พระรถคำหวน
[๑]อินทรวิเชียร ฉันท์ ๑๑
๑๏ สรวมชีพบังคมบาท | พระโลกนาถจอมโมลี |
ขอจงเจริญศรี | ศรีสวัสดิกำจัดเข็ญ |
๒๏ ทั้งคุณพระธรรมเจ้า | มาปกเกล้าทุกเช้าเย็น |
ทั้งพระภิกขุเป็น | ชิโนรสพระทศญาณ |
๓๏ จงรับประสานหัตถ์ | ซึ่งข้าทำนมัสการ |
คุณครูผู้ชำนาญ | ชำนิกลอนสอนศิษย์มา |
๔๏ เชิญช่วยอำนวยสวัสดิ์ | ให้เจนจัดในอักขรา |
ใช่เชื้อเนื้อเมธา | ทาสปัญญานั้นยังอ่อน |
๕๏ อ่านแล้วอย่าหยันเย้ย | ด้วยมิเคยคิดบทกลอน |
เขินขาดคลาดอักษร | ช่วยแต่งเติมให้ปรีชา ๚ะ |
๖๏ ปางองค์พระทรงโฉม | พระรถโสมนัสสา |
เชยชมภิรมยา | เสน่ห์น้องประคองนวล |
๗๏ คลึงเคล้าเฝ้าอิงแอบ | ถนอมแนบกระเษมสรวล |
พิศลักขณานวล | สวาดิพี่มิรู้วาย |
๘๏ สองชมสองสมสวาดิ | วรราชเมรีสาย |
สมรแม่มิให้ระคาย | ฤทัยท้าวเท่าใยยอง |
๙๏ บำรุงสวามี | สตรีใดเสมอสอง |
หลงเชิงละเลิงปอง | นึกว่าท้าวจะเนานาน |
๑๐๏ องค์พระมหิษี | เมรีราชนงคราญ |
ครั้นล่วงราตรีกาล | สุดามานนิทรารมย์ |
๑๑๏ ร่วมเรียงเคียงสัมผัส | สองกระษัตริย์กระเษมสม |
ปวงนางถวายลม | รำเพยพัดเมื่อไสยา |
๑๒๏ ดาวเดือนก็เคลื่อนคล้อย | พาชีคอยสหัสสา |
กระทืบเปรื่องกระเดื่องปรา | รภเพื่อจะเตือนองค์ |
๑๓๏ ปางองค์อิศรราช | สถิตอาสน์อันยรรยง |
ยินเสียงสำเนียงจง | จิตแจ้งว่าอาชา |
๑๔๏ เร่งรนให้ดลสถาน | พระสงสารยุพาพะงา |
จากเรียมจะเกรียมอา | รมณ์น้องจะหมองศรี |
๑๕๏ ยิ่งคิดยิ่งละห้อย | พระเศร้าสร้อยฤทัยทวี |
รอรั้งดังหนึ่งชี | วิตม้วยด้วยดวงสมร |
๑๖๏ คิดถึงองค์บังเกิดเกศ | เพราะเหตุมีพี่จึ่งจร |
ตื่นขึ้นแม่จักรอน | รันทรวงไห้ไม่วายวัน |
๑๗๏ พระเปลื้องสะพักทรง | เปลี่ยนกับองค์เจ้าจอมขวัญ |
เขนยข้างค่อยวางพลัน | ให้แนบน้องประคองเคียง |
๑๘๏ แทนองค์พระทรงสวัสดิ์ | จอมกระษัตริย์จะจากเวียง |
พิศพักตร์สุดาเพียง | อุระท้าวจะร้าวราน |
๑๙๏ เจ็บดุจดังศร | พระสี่กรประหารผลาญ |
อกโอ้อาลัยลาญ | เทวษพี่นิราศา |
๒๐๏ ยินเสียงดุเหว่าแว่ว | ทั้งไก่แก้วก็ตื่นตา |
ขันเร่งพระสุริยา | เกือบล่วงราษราตรี |
๒๑๏ จุมพิตทั้งนิทรา | มิใคร่คลาคลาดจากศรี |
อาดูรแม่อยู่จงดี | สมรพี่นี้เนาสถาน |
๒๒๏ ก่อนเถิดอย่าเกรียมกรม | ครองสนมศฤงคาร |
เรียมไปใจหนึ่งปาน | เมรุทุ่มมาทับทรวง |
๒๓๏ มิ่งม้าอาชาชาติ | เห็นอิศรราชเธอหนักหน่วง |
คอยค้อยเวลาล่วง | อโณทัยที่ไขแสง |
๒๔๏ ดูเถิดพระปิ่นปัก | มาหลงรักไม่เคลือบแคลง |
ขัดใจพาชีแผลง | อานุภาพกระทืบโครม |
๒๕๏ กึกก้องร้องสนั่น | ยินถึงกรรณพระทรงโฉม |
เตือนให้ฤทัยโทม | นัสนักรื้อหักใจ |
๒๖๏ จะหลงอยู่เช่นนี้ | พระชนนีจะทำไฉน |
โอ้อกนิราไกล | นิราศรักจำหักหวง |
๒๗๏ ขืนดำรงปลดห่อโอสถ | อีกกำพตแลห่อดวง |
เนตรแม่ป้ามะนาวม่วง | ทั้งสองพวงได้โดยหมาย |
๒๘๏ เสร็จสมอารมณ์มาด | จึงจากอาสน์วิเชียรฉาย |
องค์อ่อนระทวยกาย | คิดถึงสายสวาดิเรียม |
๒๙๏ รํ่าร่ำจะใคร่กลับ | ให้วาบวับฤทัยเกรียม |
ผู้ใดเศร้าไม่เท่าเทียม | อุระพี่ที่ไห้หวน |
๓๐๏ เสด็จดลยังโรงราช | อาชาชาติก็เชิญชวน |
เรืองรองแสงทองจวน | อรุณรุ่ง ณ รังสี |
๓๑๏ น้อยฤๅบาทยุคล | มากังวลด้วยเทพี |
ไม่คิดถึงชนนี | ธิราชท้าวจะคอยหา |
๓๒๏ ไม่เสด็จจงยับยั้ง | ข้านี้หวังจะทูลลา |
ไปก่อนอยู่เป็นผา | สุกสวัสดิ์เสวยรมย์ |
๓๓๏ ท้าวฟังพาชีประชด | พระทรงยศกระมลกรม |
เจ็บจากเพราะจากสม | ไม่ถือถ้อยคำพาชี |
๓๔๏ เมียงเมิลพระนัยน์ค้อน | สะท้อนถอนฤทัยทวี |
สถิตหลังพาชีลี | ลาศลิ่วอำพรเพียง |
๓๕๏ ยลวังนิเวศสวาดิ | นิราศร้างบำเรอเรียง |
ขนิษฐ์เอยพี่เคยเคียง | อุระน้องประคองขวัญ |
๓๖๏ พระยาสินธพชาติ | ก็เผ่นผงาดระเห็จหัน |
เหิรหาวพ้นเขตขัณ | ฑเสมาถึงป่าเนิน |
๓๗๏ ข้ามห้วยละหานเหว | ถึงปล่องเปลวสิงขรเขิน |
สัตตภัณฑ์บรรพตเถิน | ไศลลาดสะอาดตา ๚ะ |
๓๘๏ ปางอิศราพงศ์ | ชักม้าลงที่เชิงผา |
หอมหวนลำดวนป่า | ทัศนาตระลึงหลง |
๓๙๏ แม้นแม่มาด้วยพี่ | จะชวนชี้ให้ชมดง |
มะลิวัลย์พันประยงค์ | เห็นกาหลงพี่หลงหา |
๔๐๏ หลงไห้ไม่วายเทวษ | หอมดอกเกดแก้วจำปา |
กุหลาบเทศก็กลิ่นสา | หัสยั่วให้เรียมตรอม |
๔๑๏ อบเชยเหมือนเชยศรี | เปรียบพี่เชยสวาดิถนอม |
อัมพาพี่พาจอม | สนมนาฏประพาสสวน |
๔๒๏ เคลิ้มไคล้นัยน์เนตร | กรมเทวษฤทัยครวญ |
พิศทรงอนงค์นวล | ยังติดในนัยนา |
๔๓๏ เคลิ้มแว่วเหมือนแก้วเนตร | เยาวเรศแม่ตามมา |
เหลือบเหลียวพระพักตร์หา | ไม่ยลมิ่งอนงค์ยง |
๔๔๏ ยิ่งหอมกลิ่นสไบบาง | พระน้องนางที่เคยทรง |
เปลื้องเปลี่ยนจากโฉมยง | ไม่รู้องค์ยังนิทรา |
๔๕๏ ได้ชมพลางต่างขนิษฐ์ | ไม่วายคิดถวิลหา |
แม่ตื่นขึ้นจะอาทวา | เทวษไห้ไม่วายครวญ |
๔๖๏ ทวีทุกข์ทุกคํ่าเช้า | จะโศกเศร้าฤทัยหวน |
เสียศรีสลดนวล | เพราะพี่นี้นิราไกล |
๔๗๏ เราสองเคยปองสร้าง | เวราปางจะทำไฉน |
นุชแม่ไม่เห็นใจ | ว่าพี่นี้แกล้งหนีจร |
๔๘๏ จะพิโรทพิไรเรียม | จักกรอมเกรียมฤทัยถอน |
ก่นกินแต่อาวรณ์ | สมรไห้ไม่วายวัน |
๔๙๏ ใครหนอจะช่วยปลอบ | ให้ชื่นชอบกระเษมสันต์ |
คลายทุกข์ที่รุมรัน | ขวัญเนตรพี่พี่จากมา |
๕๐๏ ม้ามิ่งอันยิ่งยง | นิ่งฟังองค์เธอโศกสา |
หัสเหลือจะคณนา | อัศวาก็ทูลพลัน |
๕๑๏ ข้าแต่พระทรงโฉม | ไยเฝ้าโทรมนัสศัลย์ |
เชิญสดับคดีอรร - | ถฟังข้าอาชาทูล |
๕๒๏ ใช่ไปจะไม่กลับ | เมื่อทุกข์ดับอุราพูน |
ชนนีเพียงจักสูญ | ด้วยศัตรูคอยปองผลาญ |
๕๓๏ รีบเสด็จดลชนนีนาฏ | ละนิราศสำเร็จการ |
สนองคุณได้คืนผ่าน | พิภพสบกระเษมสม |
๕๔๏ แล้วจึงบังคมบาท | ชนกนาถมาตุรงค์ |
ไทท้าวก็คืนคง | อนุญาตประสาทจร |
๕๕๏ หนึ่งข้าจะพาท้าว | มาคลึงเคล้าภิรมย์สมร |
โลมขวัญนุชอร | ดุจดังพระทัยหมาย |
๕๖๏ ปลอบพลางทางพาชี | เร่งเหาะหนีรีบผันผาย |
เห็นเขาวิเชียรพราย | ดูลดหลั่นเป็นชั้นเชิง |
