๒
๏ ฉบงง ๚
๑๖๏ บัดนั้นราชทูตผู้ไกร | |
ร่วมภิรมย์หฤทัย | ด้วยนางฝรั่งอรชร ฯ |
๏ จนนางมีครรโภทร | |
สิบเดือนบังอร | ยุพาก็คลอดบุตรา ฯ |
๏ นวละอองผ่องผิวโสภา | |
แม้นเหมือนบิดา | กุมารละม้ายท่วงที ฯ |
๏ จึงถนอมกล่อมเกลี้ยงด้วยดี | |
ฤภัยยายี | บห่อนจะเคียดสักอัน ฯ |
๏ วันหนึ่งทูตตรึกโดยพลัน | |
คยดถึงทรงธรรม์ | ธิเบศไท้ธิบดินทร์ ฯ |
๏ จำเราเคียมลาโดยจินต์ | |
คืนเฝ้าภูมินทร์ | นรินทร์ราซกรุงไทย |
๏ จึงมีพจนารถปราไสย | |
กับอรทรามวัย | สุดาฝรั่งพังงา ฯ |
๏ บัดนี้พี่จักขอลา | |
จำจรจำคลา | จำพรากจำจากจำไกล ฯ |
๏ ด้วยพี่ข้าบาทท้าวไทย | |
พระองค์สั่งใช้ | ให้เชิญพระราชสารา ฯ |
๏ ครบขวบสามปีควรคลา | |
ด้วยเกรงอาญา | ท้าวเธอประหารลาญชนม์ ฯ |
๏ อยู่หลังจงตั้งสกนธ์ | |
บ้ารุงบุตร์ตน | อุส่าห์ถนอมกันไป ฯ |
๏ เติบใหญ่จงให้จรไคล | |
เยือนบิดาไซร้ | จะได้ประสบพบกัน ฯ |
๏ ใช่เรียนจะแกล้งจากขวัญ | |
เนตร์พี่ไปพลัน | สละน้องไว้เดียวดาย ฯ |
๏ ว่าพลางประโลมโฉมฉาย | |
ชลเนตรฟูมฟาย | หลังเนตร์คลอเนตร์ซ้ายขวา ฯ |
๏ แม้เรียมมิกลัวอาญา | |
บห่อนจะคลา | จากนุชผู้เพื่อนพิศมัย ฯ |
๏ บัดนั้นสุดาอรไทย | |
ฟังพจนไข | อุระร้อนดังเพลิงฮือ ฯ |
๏ นางเร่งแสนโศกชำงือ | |
ฤทัยกระพือ | พิลาบกำสรดกำสรวล ฯ |
๏ กันแสงโหยไห้รำจวน | |
สอื้นอักอ่วน | คร่าวเนตร์น้ำเนตร์หลั่งไหล ฯ |
๏ โอ้โอ๋แต่นี้จักไกล | |
จากอกน้องไป | กี่ป่างจะสบพบกัน ฯ |
๏ เคยอยู่เคยกินทุกวัน | |
เคยศุขเกษมสันต์ | แต่นี้จักคร่ำครวญหา ฯ |
๏ กอดบุตร์เข้าแล้วโสกา | |
โอ้พ่อนัยนา | บิดาจรจากเจ้าไป ฯ |
๏ จะเห็นแต่พ่อดวงใจ | |
อนารถฤทัย | แม่นี้ประหว่าหวั่นขวัญ ฯ |
๏ แม่ลูกจักทุกข์จาบัลย์ | |
สบสมัยคืนวัน | คราวนี้จะได้นานเห็น ฯ |
๏ โอ้เจ้าผู้เพื่อนลำเค็ญ | |
แต่นี้จะเย็น | ยเยียบยย่าวเปล่าใจ ฯ |
๏ นางยิ่งโหยไห้ร่ำไร | |
ถั่งแถมหลั่งไหล | สยบซบมุขโสกี ฯ |
๏ ราชทูตจึงปลอบเทวี | |
เจ้าผู้งามศรี | วรภักตร์ดังดวงแข ฯ |
๏ สร่างโศกเสียบ้างเถิดแม่ | |
อย่าอาดูรแด | ภักตร์น้องจะหมองโรยรา ฯ |
๏ เมื่อเจ้าคิดถึงจึงพา | |
บุตร์จรไคลคลา | สู่เขตประเทศกรุงไทย ฯ |
๏ สั่งพลางทางเช็ดชลไนย | |
เจ้าดวงฤทัย | จงสร่างโศกเสร้าเบาบาง ฯ |
๏ นางฟังเช็ดชลนาพลาง | |
คลายโศกเสื่อมสร่าง | ฤทัยสอื้นกลืนทรวง ฯ |
๏ แต่จิตต์ยังคิดเปนห่วง | |
ครั้นจะเหนี่ยวหน่วง | เธอไว้ก็ไม่ควรการ ฯ |
๏ นางจึงอวยพรบนาน | |
พ่อไปสำราญ | บพาลบพบไพรี ฯ |
๏ โรคาบมายายี | |
ให้ศุขสวัสดี | โดยทางจนลุกรุงไกร ฯ |
๏ ราชทูตฟังอรทรามวัย | |
ชูชื่นฤทัย | ผ่องแผ้วปรีดิ์เปรมกระมล ฯ |
๏ จึงรีบจัดแจงแต่งตน | |
พร้อมกันจรดล | ขึ้นเผ้าจอมเจ้าธานินทร์ ฯ |
๏ น้อมเศียรบังคมภูมินทร์ | |
ทูลแถลงรบิล | แก่ปรินธิราชจอมไตร ฯ |
๏ ข้อยขอบังคมลาไคล | |
สู่แดนเวียงไชย | แห่งไทธิราชโมลี ฯ |
๏ ทูลแถลงรบิลภูมิ | |
ให้ทราบคดี | ที่ท้าวประสงค์จงใจ ฯ |
๏ ข้อยหวังฝังฝากอรทัย | |
ผู้เพื่อนพิสมัย | กับบุตรสุดร่วมชีวา ฯ |
๏ ขอท้าวจงได้กรุณา | |
ข้าผู้นีรา | จะคลาจะคลาดจำไกล ฯ |
๏ เมื่อนั้นธิเบศเรืองไชย | |
ปารีศกรุงไกร | มเหศรราชธานี ฯ |
๏ ยินทูตทูลลาจรลี | |
