฤทธิเรืองไชย |
| ทรงมิ่งมโนไมย | จะประพาสวนาสณฑ์ ฯ |
| ๏ พร้อมด้วยณมนตรี | จรลีเสดจดล |
| แดนรุกขมณฑล | ระดะดาษรายเรียง ฯ |
| ๏ เมิลเฌอเสมือนฉัตร | ชรอัตบโอนเอียง |
| โศกสักสิเสียดเคียง | และมะฟอมะเฟืองไฟ ฯ |
| ๏ แผลพวงสลึกติด | ผลขวิดระบัดใบ |
| หล่นกลาดระดาษไป | และก็เกลื่อนณดินดาล ฯ |
| ๏ รัตจันทน์สกาวจันทร์ | สุรคันธ์กระออบหวาน |
| ชมกลิ่นพิโดรซร่าน | จรทั่วพนมไพร ฯ |
| ๏ ทรงทัศนาพลาง | ยะเยาะย่างดุรงค์ไคล |
| ชมส่ำสกุณใน | ทวิชาตินานา ฯ |
| ๏ จำแทงและจำทับ | เสนาะสรรพ์จะนันจา |
| ทรงเสียงสุเนียงจ้า | แลก็แจ้วจะจับใจ ฯ |
| ๏ บงเมิลทฤษดี | มฤคีละมั่งไพร |
| อันโทนพนาไลย | คณะเพื่อนสะกอกอง ฯ |
| ๏ พาลามฤคร้าย | และก็หมายเขม้นมอง |
| เกรียบกรอบยะยอบย่อง | และก็คอยภุดาหาร ฯ |
| ๏ เพลิดเพลินเจริญใน | หฤทัยพระภูบาล |
| มาโนชฤดีดาล | จรชมพนมคอย ฯ |
๏ วสันตดิลกฉันท ๚
| ๑๔๏ ตรวยโตรกชโงกกรชเงื้อม | และละเลื่อมสิลาพรอย |
| ยาวยืดยะยดและวะจะย้อย | อิวะพงศ์สุมาไลย ฯ |
| ๏ บางแห่งก็แวงและละชวาก | ชลหลากละลายใหล |
| ซราบซรับก็จับตะคระตะไคร | และชอุ่มซะซุ้มเซิง ฯ |
| ๏ เปนช่องและปล่องสิขรโปรง | และตะโลงวะวุ้งเวิ้ง |
| น่าผาสิลาตะพะตะเพิง | และชงุ้มชง่องอน ฯ |
| ๏ บางก้อนก็พรายแลละก็พราว | และสกาวสลับซ้อน |
| แทรกศรีมณีหริตอ่อน | สรบงก็แซมศรี ฯ |
| ๏ ที่รัตก็ราวปทมราช | และสอาดสอ้านดี |
| ที่เขียวก็เขียวอรขจี | มรกฎสะสดใส ฯ |
| ๏ ที่ขาวก็ขาววรสอาด | วชิราศอำไพ |
| ปิงคันขยันอรวิไลย | ดุจบุษราคำ ฯ |
| ๏ นานาสิลาอรก็ต่าง | แลละอย่างก็งามขำ |
| เหมือนวัฒกีชนะก็ทำ | และรจิตผจงศรี ฯ |
| ๏ ชมสรรพสัตวสิขรเสร็จ | ก็เสด็จจรัลลี |
| ชมจัตุโบกขรณี | ระดะดาษประทุมมาลย์ ฯ |
| ๏ กรรพุมประทุมกรขจาย | และขยายตระแบนบาน |
| กันลงขมุมจรขนาน | และก็แน่นเรณูนวน ฯ |
| ๏ ยำยามจะจ้องจรจะจด | สุรรศกระเอมอวน |
| เศร้าศรีณเกษรก็ชวน | สละหลีกสลัดหนี ฯ |
| ๏ มัจฉาก็ว่ายจรก็แวก | ชลแถกณวารี |
| คู่คู่ประนังจรนที | และก็เลียบเลาะเลมไคล ฯ |
| ๏ นานาตฤๅชลคละคล่ำ | ชวดำถวินไว |
| เวียนว่ายณสายสลิละใหล | และก็แฝงณวังวล ฯ |
| ๏ ชมเสร็จเสดจยุรยาตร | หยชาติเสดจดล |
| สู่ในนิเวศนวิมณ | ฑิรรัตน์เกษมสันต์ ฯ |
๏ ฉบงง ๚
| ๑๖๏ ป่างกฤษณราชทรงธรรม์ | |
| เสดจออกสิงหบัน | ชรวิเชียรรัตน์ชัชวาล ฯ |
| ๏ จึงมีพระราชชโยงการ | |
| สั่งเหล่าพนักงาน | ขุดคลองปากจั่นนั้นมา ฯ |
| ๏ บันจบสระแก้วบุษบา | |
| ก่อตรุสิลา | เยียวยาให้แนบเนียนดี ฯ |
| ๏ แล้วขุดคลองกว้างยาวรี | |
| ไขให้นที | ออกจากอรรณพชุบศร ฯ |
| ๏ จนลุปากจั่นสาคร | |
| สระแก้วบวร | ให้ชลใหลหลั่งขังใน ฯ |
| ๏ แล้วสร้างนิเวศน์ลงไว้ | |
| สำหรับท้าวไทย | ประทับจรชมสระศรี ฯ |
| ๏ ให้ก่อปราสาทมณี | |
| สององค์รุจี | รจิตรด้วยแก้วแกมกาญจน์ ฯ |
| ๏ แล้วทรงพระราชทาน | |
| นามหนึ่งขนาน | พระที่นั่งสุธาสวรรค์ ฯ |
| ๏ องค์หนึ่งนั้นนามหิรัญ | |
| ปราสาทเฉิดฉันท์ | เสร็จแล้วทั้งสองด้วยดี ฯ |
| ๏ แล้วทรงถาปนามากมี | |
| วิหารเจดีย์ | ศาลาอารามนอกใน ฯ |
| ๏ ทั่วทั้งจังหวัดเวียงไชย | |
| ถาวรขึ้นไว้ | เหมือนดังแต่เก่าก่อนมา ฯ |
| ๏ ทรงสถิตอยู่ลพภารา | |
| เสวยศวรรยา | แต่น่าเหมันต์คิมหันต์ ฯ |
| ๏ แม้ว่าระดูวสันต์ | |
| สมเดจทรงธรรม์ | เสดจสู่กรุงราชธานี ฯ |
| ๏ เสวยสวรรค์สองราชกรุงศรี | |
| ศุขสวัสดี | สมบูรณสรรพสิ้นสิ่งสรรพ์ ฯ |
| ๏ เธอมีดนัยหนึ่งนั้น | |
| อรอองผิวพรรณ์ | ภักตราแช่มช้อยนวลศรี ฯ |
| ๏ สลวยรทวยอินทรีย์ | |
| นามพระภูมี | เจ้าฟ้าน้อยนาถไฉไล ฯ |
| ๏ ครั้นว่าโสกันต์แล้วไซร้ | |
| เปลี่ยนพระนามให้ | ชื่อเจ้าฟ้าอภัยทศา ฯ |
| ๏ องค์หนึ่งพระราชธิดา | |
| ประทานนามา | กรมหลวงโยธาเทพสัตรี ฯ |
| ๏ องค์หนึ่งราชภคินี | |
| ทรงให้เปนที่ | กรมหลวงโยธาทิพา ฯ |
| ๏ สถิตยในนิเวศน์ราชา | |
| บรมศุขา | มาโนชอคร่าวฤดี ฯ |
๏ สุรางคณางค์ ๚
| ๒๘๏ กัษนั้นพระยา | |
| วิชาเย็นทร์มหา | เสนากรวี |
| มั่นพยายาม | ด้วยความภักดี |
| แด่องค์จักตรี | ธเรศภูบาล ฯ |
| ๏ ท้าวเธอเมตตา | |
| ทรงกรุณา | ปัญญาเชี่ยวชาญ |
| ทำความชอบไว้ | ในข้อราชการ |
| โปรดพระราชทาน | ที่เจ้าพระยา ฯ |
| ๏ สมุหนายก | |
| มหาเสวก | มหิคณา |
| ราชการดี | เพราะมีปัญญา |
| บังคับบัญชา | เสนานอกใน ฯ |
| ๏ แล้วโปรดประทาน | |
| เดโชไชยชาญ | ไปครองเวียงไชย |
| ศรีธรรมราช | สามารถเกรียงไกร |
| กันอรินภัย | บให้แผ้วพาล ฯ |
| ๏ โปรดให้พระยา | |
| รามราชเสมา | ไปว่าราชการ |
| เมืองราชสีมา | แกล้วกล้าอาจหาญ |
| คอยต่อต้านทาน | ปราบพวกไพรี ฯ |
| ๏ ทั้งสองพระยา | |
| ถวายบังคมลา | นเรศจักตรี |
| ต่างต่างคลาไคล | ไปครองบุรี |
| ตามพระภูมี | ทรงพระบัญชา ฯ |
๏ ฉบงง ๚
| ๑๖๏ บัดนั้นท่านเจ้าพระยา | |
| วิชาเย็นทรมหา | นายกอธิบดี ฯ |
| ๏ ให้เหล่าคณาวัฒกี | |
| ก่อโฮเตลมี | เหลี่ยมจัตุรัศมหันต์ ฯ |
| ๏ โฮเตลปราการวงกั้น | |
| ล้อมโฮเต็ลนั้น | มั่นคงแน่นหนาด้วยดี ฯ |
| ๏ ก่อตึกทั้งหลายมากมี | |
| อิกตึกดำรี | ใกล้ที่วัดปืนอาราม ฯ |
| ๏ ฤทัยบได้เกรงขาม | |
| คยดทำสงคราม | จะชิงสมบัติท้าวไทย ฯ |
| ๏ วิชาเย็นทรทำทั้งนี้ไซร้ | |
| สมเดจจอมไตร | ทรงทราบสิ้นทุกประการ ฯ |
| ๏ มิได้กรโทษโปรดปราน | |
| บได้รำคาญ | เคียดแค้นระคายพระไทย ฯ |
| ๏ ด้วยวิชาเย็นทรใจใส่ | |