๕๗๏ ภูมิเขาลำเนาพฤกษ์ | งามพิฦกชะวากเวิ้ง |
ร่มรื่นที่พื้นเพิง | ชะงำเงื้อมชะง่อนผา |
๕๘๏ ควรที่จะผ่อนพัก | ให้จอมจักรเธอค่อยคลา |
คลายครวญรัญจวนหา | จึงพาพระเสด็จดล |
๕๙๏ ทูลพลางทางอาชา | ก็ลงมาจากอัมพล |
ประทับที่คิรีบน | บรรพตให้ ธ เปรมปรีดิ์ ๚ะ |
๖๐๏ ปางนั้นอนงค์นาฏ | วรราชเมรี |
ห่อนรู้สึกสมประดี | ว่าภรรดานิราสมร |
๖๑๏ เอองค์ลงหลับสนิท | สถิตที่แท่นบวร |
เดือนดาวดารากร | ก็เลือนลับโพยมาน |
๖๒๏ เสียงฆ้องประโคมวัง | ระฆังพลอยสนั่นหวาน |
ไก่แก้วยิ่งขันขาน | กระพือเร้าเร่งรีบรน ๚ะ |
ฉบัง กาพย์ ๑๖
๖๓๏ ชายาพลิกกายาฉงน | แปรพระพักตร์ยล |
ห่อนพบบพิตรภรรดา | |
๖๔๏ เห็นแต่เขนยแทนราชา | ทั้งพระภูษา |
เปลี่ยนไว้ก็น่าอัศจรรย์ | |
๖๕๏ เอ๊ะผิดประหลาดหลากครัน | ไม่ทราบเหตุอัน |
ท้าวเธอเสด็จแห่งใด | |
๖๖๏ ชะแง้หาพระผู้ไกร | วาบหวามฤทัย |
รันทดเทวษรุมทรวง | |
๖๗๏ ครั้งนี้มีทุกข์ใหญ่หลวง | เหมือนใครเด็ดดวง |
ชีวิตให้ปลิดจากกาย | |
๖๘๏ ควรฤๅหลงเล่ห์ลมชาย | อัสสุชลพร่างพราย |
ย้อยหยดรันทดระทวยทรง | |
๖๙๏ เพราะพระยอดเสน่ห์เอองค์ | จากเนื้อนวลประจง |
จืดจางร้างรสไมตรี | |
๗๐๏ พระมิได้เอื้อเฟื้ออาลัย | จึ่งมาเกลียดไกล[๒] |
ผู้ข้าอันรองบทมาลย์ | |
๗๑๏ ครวญพลางนางเสด็จบนาน | จากแท่นสุรกาญ |
จนามณีเรืองไร | |
๗๒๏ แหวกหว่างวิสูตรสองไข | จึ่งเสด็จครรไล |
ถึงฉากวิเชียรชั้นกลาง | |
๗๓๏ พระสนมก้มเกล้าเบญจางค์ | แสนสาวสุรางค์ |
คอยตรับรับราชเสาวนีย์ | |
๗๔๏ ปางปิ่นขัตติยราชเมรี | โศกเศร้าสลดศรี |
มิใคร่จะเยื้อนพจนา | |
๗๕๏ จำใจจำออกวาจา | กับสนมในปรา |
สาทแจ้งรหัสเหตุผล | |
๗๖๏ บัดนี้สมเด็จภูวดล | เราคิดฉงน |
ไสยาสน์ปราสาทหลากหาย | |
๗๗๏ นางใดใครรู้เงื่อนสาย | อย่าอำคำขยาย |
นุสนธิ์ให้สิ้นสงสัย | |
๗๘๏ ปวงนางบริรักษ์ตกใจ | รับพจนาไข |
น้อมเกล้าประณตทูลสาร | |
๗๙๏ คืนนี้ในราตรีกาล | ย่ำสนธยานาน |
ข้าบาทยินเสียงอาชา | |
๘๐๏ รนร้องกึกก้องดังปรา | กฏยิ่งสหัสา |
เพียงโรงจะทรุดทำลาย | |
๘๑๏ เล่ห์กลพาชีแยบคาย | แกล้งส่งเสียงถวาย |
เหมือนทูลให้เธอคืนสถาน | |
๘๒๏ ป่างองค์เยาวยอดนงคราญ | ครั้นได้สดับสาร |
พวกนางบริรักษ์ทูลสนอง | |
๘๓๏ เคลือบแคลงฤทัยตริตรอง | พักตร์เผือดหม่นหมอง |
จึ่งตรัสสุนทรอ่อนหวาน | |
๘๔๏ ข้าแต่แม่เจ้าอย่านาน | แสวงหานฤบาล |
ให้พบพระยอดยศยง | |
๘๕๏ แม้ท้าวเธอต้องประสงค์ | สนมใดแล้วคง |
เห็นองค์พระปิ่นโมลี | |
๘๖๏ อย่าให้เคืองเบื้องบทศรี | หนึ่งโรงพาชี |
ที่เคยประพาสนิรันดร์ | |
๘๗๏ เร็วเถิดสาวใช้รายกัน | หาองค์ทรงธรรม์ |
ธิราชผู้เรืองเดชา | |
๘๘๏ กิตติศัพท์นั้นอย่าให้ปรา | กฏแจ้งครหา |
นินทาจะมาแปมปน | |
๘๙๏ เที่ยวไปทั่วในปรางค์พิมล | แม้นแจ้งยุบล |
ยลแล้วจงเร่งกลับมา ๚ะ |
สุรางคนางค์ กาพย์ ๒๘
๙๐๏ ปวงนางสดับพจน์ | |
น้อมเกล้าประณต | ต่างคนคลายคลา |
จุดเทียนสอดส่อง | ชั้นช่องมณฑิรา |
ทุกห้องสนมหา | แห่งใดห่อนเห็น |
๙๑๏ บพบพงศ์กระษัตริย์ | |
เที่ยวทั่วจังหวัด | นิเวศวังเวณ |
ค้นคว้าหาจบ | จนโรงคเชนทร์ |
โรงรถราชเยนทร์ | ทบทวนป่วนหา |
๙๒๏ ม้ามิ่งยิ่งยง | |
พาหนะพระองค์ | ผู้ทรงอิศรา |
หายสูญไม่เห็น | หนแห่งใดนา |
ฤๅหนึ่งอัศวา | พาท้าวแรมสูญ ๚ะ |
ฉบัง กาพย์ ๐๖
๙๓๏ นางผู้รับสั่งอาดูร | ความทุกข์เพียบพูน |
สุดรู้สุดฤทธิ์จิตจน | |
๙๔๏ ความยากครั้งนี้ถึงตน | คงจะเอาพนสณฑ์ |
เป็นที่คฤหาอาศัย | |
๙๕๏ ปรึกษาเสร็จพร้อมยอมใจ | พอแสงอโณทัย |
สว่างพ่างพี้นอัมพร | |
๙๖๏ ปวงนางต่างกลับยังสมร | น้อมเกล้าถวายกร |
บ้างข้อนอุรารำพัน | |
๙๗๏ แม่มิ่งมงกุฎสาวสรร | แต่นี้นิรัน |
รันดรจะข้อนทรวงโทรม | |
๙๘๏ เพราะพระปิ่นภพร้างโฉม | ตั้งแต่เศร้าโทรม |
นัสจะเนืองนองชล | |
๙๙๏ ข้าบาทตามเจ้าจอมสกล | พระรถนฤมล |
ทราบว่าอาชาพาจร | |
๑๐๐๏ จากพระนิเวศรังสมร | พ้นเขตพระนคร |
สุดสิ้นความคิดติดตาม ๚ะ |
อินทรวิเชียร ฉันท์ ๑๑
๑๐๑๏ ปางปิ่นสนมนาฏมหิษี | เมรีราชนงราม |
ฤทัยให้วาบหวาม | เสียวซ่านละลานดวงแด ๚ะ |
ฉบัง กาพย์ ๑๒
๑๐๒๏ ควรพระปิ่นปักห่างแห | พาชีกอแก |
แค่นแคะทูลเสนอให้เธอหนี | |
๑๐๓๏ แต่ก่อนย่อมทรงพระปรานี | แก่ข้าเมรี |
ที่เป็นบริจาพระภูธร | |
๑๐๔๏ ควรฤๅปลูกรักรักรอน | รักเรรวนจร |
เจ็บรักเจ็บจากยากเย็น | |
๑๐๕๏ เจ็บน้องนองน้ำตากระเด็น | พระไม่เล็งเห็น |
สำหรับจะรับอัประมาณ | |
๑๐๖๏ น้องท้าวแปรพักตร์ประปราน | เหลือบเหลียวนิ่งนาน |
ไม่ยลดวงเนตรห่อยา | |
๑๐๗๏ อีกไม้กำพดฤทธิปรา | กฏยิ่งคณนา |
เป็นของวิเศษปราบณรงค์ | |
๑๐๘๏ ที่เธอต้องพระประสงค์ | ได้โดยจำนง |
จำนองต้องการจึ่งมา | |
๑๐๙๏ เสร็จดังมโนรถปรารถนา | อกโอ้อนิจจา |
พระจึ่งนิราแรมเมือง | |
๑๑๐๏ อัสสุชลล้นไหลนองเนือง | ได้ความแค้นเคือง |
อุระปิ้มป้ำทำลาย | |
๑๑๑๏ ชะกลซ้อนกลกลชาย | หวานนักพลันหาย |
หน่ายรักแหนงรสไมตรี | |
๑๑๒๏ ได้คิดผิดแล้วเสียที | เสียเชิงภูมี |
เสียชั้นเสียชื่อฦๅชา | |
๑๑๓๏ ทะนงจิตคิดว่าภรรดา | เหมือนหนึ่งมหา |
มกุฎกรอบเกล้าเมรี | |
๑๑๔๏ สู้บำรุงเบื้องบทศรี | ขออะไรห่อนมี |
ให้ท้าวพิโรธเคืองคำ | |
๑๑๕๏ ทั้งนี้ชะรอยเวรกรรม | หนหลังได้กระทำ |
แค้นอายไม่วายทวีครวญ | |
๑๑๖๏ อิดโรยโดยทรงกำสรวล | กำสรดสลดนวล |
วรพักตร์เผือดผิวมังสา | |
๑๑๗๏ ชาเยศเทวษโอ้อาทวา | ไม่เสวยพระกระยา |
หารเลยเลยละสระสรง | |
๑๑๘๏ สุคันธรสเคยทรง | ห่อนเจตนาจง |
จิตมุ่งพระยอดเสน่ห์นาง | |
๑๑๙๏ เพราะเจ้าจอมกระษัตริย์เลิศปาง | ทิ้งให้น้องหมาง |
นิราศร้างแรมชนม์ | |
๑๒๐๏ ครวญพลางวรนาฏนิฤมล | ทุ่มทิ้งกายสกนธ์ |
ที่บนแท่นแก้วจำรูญ | |
๑๒๑๏ อัสสาวสาสสิ้นสูญ | พระชนมายูร |
ซวนซบสลบแดยัน | |