สู่นครศรี | อยุธเยศประเทศไทย ฯ |
๏ จึงเอื้อนราโชงการไท | |
สั่งอาลักษณไป | แต่งสุภศาส์นสารา ฯ |
๏ อิกทั้งเครื่องราชบรรณา | |
การทุกสิ่งสา | รพัดให้เสร็จสิ่งสรรพ์ ฯ |
๏ แล้วเธอประภาศโดยพลัน | |
แก่ราชทูตนั้น | สูเจ้าจงจำใส่ใจ ฯ |
๏ นานาสรรพสิ่งใดใด | |
อรท่านยลใน | นิเวศน์ประเทศแห่งตู ฯ |
๏ ทูลแถลงให้แจ้งแก่ภู | |
ธรเธอทราบรู้ | ตระหนักประจักษ์ฤทัย ฯ |
๏ ราชทูตทูลถ้อยโดยไว | |
สรรพสิ่งใดใด | ที่ข้าได้ยลนานา ฯ |
๏ จักทูลถวายราชา | |
ทราบดังจินดา | ท้าวเธอสิ้นทุกประการ ฯ |
๏ ทรงฟังปราโมทชื่นบาน | |
จึงเอื้อนโองการ | ประสาทประสิทธิพรไชย ฯ |
๏ สูจงมีเดชเกรียงไกร | |
ทุกข์ภัยสิ่งไร | ห่อนได้มาแผ้วพพาล ฯ |
๏ ภรรดาบุตราเปนหลาน | |
ไว้ตกนักงาร | ธุระตูจะบำารุง ฯ |
๏ ให้เกียรติยศเฟื่องฟุ้ง | |
นานากุรุง | ประเทศทุกเขตธานี ฯ |
๏ ตัวท่านอย่าเศร้าหมองศรี | |
ตั้งหน้าจรลี | ให้ลุประเทศนคร ฯ |
๏ สุรางคนางค์ ๚
๒๘๏ ป่างทูตสดับ | |
โอนเศียรคำนับ | รับเอาพระพร |
ใส่เกล้าเกษา | ชุลีลาจร |
สู่รถแต่ก่อน | ที่ตนเคยมา ฯ |
๏ นักงารเทียมเทียบ | |
รถเรียงรายเรียบ | ใส่ศาสนสารา |
เสร็จสรรพสิ่งสรรพ์ | ส่ำกันถ้วนหน้า |
ขึ้นสู่รถา | ลีลาคลาไคลฯ |
๏ เสียงกลองเสียงแตร | |
สนั่นเซงแซ่ | สเทื้อนหวั่นไหว |
มาตามมรรคา | ดลชลาไลย |
หยุดรถทันใด | ที่พักชลา ฯ |
๏ นักงารจึงเชิญ | |
ราชศาสน์ดำเนิร | ลงสู่นาวา |
กับบรรณาการ | ศฤงฆารนานา |
ฝูงชนพร้อมหน้า | เร่งรีบครรไล ฯ |
๏ ลงในกำปั่น | |
ได้ฤกษ์โห่ลั่น | สลุดปืนไฟ |
สิบเก้านัดถ้วน | พอควรเอาไชย |
ขันฉ้อใช้ใบ | จรในยมนา ฯ |
๏ ลมอุตราส่ง | |
พัดเรื่อยเฉื่อยตรง | แล่นตัดลัดมา |
ฝูงชนสำราญ | บพาลภัยพา |
ทวยทุกถ้วนหน้า | ชื่นชมปรีดี ฯ |
๏ ปรีดาปราโมทย์ | |
ชื่นแช่มมาโนศ | เบาทุกข์ศุกขี |
จตุรมาศเศษ | เข้าเขตบุรี |
ลุนครศรี | ยุทธเยศภิรมย์ ฯ |
๏ เทียบเรือประทับ | |
เสนาคอยรับ | ขึ้นเฝ้าบังคม |
ราชทูตเชิญพาน | ราชศาสนอุดม |
โอนเศียรประนม | ทูลถวายท้าวไทย ฯ |
๏ อินทรวิเชียรฉันท ๚
๑๑๏ ป่างปิ่นนรินทร์ศร | มหิทรธราไชย |
ทอดทัศนานัย | นรทูตถวายสาร ฯ |
๏ ทรงโสมนัศชื่น | อุระรื่นกระมลบาน |
แย้มโอฐวโรงการ | ธประภาษธปราสัย ฯ |
๏ สูเมื้อฝรั่งเศษ | นคเรศนครไกล |
ยังสมฤทัยนัย | ดุจนึกฤห่อนมี ฯ |
๏ หนึ่งในทุเรศทาง | จรกลางณที |
โจรภัยบยายี | ฤพะพบอรินพาล |
๏ เมื่อถึงพระบูรินทร์ | ธิบดินทร์ธโปรดปราน |
บำรุงผดุงบาล | บริบูรณ์ฤเปล่าดาย ฯ |
๏ สื่งสรรพนานา | นคราธมากหลาย |
โภคาอุดมคลาย | ฤอเนกอนันต์นา ฯ |
๏ สมสัจวิชาเยนทร์ | ฤบเปนนุสัจจา |
สูเจ้ายุบลมา | กรแจ้งฤทัยตู ฯ |
๏ ฟังไทยธิเบศนารถ | ธประภาศสนองธู |
จึงทูลยุบลภู | ธรแจ้งแถลงไทย ฯ |
๏ ข้าบาทธอาษา | จรคลาปรีศไคล |
สมยังฤทัยใน | วรวากย์วิชาเยนทร์ ฯ |
๏ เมื่อข้าลุธานี | ธิบดีนราเชนทร์ |
อำรุงบลำเค็ญ | จรสิ่งบขาดแคลน ฯ |
๏ แม้ว่าจะยลใด | ธก็ให้ประเวศแดน ฯ |
ทั่วเขตณแว่นแคว้น | นุประสงค์จะจงใจ ฯ |
๏ ข้อยยลนิเวศน์ราช | ธสอาดลออใน |
แม้นเหมือนวิมานไทย | สุรเทพธานี ฯ |
๏ โภคามหาศาล | จะประมาณก็มูลมี |
กองไว้สถิตย์ที่ | และอเนกอนันต์นา ฯ |
๏ ทรงฟังกระมลเปรม | สุเขษมธหรรษา |