| ในราชกิจใน | พระบาทธิราชจักตรี ฯ |
| ๏ สึกเอาพรรค์พวกนักชี | |
| แหล่หลายมูลมี | มาทำราชการนานา ฯ |
| ๏ ครั้งนั้นสมเดจนรา | |
| ทรงพระนามว่า | นรายน์ลพบุรี ฯ |
| ๏ เหตุว่าเสวยสวรรย์ราชี | |
| ในลพธานี | เปนที่สาราญพระไทย ฯ |
| ๏ แล้วโปรดให้ก่อป้อมใหญ่ | |
| ปราการเวียงไชย | แลปานิยสระศรี ฯ |
| ๏ เสร็จสิ้นทั่วทั้งบุรี | |
| องค์ธเรศตรี | สถิตย์นิเวศน์เวียงไชย ฯ |
๏ อินทรวิเชียรฉันท ๚
| ๑๑๏ ป่างกรมคชาลักษณ์ | สรศักดิเกรียงไกร |
| ทราบเหตุคดีใน | ธพระยาวิชาเย็นทร์ ฯ |
| ๏ สึกภิกขุให้คาด | กรราชการเกณฑ์ |
| แต่เพรงบห่อนเห็น | ทรพีพระศาสนา ฯ |
| ๏ จำเราประนตทูล | มหิสูรไผทหล้า |
| ให้ทราบพระบาทา | นฤนาถจอมไตร ฯ |
| ๏ ตรึกเสร็จลีลาด | ยุรยาตรธคลาไคล |
| เฝ้าบาททูลไท | วจสิ้นระบิลสาร ฯ |
| ๏ ป่างจอมพิภพพงศ์ | หริองค์พระภูบาล |
| ทราบเหตุคดีการ | สรศักดิทูลไท ฯ |
| ๏ พระองค์ก็ทรงตรึก | มนะนึกคนึงใน |
| จำตูจะงดไว้ | กรโทษวิชาเย็นทร์ ฯ |
| ๏ ด้วยราชการดี | และฉนี้ก็พึงเว้น |
| เหตุชาติคณาเปน | ชนะนอกพระศาสนา ฯ |
| ๏ ตรึกเสร็จนเรศไทย | บมิได้จะนันจา |
| กล่าวโทษพิพากษา | ดุษณีกระมลใน ฯ |
| ๏ ฝ่ายกรมคชาลักษณ์ | สรศักดิในไท |
| ยลองค์พระทรงไชย | ธบได้พิพากทัณฑ์ ฯ |
| ๏ นิ่งนึกตรีตรึกใน | หฤทัยธป่วนปั่น |
| น้อยฤๅคุลามัน | บมีโทษธโปรดปราน ฯ |
| ๏ จำตูคยดตอบ | และจะลอบประจันบาน |
| ทำโทษประหัดหาร | ทรพีวิชาเย็นทร์ ฯ |
| ๏ บำราบผจญให้ | กรไร้ประดาษเข็ญ |
| อินทรียลำเค็ญ | และทเวศถวินตู ฯ |
| ๏ ตรึกแล้วประนตน้อม | หริจอมธเรศภู |
| ออกจากนิเวศน์สู่ | ณประเทศธอาศัย ฯ |
๏ ฉบงง ๚
| ๑๖๏ วันหนึ่งสรศักดิ์เกรียงไกร | |
| คยดฤไท | จำเราจะไปคอยยล ฯ |
| ๏ แม้นวิชาเย็นทร์จรดล | |
| ได้ช่องชอบกล | จะเข้าประหัดประหาร ฯ |
| ๏ ตรึกแล้วตุริตลาน | |
| เข้าในสถาน | นิเวศน์ประเทศราชา ฯ |
| ๏ คอยอยู่เจ้าพระยา | |
| วิชาเย็นทร์ว่า | ราชกิจจอมเจ้าธานี ฯ |
| ๏ บัดนั้นวิชาเย็นทร์ผู้ปรี | |
| ชาชาติทันศรี | สมุหนายกจอมไตร ฯ |
| ๏ จัดแจงแต่งตนคลาไคล | |
| สู่ที่เวียงใน | สถิตย์ที่ว่าราชการ ฯ |
| ๏ ฝ่ายสรศักดิ์ผู้ชาญ | |
| เคร่าอยู่บนาน | ยลวิชาเย็นทร์ไคลคลา ฯ |
| ๏ ดลที่สถิตย์นั่งว่า | |
| ราชกิจภารา | ในเขตนิเวศน์เวียงใน ฯ |
| ๏ จึงด้อมเมิลแมกเมียงใกล้ | |
| ได้ทีฉับไว | ประหัดหารวิชาเย็นทร์ ฯ |
| ๏ ถูกโอฐทันตะหักกระเด็น | |
| เลือดซกใหลเซน | ล้มกลิ้งกระเดือกแดยัน ฯ |
| ๏ เหนือพื้นภูมิภาคนั้น | |
| สยบโศกสรร | เพียงจะพินาศวายปราณ ฯ |
| ๏ ฝ่ายหลวงสรศักดิ์ไชยชาญ | |
| ปราศจากสถาน | สู่ที่ประเทศแห่งตน ฯ |
| ๏ แล้วลงนาวารีบร้น | |
| ล่าล่องจรดล | กรุงเทพมหาธานี ฯ |
| ๏ ส่วนเจ้าพระยาเสนี | |
| ล้มอยู่กับที่ | ภูมิภาคพื้นสุธา ฯ |
| ๏ แช่มชื่นฟื้นกายขึ้นมา | |
| ประทังกายา | ดำรงสติด้วยดี ฯ |
| ๏ บ้วนโอฐทันตหลุดโทสี้ | |
| ไต่เต้าจรลี | ประนตประน้อมบังคัล ฯ |
| ๏ ทำนูลมูลเหตุถวายพลัน | |
| เดชะทรงธรรม์ | พระองค์จงทราบฤทัย ฯ |
| ๏ บัดนี้สรศักดิ์เกรียงไกร | |
| ชกข้อยบาทให้ | ล้มลงกับพื้นธรณี ฯ |
| สลบซบอยู่กับที่ | |
| ทันตหักโทสี้ | ชีวาตม์เพียงขาตบันไลย ฯ |
| ๏ ข้าบาทบผิดสิ่งใด | |
| ประหารข้อยให้ | อายแก่พรรคข้าราชการ ฯ |
| ๏ พระองค์จงได้โปรดปราน | |
| กรโทษประจาน | หลวงสรศักดิ์เร็วพลัน ฯ |
| ๏ ป่างองค์หริราชรังสรรค์ | |
| ทราบซึ่งเหตุนั้น | ทรงพระพิโรธคือไฟ ฯ |
| ๏ เหม่ๆสรศักดิ์ทำได้ | |
| บังอาจฤทัย | กรโทษเสนาบดี ฯ |
| ๏ จึงมีวรวากย์วาจี | |
| ตรัสถามมนตรี | วิชาเย็นทร์ด้วยพลัน ฯ |
| ๏ ตัวท่านเทลาะเถียงกัน | |
| วิวาทกับมัน | ฤห่อนวิวาทวาทา ฯ |
| ๏ จงแจ้งแถลงเหตุมา | |
| โดยสัจวาจา | ให้เผือทรงทราบฤทัย ฯ |
| ๏ วิชาเย็นทร์ทูลแถลงไข | |
| ข้อยบาทบได้ | เทลาะวิวาทวาทา ฯ |
| ๏ ตูข้าว่ากิจภารา | |
| สรศักดิ์แมกมา | ประหัดประหารล้มลง ฯ |
| ๏ ชีวิตข้าบาทเกือบปลง | |
| ชนม์ชีพผุยผง | แม่นแท้โดยสัจวาจา ฯ |
| ๏ ทรงฟังทราบเหตุเดิมมา | |
| ยิ่งทรงโกรธา | หลวงสรศักดิ์มากหลาย ฯ |
| ๏ จึงเอื้อนโองการพิปราย | |
| สั่งเสนานาย | เอาตัวสรศักดิ์มา ฯ |
| ๏ ให้ได้เรวไวอย่าช้า | |
| สูจงไคลคลา | ไต่เต้าตามหาบนาน ฯ |
| ๏ เสนารับราชชโยงการ | |
| ตุริตะลาน | ไต่เต้ารีบเร่งไคลคลา ฯ |
| ๏ เที่ยวหาทั่วเขตคามา | |
| บพบบพา | สรศักดิ์นั้นได้ไป่มี ฯ |
| ๏ กลับมาทำนูลจักตรี | |
| ข้าบาทจรลี | เที่ยวหาบพบหลบตู ฯ |
| ๏ บัดนั้นกฤษณราชภู | |
| ธรเธอทราบรู้ | ตระหนักประจักษ์กระมล ฯ |
| ๏ จึงเอื้อนโองการจุมพล | |
| สั่งให้เที่ยวค้น | หาตัวให้ได้ตัวมา ฯ |
| ๏ แล้วเธอวรวากย์วาจา | |
| กับเจ้าพระยา | วิชาเย็นทร์เสนี ฯ |
| ๏ ท่านจงยับยั้งไว้ที่ | |
| เราให้จรลี | หาตัวให้ได้ก่อนนา ฯ |
| ๏ จึงจะทำโทษอาญา | |
| ตอบแทนขวยหน้า | แห่งท่านให้สมโทษทัณฑ์ ฯ |
| ๏ ตรัสแล้วเสด็จจรจัล | |
| สู่นิเวศน์พลัน | สถิตย์มณเฑียรสถาน ฯ |
| ๏ วันหนึ่งวิชาเย็นทร์ไชยชาญ | |
| บังคัลภูบาล | ธเรศร์ธิเบศร์จักตรี ฯ |
| ๏ น้อมเศียรทำนูลภูมี | |
| โปรดกล้าเกษี | พระองค์จงทรงเมตตา ฯ |
| ๏ ขอจงลงโทษอาญา | |
| สรศักดิ์แกล้วกล้า | หยาบช้าสามารถอาจใจ ฯ |
| ๏ ประหารตูข้าบาทไซ้ | |
| อายแก่นักไพร่ | ทั่วเขตประเทศธานี ฯ |
| ๏ ปางไทธิเบศร์ภูมี | |
| ทรงตรึกคดี | วิชาเย็นทร์ทูลไทย ฯ |