๑๒๒๏ นางสนิทเสนอสนองจอมขวัญ | ตกใจช่วยกัน |
เข้ากลุ้มรุมรอบวรกาย | |
๑๒๓๏ อยู่งานเท่าไรห่อนคลาย | ปวงนางทั้งหลาย |
ระทดระทวยงวยงง | |
๑๒๔๏ พระยอดอดิเรกเอกองค์ | ควรแลฤๅมาปลง |
ชีวันไม่ทันพริบตา | |
๑๒๕๏ แม่มิ่งเมืองมารมรณา | เพราะพระภรรดา |
นิราศร้างห่างโฉม | |
๑๒๖๏ ด้วยความรสรักหักโทม | นัสแน่ระโบม |
พระทรวงระลวงระลุงลาญ | |
๑๒๗๏ สุดสิ้นชีวังสังขาร | ข้าเบื้องบทมาลย์ |
บทเรศประเวศสวรรคา | |
๑๒๘๏ ละนางบริรักษ์ซ้ายขวา | โภไคศวรรยา |
มิได้อาลัยไอศูรย์ | |
๑๒๙๏ สมบัติวัตถารังกูร | นพรัตน์มองมูล |
น้องท้าวมิได้อินัง | |
๑๓๐๏ ทิ้งข้าบาทไว้ ณ ภายหลัง | แม่จอมนิเวศวัง |
อัคเรศสิ้นชีพวางวาย | |
๑๓๑๏ พระสนมทุกกรมฟูมฟาย | ชลนานองสาย |
ไม่เว้นทุกหน้านารี | |
๑๓๒๏ ร่ำรักองค์พระมหิษี | หมายพึ่งธุลี |
แต่นี้แลลับนับวัน | |
๑๓๓๏ เสื่อมสูญความสุขเกษมสรรพ์ | ระทมทุกขนิรัน |
รันดรห่อนเห็นวิมลมาลย์ | |
๑๓๔๏ บ้างเชิญพระสุคนธ์บนพาน | คันธรสหอมหวาน |
มาสรงพระพักตร์เทพินทร์ | |
๑๓๕๏ ชุ่มชื่นรื่นรสรวยริน | องค์พระยุพิน |
ค่อยได้สติคืนคง | |
๑๓๖๏ หิวกระหายคลายทรวงง่วงงง | ผินพักตราทรง |
ดำรงยุรยาตรจรจรัล | |
๑๓๗๏ เสด็จออกพระแกลหน้าบัญ | ชรเยี่ยมพักตร์ผัน |
ชำเลืองเนตรทอดทัศนา | |
๑๓๘๏ ปวงข้าราชการเสวกา | มิได้ขาดหน้า |
พรั่งพร้อมน้อมเกล้าชุลี | |
๑๓๙๏ ปางองค์มงกุฎกระษัตรีย์ | ปิ่นพิภพอสุรี |
เมรีเลิศลักขณานาง | |
๑๔๐๏ สลดศรีฉวีเศร้าหมองหมาง | ดำรัสตรัสพลาง |
ถามพระโหราพยากรณ์ | |
๑๔๑๏ ท่านจงดูให้แน่นอน | จะตามอดิศร |
โชคไชยจักได้วันใด | |
๑๔๒๏ พระโหรรับเสาวนีย์ไข | คูณหารบัดใจ |
สอดใส่ไส้พระชันษา | |
๑๔๓๏ ราหูมาเกาะลัคนา | แม้นจะกรีธา |
นิกรจะได้ร้อนรน | |
๑๔๔๏ รู้เสร็จทูลนาฏนิฤมล | อย่าจากจรดล |
นิเวศเวียงวังสถาน | |
๑๔๕๏ พระแม่จะถึงแก่กาล | ชีพจักแหลกลาญ |
มิได้กลับเมืองเคืองเข็ญ | |
๑๔๖๏ จะมีแต่ความยากเย็น | ฟังข้าผู้เป็น |
รองบาทใต้เบื้องธุลี | |
๑๔๗๏ แต่เติมได้ทูลบทศรี | องค์พระเทพี |
มิเชื่อนี่เนื้อเวรหลัง | |
๑๔๘๏ น้องท้าวครั้นได้สดับฟัง | ฤทัยหมายหวัง |
มานะสตรีทวีอาย | |
๑๔๙๏ อยู่ไยในเมืองเคืองระคาย | เชิดชื่อฦๅขจาย |
กระจุยกระจรห่อนควร | |
๑๕๐๏ ครหานินทาแย้มสรวล | ด้วยเราใจด่วน |
จะยลหน้าใครเต็มตา | |
๑๕๑๏ สู้ตายวายชีพดีกว่า | จักครองชีวา |
ไว้ใยให้คนดูแคลน | |
๑๕๒๏ ซ่อนโศกในพักตร์เหลือแสน | วายชนม์พ้นแดน |
อย่าให้ใครหยามความสูญ | |
๑๕๓๏ ระทมทุกข์ทุกข์ยิ่งเพียบพูน | พธูท้าวอาดูร |
ปานปูนทำลายวายสกนธ์ | |
๑๕๔๏ เสาวนีย์ให้จัดพหล | สิทธิกรรม์นายพล |
หน้าพยุหบาตรยาตรา | |
๑๕๕๏ ตามองค์พระรถยศปรา | กฏเกียรติกรีธา |
ให้ทันที่ท้าวจรลี | |
๑๕๖๏ อันว่าม้ามิ่งตัวดี | ให้พวกอสุรี |
กินเล่นเป็นภักษาหาร | |
๑๕๗๏ ท่านจงรีบเร่งอย่านาน | เชิญพระภูบาล |
พิภพมิ่งมไหศวรรย์ | |
๑๕๘๏ มาครอบครองเกล้ากุมภัณฑ์ | อย่าให้ทรงธรรม์ |
ขุ่นเคืองเบื้องบาทยุคล | |
๑๕๙๏ สิทธิกรรม์รับสั่งจรดล | ออกมาจัดพหล |
ในหน้าพระลานทันที | |
๑๖๐๏ จึ่งพิฆาตกลองไชยเภรี | อสูรยักษี |
ได้ยินก็รีบเร็วมา | |
๑๖๑๏ ต่างตนต่างแผลงฤทธา | กึกก้องพสุธา |
สุริยามืดคลุ้มชอุ่มแสง | |
๑๖๒๏ ขมุกขมัวทั่วภพขนแสยง | กลัวฤทธิกำแหง |
อานุภาพเคยปราบณรงค์รณ | |
๑๖๓๏ ใจเหี้ยมจิตหาญทานประจญ | บ้างเหาะเหิรบน |
อากาศกัมปนาทฤทธิปรา | |
๑๖๔๏ บ้างเดินพ่างพื้นพสุธา | เขี้ยวโง้งปากอ้า |
ลูกตาดังดวงสุริย์ศรี | |
๑๖๕๏ สิบสมุทรแต่หมู่โยธี | เพียบพื้นธรณี |
อยู่ที่พระลานพร้อมกัน | |
๑๖๖๏ นายพลจัดพวกพลขันธ์ | ถือธงสำคัญ |
นำหน้าดำเนินเดินดง | |
๑๖๗๏ ซ้ายขวาหน้าหลังล้อมวง | เตรียมราชรถทรง |
เทียมด้วยเลียงผาผันผยอง | |
๑๖๘๏ ชันหูชูหางเรืองรอง | ย่างย่ำลำพอง |
ประทับกับเกยรัตนา | |
๑๖๙๏ รับเสด็จอัคเรศชายา | สิทธิกรรม์เสวกา |
ก็ทูลฉลองโดยควร | |
๑๗๐๏ จัตุรงคเสร็จแล้วในกระบวน | จะควรมิควร |
จงทราบละอองบทมาลย์ ๚ะ |
อินทรวิเชียร ฉันท์ ๑๑
๑๗๑๏ ปางพระมหิษี | เมรีปิ่นยุพาพาล |
ยินพจน์นุสนธิ์สาร | สิทธิกรรม์มากราบทูล |
๑๗๒๏ ว่าพร้อมพยุหบาตร | พระเยาวราชยิ่งอาดูร |
จะตามนเรนทร์สูร | ธิเบศท้าวสถิตไหน |
๑๗๓๏ ไม่ทันจะทรงภู | ษาเป็นครู่ตะลึงไป |
ฉงนฉงายใน | ฤทัยเคร่าเมื่อคราวครวญ |
๑๗๔๏ พระสนมสนิทสนอง | ก็พลอยหมองกระมลหวน |
เวรใดไฉนนวล | นิราศร้างมณเฑียรสถาน |
๑๗๕๏ ยลวังนิเวศเวียง | อุระเพียงจะร้าวราน |
เคยอยู่สำราญบาน | พิภพอื่นไม่เทียมทัน |
๑๗๖๏ ทุกข์ตรมระทมทรวง | เพราะเป็นห่วงมไหศวรรย์ |
เสียดายทั้งเขตขัณ | ฑเสมาสง่างาม |
๑๗๗๏ เสื่อมอิสรีย์ยศ | จะยกทศโยธาตาม |
เชิญองค์อนงค์ราม | จงหยุดยั้งรั้งรอกร |
๑๗๘๏ รักนวลสงวนศักดิ์ | พระเยาวลักษณ์เจ้าจอมสมร |
ไม่ควรจะด่วนจร | อย่ารีบร้อนจะร้อนรน |
๑๗๙๏ เชิญสถิตในสมบัติ | เจริญสวัสดิ์พิมานมณ |
เฑียรที่เจริญชนม์ | จะไปไยให้ยากกาย |
๑๘๐๏ นางสดับสนมปลอบ | ไม่ชื่นชอบพระทัยหมาย |
ไปอยู่ก็คงวาย | ชนมชีพไม่อาลัย |
๑๘๑๏ ตัวเป็นกระสัตรี | สามีร้างอยู่กลใด |
พวกพาลจะไยไพ | ประภาษพ้อให้เจ็บทรวง |
๑๘๒๏ ได้เกินก็ตามเกิน | ไปตายเนินไศลหลวง |
อย่าให้ผู้ใดล่วง | แลรู้เลยจะเย้ยหยาม |
๑๘๓๏ วรราชเมรี | สุนทราพะงางาม |
น้องท้าวไม่เขินขาม | ระทวยทรงดำรงจร |
๑๘๔๏ เสด็จนั่งบัลลังก์รถ | แสนระทดพระทัยถอน |
เลียงผาชักรถจร | ก็เคลื่อนออกทวารเวียง |
๑๘๕๏ ได้ฤกษ์จึ่งลั่นฆ้อง | แตรสังข์ซ้องประสานเสียง |
อื้ออึงประหนึ่งเพียง | ประโคมท้าวเมื่อจรลี |
๑๘๖๏ เลียงผาเทียมราชรถ | อลงกตสลับสี |
สลับแสงมณีดี | โชติช่วงวิเชียรพราย |
๑๘๗๏ งามนางประดับยศ | ที่ขึ้นรถประเทียบหลาย |
พระสนมสงสารกาย | สลดทรวงให้ง่วงงง |