เหมือนได้สุธารา | ชลทิพย์ธโสรจสรง ฯ |
๏ สรรเสริญภเณปาน | สุรชาญธิเกรียงยง |
สมแท้ตระกูลวงศ์ | วรเลิศประเสริฐครัน ฯ |
๏ รูปีย์มณีกาญจน์ | ธประทานอเนกนันต์ |
วัตถาวราพรรณ | นุรบอบรบิลใน ฯ |
๏ สิ้นเสร็จเสด็จดล | จรมณฑิราไลย |
อามาตย์นิวัตร์ไคล | ก็สถิตย์ณก่อนกาล ฯ |
๏ วสันตดิลกฉันท ๚
๑๔๏ ครั้นล่วงสหัสทวิสรัต | จตุพรรษโดยนาน |
จึงจอมนรินทรพิศาล | นฤบาลกระษัตรา ฯ |
๏ จึงมีพระราชวรประภาศ | มุขมาตยแสนยา |
ด้วยท้าวธมีกมลมา | นพิโรธพม่ามอญ ฯ |
๏ เหม่มันบเกรงศิรจะขาด | ชรอาจราญรอน |
ยกทัพพม่าชนนิกร | จรล่วงนิคมเรา ฯ |
๏ จ๋าจักกระทำกลประกอบ | กรยุทธนาเอา |
บ่ายบัดขจัดพยุหเช้า | ประทะทัพประจัญบาน ฯ |
๏ มนตรีสดับสุรประศาสน์ | ณพระราชบรรหาร |
น้อมเกล้าธรับพิศณุการ | จรเตรียมพหลพล ฯ |
๏ โกษาพระยานฤธิเบศ | พลเสร็จฉกรรกนธ์ |
สองหมื่นนรงค์พยุหชน | ยุกระบัตร์และเกียกกาย ฯ |
๏ เดโชวโรวรประสิทธิ์ | สุรฤทธิด้อมคลาย |
กองน่าประเล่ห์อวนราย | อริต่อก็ลาญปาน ฯ |
๏ กองเฉียงเสวียงคะยุกระบัต | จรจัดขนัดชาญ |
สองหมื่นสกรรธ์พลแสะสาร | และพระยาสมิงมอญ ฯ |
๏ ครั้นได้พิไชยอุดมฤกษ์ | ธก็เลิกพหลจร |
แรมทัพพนาดรก็ผ่อน | จตุรงคโยธา |
๏ ม่านเมงนิคมทุรนุเขต | นุประเทศธยกมา |
ขอขึ้นบต่อระอิระอา | ชนพวกพลากร ฯ |
๏ กำหนดพหลพยุหทัพ | คณนับนหุติจร |
ให้เดิรพหลพลบหย่อน | จรไคลประมาณการ ฯ |
๏ ฉบงง ๚
๑๖๏ ตั้งค่ายโอบไว้สามด้าน | |
โกษาผู้ชาญ | รเบียบรบอบณรงค์ ฯ |
๏ ห่างเมืองสองร้อยเส้นคง | |
หวังใจจำนงค์ | บห่อนให้ชาวเมืองหนี ฯ |
๏ ออกหาโภชนาตามมี | |
ในเขตบุรี | อำหนตอาหารจ๋าจวน ฯ |
๏ เที่ยวกวาดครอบครัวทั้งมวล | |
เสบียงพอควร | ด้วยพรรษเผลียงขาดแคลน ฯ |
๏ จำจวยจำอดทั่วแดน | |
ม่านเมงเคียดแค้น | จำแกล่นจำกล้ายรรยง ฯ |
๏ นายกโกษาจำนงค์ | |
สั่งจัตุรงค์ | ให้ลาดตระเวนเก็บเรือ ฯ |
๏ สจองแพพ่วงบเหลือ | |
ฝูงชนจักเมื้อ | บได้ดลโดยสรทีง ฯ |
๏ สามด้านล้อมแน่นตรวจตรึง | |
ฝั่งนทีหนึ่ง | เปิดไว้หวังใช้ในกล ฯ |
๏ ฝ่ายพระเจ้าอังวะยล | |
ทวยทัพพหล | ดลตั้งค่ายเปนรยะ ฯ |
๏ ให้มังเลออกปะทะ | |
นอกเมืองอังวะ | คอยต่อคอยต้านพลไทย ฯ |
๏ จึงสีหราชเดโชไชย | |
กองน่าด้อมไคล | ยกเข้าประลองกลางแปลง ฯ |
๏ ทหารไทยล้วนเข้มแข็ง | |
ไล่ลุกทลวงแทง | พม่าก็แตกเรรน ฯ |
๏ สุรางคณางค์ ๚
๒๘๏ วันหนึ่งม่านนาย | |
คิดกลอุบาย | ใส่กลแต่งกล |
ค่ายคูเปิดไว้ | หลบไปซ่อนตน |
หวังให้เหล่าพล | ไทยคิดสำคัญ ฯ |
๏ ว่าหนีเข้าเมือง | |
จักพากันเนื่อง | มาค่ายเรานั้น |
จับเอาให้ได้ | อย่าไว้ชีพมัน |
พวกเราทั้งนั้น | พร้อมกันภิญโญ ฯ |
๏ จึงท่านพระยา | |
แม่ทัพกองน่า | สีหราชเดโช |
ขี่ม้านำพล | ไม่รู้กลโก |
กลุ้มกลัดโทโษ | นำน่าพลคลา ฯ |
๏ ตรงเข้าในค่าย | |
นักพลไพร่นาย | เข้าไปดาษดา |
พม่าพหล | เกลื่อนกล่นกันมา |
ฟันฟาดศาตรา | ยุทธนายรรยง ฯ |
๏ กุมแสงแกว่งกวัด | |
ต่างจับต่างมีด | รัดแน่นมั่นคง |
พลไทยเสียที | เข้าที่ล้อมวง |
ส่ำพวกทนคง | พม่ากุมพลัน ฯ |
๏ ด้วยอ่อนกำลัง | |
ชื่อกายทั่วทั้ง | จำบังบทัน |
เดโชมนตรี | เสียทีมหันต์ |
ตกอาชาพลัน | พม่ากุมไป ฯ |
๏ กลุ้มรุมฟันเอา | |
บอาจจะเข้า | ด้วยเดชมนตร์ไชย |