| ๏ แล้วทรงคยดคำใน | |
| สรศักดิ์ทูลไว้ | แต่กาลล่วงแล้วเดิมมา ฯ |
| ๏ จึงทรงเห็นเหตุเจ้าพระยา | |
| กระลืโทษา | แม่นแท้ประจักษ์ฤทัย ฯ |
| ๏ แล้วมีโองการจรัดไข | |
| พจนารถโดยใน | สรศักดิ์ทำนูลก่อนมา ฯ |
| ๏ สูเดื่อมันยลโทษา | |
| ท่านผิดหนักหนา | มันจึงประหัดประหาร ฯ |
| ๏ กรโทษแด่ท่านประจาน | |
| ได้แค้นรำคาญ | ทั้งนี้ก็เพราะโทษตน ฯ |
| ๏ ตูจะมีฟ้อนให้ยล | |
| ทำขวัญให้พ้น | แก้ขวยแก่ข้าราชการ ฯ |
| ๏ วิชาเย็นทร์บเอื้อพจน์มาน | |
| โดยพระบรรหาร | สมเดจนเรศจอมไตร ฯ |
| ๏ ทำนูลแต่ทำโทษไว้ | |
| พิรี้พิไร | บได้สมดังจินดา ฯ |
๏ สุรางคณางค์ ๚
| ๒๘๏ ฝ่ายหลวงสรศักดิ์ | |
| กรมคชลักษณ์ | เร่งรีบไคลคลา |
| บังคัลเจ้าแม่ | พระนมราชา |
| ผู้เปนมารดา | โกษาเล็กปาน ฯ |
| ๏ ชุลีบังคม | |
| นอบน้อมประนม | ทำนูลแถลงสาร |
| โดยคดีใน | ทูลไทยภูบาล |
| วิชาเย็นทร์พาล | ทำลายศาสนา ฯ |
| ๏ อำนาจข่มขี่ | |
| สีกเอาพรรคชี | แหล่หลายมูลมา |
| ทำราชกิจ | ผิดเพรงเบารา |
| ให้ร้อนไพร่ฟ้า | ทั่วหน้านรชน ฯ |
| ๏ ข้าบาททำนูล | |
| องค์นเรนทร์สูร | รบิลยุบล |
| บได้ทำโทษ | ทรงโปรดล้นพ้น |
| ตูข้าขัดสน | อั้นอ้นวิญญา ฯ |
| ๏ เคียดเคืองแค้นขัด | |
| มีความโทมนัศ | สงสารศาสนา |
| จะเสื่อมสิ้นสูญ | อดุลย์โรยรา |
| ฝูงสัตว์ทั่วหน้า | บได้อาศัย ฯ |
| ๏ ข้าบาทจึงชก | |
| สมุหนายก | แล้วหนีคลาไคล |
| สมเดจผ่านฟ้า | โกรธาหรือไฟ |
| สั่งเสนาใน | ไต่เต้ากุมเผือ ฯ |
| ๏ เอาไปลงโทษ | |
| เจ้าแม่จงโปรด | ข้อยน้อยเร่งเมื้อ |
| ทูลขอโทษไท | จงได้เอื้อเฟื้อ |
| ปราณีแก่เดื่อ | ให้พ้นอาญา ฯ |
| ๏ ป่างนั้นเจ้าแม่ | |
| ยินพจน์กระแส | สรศักดิ์ทูลมา |
| ทราบสิ้นยุบล | แต่ต้นอวะสาน์ |
| แจ้งมโนปรา | กฎแท้แน่นอน ฯ |
| ๏ จึงมีวาจา | |
| ว่าเจ้าพระยา | ทำผิดเก่าก่อน |
| สูเดื่ออย่าแกลน | เคียดแค้นทุกข์ร้อน |
| ตูจะผันผ่อน | ให้พ้นโทษทัณฑ์ ฯ |
| ๏ ตรัสแล้วบช้า | |
| ชวนเดื่อไคลคลา | สู่นาวาพลัน |
| ไปตามมรรคา | ชลาผายผัน |
| ดลฉนวนนั้น | ประทับนาวี ฯ |
| ๏ เสด็จยุรยาตร | |
| พาเดื่อคลาคลาด | จรในวิถี |
| ลุพระนิเวศน์ | ที่เขตจักตรี |
| ให้เดื่ออยู่ที่ | ลับแลทวาร ฯ |
| ๏ เจ้าแม่คลาไคล | |
| บังคัลข้างใน | สมเดจภูบาล |
| ฝ่ายพระจุมพล | เลงยลพบพาน |
| คมะนาการ | รับเสดจเร็วไว ฯ |
| ๏ เชิญสถิตย์ราช | |
| ร่วมราชาอาศน์ | กับด้วยทรงไชย |
| ยอกรชลี | ปรีดีฤทัย |
| จึงตรัสปราสัย | ถามพระมารดา ฯ |
| ๏ ว่าพระเจ้าแม่ | |
| กิจอันใดแล | จึงเสดจขึ้นมา |
| หาพระลูกเจ้า | จงเว้ากิจจา |
| ให้กูนราชา | ทราบพระฤทัย ฯ |
๏ อินทรวิเชียรฉันท ๚
| ๑๑๏ บัดนั้นพระแม่เจ้า | ธก็เล่าณคำไข |
| โดยเหตุคดีใน | สรศักดิ์แถลงสาร ฯ |
| ๏ จนสิ้นรบิลทูล | มหิสุรพิภพผ่าน |
| ให้ทราบฤทัยญาณ | อนุสนธิ์ยุบลมา ฯ |
| ๏ แล้วขอประทานโทษ | ผิวโปรดพระมารดา |
| จงงดนุโทษา | สรศักดิ์ประทานเผือ ฯ |
| ๏ ทรงฟังพระแม่เจ้า | วจเว้าณโทษเดื่อ |
| ท้าวไทยธเอื้อเฟื้อ | ก็ประทานณโทษา ฯ |
| ๏ แล้วสุนทราวาท | ธประภาษบัญชา |
| ให้เดื่อธเข้ามา | และประนตประนมคัล ฯ |
| ๏ ทรงอุปวาทา | บริภาษครามครั้น |
| เคียดเคืองพระไทยนั้น | และก็เบาทุเลาหาย ฯ |
| ๏ แล้วตรัสรบิลบน | อนุสนธิ์ณต้นปลาย |
| สูเดื่อประทุษร้าย | กรโทษวิชาเย็นทร์ ฯ |
| ๏ ชกเอาณที่มุข | กรทุกขลำเค็ญ |
| โลหิตก็สาดเซน | และก็ซบสยบไป ฯ |
| ๏ ทันต์หักก็โทสี้ | จรลีปลาศไคล ฯ |
| อุกอาจฉกาจใจ | แลฉะนี้พระมารดา ฯ |
| ๏ เสร็จสิ้นแถลงสาร | ธรบาลกระษัตรา |
| เชิญองค์ชนีนา | ธก็ยังณวังใน ฯ |
| ๏ สองสามทิวาวาร | นฤบาลผดุงไทย |
| แล้วเชิญเสดจไคล | จรจากพระบุรี ฯ |
| ๏ สู่กรุงนครเขต | พระนิเวศนธานี |
| เจ้าแม่สถิตยที่ | สุขนั้นณก่อนมา ฯ |
๏ ฉบงง ๚
| ๑๖๏ ครั้งนั้นเสวกถ้วนหน้า | |
| ชวนกันเจรจา | อุปวาทถ้อยพิปราย ฯ |
| ๏ ว่าองค์สมเดจนรายน์ | |
| เลี้ยงคุลาร้าย | ให้เปนอธิบดี ฯ |
| ๏ เสวกทั้งหลายมูลมี | |
| เปรื่องปราชญ์เมธี | ปรีชาปัญญายิ่งยง ฯ |
| ๏ ควรจะจัดให้ดำรง | |
| เนาว์ในที่คง | นายกอธิบดี ฯ |
| ๏ ท้าวเธอบโปรดปราณี | |
| ประทานซึ่งที่ | นายกให้พรรคทวยไทย ฯ |
| ๏ โปรดให้คุลาชนไพร่ | |
| คยดภายใน | ขบถกับองค์ภูบาล ฯ |
| ๏ ให้มันสำเร็จราชการ | |
| ว่ากิจการงาน | ทั่วทั้งนิเวศน์ธานี ฯ |
| ๏ พรรคเราบปลงฤดี | |
| ฝรั่งทรพี | ว่าราชกิจภารา ฯ |
| ๏ เสนาพากันกล่าวว่า | |
| เนื้อความฉาวฉ่า | ทราบถึงพระองคทรงไชย ฯ |
| ๏ ท้าวเธอตริตรึกนึกใน | |
| พระหฤทัย | จะใคร่แก้ความคระหา ฯ |
| ๏ พระองค์ทรงยลชัดว่า | |
| ท่านเจ้าพระยา | นายกอธิบดี ฯ |
| ๏ ปรีชาปัญญามูลมี | |
| กว่าเหล่าเสนี | ข้าราชกิจทวยไทย ฯ |
| ๏ ท้าวเธอจึงทรงตั้งไว้ | |
| เสวกผู้ใหญ่ | นายกอธิบดี ฯ |
| ๏ ซึ่งคิดปองร้ายราชี | |
| เสี่ยงพระบารมี | บได้แกลนอ่าวพระไทย ฯ |
๏ วสันตดิลกฉันท ๚
| ๑๔๏ วันหนึ่งพระจอมหฤชิเกศ | นฤเบศรเกรียงไกร |
| ผ่านภาพณะลพปุระมไห | นคราชธานี ฯ |
| ๏ ท้าวเธอจะแก้ณะอุปวาท | มุขมาตยเสนี |
| ให้คลายวิมุตมละวจี | อุปวาทท้าวไทย ฯ |
| ๏ เธอจึงเสดจยุรยาตร์ | ยยุบาทคลาไคล ฯ |
| สู่ท้องพระโรงอรวิไลย | ก็สถิตย์พระบรรลังก์ ฯ |
| ๏ พร้อมเหล่าณะเสวกะทหาร | และขนานสพรึบพรั่ง |
| บังคัลนเรศนครัง | และก็น้อมชลีกร ฯ |
| ๏ จึงเอื้อนพระสุรสิหนาท | วรราชสุนทร |