๑๘๘๏ สงสารสมรมิตร | คะนึงคิดตระลึงหลง |
ซ่อนโศกในทรวงทรง | แล้วชำลักชำเลืองแล |
๑๘๙๏ เหลียวดูนิเวศวัง | โอ้ครั้งนี้จะห่างแห |
พระนครจะปรวนแปร | เป็นป่าชัฏสงัดคน |
๑๙๐๏ ถึงยามจะวิบัติ | อยู่พนัสพนาสณฑ์ |
ห้องแก้วพิมานมณฑ์ | ค่อยอยู่เถิดจะลาลี |
๑๙๑๏ ชาวเมืองประชุมพร้อม | คอยดูจอมกระษัตรีย์ |
ผิวสดสลดศรี | ฉวีหมางนิราโรย |
๑๙๒๏ ข้าบาทอยู่เบื้องหลัง | แต่นี้ตั้งจะไห้โหย |
ก่นกินน้ำตาโกย | กอบกองทุกขนิรันดร์ |
๑๙๓๏ แม่จรจำเริญสวัสดิ์ | จงกำจัดซึ่งไภยัน |
กลับมามไหศวรรย์ | อย่ามีอันตรายพาน |
๑๙๔๏ ข้าคอยพึ่งพระเดช | คืนนิเวศบำรุงสถาน |
ยศยิ่งศฤงคาร | ระงับร้อนให้ผ่อนเย็น |
๑๙๕๏ ฉัตรแก้วอันกั้นเกศ | อุบัติเหตุจึ่งยากเข็ญ |
ถ้วนหน้าน้ำตากระเด็น | ด้วยรักบาทบงกชศรี ๚ะ |
ฉบัง กาพย์ ๑๖
๑๙๖๏ วรนาฏนุชเมรี | ยลชาวบุรี |
ตามริมสนนบทจร | |
๑๙๗๏ อัดแอแซ่ซ้องซับซอน | ฝืนพักตร์ดวงสมร |
ชำเลืองพระเนตรทัศนา | |
๑๙๘๏ ทวีเทวษนิราศา | จำจากประชา |
ชะรอยเวรสร้างปางใด | |
๑๙๙๏ เลียงผาเทียมราชรถไชย | หยุดยืนอยู่ใน |
ท่ามกลางมหาโยธี | |
๒๐๐๏ ด้วยใจมิใคร่ยินดี | พาองค์มหิษี |
ตามท้าวจากด้าวแดนสถาน | |
๒๐๑๏ เลียงผาแกล้งทำอาการ | เหมือนจะทูลทัดทาน |
บอกเหตุอัคเรศชายา | |
๒๐๒๏ ชาเยศเห็นเหตุยิ่งปรา | รภเหลือคณนา |
เศียรซ่านละลานงวยงง | |
๒๐๓๏ สิทธิกรรม์เร่งสารถีจง | ขับราชรถทรง |
ถึงที่ทางสวนอุทยาน | |
๒๐๔๏ นานาพฤกษาพิศาล | ทรงผลดกปาน |
พวงย้อยระย้าน่าชม | |
๒๐๕๏ เสด็จเหนือราชรถระทม | บอบช้ำทรวงกรม |
อยู่เดียวเปลี่ยวเออาทวา | |
๒๐๖๏ หวนเห็นบพิตรภรรดา | เมื่อครั้งพระมา |
ชมสวนชวนชี้ชิงผล | |
๒๐๗๏ ผกาแย้มดอกบานบน | ระรื่นเสาวคนธ์ |
สุคันธรสหอมหวาน | |
๒๐๘๏ ซ่อนกลิ่นเหมือนกลิ่นนฤบาล | หวนคิดรำคาญ |
แสวงไป่รู้แห่งหา | |
๒๐๙๏ กาหลงหลงรสวาจา | หวานนักพลันรา |
หญิงใดใครเหมือนเมรี | |
๒๑๐๏ ลำดวนพระด่วนเสน่ห์หนี | เห็นโศกโศกทวี |
ยลโศกยิ่งเศร้าโศกศัลย์ | |
๒๑๑๏ ลั่นทมระทมทุกข์ครามครัน | เห็นดอกทานตะวัน |
เหมือนวันพระร้างแรมไกล | |
๒๑๒๏ ยมโดยดุจโดยเสด็จไท | คันทรงทรงไสว |
พระหัตถ์ตรัสเรียกชวนชม | |
๒๑๓๏ รังเรียงเรียงพักตร์ภิรมย์ | สองสุขกระเษมสม |
สองเชยชิงช่อพวงผกา | |
๒๑๔๏ อกโอ้ครั้งนี้นิราศา | นิราศสวา |
มีแล้วจะอยู่กลใด | |
๒๑๕๏ สารถีขับราชรถไคล | เคลื่อนถึงสระใหญ่ |
โบกขรณีสวนขวัญ | |
๒๑๖๏ น้องท้าวรันทดจาบัลย์ | ที่เคยกระเษมสันต์ |
ลงสรงกับองค์ภูธร | |
๒๑๗๏ โกเมศออกฝักแก่อ่อน | จงกลกลีบซ้อน |
ดอกแดงแฝงฝักบังใบ | |
๒๑๘๏ สัตตบุษย์สัตตบงกชไสว | ดูดาษดาไป |
บ้างตูมบ้างแย้มเกสร | |
๒๑๙๏ ภุมรินกลั้วกลิ่นซอกฟอน | เชยรสแล้วจร |
ดอกดวงก็ร่วงโรยลง | |
๒๒๐๏ ภุมเรศเหมือนท้าวผู้ทรง | ได้เสร็จโดยประสงค์ |
สมดังพระทัยมุ่งมา | |
๒๒๑๏ สารถีขับราชรัถา | วิเชียรโมรา |
โชติช่วงจับดวงสุริยัน | |
๒๒๒๏ งามสง่าโยธาเข้มขัน | แต่ล้วนชาญฉกรรจ์ |
ใจเหี้ยมจิตห้าวทานทน | |
๒๒๓๏ กรีธาพยุหบาตรจรดล | อับแสงสุริยน |
ชอุ่มชอ่ำอัมพร | |
๒๒๔๏ เคลื่อนทศโยธีนิกร | เยียดยัดกันจร |
รีบร้อนออกจากสวนขวัญ | |
๒๒๕๏ ปางมิ่งเมรีดวงจันทร์ | เลิศลักษณ์วิไลวรรณ |
ผินพักตร์มาสั่งสวนศรี | |
๒๒๖๏ เคยประพาสเล่นเปรมปรีดิ์ | ค่อยอยู่จงดี |
เรานี้จะลาจากไป | |
๒๒๗๏ เที่ยวเสาะแสวงภูวไนย | แม้นสมดังใจ |
คิดไว้คงได้คืนสถาน | |
๒๒๘๏ เลียงผาชักรถนงคราญ | ล่วงเข้าไพรสาณฑ์ |
พฤกษาระยะต้นเรียงรัน | |
๒๒๙๏ ร่มใบบังแสงสุริย์ฉัน | กิ่งเกี่ยวพาดพัน |
ผลิดอกออกช่อชมผล | |
๒๓๐๏ มุดม่วงพวงเพียงพึงยล | บ้างสุกห่ามปน |
สนสักโศกสร้อยสาขา | |
๒๓๑๏ ตะเคียนเหียนหาดดาษดา | กระทังหันหันหา |
หงอนไก่ไก่ชูหงอนขัน | |
๒๓๒๏ สนหางสิงห์เห็นหางชัน | ตาเสือเสือนั้น |
มาซุ่มเซิงซุ้มตาเสือ | |
๒๓๓๏ พุ่มพงเถาวัลย์คลุมเครือ | มะกล่ำมะเดื่อ |
ช้องนางช้างน้าวริมดง | |
๒๓๔๏ เมื่อนางกรีธาจัตุรงค์ | ขับราชรถทรง |
ตามทิวทางป่าพนสณฑ์ | |
๒๓๕๏ รอนราชหฤทัยนิฤมล | หอมดอกสุคนธ์ |
สุคันธรสเกสร | |
๒๓๖๏ หวนคิดถึงองค์พระภูธร | เยาวเรศอาวรณ์ |
ซบพักตร์นงลักษณ์จาบัลย์ | |
๒๓๗๏ ไม่ชมพนมพนาวัน | ไม่ชวนสาวสรร |
ให้ชมดอกไม้ริมทาง | |
๒๓๘๏ พระสนมระบมใจทุกนาง | ทูลปิ่นสุรางค์ |
ให้คลายค่อยสบายเบาทรวง | |
๒๓๙๏ พระแม่อย่าเศร้ากระมลดวง | ยกพยุห์ลุล่วง |
คงพบประสบภรรดา | |
๒๔๐๏ ข้าบาทรองเบื้องบริจา | ใช่จะแสร้งมฤษา |
เสนาะเพราะพร้องสนองนวล | |
๒๔๑๏ อย่าแม่อย่าทรงกำสรวล | เสียศรีมิควร |
วรพักตร์เผือดผิวพระมังสา | |
๒๔๒๏ นางจึ่งชวนเชิญชายา | ให้ทอดทัศนา |
พรรณพฤกษ์สะพรั่งพื้นไพร | |
๒๔๓๏ ทรงผลดอกปนแกมไสว | ที่พึ่งผลัดใบ |
ก็เขียวชอุ่มพุ่มพง | |
๒๔๔๏ เมรีนิ่มเนื้อนวลผจง | ฟังนางบำรง |
บำเรอฤทัยเทพี | |
๒๔๕๏ ชำเลืองทอดทฤษฎี | ชมสร้อยเกศี |
เกสรซ้อนกลีบบังตา | |
๒๔๖๏ พายพัดดอกดกหอมสา | โรชรสรวยมา |
เหมือนกลิ่นภูษาเปลี่ยนกัน | |
๒๔๗๏ วันเมื่อพระเสด็จจรจรัล | นิราศแรมขวัญ |
ขวัญเนตรเทวษโหยหวน | |
๒๔๘๏ เห็นนกร้างรังเรรวน | จับกิ่งครางครวญ |
ก็ร้องตามเพศสกุณี | |
๒๔๙๏ ประหนึ่งองค์สมเด็จธเรษตรี | ทิ้งข้ามหิษี |
สิ้นรักสิ้นความอาลัย | |
๒๕๐๏ แข็งขืนฝืนพักตร์ชมไพร | รุกข์เรียงเคียงไป |
บ้างกิ่งปุ่มคดค้อมวงก์ | |
๒๕๑๏ เหมือนนายช่างดัดเจียนประจง | งามไม้ในดง |
อย่างคนแกล้งจัดดัดแปลง | |
๒๕๒๏ ใต้ต้นมีกรวดทรายแดง | ระยับวับแสง |
แวววาวราวพลอยอย่างดี | |
๒๕๓๏ ที่แถวแนวเนินวิถี | พูนเพิ่มพนาลี |
ควรชมภิรมย์หรรษา | |
๒๕๔๏ องค์วรนาฏนุชชายา | ยิ่งทวีเทวษหา |
ถึงพระปิ่นภพจบสถาน | |
๒๕๕๏ เห็นนกนางเยื้อนพจมาน | นกเอยข้าวาน |
ช่วยบอกยุบลสารแสดง | |