พลหนุนมาดาษ | บอาจชิงได้ |
พากันกลับไป | แจ้งการมนตรี ฯ |
๏ โกษาแม่ทัพ | |
สั่งให้ชนสรรพ | ยกไปโดยมี |
พระสุรินทร | เร่งจรทันที |
แก้พระยาสี | หราชคืนมา ฯ |
๏ จึงแต่งใบบอก | |
ให้ขุนกองนอก | ส่งเวรศาลา |
นำขึ้นกราบทูล | ตามมูลมีมา |
ให้ทราบบาทา | พระภูวมณฑล ฯ |
๏ ฉบงง ๚
๑๖๏ ป่างพระผ่านเกล้าจุมพล | |
ทราบกิจยุบล | ว่าพระยาสีหราชเสียที ฯ |
๏ ทรงพระโทมนัศภูมี | |
เฉกกรกายี | ทั้งสองอันขาดบปาน ฯ |
๏ หวลพระทัยตรัสให้ชนการ | |
รีบรัดอย่านาน | หาพระพิมลธรรมมา ฯ |
๏ จ๊กให้ทายยามตำรา | |
ไสยสาตรมีมา | ตรีเนตรธแม่นสัจจัง ฯ |
๏ เถรเจ้าทราบเหตุโดยหวัง | |
จึงเข้ามายัง | มณเฑียรประทับภูบาล ฯ |
๏ จึงมีพระราโชงการ | |
ฆ่าศึกรอนราญ | จับรามะเดโชไป ฯ |
๏ ดีร้ายจักเปนอย่างไร | |
จงตรึกตามนัย | ยามประเภททุกสิ่งสรรพ์ ฯ |
๏ สัททุลวิกกีฬิตฉันท ๚
๑๙๏ บัดนั้นเจ้าคณะสงฆเลิศพิมลธรรม์ | แจ้งยามธอัศจรรย์ ปลาศ ฯ |
๏ แม่นแท้แน่นุชรอยบห่อนจรพินาศ | ไม่นานธจักคลาด นิวัต ฯ |
๏ จึงทูลจอมนฤนารถวิลนุศรตระบัด | ขอไท้ถกัดชัด รไมย ฯ |
๏ เดโชฤทธิวโรบวายผิวจะไคล | จักกลับผจญไชย พิเศษ ฯ |
๏ จงท้าวคอยธสดับนุสุนทรประเภท | โดยแจ้งประจักษ์เหตุ จะจริง ฯ |
๏ สัทราฉันท ๚
๒๑๏ ฝ่ายพวกกองทัพพม่ายิ่ง | อนุศรธประวิง |
ไย่จะยุดนิ่ง | ไฉนการ ฯ |
๏ จำนักอำนวยนราบาล | และชนมรสถาน |
เกลื่อนพลาญดู | อนาถดาษ ฯ |
๏ จองไทยจำจ่ายพม่ายาตร | กพหลยยุบาท |
ให้คคลาคลาศ | ณเวียงใน ฯ |
๏ พลางเกณฑ์กันอลวนไป | บริหรชนไพร่ |
ห่อนบทันได้ | จะไคลคลา ฯ |
๏ สุรางคณางค์ ๚
๒๘๏ ฝ่ายกองทัพไทย | |
โกษาสั่งให้ | ยกหนุนเติมมา |
เข้าหักยื้อค่าย | ปีนป่ายปการ์ |
จำทับโกลา | หลลั่นบันฦๅ ฯ |
๏ ส่วนพระยาราม | |
บได้ครั่นคร้าม | ต้องจำชำงือ |
ยลเมฆอากาศ | ปลาดโดยชื่อ |
รู้เจนเช่นถือ | โดยศุภนิมิตร์ ฯ |
๏ โอมอ่านพระมนตร์ | |
เครื่องผูกพันธ์ตน | ลุ่ยหลุดตามจิตต์ |
แล่นไล่เข่นฆ่า | พม่าไกล้ชิด |
แล้วตัดไทยติด | สิบนายพ้นไป ฯ |
๏ ชนทัศจึงคาศ | |
ทั้งท่านสีหราช | เข้ากลุ้มชิงไชย |
อาวุธข้าศึก | ประหารมันไซร้ |
เหล่าพวกพลไทย | ไล่รุกบุกบัน ฯ |
๏ บ้างหนีทิ้งค่าย | |
บ้างต่อบ้างตาย | สับสนพัลวัน |
พม่าแตกยับ | แม่ทัพก็พลัน |
ถึงแก่ชีวัน | เสียค่ายทั้งมวญ ฯ |
๏ พวกไทยชนะ | |
กวาดครัวอังวะ | มาได้ตามควร |
พลไทยคุมไป | ส่งไว้ที่จวน |
แม่ทัพประมวล | แต่งศุภสารา ฯ |
๏ โกษาธิบดี | |
ให้ชวพาชี | ขี่ควบรีบมา |
แจ้งข่าวเดโช | มีไชยคืนมา |
ได้เครื่องศาสตรา | พม่าชเลย ฯ |
๏ ในวันเดียวนั้น | |
มาใช้คลาดกัน | สามนาฬิกาเลย |
เถรเจ้ายังอยู่ | ทูลความตามเคย |
ทรงทราบสเบย | พระราชหฤทัย ฯ |
๏ สรรเสริญครูเจ้า | |
ว่าดูบเดา | หาผู้เสมอไม่ |
ถวายไตรรางวัล | เปนบำเหน็จไป |
เสร็จแล้วให้ไคล | กลับยังอาราม ฯ |
๏ ผู้ถือใบบอก | |
ทั้งสองกองนอก | พระราชทานตาม |
เงินทองสิ่งส่วน | สมควรแต่ความ |
ชอบการสงคราม | ชนนำสารา ฯ |
๏ แล้วตรัสให้กลับ | |
ไปยังกองทัพ | ท่านเจ้าพระยา |
ฝ่ายท่านแม่ทัพ | มีใจหรรษา |
ได้ค่ายพม่า | รักษามั่นคง ฯ |
๏ อินทรวิเชียรฉันท ๚
๑๑๏ ขัษนั้นบุรีอัง | วะก็เกิดวิบัติยง |
อาหารก็น้อยลง | จะแสวงก็ขาดแคลน ฯ |