| สั่งพรรคเสวกนิกร | คณะสูแลช่วยกัน ฯ |
| ๏ ชั่งปืนพิรุณกรประจักษ์ | และจะหนักกิหาบนั้น |
| ให้สมประสงค์กระมลอัน | มนะนึกมะโนหวัง ฯ |
| ๑๑๏ รับราชชโยงการ | นฤบาลพระจอมวัง |
| เสนาสพรึบพรั่ง | ก็ถวายประนมลา ฯ |
| ๏ ออกจากณบังคัล | จรจัลและส่ำหน้า |
| ชุมนุมและปรีกษา | ก็คยดกะงารการ ฯ |
| ๏ เอากาษฐ์ขโดงปัก | กรชักณะโซร่ยาน |
| ตราชูจะต้านทาน | อุสุนั้นและไป่ไหว ฯ |
| ๏ กำเพลิงพิรุณนั้น | ก็มหันต์ขนาดใหญ่ |
| ห่อนหั่นจะชั่งได้ | กรนี้ณะชาวเรา ฯ |
| ๏ อ้นอั้นณะปัญญา | ธก็พาประณตเฝ้า |
| นอบน้อมพระจอมเจ้า | มหิภพธานี ฯ |
| ๏ ทำนูลประพฤติเหตุ | นฤเบศรจักตรี |
| พวกข้อยณะเหล่านี้ | บคยดจะอาจหาญ ฯ |
| ๏ ชั่งปืนพิรุณนั้น | และบหันประมาณการ |
| จงทราบฤทัยญาณ | หริองค์พระทรงไชย ฯ |
| ๏ ป่างองค์พระไกศพ | ธรภพกุรุงไกร |
| ยินเสวกาไทย | ธจะแจ้งแถลงสาร ฯ |
| ๏ จึงแย้มพระโอฐพจน์ | มธุรศวโรงการ |
| ดูก่อนณะสูท่าน | ธพระยาวิชาเย็นทร์ ฯ |
| ๏ ตูท่านและออกไป | กรให้ประจักษ์เห็น |
| ชั่งปืนพิรุณเปน | และกิหาบจรตตรา ฯ |
| บัดนั้นวิชาเย็นทร์ | ธรเจนณะปัญญา |
| รับราชบัญชา | หริพงศ์วโรงการ ฯ |
| น้อมเศียรประณตน้อม | ธรจอมพิภพผ่าน |
| เจนมอกกะการงาร | ธก็ให้ชนาคลา ฯ |
| ๏ นำเอาอิเปดเรือ | จรเมื้อประจำท่า |
| เทียมเทียบขนานน่า | แลสะในหะมั่นคง ฯ |
| ๏ แล้วให้กระทำชุด | อุสุวุทธ์พิรุณตรง |
| สู่ตูกอิเปดลง | ก็ประมาณณะนาวี ฯ |
| ๏ จมลงและเพียงใด | ธก็ให้จรดที |
| โดยคราบณะวารี | และก็เลื่อนพิรุณไคล |
| ๏ เอาอิฐสิลาช่าง | ธก็ตั้งจรดไว้ |
| น้ำหนักก็ตรวจไตร | สละลงณะนาวี ฯ |
| ๏ เพียบเพียงจรดไว้ | ธก็ได้ณะท่วงที |
| ทราบเหตุพิรุณนี้ | และก็หนักณะเท่านั้น ฯ |
| ๏ นำเหตุประนตทูล | มหิสุรนะรังสรรค์ |
| ให้ทราบประพฤติอัน | ธประจักษ์ฤทัยญาณ ฯ |
| ๏ ทราบศาสน์วิชาเย็นทร์ | นฤเบนทรพิภพผ่าน |
| เปรมปรีฤดีดาล | วรภักตร์จรัสฉาย ฯ |
| ๏ สรรเสริญวิชาเย็น | ทรเจนปรีชาชาย |
| เฉกชาติฉลาดหลาย | ธรยิ่งณปัญญา ฯ |
| ๏ แล้วมีวโรพจน์ | มธุรศบัญชา |
| ตรัสแก่ณะเสนา | บริรักษ์พระจักตรี |
| ๏ นายกวิชาเย็นทร์ | ธรเจนอุบายดี |
| ยิ่งสูณเหล่านี้ | และก็ทรงณะปัญญา ฯ |
| เราจึงผดุงไว้ | กรให้ณะใหญ่กว่า |
| เสวกคณานา | และฉนี้ก็ควรการ ฯ |
๏ ฉบงง ๚
| ๑๖๏ ตรัสแล้วทรงพระราชทาน | |
| สรรพศฤงคาร | อุปโภคต่างต่างนานา ฯ |
| ๏ อิกทั้งเสลี่ยงกรอบงา | |
| บโทนแห่หน้า | สามร้อยเปนยศยิ่งยง ฯ |
| ๏ โปรดให้นั่งอาศน์ผจง | |
| รจิตร์มั่นคง | สูงศอกำหนดประมาณ ฯ |
| ๏ สำหรับนิสินน์สถาน | |
| บังคัลภูบาล | พระจอมมิ่งมไหศวรรค์ ฯ |
| ๏ ให้แก่เจ้าพระยาครามครั้น | |
| จำเดิมแต่นั้น | ราชการสิทธิ์ขาดอาญา ฯ |
| ๏ แม้จะทำนูลผ่านหล้า | |
| ราชกิจนานา | ก็พอพระไทยทุกประการ ฯ |
| ๏ แต่นั้นเสวกภูบาล | |
| ทวยไทยทหาร | ต่างแกลนอำนาจมูลมี ฯ |
๏ สุรางคณางค์ ๚
| ๒๘๏ วันหนึ่งวิชา | |
| เย็นทรมหา | เสนาบดี |
| บังคัลธิเบศร์ | นเรศจักตรี |
| ทำนูลภูมี | ให้ทราบฤทัย |
| ๏ ว่าเมืองพระพิศ | |
| ณุโลกมหิศ | เปนนครใหญ่ |
| กว่านครเหนือ | เศิกเมื้อมรรคใกล้ |
| วิถีโดยได้ | แหล่หลายมรรคา ฯ |
| ๏ ข้อยบาทขอรับ | |
| อาษาบังคับ | ก่อป้อมปราการ์ |
| ไว้กันไพรี | มิให้เข้ามา |
| ยำยีบีทา | ไพร่ฟ้าธานี ฯ |
| ๏ อนึ่งฝ่ายใต้ | |
| แถวเมืองธนไซร้ | สองฟากนที |
| ขอให้ก่อป้อม | กันล้อมบุรี |
| โซร่ขึงวารี | ให้มั่นตรึงตรา ฯ |
| ๏ กันหมู่ปัจนึก | |
| ทางอรรณพลึก | มิให้เข้ามา |
| กระทำเบียดเบียน | เศิกเสี้ยนภารา |
| จงทราบบาทา | จอมภพกรุงไกร ฯ |
๏ อินทรวิเชียรฉันท ๚
| ๑๑๏ ป่างปิ่นสยาเมศ | สุรเดชกระเดื่องไหว |
| ทราบเหตุยุบลใน | ธิบดีธทูลสาร ฯ |
| ๏ สมดังมโนนึก | ธรตรึกคยดนาน |
| จึงมีวโรงการ | วรนารถบัญชา ฯ |
| ๏ ตูท่านและคุมพล | จรดลจเรคลา |
| ก่อป้อมณภารา | ทุวิเขตณตำบล ฯ |
| ๏ รับราชวโรงการ | นฤบาลพระจุมพล |
| เจนมอกประชุมชน | และก็รีบจเรไคล ฯ |
| ๏ ก่อป้อมแลปราการ์ | อริต้านก็ต่อได้ |
| เสร็จสรรพโดยไว | ทุวิเขตพระภารา ฯ |
๏ ฉบงง ๚
| ๑๖๏ ป่างหนึ่งอิศราชนาถา | |
| พรีบพร้อมเสนา | โยธาทวยหาญมากมี ฯ |
| ๏ เธอเสด็จนบนอบโมลี | |
| รอยบาทชินศรี | ทรงกระทำนมัสการ ฯ |
| ๏ แล้วให้สมโภชมีงาน | |
| เสร็จแล้วภูบาล | ก็กลับสู่พระนคร ฯ |
| ๏ แล้วให้ปฏิสังขรณ์ | |
| วิถีทางจร | แต่พระพุทธบาทนั้นมา ฯ |
| ๏ โดยท้ายภุนกยุงสิลา | |
| ตลอดมรรคา | ล่วงลุเขตลพบุรี ฯ |
| ๏ ให้ขุดอรรณพสระศรี | |
| สระแก้ววารี | ท่าเจ้าสนุกนาวา ฯ |
| ๏ อีกทั้งมณฑบบาทา | |
| สมเดจศาสดา | แล้วสิ้นทุกสิ่งเสร็จสรรพ์ ฯ |
| ๏ ทรงบำเพ็ญกุศลครามครัน | |
| ศาสนุมหันต์ | อเนกนับทุกประการ ฯ |
| ๏ ครั้งนั้นล่วงแล้วมานาน | |
| สมเดจภูบาล | เสด็จประพาสสระศรี ฯ |
| ๏ พรรคพร้อมเสนามนตรี | |
| โดยเสด็จภูมี | ห้อมล้อมแวดวงทรงธรรม์ ฯ |
| ๏ ชมแล้วเสดจจรจัล | |
| จากสระศรีนั้น | จะคืนนครธานี ฯ |
| ๏ เธอทรงอัศวราชเรืองศรี | |
| พรรณรัตพ่วงพี | พร้อมสัตว์รัตนอลังกรณ์ ฯ |
|
๏ ทรงชักพาหนอัศดร |
|
| สบัดย่างจร | เต้นน้อยซอยแย่ยืนยัน ฯ |
| ๏ ย้ายอกยกบาทผายผัน | |
| หางหูชูชัน | คนองร้องร้าคำรณ ฯ |
| ๏ ลุเขตมหาธาตุทศพล | |
| เสดจจากม้าต้น | ผ่อนพักมเลือยกายา ฯ |
| ๏ มีพระราชโองการให้หา | |
| พระเพชราชา | เข้ามาบังคัลภูบาล ฯ |