๒๕๖๏ เราเที่ยวเสาะตามแสวง | ด้วยยังคลางแคลง |
ห่อนรู้ว่าอยู่แห่งใด | |
๒๕๗๏ สารถีขับราชรถไป | ถึงเถินเนินไศล |
โขดเขาเนาแนวสิงขร | |
๒๕๘๏ เพิงผาศิลาละเอียดอ่อน | แม้จะนั่งนอน |
ก็ได้ดังใจปรารถนา | |
๒๕๙๏ เลื่อมลายยิ่งลายเลขา | แม้นละม้ายถมยา |
น่าชมภิรมย์สำเริง | |
๒๖๐๏ สำราญชะวากหว่างเวิ้ง | รถเคลื่อนตามเชิง |
ผานั้นแลเลี่ยนเตียนละลิว | |
๒๖๑๏ พระพายพาเกสรปลิว | สายหยุดเป็นทิว |
พิกุลบุนนากร่วงโรย | |
๒๖๒๏ หอมซาบนาสานางโหย | หวนไห้ยิ่งโกย |
กองทุกข์เทวษเดินทาง | |
๒๖๓๏ เห็นรุกขาเขาสล้าง | งามทัดไม้กระถาง |
บางต้นกิ่งคดคดโกง | |
๒๖๔๏ กระทาอาศัยในโพรง | ฝูงนกคลิ้งโคลง |
ทำรังต้นข่อยคอยมอง | |
๒๖๕๏ เค้าโมงจับโมงเมียงร้อง | จากพรากจากห้อง |
มณเฑียรมาเที่ยวแสวงหา | |
๒๖๖๏ โนเรศจับเกดสาขา | เบญจวรรณวันมา |
จากพระนิเวศวังเวียง | |
๒๖๗๏ พญาลอจับต้นรังเรียง | ไก่ป่าส่งเสียง |
ขันจ้อเจื้อยแจ้วจับใจ | |
๒๖๘๏ เรไรหริ่งรี่มี่ใน | ป่าเพียงปี่ไฉน |
ประสมสังคีตดนตรี | |
๒๖๙๏ บรรเลงเพลงซอประสานสี | เหมือนนางมโหรี |
ซ้อมเสียงสำเนียงร้องถวาย | |
๒๗๐๏ ครั้งนี้มาเอกากาย | สิ่งสุขสูญหาย |
จะได้แต่ความอัประมาณ | |
๒๗๑๏ อยู่ชั่วกัลปาวสาน | เพราะพระนฤบาล |
นฤเบศประเวศเมืองเมิน | |
๒๗๒๏ สารถีขับรถริมเถิน | ล่วงมรคาเกิน |
ประมาณได้หลายวัน | |
๒๗๓๏ นายพลเร่งพวกพลขันธ์ | ผงคลีเป็นควัน |
มืดคลุ้มทั่วทศทิศา | |
๒๗๔๏ อสูรลางตนมหึมา | สำแดงเดชา |
เอางูทำเป็นสังวาล | |
๒๗๕๏ ลางตนแบกเอาต้นตาล | อานุภาพห้าวหาญ |
ไม่ย่นไม่ย่อต่อใคร | |
๒๗๖๏ อสุรีล้วนมีฤทธิไกร | สิทธิกรรม์นายใหญ่ |
คุมไพร่ได้สามโกฏิปลาย | |
๒๗๗๏ วายุภักษ์ตั้งเป็นปีกซ้าย | ปีกขวาตัวนาย |
ชื่อหักณรงค์ขุนมาร | |
๒๗๘๏ อสุราพวกข้าราชการ | สิทธิกรรม์บรรหาร |
กรีกรูอสูรโยธา | |
๒๗๙๏ ยกแยกเกณฑ์กันค้นหา | ข้ามห้วยเหวผา |
ไม่พบพระรถยศยง | |
๒๘๐๏ ลดเลี้ยวเที่ยวทั่วแดนดง | เชิงซุ้มพุ่มพง |
เนินถํ้าละเมาะเสาะแสวง | |
๒๘๑๏ เชิงเขาลำเนาซอกแซง | หาทุกตำแหน่ง |
บ้างเหาะเหิรหาวกราวเกรียว | |
๒๘๒๏ ละแวกทางกลางป่าลับเหลียว | ห่อนยลจนเจียว |
เราคิดก็น่าอัศจรรย์ | |
๒๘๓๏ สักสิ่งไม่ได้สำคัญ | ต่างปรึกษากัน |
ทั้งนายแลไพร่ตายปน | |
๒๘๔๏ สิทธิกรรม์รีบเร่งพหล | ทศโยธาพล |
ก็ทันทรงฤทธิ์อิศรา | |
๒๘๕๏ เห็นพระองค์หยุดยั้งเพิงผา | เถลิงหลังอาชา |
งามองค์งามทรงพาชี | |
๒๘๖๏ งามโศกเมื่อจากมหิษี | งามท่วงงามที |
เสาวภาคย์น่าชมคมสัน | |
๒๘๗๏ งามสมเป็นปิ่นมไหศวรรย์ | ประหนึ่งฉัตรแก้วกั้น |
พิภพมิ่งเมืองมาร | |
๒๘๘๏ เสียดายพระนิราศร้างสถาน | นี้แลคือยุพาล |
พระแม่เจ้าเราเฝ้าครวญ | |
๒๘๙๏ อาชาพาท้าวเสด็จด่วน | เดี๋ยวนี้มาจวน |
ประสบพบบาทยุคล | |
๒๙๐๏ ปางองค์พระรถเจ้าจอมสกล | ทอดทัศนายล |
เห็นพลมารเหลือหลาม | |
๒๙๑๏ ชะรอยแม่มิ่งมิตรติดตาม | สงสารนงราม |
จะน้อยฤทัยกรมเกรียม | |
๒๙๒๏ จะพิโรทพิไรว่าเรียม | จากงามเสงี่ยม |
ท้าวน้องต้องกรีธาจร | |
๒๙๓๏ จำจะอยู่คอยเจ้าจอมสมร | พบพักตร์อิงอร |
คลายร้อนจึ่งค่อยลาลี | |
๒๙๔๏ สิทธิกรรม์ทูลไทธิบดี | องค์พระมหิษี |
ให้ข้ามาเชิญบทมาลย์ | |
๒๙๕๏ เสด็จกลับพระมณเฑียรสถาน | ครองแสนศฤงคาร |
ให้ภิญโญยศเดชา | |
๒๙๖๏ น้องท้าวตามท้าวแสวงหา | อยู่กลางมรคา |
จงทราบยุบลสารแสดง | |
๒๙๗๏ ทรงสดับมิได้คลางแคลง | จริงใจใช่จะแสร้ง |
เสสรวลชวนมิ่งอัศวา | |
๒๙๘๏ พี่เจ้าจงได้เมตตา | ยังเหน็ดเหนื่อยมา |
ผ่อนพักสักหน่อยค่อยจร | |
๒๙๙๏ พาชีสดับถ้อยอดิศร | สงสารคำวอน |
รู้เท่าที่ท้าวตรัสมา | |
๓๐๐๏ อัสดรตอบคำหน่อนรา | ข้อใดอาชา |
ทูลเตือนอย่าเบือนจงตาม | |
๓๐๑๏ ซึ่งอยู่คอยองค์นงราม | ข้าบาทมิห้าม |
ไม่ขัดรับสั่งบทศรี | |
๓๐๒๏ เลียงผาชักรถจรลี | ส่วนนายสารถี |
เร่งราชรถเร็วมา | |
๓๐๓๏ เมรีสถิตที่รัถา | ทอดทัศนาปรา |
รภเพื่อจะเห็นนรินทร | |
๓๐๔๏ ทรงนั่งเหนือหลังอัสดร | หยุดยั้งสิงขร |
ชำเลืองพระเนตรเคืองคม | |
๓๐๕๏ เนตรท้าวเนตรน้องส่องสม | อุระสองระบม |
ปิ้มป้ำทำลายวายสกนธ์ | |
๓๐๖๏ ปางพระปิ่นเกล้าภูวดล | กลืนกลั้นอัสสุชล |
ก็มีมธุรสอ่อนหวาน | |
๓๐๗๏ ไฉนแม่กรีพวกพลมาร | ทิ้งแสนศฤงคาร |
โภไคยไอศวรรย์มากมูล | |
๓๐๘๏ ชายาแม่อย่าอาดูร | ตรอมเทวษเพิ่มพูน |
ไม่ช้าจะกลับคืนสม | |
๓๐๙๏ ตามเรียมมาไยในพนม | ได้ยากเกรียมกรม |
พักตร์ผ่องจะต้องธุลีพาน | |
๓๑๐๏ ปางยอดเยาวลักษณ์ยินสาร | พจน์พร้องคำสมาน |
เสมอใครเด็ดดวงใจ | |
๓๑๑๏ เจ็บจิตคิดน้อยฤๅทัย | ตอบพจนไข |
นุศิษฏ์ประดิษฐ์รำพัน | |
๓๑๒๏ แต่ล้วนคำหวานแสร้งสรร | แรกเดิมทรงกัร |
รุณาแก่ข้าเมรี | |
๓๑๓๏ ผู้เป็นบริจาบทศรี | ข้อใดห่อนมี |
ให้ท้าวพิโรธเคืองระคาย | |
๓๑๔๏ ถ้อยคำที่พระบรรยาย | กระลอกกระลับหาย |
เหมือนน้ำค้างใบบัวบอน | |
๓๑๕๏ พระสดับสารนุชดวงสมร | ดุจดังไฟฟอน |
แทบจะรอนอุราผ่าดวง | |
๓๑๖๏ เสมือนเขาพระสุเมรุไศลหลวง | มาทุ่มทับทรวง |
คือใครละล่วงรู้เห็น | |
๓๑๗๏ ใช่พี่มิรักชาเยนทร์ | เพียงน้ำเนตรกระเด็น |
เพราะพระชนกชนนี | |
๓๑๘๏ จะฉลองคุณเบื้องบทศรี | ปิ่นปักโมลี |
ธิราชก่อเกล้าภินิหาร | |
๓๑๙๏ เรียมไปประสมเนตรมาร | ดาสุดสงสาร |
ทนเวทนาเหลือแสน | |
๓๒๐๏ ชายาแม่อย่าเคืองแค้น | พอพี่ได้แทน |
พระคุณแล้วกลับคืนมา | |
๓๒๑๏ นุชจงทรงฟังเชษฐา | สิบห้าทิวา |
จากโฉมอย่าโทมนัสแหนง | |
๓๒๒๏ ยอดหญิงมิ่งเมืองเคืองระแวง | สัตยาเรียมแสดง |
จงจำคำพจน์วาที | |
๓๒๓๏ ใช่จะแต่งลมลวงดวงชี | วิตเดียวกับพี่ |
เชิญกลับบุรีรมยา | |
๓๒๔๏ หญิงอื่นหมื่นแสนแม้นจะหา | เรียมห่อนเจตนา |
มาดมุ่งผดุงเดียวเดิม | |
๓๒๕๏ คืนหลังยังเวียงวังเฉลิม | ศรีสวัสดิพูนเพิ่ม |
อย่าหมางว่าจะร้างเสน่ห์หนี | |