๏ ชาวเมืองเสาะหายาก | ถวิบากก็เหลือแสน |
ในเขตณท้าวแดน | พลไทยก็กันดาร ฯ |
๏ ไม่พอจะแจกจ่าย | บรินายทวยหาญ |
คอยคอยก็ครันนาน | จะประลองก็เปล่าดาย ฯ |
๏ ทวยไทยก็โดยพลัน | จรคัลก็ถึงค่าย |
โกษาพระยานาย | ก็กระดกตระหนกความ ฯ |
๏ เสียใจบสมจิตต์ | ธก็คิดอุบายตาม |
จำให้พม่าคร้าม | กลคลาดขยาดกล ฯ |
๏ นายทัพก็เห็นชอบ | ชรบอบนุศาส์นสนธิ์ |
โกษาธสั่งชน | รรจเรขลิขิตเขียน ฯ |
๏ สารสั่งแสดงอรรถ | นุประวัตธจำเนียน |
ขอล่านุพาเหียร | ชรถ้อยฉบับมี ฯ |
๏ วสันตดิลกฉันท ๚
๑๔๏ ในศุภศาสนวรา | บรินายมนตรี |
ดังจักรประดิษฐ์ธรธุลี | บทเรศณุมณฑล ฯ |
๏ กรุงเทพทวาอธิบดี | ณสยามประชาชน |
มายังณท่านนรพหล | บุระอังวะบวร ฯ |
๏ ด้วยเราลคึกดลถวัต | ชระบัตินิลาจร |
อาษาพระภูธรนคร | จรยกนิกายพล ฯ |
๏ หมายตีบุรีนครอัง | วะถวายธบัตดล |
ให้แผ่พระเกียรติฤสกล | วรเดชเกรียงไกร ฯ |
๏ พลทวยพม่าพยุหทัพ | และจะขับผจญไป |
ซึ่งใครจะเรืองชยะกะใคร | ก็ปภัยบพรั่นกัน ฯ |
๏ ขัดสนเสบียงจรจะจ่าย | พลตายอนันต์ครัน |
ครั้นเราจะล่าพยุหนั้น | บมิทันณรงค์รณ ฯ |
๏ เกลือกเกรงพระภูธรจะลง | ทุรโทษณแด่ตน |
ตามอัยการบทวิจล | กลศึกนุเข็ดขาม ฯ |
๏ ขอท่านภะนายนิกรพล | อนุสนธิ์สดับความ |
ออกยุทธนานุจรตาม | สรเหตุจะนูลไทย |
๏ นี่ช่างกะไรพลพม่า | บมิกล้าณชิงไชย |
ขลาดดุจหญิงและฤไฉน | บมิใช่ทหารชาญ ฯ |
๏ จำเราจะล่าจรนุกลับ | เสาะเสบียงแลอาหาร |
ทำนานุโพ้นดลประการ | ประไทยุมพลากร ฯ |
๏ เสร็จแล้วก็ใช่ชนพม่า | พชเลยนุถือจร |
ให้ท้าวพระยาคณนิกร | ณนครภูกามมาน ฯ |
๏ ฉบงง ๚
๑๖๏ ฝ่ายเสนาสดับสาร | |
บเอื้อในกาล | ชะรอยไทยประกอบกล |
๏ บตามบต่อตีพล | |
ทวยไทยใส่กล | คคลาคคลาดกองโกรย ฯ |
๏ สุตคิดสุดแค้นหิวโหย | |
พม่าอิดโรย | ก็ตั้งมั่นอยู่ในเมือง |
๏ มนตรีโกษาเคียดเคือง | |
เคร่าคอยเนืองเนือง | บเห็นพม่าออกมา ฯ |
๏ จึงแต่งอีกฉบับสารา | |
พจนพร้องกล่าวว่า | บรรดาส่ำม่านในเมือง ฯ |
๏ ทั้งนายและไพร่นองเนือง | |
บห่อนจะเรือง | ฤทธิ์กล้าในการสงคราม |
๏ ล้วนแต่มีสันดานทราม | |
หวาดหวั่นครั่นคร้าม | แท้ยามเฉกเช่นอิสัตรี ฯ |
๏ แต่ร้าวอนขอให้ตี | |
ทัพเราเท่านี้ | เปนที่กำราบทำนูล ฯ |
กระไรตัดไมตรีสูญ | |
จงอนุกูล | ขะยมขอทูลลาจร ฯ |
๏ กลับเข้าสู่กรุงนคร | |
เฝ้าไทบวร | สุดแต่จะโปรดปรานี ฯ |
๏ ส่งให้พม่าทันที | |
เข้าไปบูรี | แจ้งข่าวแก่เจ้านคร ฯ |
๏ เสนาทราบสารลาจร | |
เฝ้าองค์ภูธร | อังวะธิราชกรุงพาล๑ ฯ |
๏ หวั่นไหวหฤทัยแตดาร | |
บออกรอนราญ | ตามสารโกษาส่งมา ฯ |
๏ วสันตดิลกฉันท ๚
๑๔๏ กัษนั้นบดีสุรพหล | มหิพลธศักดา |
จึงจัดทหารสุรวรา | นรฤทธิเรืองไชย ฯ |
๏ สองหมื่นพหลพลนิกร | ธก็ผ่อนชเลยไคล |
เม่งม่านทหารทุพลภัย | คชชาติและพาชี ฯ |
๏ ล่าล่องจเรทวิรวัน | จรจัลสดวกดี |
เม่งม่านบหันพหลลี | บมิเต้าผจญผลาญ ฯ |
๏ ครั้นตรีทิวาปัจุศมัย | สุริยไสยอุทัยฉาน |
ปฤกษาพระยาพลทหาร | ยุกระบัติและเกียกกาย ฯ |
๏ จำเราจะแต่งกลประกอบ | และจะลอบกระทำลาย |
หมู่ม่านเตลงนิกรหลาย | สพินาศมลาญชนม์ ฯ |
๏ พวกสูจะเห็นกลไฉน | กลใดพิเศษกล |
ขอท่านกระจ่างกิจยุบล | กลแจ้งแถลงตู ฯ |
๏ ฉบงง ๚
๑๖๏ ฟังพจนนายกผู้ | |
นายกองคิดดู | ส่ำสมฤทัยด้วยกัน ฯ |