| ๏ จึงเอื้อนพจนบรรหาร | |
| สูเฉกชำนาญ | กระบวนดุรงดำรี ฯ |
| ๏ จงลองขี่ขับพาชี | |
| พรรณโรหินี | มีพยดยิ่งห้าวหาญ ฯ |
| ๏ ได้ฤๅบได้คริการ | |
| สูปรีชาชาญ | ขี่ขับให้ตูเลงยล ฯ |
| ๏ พระเพชรับพจนจุมพล | |
| นอบน้อมสกนธ์ | ชลีประนตทรงธรรม์ ฯ |
| ๏ จึงเปลื้องผ้าส่านที่พัน | |
| กายสกนธ์นั่น | ออกปูทับอาศน์ราชา ฯ |
| ๏ เคารพในองค์นรา | |
| ห่อนร่วมอาสนา | นเรศธิเบศร์จักตรี ฯ |
| ๏ แล้วจึงขึ้นสู่พาชี | |
| ขี่ขับเร็วรี่ | สบัดยกย่างคลาไคล ฯ |
| ๏ ฝ่ายพรรคกระบวนท้าวไท | |
| เครื่องสูงไสว | ฆ้องกลองชนะดนตรี ฯ |
| ๏ สัญญาว่าองค์ภูมี | |
| ยุรยาตร์พาชี | อธิกกึกก้องบันเลง ฯ |
| ๏ ประโคมแตรสังข์พิณเพลง | |
| ฆ้องกลองครื้นเครง | ก็เคลื่อนพยุหยาตรา ฯ |
| ๏ เปนมงคลนิมิตมหา | |
| เหตุเพชราชา | จะได้เปนเจ้าธานี ฯ |
| ๏ บันดานให้หมู่โยธี | |
| ยลว่าภูมี | จอมเจ้าพิภพราไชย ฯ |
| ๏ พระเพชขับม้าคลาไคล | |
| ยลพรรคพลไทย | อุโฆษบันเลงดนตรี ฯ |
| ๏ ตระดกฤทัยสิ้นที | |
| จึงจากพาชี | ประนมประนตท้าวไทย ฯ |
| ๏ ท้าวเธอทอดทัศนาใน | |
| สำรวลรไมย | มาโนชอคร่าววิงวร ฯ |
| ๏ จึงมีพระราชสุนทร | |
| ว่าพรรคนิกร | สำคัญมั่นหมายในรา ฯ |
| ๏ ตรัสแล้วเสด็จสู่อาชา | |
| คืนเข้าภารา | สถิตย์นิเวศน์วังสถาน ฯ |
| ๏ ครั้นโสรพรรษจัตุวาร | |
| ศกถ้วนโดยกาล | กุญชรคเชนทรฉัตร์ทันต์ ฯ |
| ๏ ป่วยลงถึงแก่อาสัญ | |
| สารเสวตรสำคัญ | พาหนนารถธาดา ฯ |
| ๏ ทรงทราบให้โทมนัศอา | |
| ไลยในพระยา | ช้างคู่พระเกียรติผดุง ฯ |
| ๏ โอ้อาตมหวังอำรุง | |
| ดำรีเฉลิมกรุง | ประจากลาญทักกลใด ฯ |
| ๏ แต่นี้น่าที่เวียงไชย | |
| จักเสื่อมมไหย | สุริยศักดิยรรยง ฯ |
| ๏ ปีนั้นธประชวรลง | |
| พระโรคบคง | บคลายบเสื่อมคืนหาย ฯ |
| ๏ ทรงนั่งลำบากพระกาย | |
| ราชการทั้งหลาย | มอบเวรพระเพชราชา ฯ |
| ๏ ว่าแทนสมเดจจักรา | |
| พร้อมท้าวพระยา | อยู่ถ้าณตึกพระเจ้าเหา ฯ |
๏ อินทรวิเชียรฉันท ๚
| ๑๑๏ ฝ่ายว่าพระเพชราช | ธก็รับพระจอมเมา |
| ลีไว้ณเหนือเกล้า | ก็ประชุมประชาชน ฯ |
| ๏ ไพร่นายและเสนี | ประจุที่ทวารดล |
| ชนเดินจะได้ยล | วิปริตก็กริ่งภัย ฯ |
| ๏ สั่งเจ้าพนักงาน | ชวการนุโดยไคล |
| นำตราประกาศไป | ทุวเขตและด่านทาง ฯ |
| ๏ เกลือกกฤติศัพท์ฤๅ | จะรบือกระพือบาง |
| ตามที่ประเทศห่าง | จรยกพหลคลา ฯ |
| ๏ ทราบว่าพระผู้ผ่าน | นคเรศประชวรอา |
| การหนักบเนิ่นช้า | จรคุมนิกรพล ฯ |
| ๏ ดังฤาจะต้านต่อ | บจะพอณรงค์รณ |
| หากรู้จะเพิ่มพล | และก็นัดภู่ดาบาง ฯ |
| ๏ ครั้นเมื่อธได้ว่า | กรกิจนครต่าง |
| แม้สิทธิจิตต์ท่าง | ขณะนั้นก็โดยดี ฯ |
| ๏ เหตุราชบุตร์รักษ | สรศักดิมนตรี |
| หมายมุ่งจะชิงที่ | มหิราชราไชย ฯ |
๏ ฉบงง ๚
| ๑๖๏ วันหนึ่งสรศักดิ์ไป | |
| พระราชวังใน | บห่อนไคลที่ประชุม ฯ |
| ๏ เที่ยวนั่งตามที่ห้องซุ้ม | |
| ทิมดาบห่างพุ่ม | ไม้ทางสัญจรไปมา ฯ |
| ๏ ทฤษดีชนาคลา | |
| ประจักษ์ชัดว่า | สมิงพะตะบะโดยดล ฯ |
| ๏ ให้หามายังแห่งตน | |
| คอยนั่งสั่งสน | ทนานุกิจก่อนกาล ฯ |
| ๏ แล้วกล่าวเทียบถามถึงการ | |
| ประเทศสถาน | นครเวียงราชรามัญ ฯ |
| ๏ ประชวรจวนสิ้นอาสัญ | |
| วงศาเหล่านั่น | จะชิงสมบัติราไชย ฯ |
| ๏ จะคิดฉันใดจักได้ | |
| จงแจ้งความใน | รหัสแห่งเหตุเผือถาม ฯ |
| ๏ สมิงพะตะบะบอกความ | |
| อันมีมาตาม | อย่างประเทศแห่งพวกรามัญ ฯ |
| ๏ กษัตริย์ถึงแก่ชีวัน | |
| พระวงศ์เหล่านั้น | ใคร่หวังจักชิงราไชย ฯ |
| ๏ ค่อยรอบเตรียมพลแมกไว้ | |
| ห่อนให้ผู้ใด | บอีงบอื้อเกรียวกราว ฯ |
| ๏ แม้ว่าตรูตรีมี่ฉาว | |
| ชนจักก้าวร้าว | จักคิดจักคอยชิงกัน ฯ |
| ๏ แม้นเกิดกุลียงยรร | |
| จักล้างชีวัน | บห่อนจักทันสมหมาย ฯ |
| ๏ จึ่งสรศักดิ์ฟังอธิบาย | |
| สมิงมอญบรรยาย | มีใจชื่นชมปรีดี ฯ |
| ๏ จึงว่าบัดนี้ภูมี | |
| ประชวรครั้งนี้ | เห็นจักบพ้นตรีวาร ฯ |
| ๏ ตูข้าเอารศดุจปาน | |
| ได้ติดตามท่าน | แต่ปางก็แสนลำเค็ญ ฯ |
| ๏ จักคิดเอาราชราเชนทร์ | |
| สมบัติมาเปน | ของเราบห่อนให้ใคร ฯ |
| ๏ ตัวท่านสมัคฤาไม่ | |
| จงแจ้งโดยใน | ฤทัยสูทุกประการ ฯ |
| ๏ สมิงพะตะบะผู้ชาญ | |
| รู้ในพจนมาน | แห่งสรศักดิ์ใฝ่ใจ ฯ |
| ๏ จึงตอบไปพลันทันใด | |
| สูจะเยี่ยไฉน | ตูไซร้จักช่วยตริการ ฯ |
| ๏ สรศักดิ์จึงแจ้งแถลงสาร | |
| ให้ชัดบนาน | แก่สมิงพะตะบะผู้มิตร์ ฯ |
| ๏ เข้าด้วยตนโดยสุจริต | |
| ว่าท่านจงคิด | ส่ำชนมากน้อยเท่าใด ฯ |
| ๏ สมิงมอญประมาณโดยใจ | |
| ว่าคนเราไซร้ | ซุ่มไว้สามร้อยยิ่งยง ฯ |
| ๏ จึงสรศักดิ์สั่งโดยจง | |
| ให้เตรียมไว้คง | ในสองสามวันทิวา ฯ |
| ๏ ให้เสร็จสมใจจินดา | |
| ครั้นค่ำเพลา | ยามเศษธจึงคลาไคล ฯ |
| ๏ ยังจวนพระเพ็ชเกรียงไกร | |
| ยอกรกราบไหว้ | จึงถามข้อราชกิจการ ฯ |
| ๏ ว่าราชสมบัติภูบาล | |
| ถ้าสิ้นชนมาน | ตูท่านจักเอื้อเอาเอง ฯ |
| ๏ ฤๅหวังตั้งจิตต์คิดเกรง | |
| เปนที่ยำเยง | จักยกจักให้แด่ใคร ฯ |
| ๏ พระเพ็ชจึงตอบคำไป | |
| บิดาคยดไว้ | จะถวายสมเดจลูกเธอ ฯ |
| ๏ ซึ่งสถิตย์กรุงรัตน์รมเยอ | |
| รมเยศศุขเลอ | สถานพิมุขฝ่ายหลัง ฯ |
| ๏ ส่วนหลวงสรศักดิ์ฟัง | |
| ในจิตต์คิดหวัง | บห่อนจะให้แก่ใคร ฯ |
| ๏ จึงว่าเจ้าคุณจงใจ | |
| ดังนั้นแล้วไซร้ | ตูข้าบเอื้อเอาการ ฯ |
| ๏ พระเพ็ชราชาแจ้งสาร | |
| สรศักดิ์คิดอ่าน | มหันต์เหตุอันใหญ่โต ฯ |
| ๏ จึงว่าเจ้าพระยาโกรโธ | |