๓๒๖๏ ปางองค์อนงค์นาฏเมรี | ฟังท้าวเธอมี |
บรรหารก็ตอบโดยควร ๚ะ |
อินทรวิเชียร ฉันท์ ๑๑
๓๒๗๏ ว่ามิร้างกลใดนะพ่อ | มาแต่งล่อประโลมลวน |
ให้เสวยไชยบานหวน | ได้ทีแล้วก็ปลอบถาม |
๓๒๘๏ ซึ่งข้อสุขุมกิจ | น้องไม่ปิดก็ออกความ |
ทูลองค์พระทรงนาม | ประจักษ์แจ้งบ่เอื้อนอำ |
๓๒๙๏ ครั้งหักมะม่วงหาว | มะนาวโห่เป็นของสำ |
คัญคิดว่าทรงธรรม | ธิเบศท้าวคะนองลอง |
๓๓๐๏ คำหนึ่งไม่ทูลทัด | ให้เคืองขัดกระมลหมอง |
ซึ่งของวิเศษปอง | ก็ทราบสิ้นกระบิลแสดง |
๓๓๑๏ เสร็จสมมโนรถ | พระทรงยศจึงหน่ายแหนง |
ดูดุจประหนึ่งแกล้ง | มาแต่งลิ้นละลายหวาน |
๓๓๒๏ แต่ล้วนเสนาะสนอง | มิให้น้องได้อัประมาณ |
รับสั่งให้คืนสถาน | เอาความอายไปไว้ไหน |
๓๓๓๏ ทศทิศระบือข่าว | ทุกทั่วท้าวจะไยไพ |
จะยลพักตร์ท่านผู้ใด | ได้เต็มเนตรด้วยเวทนา |
๓๓๔๏ พึ่งเห็นพระทัยเธอ | น้องกระเจอกระเจิงหา |
พบบาทมุลิกา | ธิราชแล้วไม่คืนวัง |
๓๓๕๏ จะให้น้องไปครองกรุง | บำรุงราษฎร์แต่ลำพัง |
ที่ไหนเลยจะเหมือนครั้ง | เสด็จอยู่ก็ดูงาม |
๓๓๖๏ พระไม่มีไมตรีจิต | สละมิตรให้เที่ยวตาม |
จะสู้พยายาม | ไม่กลับหลังไปยังเมือง |
๓๓๗๏ ถึงพระมิโปรดเกล้า | เมรีเล่าไม่แค้นเคือง |
จะตามเสด็จเบื้อง | บทเรศประเวศจร |
๓๓๘๏ ฤๅไม่คู่ควรพักตร์ | จะเสื่อมศักดิ์อดิศร |
ว่าทาสกรรมกร | มิใช่องค์มเหสี |
๓๓๙๏ ถึงกระนั้นคงรองบาท | ภูวนาถธเรษตรี |
แม้นพระไม่ปรานี | ไหนจะรอดชีวาลา |
๓๔๐๏ สิ้นชนม์ในไพรพนัส | ดีกว่าพลัดจากภรรดา |
ไม่ทรงพระกรุณา | ก็ตามเถิดพระภูธร |
๓๔๑๏ ปางองค์พระรถราช | สดับนาฏยุพาสมร |
หวาดหวั่นฤทัยถอน | พระสงสารละลานทรวง |
๓๔๒๏ ทรงชักมิ่งอาชา | จะมาหาสุดาดวง |
พาชีก็หนักหน่วง | แลเหนี่ยวไว้มิให้มา |
๓๔๓๏ เดือดดิ้นถวิลหวาด | ก็เกรี้ยวกราดอัศวา |
ดื้อดึงสหัสสา | ทำขึงแข็งจักแกล้งกัน |
๓๔๔๏ ช่างไม่เห็นอกบ้าง | จะร้างรักให้ไกลขวัญ |
เจ็บเหลือจะกลืนกลั้น | เพราะมิ่งม้าอาชาชาญ |
๓๔๕๏ สองบาทกระทืบโกลน | ม้าไม่โผนตามบรรหาร |
โอ้อกจะร้าวราน | เสียวกระศัลย์โดยกำสรวล |
๓๔๖๏ อัสสุชลก็คลอเนตร | พระภูวเรศระโหยหวน |
โหยไห้กำสรดครวญ | เวรใดจึ่งไกลสมร |
๓๔๗๏ น้อยใจอาชาชาติ | ใคร่พิฆาตให้ม้วยมรณ์ |
ขัดไว้มิให้จร | พระเร่าร้อนฤทัยระทม |
๓๔๘๏ แม้นพี่แบ่งภาคได้ | ภาคหนึ่งไซร้จะอยู่สม |
ภาคหนึ่งจะลอยลม | ไปเฝ้าชนนีไท |
๓๔๙๏ ปานฉะนี้จะคอยหนัก | ไม่ยลพักตร์โอรสไป |
สุดจะโศกวิโยคใจ | เพราะมาตุคุณอาดูรแด |
๓๕๐๏ หาไม่แล้วที่ไหน | พี่จะไกลเจ้าดวงแข |
ครองรักไม่ห่างแห | สวาดิเรียมอย่าเกรียมกรอม |
๓๕๑๏ รสรักนั้นสุดเล่ห์ | เสน่ห์น้องประคองถนอม |
เรียมฤๅจะให้จอม | สนมนางอยู่เอองค์ |
๓๕๒๏ แม้นแหวะอุราได้ | ให้เห็นสุจริตตรง |
จงรักนี้แน่จง | ประจักษ์แจ้งว่ารักนาง |
๓๕๓๏ ครองชีพไว้ท่าพี่ | ไม่ควรที่จะวายวาง |
พระนุชจงเสื่อมสร่าง | เถิดนะน้องอย่านองชล |
๓๕๔๏ นางฟังพระพจนารถ | เชิงฉลาดสำนวนกล |
ตรัสไยให้น้องฉงน | ไม่เชื่อแล้วอย่าเจรจา |
๓๕๕๏ ทราบสิ้นกระบิลแสดง | โปรดอย่าแสร้งมฤษา |
หญิงที่มีปรีชา | อย่าเยี่ยงข้าชื่อเมรี |
๓๕๖๏ ทูลพลางสยายเกศ | ไม่ลืมเนตรสิ้นสมประดี |
นิ่งแน่วิสัญญี | พระพักตร์ซบสลบลง |
๓๕๗๏ เหนือราชบัลลังก์ | รถที่นั่งอันยรรยง |
พระสนมตกใจส่ง | สำเนียงร้องขึ้นพร้อมกัน |
๓๕๘๏ บ้างเข้าประคองนาฏ | เสียงหวีดหวาดร่ำรำพัน |
ลางนางเชิญสุคัน | ธรสรื่นชโลมทา |
๓๕๙๏ ปางองค์พระภูวเรศ | เธอทราบเหตุก็ยิ่งปรา |
รภด้วยพระชายา | สมรมิ่งไม่ติงองค์ |
๓๖๐๏ กรรมเอยจะทำไฉน | แม่ดวงใจมาปลดปลง |
พระศพเจ้าอยู่ดง | เสียจริงแล้วนะแก้วตา |
๓๖๑๏ กระชากชักอาชาทรง | จำเพาะลงยังรัถา |
หาองค์ยุพาพะงา | อาชาไนยไม่ไปตาม |
๓๖๒๏ ดุเดือดไม่เงือดงด | ม้ายิ่งพยศไม่เกรงขาม |
สิ้นกลัวพระชาญสนาม | แผลงศักดาวรารณ |
๓๖๓๏ ถีบยอดสิงขรสนั่น | เสียงครืนครั่นวนาสณฑ์ |
เหาะขึ้นยังอัมพล | จะหนีไปให้ไกลนาง |
๓๖๔๏ สิทธิกรรม์ก็กรูกรี | ขับโยธีออกกั้นกาง |
เหาะตามกระหนาบข้าง | ก็มิใกล้มิไกลกัน |
๓๖๕๏ ปางองค์พระทรงศักดิ์ | นิราศรักมากึ่งวัน |
ชะแง้หาไม่เห็นขวัญ | เนตรท้าวเธอไกลสมร |
๓๖๖๏ อัสสุชลก็ย้อยหยด | ระทวยระทดด้วยอาวรณ์ |
สงสารพระองค์อร | จะสิ้นชีพฤๅคืนชนม์ |
๓๖๗๏ ฟื้นขึ้นไม่เห็นเรียม | จักกรอมเกรียมพิไรรน |
จะกรีพลาพล | รีบราชรถตาม |
๓๖๘๏ ที่ไหนจะคืนหลัง | นิเวศวังบุรีราม |
รักพี่อตส่าห์ข้าม | สิงขราพนาดง |
๓๖๙๏ ดูเราก็เสียถนัด | เหมือนแกล้งซัดอนงค์ยง |
คิดคุณพระมาตุรงค์ | นี้แลพี่จำลีลา |
๓๗๐๏ เทพเจ้าอมรเมศ | สถิตเขตพนาวา |
ชูช่วยขนิษฐา | จงปกป้องพระน้องนาง |
๓๗๑๏ มิ่งม้าอาชาทรง | ได้ฟังองค์เธอร่ำปาง |
โหยไห็ไม่วายวาง | ยิ่งกำสรดกำสรวลครวญ |
๓๗๒๏ อัสดรอันตัวยง | เร่งพาองค์เสด็จด่วน |
เหิรหาวเวหาหวน | รีบข้ามห้วยละหานมา |
๓๗๓๏ สิทธิกรรม์ทั้งไพร่นาย | เขม้นหมายแต่อาชา |
แค้นขัดสหัสสา | แม้นจับได้ไม่ไว้มัน |
๓๗๔๏ จะพิฆาตเสียให้ป่น | อ้ายทรชนใจโมหันธ์ |
แกล้งพาพระทรงธรรม์ | ให้พวกเราได้ร้อนรน |
๓๗๕๏ พลมารดำเนินเสด็จ | เหาะระเห็จโพยมบน |
ด้วยฤทธิพาหน | คำแหงหาญที่ราญรอน |
๓๗๖๏ เกลื่อนกลุ้มบนอากาศ | ทำสิงหนาทไม่หยุดหย่อน |
สะเทือนทั่วทั้งอัมพร | ก็มืดคลุ้มชอุ่มแสง |
๓๗๗๏ อาชาพาพระท้าวหนี | ด้วยฤทธีกำลังแรง |
ลอยคว้างอยู่กลางแปลง | ล้วนอสูรหมู่มาร |
๓๗๘๏ ตามติดกระชิดชั้น | เกือบจะทันอาชาชาญ |
พาชีจึ่งตริการ | กำลังน้อยก็ถอยลง |
๓๗๙๏ ทูลบาทบงกชศรี | ประทับที่คิรีคง |
คอยดูอสูรยง | จะหักหาญประการใด |
๓๘๐๏ ปางองค์พระยอดเสน่ห์ | สมคะเนคะนึงใน |
จะใคร่พบเจ้าดวงใจ | ยุพาพี่คงตามมา |
๓๘๑๏ พระทัยเสียวเหลียวหาสวาดิ | มีพจนารถแก่อัศวา |