๏ จึงแจ้งแถลงโดยพลัน | |
อกข้อยก็หัน | แม่นแท้แก่ท่านโดยตรง ฯ |
๏ กลนี้เปนเลศงวยงง | |
ลวงล่อให้หลง | แล้วล้างชีวิตให้ราญ ฯ |
๏ ขอท่านจงทำบนาน | |
พวกตูคอยผลาญ | หมู่ม่านให้ม้วยบรรไลย ฯ |
๏ บัดนั้นนายกฟังไข | |
จึงเกณฑ์ทวยไทย | ภัยทัพนายกองเกียกกาย |
๏ ดูก่อนสูเจ้าทั้งหลาย | |
หาเชื้อเพลิงราย | กองตามหลังค่ายรายเรียง ฯ |
๏ แล้วสูเร่งขนเสบียง | |
โภชนของเลี้ยง | ออกเสียจากค่ายจงพลัน ฯ |
๏ เอาไปไว้ค่ายหลังตูนั้น | |
เร่งเร็วให้ทัน | ในค่ำทิวาราตรี ฯ |
๏ แล้วสูจัดแจงกายี | |
ปืนไฟพร้อมมี | ไปซุ่มไปซ่อนแอบแฝง ฯ |
๏ เมื่อใดเห็นเพลิงโพลงแรง | |
จึงค่อยต่อแย้ง | ประหัดประหารลาญชนม์ ฯ |
๏ อีกพลสองหมื่นซ่อนกล | |
เดิรทัพลับตน | ไปซุ่มสองข้างทางเวียง ฯ |
๏ แม้ยลเมงม่านเงียบเสียง | |
ปลอมออกค่ายเคียง | เข้าหุ้มเข้าห้อมล้อมเอา ฯ |
๏ จับมัดตัดฉะเฉาะเกล้า | |
สูอย่าใจเบา | จงทำตามสั่งแห่งตู ฯ |
แม้ใครบมีใจสู้ | |
แต่เราเปนผู้ | นายกประหารลาญชนม์ ฯ |
๏ จงเร่งรีบรัดจัดพล | |
กอบการตามกล | ให้เสร็จสิ้นทุกประการ ฯ |
๏ บัดนั้นนายกองลนลาน | |
เกณฑ์พลทวยหาญ | ขนเชื้อมากองเรียงราย ฯ |
๏ บ้างขนเสบียงวุ่นวาย | |
จัดแจงแต่งกาย | พร้อมเครื่องอาวุธศาสตรา ฯ |
๏ ต่างต่างซุ่มซ่อนกายา | |
สองหมื่นโยธา | ก็แซกก็แซงรายเรียง ฯ |
๏ แอบแฝงซุกซ่อนริมเวียง | |
สงบเงียบเสียง | บอีงบอื้อสักคน ฯ |
๏ คอยให้สิ้นแสงสุริยน | |
จะได้ทำกล | ตามคำนายกสั่งมา ฯ |
ครั้นสุริยลับเวหา | |
สองยามเวลา | โยธาก็จุดเพลิงพลัน ฯ |
๏ ปืนตึงปึงตังสนั่น | |
ธุมาหมอกควัน | อัคคีก็โชติช่วงแดง ฯ |
๏ นพภางค์สว่างจ่างแสง | |
พวกพลรบแฝง | ก็ซุ่มก็สอนซ่อนตน ฯ |
๏ สุรางคณางค์ ๚
๒๘๏ บัดนั้นพลเมือง | |
บได้รู้เรื่อง | ว่าเขาทำกล |
เห็นเพลิงสว่าง | กระจ่างเวหน |
สำคัญว่าพล | กองทัพล่าไป ฯ |
๏ ต่างต่างลนลาน | |
ด้วยอดอาหาร | กันดารหิวไส้ |
บ้างฉวยหาบคอน | สัญจรเร็วไว |
ชื่นชมหัวให้ | ยิ้มแย้มไปมา ฯ |
๏ เปิดประตูเมือง | |
เมงม่านนองเนือง | เร่งรีบไคลคลา |
เบียดเสียดเยียดยัด | แออัดหนักหนา |
ออกจากภารา | ตั้งหน้าคลาไคล ฯ |
๏ ถึงประตูค่าย | |
ชาวเมืองทั้งหลาย | วุ่นวายเข้าไป |
ฝ่ายพวกพหล | ซุ่มตนอยู่ใน |
ปล่อยปืนตับใหญ่ | ครื้นครื้นพร้อมกัน ฯ |
๏ ถูกพวกเมงม่าน | |
ล้มดิ้นแดดาน | มลาญชีวัน |
แขนขาดขาขาด | ดาษดื่นกว่าพัน |
พวกพลไล่หั้น | กุมรัดมัดมา ฯ |
๏ คครื้นคเครง | |
ล้มทับกันเอง | วิ่งเข้าภารา |
ฝ่ายพวกพหล | ต้อนพลซ้ายขวา |
สกัดเข่นฆ่า | ชีวาบันไลย ฯ |
๏ บ้างจับบ้างกุม | |
เชือกมัดกันกลุ้ม | คุมเอาตัวไป |
บ้างหนีซุ่มซ่อน | แอบนอนพุ่มไม้ |
ซุกซ่อนซนไป | ร่ำไรโสกา ฯ |
๏ บ้างหนีเข้าเมือง | |
โยธานองเนือง | หุ้มห้อมล้อมมา |
ที่หนีรอดได้ | ดีใจนักหนา |
วิ่งเข้าภารา | แข่งหน้าพัลวัน ฯ |
๏ ฝ่ายพวกน่าที่ | |
ฟังเสียงโยธี | มะมี่สนั่น |
ต่างต่างลนลาน | หับทวารพลัน |
ลั่นกลอนเขื่อนขัน | ให้มั่นตรึงตรา ฯ |
๏ แล้วขึ้นน่าที่ | |
ระวังไพรี | มิให้บีฑา |
ฝ่ายพวกพหล | เกลื่อนกล่นเข้ามา |
ปีนขึ้นปราการ์ | ต้านหน้าชิงไชย ฯ |
๏ บ้างยื้อบ้างแย้ง | |
บ้างทิ่มบ้างแทง | โห่ลั่นหวั่นไหว |