| บิดาพโล | เหตุตระหนักคอยหักหาญ ฯ |
| ๏ และเจ้าจะทำประการ | |
| ใดจงแถลงสาร | นิดาจักกระทำตาม ฯ |
| ๏ สรศักดิ์จึงแจ้งข้อความ | |
| ว่าเผือบขาม | ตูท่านจงจัดพลไกร ฯ |
| ๏ มีอยู่มากน้อยเท่าไร | |
| แล้วท่านจงให้ | มีเครื่องอาวุธครบมือ ฯ |
| ๏ อย่าให้เอิกเกริกเล่าฦๅ | |
| เกลือกการระบือ | บางพวกจะหวังดังกัน ฯ |
| ๏ ซุ่มคนเตรียมไว้ทุกวัน | |
| วัดบ้านใกล้กัน | จงแยกจงย้ายถ่ายเท ฯ |
| ๏ ในสองสามวันสมคเณ | |
| อย่าคิดรวนเร | ถ้าท้าวสวรรค์คัลไลย ฯ |
| ๏ สมบัติจักได้โดยใน | |
| ที่เตรียมการไว้ | พร้อมเสร็จสิ้นทุกประการ ฯ |
| ๏ ว่าแล้วกลับสู่สถาน | |
| ซ่องสุมทหาร | ทั้งเครื่องอาวุธนานา ฯ |
๏ สุรางคณางค์ ๚
| ๒๘๏ เบื้องนั้นพระเพ็ช | |
| เตรียมพลสรรพเสร็จ | พร้อมเครื่องศาสตรา |
| จึงส่งพลไคล | โดยในสัญญา |
| หลวงสรศักดา | สิ้นทุกประการ ฯ |
| ๏ แล้วจึงคลาไคล | |
| สู่นิเวศน์ใน | พระราชสถาน |
| สู่ตึกเจ้าเหา | พร้อมเหล่าพนักงาน |
| ว่ากิจราชการ | นครสบไถง ฯ |
๏ อินทรวิเชียรฉันท ๚
| ๑๑๏ ป่างนั้นบดินทร์ราช | วรนาถจอมไตร |
| ท้าวเธอสถิตย์ใน | พระนิเวศน์สุธาสวรรค์ |
| ๏ ปั่นป่วนประชวรใน | หฤทัยธไหวหวั่น |
| เที่ยงแท้จะอาสัญ | แลฉนี้ณตูเรา |
| ๏ อาหารบพานเลย | จะเสวยก็ห่อนเข้า |
| วาโยกระทบเร้า | อุระแน่นฤทัยใน ฯ |
| ๏ ทรงโศกบมีสุข | กรทุกข์ณะข้อใหญ่ |
| จวนที่จะคัลไลย | และก็สู่สวรรยา ฯ |
๏ ฉบงง ๚
| ๑๖๏ บัดนั้นสรศักดิ์แกล้วกล้า | |
| คยดการภารา | ด้วยหลวงทรงบาทร่วมใจ ฯ |
| ๏ ยลการพอควรทำได้ | |
| จึงเรียกพลไพร่ | สามร้อยเศษสั่งกิจการ ฯ |
| ๏ พรรคสูทั้งหลายบนาน | |
| ชวนกันรับอาน | อาวุธให้พร้อมตัวชน ฯ |
| ๏ แล้วสูรีบเร่งจรดล | |
| ซุ่มซอนซ่อนตน | ในที่นิเวศน์ภารา ฯ |
| ๏ แต่เช้าสามนาฬิกา | |
| อย่าให้ชนทวา | ราเฝ้าเหล่านั้นสงไสย ฯ |
| ๏ แม้สูยลตูคลาไคล | |
| ที่สถิตย์ใด | พรรคสูจึงแล่นตามพลัน ฯ |
| ๏ จึงเอาอาวุธพาดบัญ | |
| ชรตึกเหล่านั้น | แวดวงเรารอบคอยการ ฯ |
| ๏ จำนำดูสั่งคำขาน | |
| สูจงห้าวหาญ | อย่าแกลนอย่าคร้ามขามใคร ฯ |
| ๏ บัดนั้นทหารชาญไชย | |
| รับคำธนำไข | ก็รีบตระบัดโดยดล ฯ |
| ๏ ต่างต่างซุ่มซอนซ่อนตน | |
| ทุกเขตแห่งหน | โดยสั่งสิ้นทุกประการ ฯ |
| ๏ ฝ่ายหลวงสรศักดิ์ไชยชาญ | |
| ใช้ชนทหาร | แมกเมิลเสวกนานา ฯ |
| ๏ ตลที่พร้อมกันถ้วนหน้า | |
| ฤๅยังมิมา | สูจงให้แจ้งฤทัย ฯ |
| ๏ ชนใช้ได้ฟังคำไข | |
| เร่งรีบคลาไคล | ดลที่ประชุมเสนา ฯ |
| ๏ ยลพักตร์พร้อมกันทั่วหน้า | |
| บหันภักตรา | วิชาเย็นทร์อธิบดี ฯ |
| ๏ จึ่งกลับลีลาจรลี | |
| แจ้งถ้อยวาที | แก่สรศักดิ์ทุกประการ ฯ |
| ๏ สรศักดิ์ทราบเหตุในศาส์น | |
| จึงพจน์บรรหาร | ว่าอ้ายฝรั่งช่างมัน ฯ |
| ๏ จะมามิมาเล่านั้น | |
| ตูข้อยบยั่น | บแกลนบอ่าวฤทัย ฯ |
| ๏ ครั้นสามนาฬิกาแล้วไซร้ | |
| สรศักดิ์เกรียงไกร | รจิตร์จัดแจงแต่งกาย ฯ |
| ๏ สรวมเครื่องอาภรณ์พรรณราย | |
| ให้ชนทั้งหลาย | แกลนเดชอำนาจอาญา ฯ |
| ๏ เสร็จแล้วยุรยาตรคลาดคลา | |
| โสฬสชนา | ร่วมจิตต์ไต่เต้าตามผลู ฯ |
| ๏ ชนหนึ่งถือตาวโดยตู | |
| รีบแล่นวางวู่ | สู่ในนิเวศน์ภารา ฯ |
| ๏ ดลที่พระเพ็ชราชา | |
| ยอกรวันทา | แล้ววรวากย์วาจี ฯ |
| ๏ ในที่ท่ามกลางเสนี | |
| ว่าการบัดนี้ | ปิ่นภพจอมเจ้านรา ฯ |
| ๏ ทรงพระประชวรหนักหนา | |
| จวนจะไคลคลา | เสดจสู่สวรรค์คัลไลย ฯ |
| ๏ ตูเราเอารศจอมไตร | |
| หวังเอื้อราชัย | สมบัติธิราชจักตรี ฯ |
| ๏ ตูท่านทั้งหลายฤดี | |
| ด้วยเราฤๅมี | สูเร่งวรวากย์ออกมา ฯ |
| ๏ แม้ใครห่อนฤดีรา | |
| ตูจะเข่นฆ่า | ผู้นั้นให้สิ้นลาญชนม์ ฯ |
| ๏ สรศักดิ์ยังถ้อยยุบล | |
| ฝ่ายพรรคพวกพล | จรดลพร้อมสิ้นด้วยกัน ฯ |
| ๏ ต่างต่างเอาอาวุธนั้น | |
| พาดเข้าเร็วพลัน | โดยช่องบัญชรเรียงราย ฯ |
| ๏ บ้างเข้าในตึกเมิลหมาย | |
| มุ่งมองปองร้าย | พิฆาฎเข่นฆ่าราวี ฯ |
๏ อินทรวิเชียรฉันท ๚
| ๑๑๏ ป่างพรรคณเสวก | ก็ตระดกฤทัยภี |
| ตาถ้อยณวาที | สรศักดิ์จะนันจา ฯ |
| ๏ ซ้ำหันณพาหล | จรดลขนานหน้า |
| กุมเครื่องและศาสตรา | แลเขม้นจะราวี ฯ |
| ๏ ความยำขยั้นจิตต์ | และจะคิดคยดหนี |
| บพ้นณไพรี | กรจู่บรู้ตน ฯ |
| ๏ ต่างต่างตระหม่าใจ | และจะไปก็ห่อนพ้น |
| ตรึกตรึกก็ขัดสน | บมิรู้จะผ่อนผัน ฯ |
| ๏ อ้นอั้นหฤทัย | อุรในก็ป่วนปั่น |
| แกลนชีพอาสัญ | บมิถ้อยประการใด ฯ |
| ๏ ป่างนั้นคชาลักษณ์ | สรศักดิเกรียงไกร |
| กุมตาวก็แกว่งไกว | และประกาศคุกคาม ฯ |
| ๏ พรรคสูณเหล่านี้ | ดุษณีไฉนถาม |
| ฉันใดบกล่าวความ | และฉนี้ณเหตุใด ฯ |
| ๏ เอื้อร้าบเอื้อเรา | กรเว้าณคำไข |
| ผู้ใดบไผ่ให้ | จะประหารมลาญชนม์ ฯ |
| ๏ ฝ่ายพรรคณเสนา | ตรหม่าลลาญลน |
| โลมพองสยองขน | และแสยงมลาญปาน ฯ |
| ๏ ต่างต่างประนตนอบ | และก็มอบชลีกราน |
| กราบทูลแถลงสาร | วรวากย์สนองไป ฯ |
| ๏ ข้อยน้อยณทั้งหลาย | ขอถวายณะชีพไว้ |
| ข้าบาทพระทรงไชย | และจะม้วยณะชีวี ฯ |
๏ ฉบงง ๚
| ๑๖๏ บัดนั้นสรศักดิ์เรืองศรี | |
| ยลเหล่าเสนี | ประนตประน้อมยอมกาย ฯ |
| ๏ จึงเสดจยุรยาตร์ผันผาย | |
| นอบน้อมถวาย | บังคมพระเพ็ชราชา ฯ |
| ๏ มอบเวรสมบัติภารา | |
| ถวายพระบิดา | แล้วรับพระราชโองการ ฯ |
| ๏ ฝ่ายพรรคเสวกทหาร | |
| ประดิษฐาน | หลวงสรศักดิ์ศักดา ฯ |
| ๏ มหาอุปราชราชา | |
| ราชการฝ่ายหน้า | พระเพ็ชผู้เจ้าธานี ฯ |