ลงหยุดอยู่ยอดผา | พระสุริย์คล้อยจึ่งค่อยจร |
๓๘๒๏ มิ่งม้าอาชาชาติ | พาภูวนาถจากอัมพร |
ลงยังเงื้อมสิงขร | ชะง่อนเขาค่อยเปรมปรา |
๓๘๓๏ ปางองค์มกุฎเกศ | เคลิ้มพระเนตรว่ายุพา |
ยุพเรศจรัลคลา | ไคลเคียงคู่อยู่ข้างองค์ |
๓๘๔๏ กางกรพระหัตถ์คว้า | จะรับโฉมอนงค์ยง |
เนตรมุ่งผดุงจง | ห่อนยลองค์วนิดา |
๓๘๕๏ ตริตรึกในฤทัย | เอ๊ะไฉนพระชายา |
ฤๅยุพินสิ้นชนมา | จึ่งมีเหตุมหัศจรรย์ |
๓๘๖๏ เทพเจ้าศักดาเดช | อมรเมศทุกขอบคัน |
ดลจิตขนิษฐ์พลัน | นุชน้องให้ครองชนม์ |
๓๘๗๏ อัศวราชที่เรืองยศ | ก็ยินพจนนุสนธิ์ |
โหยหวนรัญจวนจน | ฤดีดิ้นถวิลหา |
๓๘๘๏ ทั้งสองเธอปองสวาดิ | เรานิราศให้อาทวา |
โศกเศร้าไม่เป็นสา | สึกสมพระฤทัย |
๓๘๙๏ เกรงกริ่งธเรษตรี | จรัลลีเสด็จไคล |
คลาจากจะทำไฉน | จะได้กลับไปยังสถาน |
๓๙๐๏ อย่าเลยจะทูลฉลอง | มิให้ข้องใต้บทมาลย์ |
องค์พระนฤบาล | เธอคลั่งเคลิ้มสติไป |
๓๙๑๏ คิดแล้วสินธพชาติ | วราราชที่เรืองไชย |
ทูลภูวนัตตรัย | ให้ทราบเบื้องบงกชศรี |
๓๙๒๏ ข้าแต่ฉลองบาท | พระหน่อนาถจอมโมลี |
เชิญสดับคำพาชี | ซึ่งอยู่ใต้พระบาทมูล |
๓๙๓๏ ทรงพระกรุณา | ฟังคำข้าอาชาทูล |
ไม่รักองค์นเรนทร์สูร | แล้วฤๅประการใด |
๓๙๔๏ สงสารพระมารดา | ทั้งแม่ป้าที่อยู่ใน |
อุโมงค์จะบรรลัย | จะโหยไห้ทุกทิวา |
๓๙๕๏ สุดคอยจะชวนกัน | ก่นโศกศัลย์เทวษหา |
ถึงองค์โอรสา | ไม่วายเว้นสักนาที |
๓๙๖๏ ส่วนเธอก็หลงลืม | ก่นแต่ปลื้มสวาดิศรี |
ส่วนพวกอสุรี | กรีธาทัพมารับองค์ |
๓๙๗๏ ฤๅพระจะกลับหลัง | สะพรั่งหน้าคณาอนงค์ |
ตัวข้าอาชาคง | จะถวายบังคมลา |
๓๙๘๏ ปางองค์ผู้ทรงยศ | พระรถราชเดชา |
สดับถ้อยพาชีปรา | รมภคิดถึงชนนี |
๓๙๙๏ ฉุนจิตสงสารนัก | ไม่ยลพักตร์ก็โศกี |
มาไกลจากบทศรี | มิได้อยู่รองมูลิกา |
๔๐๐๏ อัสสุชลยิ่งก่นเนตร | เทวษเศร้ายิ่งโหยหา |
ระทดทับคับอุรา | หนักยิ่งกว่าพระเมรุไกร |
๔๐๑๏ แล้วทรงพระปรีชา | ด้วยมานะกระษัตริย์ใน |
พิภพนี้ใคร | ไหนจะพ้นความรำคาญ |
๔๐๒๏ จำเราจะตัดห่วง | จะหลีกล่วงให้พ้นพาล |
จะสละที่สงสาร | ได้เป็นหน่อพระศาสดา |
๔๐๓๏ แล้วมีมธุรส | พจนารถแก่อาชา |
ยินเสียงอสุรา | ก็อึงลั่นสนั่นบน |
๔๐๔๏ มันแผลงศักดาเดช | ชาติเพศกุมภัณฑ์พล |
มืดกลุ้มในเวหน | มันทันเราจะคิดไฉน |
๔๐๕๏ อัสดรที่นั่งทรง | ฤทธิรงค์อันเกรียงไกร |
ทูลให้ทราบพระฤทัย | กลัวมันไยอ้ายยักษา |
๔๐๖๏ ทรงแก้ซึ่งโอสถ | อันปรากฏโรยสุธา |
ก็จะกลายเป็นยมนา | สาคเรศมีนัที |
๔๐๗๏ ปางหน่อโอรสท้าว | ค่อยคลายเศร้ากระเษมศรี |
ได้สดับคำพาชี | ก็มีมโนเธอเปรมปรา |
๔๐๘๏ ตรัสชวนสินธพชาติ | เราไคลคลาดจากเพิงผา |
ทรงชักอาชามา | ลงยังพื้นพระภูวดล |
๔๐๙๏ หัตถ์แก้ซึ่งห่อยา | โรยขวางหน้าอสุรพล |
พวกมารมาประจญ | จะคิดอ่านประการใด |
๔๑๐๏ พลางทอดทัศนา | หมู่มัจฉามีอยู่ใน |
ชลธารสำราญใจ | บ้างว่ายเรียงอยู่เคียงกัน |
๔๑๑๏ ปลาสร้อยขึ้นลอยซ่า | ทั้งอ้ายบ้าแลนวลจันทร์ |
คางเบือนเบือนคอผัน | หันหาคู่จะคลอเคียง |
๔๑๒๏ กระเพียนทองก็ท่องชล | กระแหปนว่ายรายเรียง |
เนื้ออ่อนก็อ่อนเลี่ยง | ฉลีกไปในสายสินธุ์ |
๔๑๓๏ เจ้าช่อนก็นอนแปลง | กุ้งฝอยแฝงริมวาริน |
ฝูงปลามาตอดกิน | ได้เป็นภักษอาหาร |
๔๑๔๏ จะพรรณนาปลา | พวกมัจฉาที่ท้องธาร |
มากพ้นจะประมาณ | อเนกเหลือไตร |
๔๑๕๏ สิทธิกรรม์อสุรา | ก็รีบเหาะเขม้นใจ |
ทันองค์พระทรงไชย | ลงยังพื้นพสุธา |
๔๑๖๏ มาพบกระแสสาย | ราพณ์ร้ายก็หรรษา |
กรกอบกระสินธุ์มา | ก็ดื่มกินด้วยสำราญ |
๔๑๗๏ ปางองค์สุดานาฏ | ยุพราชนงคราญ |
ครั้นฟื้นฤดีดาล | ก็ทอดทัศนายล |
๔๑๘๏ ไม่เห็นพระภูวเรศ | ยิ่งพูนเทวษอุรารน |
กลืนกลั้นอัสสุชล | ก็ชำลักชำเลืองแสวง |
๔๑๙๏ ตรัสถามพระนักสนม | อย่าอำอมช่วยชี้แจง |
กล่าวถ้อยคดีแสดง | สวามิศไปทิศใด |
๔๒๐๏ นางสนองเสนอจิ่ง | พระเยาวมิ่งจงหักใจ |
อาชามันพาไท | ธเรศท้าวเธอเหาะหนี |
๔๒๑๏ สิทธิกรรม์ก็ตามติด | มิได้คิดชีวีมี |
พระราชเทวี | อย่าตามเลยให้ยากกาย |
๔๒๒๏ เด็ดบัวเห็นใยติด | พระเด็จมิตรสะดวกดาย |
ไม่กลับมาหาสาย | สวาดิแม่ก็แดยัน |
๔๒๓๏ นางฟังสนมทูล | ยิ่งอาดูรพระทัยหวั่น |
หวาดจิตพระแจ่มจันทร์ | ให้เร่งราชรถตาม |
๔๒๔๏ พระสนมไม่เคยยาก | มาลำบากด้วยนงราม |
ในพนัสพนาหนาม | ก็เกี่ยวกายเป็นริ้วรอย |
๔๒๕๏ อยู่วังสำอางโฉม | มาพลอยโทรมลืมเสยสอย |
เกศาที่ยุ่งหยอย | ละห้อยหวนทุกนวลนาง |
๔๒๖๏ สารถีก็ขับรถ | ได้สองโยชน์มากึ่งกลาง |
มรคายิ่งอ้างว้าง | หนทางแคบอตส่าห์จร |
๔๒๗๏ รถเคลื่อนตามทิวแถว | พนัสแนวสิงขรขร |
พบองค์พระภูธร | กับอัสดรอยู่เงื้อมผา |
๔๒๘๏ ตามไปไม่สมคิด | พระเยาวมิตรยิ่งโศกา |
มีชลธารา | ขวางอยู่หน้าพระแจ่มจันทร์ |
๔๒๙๏ น้ำเขียวประหนึ่งปัด | ด้วยยาซัดเป็นขอบคัน |
ยักษ์ข้ามก็อาสัญ | มอดม้วยชีวาลา |
๔๓๐๏ สิทธิกรรม์ก็หยุดยั้ง | อยู่แทบฝั่งชโลธาร์ |
ไม่อาจจะข้ามสา | คเรศได้ดังใจปอง |
๔๓๑๏ ปางองค์พระรถเลิศ | ประเสริฐเศร้ากระมลหมอง |
ยลพักตร์ขนิษฐ์น้อง | พระยิ่งนองสุชลนา |
๔๓๒๏ โอ้เจ้ายุพาพักตร์ | ไม่ประจักษ์ในอุรา |
เรียมรักวนิดา | นุชพี่มิเห็นจริง |
๔๓๓๏ นึกแหนงว่าแกล้งปละ | สละรักให้ประวิง |
สงสารแม่ยอดหญิง | จะนิ่งเคร่าให้เรียมคลา |
๔๓๔๏ เที่ยวตามด้วยความสวาดิ | นิราศปรางค์มาแรมป่า |
ฉุนชักอัศวา | ไปหาน้องประคององค์ |
๔๓๕๏ อาชาก็ขืนขัด | ไม่ตามเธอละเมอหลง |
ทูลบาทบงกชทรง | จงฟังถ้อยพาชีชาญ |
๔๓๖๏ ไหนว่าจะแทนคุณ | การุญเดชพระชนมาร |
หวังสร้างพระโพธิญาณ | ตัดกิเลสให้ขาดสูญ |
๔๓๗๏ ไยนะพ่อทำท้อแท้ | มาปรวนแปรเป็นเค้ามูล |
รักบารมีพูน | ให้ลุล่วงศิวาลัย |
๔๓๘๏ จะเตือนพระสติ | จงตรองตริให้แน่ใน |
ปัญญาคือขรรค์ไชย | จะตัดขาดเพราะปรีชา |
๔๓๙๏ จึ่งจะนับว่าองค์ปราชญ์ | ฉลาดแหลมในปัญญา |