ชาวเมืองโปรยปราย | กรวดทรายลงไป |
ต้องพวกทวยไทย | บได้รอา ฯ |
๏ หักเอาบได้ | |
ชาวเมืองชิงไชย | ต้านไว้หนักหนา |
เห็นเหลือกำลัง | ถอยหลังโยธา |
ควบคุมพม่า | มัดมาหมื่นปลาย ฯ |
๏ สั่งท่านแม่ทัพ | |
นายกองกำกับ | ขังไว้ในค่าย |
ฝ่ายพวกชาวเมือง | แสนเคืองระคาย |
พินาศฉิบหาย | มากมายเหลือตรา ฯ |
๏ ต่างตนร้องร่ำ | |
กำสรวญครวญคร่ำ | ถึงญาติกา |
ทุกบ้านทุกถิ่น | กินแต่น้ำตา |
ง่วงเหงาเศร้าหา | โศการ่ำไร ฯ |
๏ ครั้งนั้นเม่งม่าน | |
เคียดแค้นรำคาญ | เพียงเลือดตาไหล |
เงียบเหงากำสรด | รทดฤทัย |
ทั่วทั้งเวียงไชย | คร้ามไทยทุกคน ฯ |
๏ ต่างต่างเปนทุก | |
บได้มีศุข | บสร่างทุกข์ทน |
เงียบเสียบเงียบเสียง | เหมือนเวียงไพรสณฑ์ |
ด้วยญาติของตน | พรัดพรากจากไป ฯ |
๏ อินทรวิเชียรฉันท ๚
๑๑๏ ครั้นรุ่งทิวาวัน | สุริยันธรำไพ |
นพภางค์กระจ่างใส | ธวิสุทธิผ่องศรี ฯ |
๏ โกษาวราฤทธิ์ | ธิมหิศสุเมธี |
จึงให้จเรกศรี | ศุภศาสน์ธเย้ยหยัน ฯ |
๏ ในลักษณสารา | ปรินายกานั้น |
ถึงท่านณเผ่าพันธุ์ | อภิพงศมนตรี ฯ |
๏ ตัวท่านก็เปนใหญ่ | หฤทัยบปราณี |
ปล่อยให้ทหารลี | ดลเขตณค่ายเรา |
๏ ส่ำม่านบเฉกเชื้อ | ทุรชาติโฉดเขลา |
ล้วนโง่บมีเงา | ทรชาติสันดาน ฯ |
๏ ห่อนรู้ณไกกล | นรชนจะวายปราณ |
จิตต์โมหะเผาผลาญ | บวิจารณะชิงไชย ฯ |
๏ ราลองคยดเล่ห์ | บคะเนฤทัยใน |
ควรฤๅมลนให้ | สพินาศมลาญชนม์ ฯ |
๏ ชีวิตพลีกรรม์ | อุสุนั้นบเปนผล |
ทวยหาญพิฆาฏพล | คณเราและเบื่อผลาญ ฯ |
๏ ด้วยเปนประเวณี | กรนี้ณก่อนกาล |
เสียเล่ห์มลายราญ | ผิวชีพบันลัย ฯ |
๏ เราขออะภัยท่าน | และทหารณราไซร้ |
อย่าโทมนัศนัย | มนะเคียดณราเลย ฯ |
๏ เราไซร้ก็จักกลับ | พลทัพและท่านเอ๋ย |
จงเปรมกระมลเชย | ศุขนั้นณะก่อนมา ฯ |
๏ เสร็จศาสน์ผนึกใน | ธก็ให้ทหารพา |
ชีชาติชเวคลา | จรดลกุรุงไกร ฯ |
๏ ให้นายทวารา | จรคลานิวัตไคล |
พวกม่านทวารใน | ก็เสนอกะมนตรี ฯ |
๏ ฉบงง ๚
๑๖๏ ป่างม่านเสนาบดี | |
แจ้งในสาส์นศรี | แม่ทัพทวยไทยให้มา ฯ |
๏ คิดแสยงแคลงคร้ามหนักหนา | |
ฤทัยรอา | บอาจต่อต้านชิงไชย ฯ |
๏ ชวนกันปฤกษาคำใน | |
ศาสน์ของทวยไทย | คิดเห็นเปนเล่ห์อุบาย ฯ |
๏ ครั้งก่อนลวงเรามากมาย | |
ท่าทีจะผ่าย | ล่าล่องกองทัพกลับไป ฯ |
๏ ซุ่มซ่อนผ่อนปรนกลไก | |
ล่อให้ตายใจ | ฝ่ายเราก็หลงลึงลาญ ฯ |
๏ บได้คเณในการ | |
ปล่อยให้ส่ำม่าน | ทุ่มเทออกไปเมือบเมือง ฯ |
๏ ทวยไทยเข่นฆ่าตายเปลือง | |
กุมไปนองเนือง | แล้วไล่ติดตามซ้ำเติม ฯ |
๏ พลไทยยลศึกหึกเหิม | |
หวังจะประเดิม | ชิงไชยให้ได้โดยกล ฯ |
๏ หากว่าเราต้อนไพร่พล | |
ปิดทวารบัดดล | ไว้ได้จึงไม่เสียที ฯ |
๏ มิหนำซ้ำให้ศาสน์ศรี | |
บริภาสวาจี | ตัดพ้อล่อให้งวยงง ฯ |
๏ ครั้งนี้ถ้าแม้นเราหลง | |
วังเวียงบคง | จะตั้งอยู่ยืดยาวนาน ฯ |
๏ ส่ำม่านพินาศแดดาน | |
ชีวิตมลาญ | บ้านเมืองก็จักโรยรา ฯ |
๏ อย่าเลยตั้งรับดีกว่า | |
อย่าให้เข้ามา | หักโหมโรมรุกรันทำ ฯ |
๏ ปรีกษาพร้อมแล้วเสร็จส่ำ | |
จึงพากันนำ | สารถวายอังวะท้าวไทย ฯ |
๏ บัดนั้นนายกเรืองชัย | |
ตระเตรียมพลไกร | คชอัศวเสร็จสรรพ์ ฯ |
๏ จึงให้เชียงใหม่เมืองนั้น | |
ทัพรั้งหลังพลัน | ได้ฤกษ์ก็เลิกพลจร ฯ |
๏ ตามแนววิถีดงตอน | |