| ๏ รับพระบัณทูลโดยที่ | |
| สรศักดี | มหาอุปราชราชา ฯ |
| ๏ บัดนั้นสรศักดิ์ฝ่ายหน้า | |
| จึงให้เสนา | นำซึ่งพระพุทธเร็วไว ฯ |
| ๏ อิกทั้งพระธรรมวินัย | |
| พระสงฆ์ผู้ใหญ่ | ราชาคณะนั้นมา ฯ |
| ๏ ซึ่งให้เสวกถ้วนหน้า | |
| น้อมถวายวันทา | เบญจางค์ประดิษฐาน ฯ |
| ๏ พระรัตนตรัยสามประการ | |
| ตั้งสัตยสาบาล | ดื่มน้ำพิพัฒน์สัตยา ฯ |
| ๏ ตามราชเบาราณสืบมา | |
| เสร็จส่ำถ้วนหน้า | ต่างชื่นต่างชมฤดี ฯ |
๏ สุรางคณางค์ ๚
| ๒๘๏ ป่างนั้นพระเพ็ช | |
| ราชาสำเร็จ | ราชการธานี |
| ให้เจ้าพระยา | สงครามมนตรี |
| หาธิบดี | วิชาเย็นทร์มา ฯ |
| ๏ ประนตบังคัล | |
| สมเดจทรงธรรม์ | รับสั่งให้หา |
| บัดนี้เร็วไว | อย่าได้เนิ่นช้า |
| แม้เสร็จการรา | ผดุงถึงใจ ฯ |
| ๏ ฝ่ายเจ้าพระยา | |
| สงครามเสนา | รับกิจโดยไว |
| จึงให้ทนาย | ชนใช้คลาไคล |
| ดลเขตคามใหญ่ | บัดใจบนาน ฯ |
| ๏ จึงขึ้นไปหา | |
| ท่านเจ้าพระยา | แถลงคำขาน |
| ว่าจอมธิเบศ | นเรศภูบาล |
| มีราโชงการ | รับสั่งให้หา ฯ |
| ๏ ตูท่านเข้าไป | |
| บังคัลท้าวไทย | อย่าได้เนิ่นช้า |
| ราชการร้อน | รีบจรเร็วรา |
| เชิญท่านไคลคลา | บัดนี้โดยไว ฯ |
| ๏ ฝ่ายเจ้าพระยา | |
| วิชาเย็นทร์มหา | เสนาผู้ใหญ่ |
| ได้แจ้งรหัส | ในวัจน์ข้อไข |
| ตระหนักฤทัย | ซึ่งในเหตุการ ฯ |
| ๏ จึงกล่าวพิปราย | |
| ถามผู้ทนาย | รับสั่งภูบาล |
| ใคร่ผู้รับสั่ง | ขอฟังคำขาน |
| สูจงแถลงสาร | เหตุการรู้รา ฯ |
| ๏ ทนายจึงไข | |
| รับสั่งท้าวไทย | ท่านเจ้าพระยา |
| สูรสงคราม | รับตามบัญชา |
| ใช้ให้ตูมา | เชิญท่านบังคัล ฯ |
| ๏ นายกจึงว่า | |
| ท่านเจ้าพระยา | สงครามสั่งนั้น |
| ให้หาบัดนี้ | น่าที่สำคัญ |
| เนื้อความมหันต์ | แม่นแท้แลนา ฯ |
| ๏ แรกรจน์ด้วยหัตถ์ | |
| ฤทัยเคียดขัด | ลบด้วยบาทา |
| สุรสงคราม | มีความเมตตา |
| คุณูประการ์ | แด่รามากมาย ฯ |
| ๏ แล้วจะกลับมา | |
| ทรพาทา | คุณให้ทำลาย |
| ดังนี้เล่าไซร้ | ทำให้ได้อาย |
| แด่ชนทั้งหลาย | ทั่วทั้งธานี ฯ |
| ๏ การครั้งนี้ไซร้ | |
| ถ้าตูเข้าไป | โภยภัยคงมี |
| คงเกิดพิบัติ | พรากพลัดถิ่นที่ |
| เขาจะทรพี | แม่นแท้แก่รา ฯ |
| ๏ ทนายจึงเตือน | |
| เจ้าคุณอย่าเชือน | ชักการให้ช้า |
| ด้วยมีโองการ | พระผ่านเจ้าหล้า |
| การเร็วหนักหนา | ท่านอย่านอนใจ ฯ |
| ๏ นายกฟังศาส์น | |
| ห่อนขัดโองการ | พระภารมไห |
| จัดแจงกายแล้ว | คลาดแคล้วคลาไคล |
| บโทนนำไป | ไต่เต้าจรลี ฯ |
๏ ฉบงง ๚
| ๑๖๏ ขัษนั้นสรศักดิ์เรืองศรี | |
| ว่าราชการที่ | มหาอุปราชราชา ฯ |
| ๏ เมื่อให้ชนใช้ไคลคลา | |
| หาเจ้าพระยา | วิชาเย็นทร์ธิบดี ฯ |
| ๏ เกณฑ์พลทวยหาญแหล่งที่ | |
| รอบเขตธานี | ทุกป้อมทวารนอกใน ฯ |
| ๏ มิให้พรรคพลปลอมได้ | |
| หับทวารมั่นไว้ | ให้แน่นสนิทตรึงตรา ฯ |
| ๏ แล้วให้ทหารแกล้วกล้า | |
| ด้อมดูเจ้าพระยา | วิชาเย็นทร์คลาไคล ฯ |
| ๏ โดยที่วิถีทวารใน | |
| ลุเขตแล้วไซร้ | ให้เร่งประหารลาญชนม์ ฯ |
| ๏ ฝ่ายวิชาเย็นทรจรดล | |
| ที่พรรคพวกพล | แมกทางสองข้างมรรคา ฯ |
| ๏ บโทนดำเนิรนำหน้า | |
| ล่วงทวารา | พรรคพลยลวิชาเย็นทร์ ฯ |
| ๏ หุ้มห้อมล้อมตีกระเด็น | |
| ตกลงลำเค็ญ | ช่วยกันประหารลาญชนม์ ฯ |
| ฝ่ายพวกวิชาเย็นทรยล | |
| นายแห่งตูตน | ชีวิตพินาศวายปราณ ฯ |
| ๏ ต่างต่างหลบแล่นลนลาญ | |
| แกลนพลประหาร | ต่างต่างปลาศคลาไคล ฯ |
| ๏ เบื้องนั้นพระเพ็ชราไชย | |
| สรศักดิ์ใน | พากันบังคัลภูบาล ฯ |
| ๏ ถวายประนตบทมาล | |
| โอนศิโรกราน | คำนับประน้อมท้าวไทย ฯ |
| ๏ ทูลถามประชวรภายใน | |
| พระโรคเปนไฉน | ยังค่อยบันเทาเบาหาย ฯ |
| ๏ แล้วทูลมูลกิจบรรยาย | |
| ราชการทั้งหลาย | ให้ทราบสิ้นทุกประการ ฯ |
| ๏ ทูลว่าถ้าพระภูบาล | |
| ปลงชีพชนมาน | คตสวรรค์คลาไคล ฯ |
| ๏ สมบัติพระองค์นั้นไซร้ | |
| ข้อยรักษาไว้ | ถวายพระหน่อวังหลัง ฯ |
๏ อินทรวิเชียรฉันท ๚
| ๑๑๏ ป่างองค์พระปิ่นเกษ | นคเรศธทรงฟัง |
| ในพจนวาจัง | และพระเพ็ชธทูลไทย ฯ |
| ๏ ทรงทราบณเหตุชัด | วจวัจน์คดีไข |
| เพ็ชราชราไชย | สรศักดิ์ขบถการ ฯ |
| ๏ เธอทรงพระโกรธา | กรคว้าพระแสงหาญ |
| ทรงยืนพระโองการ | บริภาษบัญชา ฯ |
| ๏ เหม่มึงและสองคน | ทรชนนี้ชั่วช้า |
| คิดการขบถรา | และจะชิงนะราไชย ฯ |
| ๏ ทรงเคียดธอาฆาต | ยุรยาตร์เสดจไคล |
| มุ่งหมายกระมลใน | จะพิฆาฏณสองคน ฯ |
| ๏ ด้วยทรงพระอาพาธ | บมิอาจเสดจดล |
| องค์สั่นระรัวรน | บพยุงพระกายไหว ฯ |
| ๏ เอนกายรทวยทบ | ก็สยบณทันใด |
| ตาวแสงธทรงไว้ | และก็หลุดพระหัตถา ฯ |
| ๏ แล้วทรงประกาศกล่าว | เทวเจ้าธรักษา |
| อำรุงพระศาสนา | และเสวตรฉัตรไชย ฯ |
| ๏ จงช่วยผดุงชู | ชีวตูนราให้ |
| อิกสัตวารไว้ | บมิม้วยมลาญปาน ฯ |
| ๏ ตูไซร้จะขอยล | ทรชนขบถพาล |
| สามารถและอาจหาญ | อกะตัญญุตาเรา ฯ |
| ๏ ตรัสแล้วและเท่านั้น | อุระอั้นพระกายเร้า |
| กำสรดสลดเศร้า | บมิตรัสจะนันจา ฯ |
๏ ฉบงง ๚
| ๑๖๏ บัดนั้นพระเพ็ชราชา | |
| หลวงสรศักดา | กลับจากบังคัลสถาน ฯ |
| ๏ แห่งองค์หริราชภูบาล | |
| ตระหนักในการ | บนานธจักสวรรคต ฯ |
| ๏ จึงให้ชนสนิทโสฬศ | |
| เรือเร็วโดยบท | ยังกรุงเทพนคร ฯ |
| ๏ ทูลให้อภัยทศภูธร | |
| ที่สถานบวร | พิมุขราชฝ่ายหลัง ฯ |
| ๏ ว่าพระโรคหนักประนัง | |
| บัดนี้รับสั่ง | ให้เชิญเสดจโดยพลัน ฯ |
| ๏ ชนใช้ได้รับสั่งคัล | |
| เรือเร็วรีบรัน | วันนั้นก็ถึงนคร ฯ |