เดิรทัพบหย่อน | ก็ลุหงษาวดี ฯ |
๏ ตั้งค่ายประทับโดยที่ | |
ผ่อนพักโยธี | หยุดยั้งตั้งมั่นผ่อนปรน ฯ |
๏ ฝ่ายแสนท้าวทัพลาวพหล | |
เดิรรั้งหลังพล | จึงคิดระแวงแกลนภัย ฯ |
๏ ปฤกษาส่ำพวกโดยนัย | |
บัดนี้ทัพไทย | บได้นครเมืองม่าน ฯ |
๏ พากันล่าล่องลนลาน | |
พวกเราจะต้าน | ทานทัพอังวะกลใด ฯ |
๏ เราพากันเมื้อเวียงไชย | |
ผลูแบกเร็วไว | จะได้ดลเวียงราพลัน ฯ |
๏ ปฤกษาพร้อมแล้วจรจัล | |
โดยผลูแบกนั้น | ก็หนีเข้าป่าดงดาน ฯ |
๏ กัษนั้นนายกผู้ชาญ | |
แจ้งในข่าวสาร | ว่าแสนท้าวลาวหนีไป ฯ |
๏ พิโรธโกรธหนักคือไฟ | |
น้อยหรือทำได้ | ส่ำพวกอ้ายสัตว์เดียรฉาน ฯ |
๏ แม้กูจับได้ประหาร | |
ชีวิตมลาญ | ชนชีพให้ม้วยผุยผง ฯ |
๏ สั่งพระยากำแพงเรืองรง | |
เดโชผู้ทรง | ฤทธิเลิศและศักดา ฯ |
๏ คุมพลสองหมื่นโยธา | |
ตามกุมพระยา | แสนท้าวทัพลาวหนีไป ฯ |
๏ สั่งแล้วยกพลคลาไคล | |
เดโชเกรียงไกร | ก็แยกโดยทางดงดอน ฯ |
๏ สุรางคณางค์ ๚
๒๘๏ บัดนั้นเมืองม่าน | |
มนตรีทหาร | ส่ำม่านนิกร |
ให้คร้ามขามไทย | บได้เดิรจร |
ออกจากนคร | ไปหาอาหาร ฯ |
๏ บ้างอดบ้างยาก | |
ทนทุกข์ลำบาก | แสนอยากแดดาน |
ซูบผอมตรอมจิตต์ | ดังพิศปืนผลาญ |
ส่ำพวกเมืองม่าน | รำคาญทุกข์ทน ฯ |
๏ เมื่อพลทัพไทย | |
ล่าล่วงคันไล | เข้าในไพรสณฑ์ |
ได้กว่าสิบวัน | บหันสักคน |
บรู้เหตุผล | ว่าเปนกลใด ฯ |
๏ ต่อได้กึ่งมาศ | |
จึงรู้ไทยคลาด | ยกโยธาไคล |
บอาจเต้าตาม | ด้วยคร้ามทวยไทย |
อั้นอ้นจนใจ | อยู่ในธานี ฯ |
๏ ฝ่ายข้างแสนท้าว | |
ทัพพระยาลาว | ซึ่งแยกทางหนี |
เร่งรีบพลจร | บผ่อนโยธี |
ลุถึงบุรี | ประเทศเวียงไชย ฯ |
๏ พากันขึ้นเฝ้า | |
กราบทูลไทท้าว | พระเจ้าเชียงใหม่ |
ให้ทราบเหตุผล | ยุบลขานไข |
ให้แจ้งฤทัย | สิ้นทุกประการ ฯ |
๏ วสันตดิลกฉันท ๚
๑๔๏ บัดนั้นพระยานครเชียง | สุตเสียงยุบลขาน |
ภีตาตรดกอุระละลาน | ธประหว่าฤทัยหวาม ฯ |
๏ ความแกลนพระเจ้ารัตนอัง | วะประดังพหลตาม |
มายังณเขตนครคาม | จะประหารมลาญชนม์ ฯ |
๏ จึงสั่งพระยาคณนิกร | จรจรธเตรียมพล |
รักษาประการกรประกน | ปจนึกประจันบาล ฯ |
๏ สังกัดพหลพลนิกาย | จรรายนุปราการ |
ส่ำสัตริยาวุทธประหาร | ปรปักษ์ปราไชย ฯ |
๏ สูอย่ากระทำกรประมาท | อริราชอริณภัย |
ควบคุมทหารพหลไว้ | ประทะทัพณไทยหาญ ฯ |
๏ แสนท้าวพระยาสุตสดับ | วรรับวโรงการ |
รีบเร่งจเรตุริตลาน | กรเตรียมพหลพล ฯ |
๏ รายรอบประการะนนุกิจ | นุประกอบประการกล |
เสร็จสรรพยุทะนุพหล | อริรับณทัพไทย ฯ |
๏ ฉบงง ๚
๑๖๏ ฝ่ายพระยากำแพงเมืองไชย | |
เดโชฤทธิไกร | รีบเร่งพหลพลตาม ฯ |
๏ ทวยไทยบได้เข็ดขาม | |
บห่อนครั่นคร้าม | รีบตามเร่งเต้าไคลคลา ฯ |
๏ บทันแสนท้าวพระยา | |
ที่ในมรรคา | ก็รีบก็เร่งพลไกร ฯ |
๏ โดยแถววิถีป่าใหญ่ | |
ลุถึงเวียงไชย | ประเทศแสนหลวงพระยา ฯ |
๏ ยลพลบนที่ประการ์ | |
คึกคักแน่นหนา | รายรอบทั่วขอบบุรี ฯ |
๏ พร้อมเครื่องศาสตรามูลมี | |
รักษาน่าที่ | ทุกด้านทุกแหล่งตรวจตรา ฯ |
๏ ทวารปิดลั่นแน่นหนา | |
โทท้าวพระยา | ก็รู้ว่าลาวแขงเมือง ฯ |
๏ ทั้งสองพระยาเคียดเคือง | |
เดโชผู้เรือง | จึงตั้งค่ายล้อมภารา ฯ |
๏ โอบอ้อมล้อมไว้แน่นหนา | |
เสร็จแล้วบัญชา | ให้แต่งลิขิตสนองถาม ฯ |
-
๑. ภาร ฯ ↩