๏ อินทรวิเชียรฉันท ๚
| ๑๑๏ ส่วนจอมพิภพลพ | นคเรศธิเบศร |
| จำเดิมพระภูธร | ธประชวรก็ล้มลง ฯ |
| ๏ กำเริบพระโรคขึ้น | บจะคืนจะคลายคง |
| จึงมีกระมลจง | ชนะราชะวัลลภ ฯ |
| ๏ ข้าเก่าพระจอมหล้า | คณนานุบรรจบ |
| สิบห้าชนาครบ | จรสู่นิเวศน์ใน ฯ |
| ๏ ให้เฝ้าณปราสาท | ธสถิตย์ประชวรไทย |
| ครั้นพร้อมยุบลไข | วรนารถประภาษสอน ฯ |
| ๏ ด้วยอ้ายขบถสอง | บสนองจะราญรอน |
| คุณเค้าณเก่าก่อน | บรฤกก็จำเปน ฯ |
| ๏ ตูนี้ก็ไข้หนัก | ผิวจักมลายเห็น |
| ในสามทีวาเวร | สละชีพนิราไลย ฯ |
| ๏ อย่าเลยจะหวังเพศ | คฤหัสถพิไสย |
| จงมุ่งธุธงไชย | อรหรรตนิรันตราย ฯ |
| ๏ สั่งชาวพระคลังจัด | สรบงวพัตร์หลาย |
| ไตรยครบประมาณหมาย | ภณนายสวามี ฯ |
| ๏ จึงท้าวธตรัสสั่ง | ชนวังจรัลลี |
| รีบคลาณทันที | คณะสงฆ์นุพีสา ฯ |
| ๏ อำมาตย์ธพจน์ | ธจรดนุไคลคลา |
| แจ้งเหตุพระราชา | คณะสงฆ์ก็คัลไลย ฯ |
| ๏ ยี่สิบณหมู่สงฆ์ | ณธทรงประชวรใน |
| จึงตรัสประภาษไข | คณะสงฆกำลูน ฯ |
| ๏ จงนำนราเหล่า | ชนะเก่าอโนกูล |
| ออกไปผนวชบูรณ์ | อุปสัมปทากรณ์ ฯ |
| ๏ ฝ่ายสังฆราชฟัง | วรราชสุนทร |
| เพื่อหมายถวายพร | ธประภาษสมปอง ฯ |
| ๏ ซึ่งอาตมทั้งหลาย | ธนุผายจะขัดข้อง |
| เห็นนายทวารก้อง | ก็จะห้ามบให้ไคล |
๏ วสันตดิลกฉันท ๚
| ๑๔๏ ป่างท้าวสดับวจนถ้อย | คณะสงฆ์ธทูลไป |
| ยิ่งทรงพระโทรมนฤทัย | ธประชวรก็หนักลง ฯ |
| ๏ เคียดแค้นพระเพ็ชและสรศักดิ์ | ธก็หักพระทัยปลง |
| กาลจวนจะสู่ศิวทิวง | คตเมื้อนิราคลา ฯ |
| ๏ จำเปนธอยู่ณวจะถ้อย | ธพระเพ็ชราชา |
| จึงมีพระราชวระประภา | ษณะถ้อยสนองถาม ฯ |
| ๏ ถ้าสงฆ์จะบวชชนภณาย | บริเวณณราคาม |
| ปราสาทนศักคฤหะตาม | จรฤๅบห่อนเปน ฯ |
| ๏ สงฆ์ทูลวินิจวรนุศาสน์ | นฤนารถวราเชนทร์ |
| ทรงมอบประสิทธิ์จรนุเวน | กรควรจะปัพพา ฯ |
| ๏ ท้าวทราบรบิลวจนสงฆ์ | ธก็ปลงพระทัยปรา |
| โมชหมายประสิทธิ์วจนอา | ทรกิจอุทิศเวียง ฯ |
| ๏ ให้เปนวิสุงวรพิเศษ | นุประเภทสิมาเพียง |
| จังหวัดสถานวรนุเคียง | ทุวิสองพระปราสาท ฯ |
| ๏ เปนเขตพระสงฆจะกระทำ | อุปสัมปทาวาท |
| ตามศาสโนวรประกาศ | อนุญาตณทั้งปวง ฯ |
| ๏ ขอเชิญพระราชคณะสงฆ์ | อนุจงณข้าหลวง |
| เดิมราบห่อนธจรล่วง | สมณานุกิจการ ฯ |
๏ โตฏกฉันท ๚
| ๑๒๏ ขณะนั้นธประสิท | ธิอุทิศพระสถาน |
| ณพระสงฆบนาน | คณะจาริยองค์ ฯ |
| ๏ ธก็ให้อุปสม | บทกรรมมะนุจง |
| ชนสรรพก็คง | สมณูปภวา ฯ |
| ๏ กรณียนุเพศ | วรเสร็จปตะปา |
| คณะสงฆ์ธก็ลา | ยุรยาตร์ธสถาน ฯ |
๏ ฉบงง ๚
| ๑๖๏ ฝ่ายพรรคเสวกราชการ | |
| แหล่หลายประมาณ | สถิตย์ที่พระเพ็ชราชา ฯ |
| ๏ อันองค์สมเดจผ่านหล้า | |
| บใคร่นำพา | ใฝ่ใจในที่ทรงธรรม์ ฯ |
| ๏ มีแต่พระปิยอยู่นั้น | |
| ผู้เดียวเท่านั้น | อำรุงปฏิบัติรักษา ฯ |
| ๏ ใฝ่ใจในองค์นรา | |
| เคร่าพยุงผ่านหล้า | ให้เธอดำรงทรงกาย ฯ |
| ๏ พระปิยผู้นี้บุตรชาย | |
| ขุนไกรสิทธิ์ฝ่าย | บ้านแก่งแขวงราชธานี ฯ |
| ๏ ทรงเลี้ยงเพียงกุลภูมี | |
| นางนมทาษี | พี่เลี้ยงอำรุงรักษา ฯ |
| ๏ สันถานต่ำเตี้ยกายา | |
| ทรงกรุณา | ตรัสเรียกอ้ายเตี้ยตามกาย ฯ |
| ๏ พระปิยจงใฝ่หลาย | |
| ภักดีนรายน์ | ไสยาศน์ปลายบาทพระองค์ ฯ |
| ๏ เคร่าคอยพยุงให้ทรง | |
| กายาดำรง | เปนนิจทิวาราตรี ฯ |
| ๏ วันนั้นจะสิ้นชีวี | |
| พอจุ่งไทยศรี | สว่างในกลางเวหา ฯ |
| ๏ พระปิยลุกแล่นไคลคลา | |
| สระสรงภักตรา | บนทวารปราการชั้นใน ฯ |
| ๏ ฝ่ายสรศักดิ์ชาญไชย | |
| ให้เข้าที่ไคล | ดลผลักพระปิยทันที ฯ |
| ๏ ตกจากปราการธานี | |
| ส่งเสียงอึงมี่ | ทูลกระหม่อมจงช่วยด้วยรา ฯ |
| ๏ พอขาดวรวากย์วาจา | |
| ชนกุมตัวพา | พระปิยประหารชีวี ฯ |
๏ อินทรวิเชียรฉันท ๚
| ๑๑๏ ป่างองค์ไผทหล้า | ธพยาธิยายี |
| จวบจวนจะจรลี | คตะสู่สวรรคไลย ฯ |
| ๏ ยินสัทเสียงก้อง | พระปิยร้องสนั่นไหว |
| ท้าวเธอตระดกใน | อุรหวาดฤทัยหวาม ฯ |
| ๏ จึงทรงประภาษไป | ชนใดกระทำความ |
| โทษทุกขเตี้ยตาม | และฉนี้บควรการ ฯ |
| ๏ แล้วเธอก็ทรงโศก | และพระโรคประหารผลาญ |
| สูญชีพพระชนมาน | ธก็สู่สวรรคไลย ฯ |
| ๏ เพลาทิวานั้น | ครุวันบดีใหญ่ |
| เดือนจิตรมาศไซร้ | ศศิกาฬปักษ์สาม ฯ |
| ๏ ค่ำเปนตระหนักนัก | คณะศักราชตาม |
| สัมพรรษ์สหัศนาม | จตุจัตฬิสังษา ฯ |
| ๏ จอจัตวาถ้วน | จะประมวลพระชนมา |
| ยี่สิบและเศษห้า | ธเสวยพระราไชย ฯ |
| ๏ ดำรงณสมบัติ | และก็จัดพระชนม์ไว้ |
| ยี่สิบและหกได้ | และก็ถ้วนประมวลการ ฯ |
| ๏ ปีวอกและกำเนิด | มหิเลิศภูบาล |
| รวบรวมพระชนมาน | คตะสู่ศิวาไลย ฯ |
| ๏ ห้าสิบและเอ็ดปี | และฉนี้จรดไว้ |
| ล่วงลับเสดจไคล | จรเมื้อณเมืองแมน ฯ |
----------------------------
| ๏ ตูบแซ่งแต่งเว้า | อวดดี |
| แข่งท่านผู้เมธี | แกว่นกล้า |
| ห่อนใช่เชื้อกวี | เฉกชาติ พ่อเฮย |
| รักสนุกจึงอ้า | โอฐเอื้อนกล่าวแถลง ฯ |
| ๏ คณะใดพลาดพลั้ง | แซมเสริม |
| จงอนุกูลเติม | ตกแต้ม |
| พึ่งแรกหัดประเดิม | พจน์กล่าว กลอนแฮ |
| อย่ากระหยันเย้ยแย้ม | โอฐแย้มยิ้มสรวล ฯ |
| ๏ คล้ำอรุณพจนพร้อง | เรื่องพงศ วดาร |
| จอมจักรกฤษณวงศ์ | ผ่านหล้า |
| เสวยสวรรค์ดำรง | อยุธเยศ สยามแฮ |
| ฦๅพระเดชดุจฟ้า | จนฝ้าฤทธิ์แสยง ฯ |
| ๏ เผือพึ่งหัดพจนถ้อย | วาที |
| เหมือนบุตรสกุณี | ว่ายฟ้า |
| ห่อนเหินจรลี | สูงสุด ได้นา |
| เหินแต่เพียงไต่หล้า | ต่ำเตี้ยรุกขี ๚ |
----------------------------