กตัญญูแล้วก็ปรา | กฏชื่อระบือนาม |
๔๔๐๏ อย่าหลงด้วยกามรส | พระทรงยศใช่ชายทราม |
หักโศกกำจัดความ | เสน่ห์ห่วงจากบ่วงใย |
๔๔๑๏ ยินคำพาชีพร้อง | พระคลายหมองกระมลใน |
เออเรานี่เคลิ้มไป | ก็หยุดยั้งอยู่เงื้อมผา |
๔๔๒๏ กล่าวพจนาโลม | ดูราโฉมยุพาพะงา |
ครองชีพไว้เคร่าถ้า | สิบห้าวันจะคืนสม |
๔๔๓๏ อย่าน้องอย่าลังเล | ยอดเสน่ห์อย่าตรอมตรม |
ทรวงไห้ระทดระทม | เทวษพี่นิราศา |
๔๔๔๏ เชิญกลับนครเรา | พระเยาวเรศจงปรีดา |
เรียมฤๅจะไม่มา | อย่านึกแหนงระแวงหมาย |
๔๔๕๏ นางสดับวราพจน์ | ประณตน้อมพระหัตถ์กราย |
กรีดเนตรไม่ขาดสาย | ชลนาชโลมลง |
๔๔๖๏ แม้นพระไม่คืนครอง | จะให้น้องไปเอองค์ |
สู้ตายที่ในดง | พนัสแนวอรัญวา |
๔๔๗๏ เชิญพระมารอนชีพ | ให้สูญชื่อจึ่งลีลา |
เห็นทรงพระเมตตา | การุญรักเจ้าเมรี |
๔๔๘๏ ท้าวฟังนุชนาฏ | ประภาษพจน์วาที |
ควรฤๅจะเอาชี | วิตมาทิ้งเสียกลางไพร |
๔๔๙๏ แม่เอ่ยใช่พี่แกล้ง | จะแหนงรสไมตรีไฉน |
เพราะชนนีไท | ที่ก่อเกล้าจึ่งจำจร |
๔๕๐๏ ยังมีค่อมคนสนิท | นางใช้ชิดเจ้าจอมสมร |
ฟังสองเธออาวรณ์ | ในเรื่องรักไม่ร้าวราน |
๔๕๑๏ ตัวเราเป็นข้าบาท | อนงค์นาฏยุพาพาล |
เจ็บแค้นอ้ายเดรฉาน | มันพรากสองกระษัตรา |
๔๕๒๏ กำจัดให้เธอจากเมือง | ได้ขุ่นเคืองนี่แสนสา |
ยุยงพระองค์มา | นิราศร้างอยู่ห่างเห |
๔๕๓๏ ร้องด่าอ้ายม้าโกง | ไม่มีโรงเที่ยวโซเซ |
มึงพาพระยอดเสน่ห์ | มาจากห้องมณเฑียรสถาน |
๔๕๔๏ ไม่คิดถึงพระเดช | อัคเรศย่อมประทาน |
หญ้าน้ำก็สำราญ | ไม่อยู่ได้ยังหนีจร |
๔๕๕๏ มึงเคยกินแต่แกลบ | ครั้นแสบท้องเที่ยวซอกซอน |
เฮ้เฮ้ยอ้ายอัสดร | พาปิ่นเกล้ากูมาไย |
๔๕๖๏ พวกกูก็ลำบาก | ได้ความยากต้องเดินไพร |
อ้ายชาติอาชาไนย | ม้าตลาดไม่มีโรง |
๔๕๗๏ อัศวาได้ฟังถ้อย | กระโดดลอยพยศโยง |
อุเหม่อีหลังโกง | ชาติขี้ข้าด่าพาชี |
๔๕๘๏ กระเหน็ดกระแหน่มึง | ดูรุถึงอีทาสี |
รองบาทพระเทวี | สำหรับกวาดก้นกระซุง |
๔๕๙๏ ข้าเจ้าเต้าตามชาย | ไม่มีอายดูนุงถุง |
กรีธาเขม้นมุ่ง | แยกเขี้ยวขาวมากราวเกรียว |
๔๖๐๏ จะกินอะไรกู | ไม่อดสูอีหน้าเซียว |
ขัดเขมรตามเป็นเกลียว | เที่ยวชวนชายหมายว่าดี |
๔๖๑๏ จะจับกูเป็นภักษา | กินอาชาให้สิ้นชี |
วิตม้วยด้วยยักษี | หยุดอยู่ไยที่ฝั่งชล |
๔๖๒๏ ข้ามฟากมานี่แน | พูดกอแกอียักษ์ยล |
ชาติยักษ์อักุศล | พวกสัตว์บาปใจหยาบช้า |
๔๖๓๏ ปางปิ่นยุพาสมร | ฟังอัสดรก็แสนสา |
หัสเหลือจะคณนา | พระอุราจะทำลาย |
๔๖๔๏ ตรัสว่าแก่ค่อมเค้า | ข้านอกเจ้าเราพลอยอาย |
ดูรุทำปากร้าย | ปั้นเจ๋อหน้าว่าพาชี |
๔๖๕๏ ก่อก่อนเขาสานตาม | ทีนี้งามนางสอดสี |
ใครสอนเจ้าพาที | ให้แปดเปื้อนมาถึงเรา |
๔๖๖๏ อวดดีสีปากจัด | ถูกถนัดนั่งเงียบเหงา |
ก้มหน้าทำซบเซา | ไยมิร้องส่งเสียงไป |
๔๖๗๏ นางค่อมยินเสาวนีย์ | มหิษีก็น้อยใจ |
ทูลองค์พระทรามวัย | ไม่ทราบเกล้าว่าอาชา |
๔๖๘๏ รู้พูดเหมือนมนุษย์ | อาญาสุดใส่เกศา |
โกรธแทนพระชายา | กลับได้ผิดมาติดตน |
๔๖๙๏ ม้าด่ายังมิหนำ | พระแม่ซ้ำระทมทน |
คราวเคราะห์ประจวบจน | มาถึงกายก็ได้ความ |
๔๗๐๏ พระองค์ธำรงภพ | ทรงปรารภด้วยนงราม |
ฤทัยยิ่งวาบหวาม | ชำเลืองเนตรชะแง้หา |
๔๗๑๏ ส่วนอัศวาเรศ | ก็แผลงเดชธิศักดา |
ร้องก้องพนัสา | หิมเวศสะท้านดง |
๔๗๒๏ ปางองค์พระรถสวาดิ | นิราศนางตะลึงหลง |
ลังเลด้วยเอองค์ | อัศวาก็พาหนี |
๔๗๓๏ เหลียวหลังมาสั่งขนิษฐ์ | แม่มิ่งมิตรจงอยู่ดี |
ครองชีพไว้ท่าพี่ | เรียมไม่ช้าจะคืนสม |
๔๗๔๏ นิ่งเถิดน้องอย่าร้องไห้ | เหาะเองได้จะลอยลม |
เงยพักตร์ให้เชยชม | เสียสักน้อยจะลาจร |
๔๗๕๏ สุดฤทธิ์จึ่งปลิดปละ | สละรักพระองค์อร |
นุชนงจงฟังวอน | อย่ารอนชีพให้สูญชนม์ |
๔๗๖๏ นางแว่วสำเนียงหวาน | นฤบาลพิไรรน |
อุปรมาประหนึ่งคน | ถือดาบมั่นมาฟันศอ |
๔๗๗๏ ขาดแล้วกระเด็นดิ้น | พระยุพินไม่รั้งรอ |
น้ำพระเนตรก็หลั่งหล่อ | สะอื้นอั้นพระขวัญหาย |
๔๗๘๏ จิตปลิวออกจากตัว | ระริกรัวพระวรกาย |
แก้เกศพระเกล้าสยาย | สองพระกรข้อนทรวงโทรม |
๔๗๙๏ ร้องหวีดได้คำเดียว | พระเหลือบเหลียวมาเห็นโฉม |
เอียงเอนระเนนโนม | สลบนิ่งเหนือรัถา |
๔๘๐๏ มิ่งม้าพาเธอเหิร | รีบเหาะเกินไม่รั้งรา |
เกรงกริ่งพระเดชา | จะกลับหลังยังองค์อร |
๔๘๑๏ เร่งรัดฉวัดเฉวียน | ข้ามเกาะเกียนชโลทร |
หวังท้าวให้ไกลสมร | ลับเนตรสองไม่เห็นกัน |
๔๘๒๏ ปวงนางสนมแน่น | แหงนดูม้ากับทรงธรรม์ |
เหาะหนีนางจอมขวัญ | ลอยละลิ่วในอัมพร |
๔๘๓๏ คว้างคว้างไปกลางโพยม | ไม่ยลโฉมพระชาญสมร |
ลับเหลี่ยมคิรินทร | แลจนสุดนัยนา |
๔๘๔๏ สูญไปกับแก้วเนตร | นางนาเรศทั้งซ้ายขวา |
เหลือบเห็นพระชายา | ปิ่นสุรางค์สลบใน |
๔๘๕๏ ราชรถพระที่นั่ง | นางทั้งปวงก็ตกใจ |
เข้าล้อมพระทรามวัย | ประคององค์ยังอุ่นอร |
๔๘๖๏ เชิญน้ำสุคันธรส | อันรื่นรสเกสร |
สรงชโลมให้จอมสมร | ก็ได้สมประดีคืน |
๔๘๗๏ ตรัสถามถึงปิ่นเกศ | พอทราบเหตุก็โศกสะอื้น |
ชะอ้อนโอ้ไหนจะฝืน | ชีวิตไว้ให้ยืนยง |
๔๘๘๏ นานาคณานาง | ต่างคนปลอบพระเอกองค์ |
โปรดเกล้าข้าผู้จง | บำรุงเบื้องพระบทมาลย์ |
๔๘๙๏ อันองค์พระปิ่นปัก | อัคเรศเธอจากสถาน |
ข้าบาทนี้ตรองการ | ที่ไหนเลยจะคืนครอง |
๔๙๐๏ พาชีพากระเจิง | จนลิ่วเหลิงด้วยสมปอง |
พระแม่อย่าหม่นหมอง | เชิญกลับราชรถทรง |
๔๙๑๏ เข้ายังนครเรา | รมเยศสำราญองค์ |
ไทท้าวรู้แล้วคง | จะรีบรัดทุเรศตาง |
๔๙๒๏ กรีธาพยุหบาตร | มากล่าวนาฏพระจอมปรางค์ |
ดับโศกให้เสื่อมสร่าง | สละทุกข์บันเทิงใจ |
๔๙๓๏ อุปรมาเหมือนเรือนทอง | นพคุณสิ้นปัถไหม |
บริสุทธิ์เนื้ออุไร | ไหนจะไร้วิเชียรชู |
๔๙๔๏ งามต้องในตาโลกย์ | อย่าวิโยคพระโฉมตรู |
จุลจักรองค์ใดรู้ | จะริเริ่มเฉลิมขวัญ |
๔๙๕๏ นางฟังพิไรเรื่อง | ให้ขุ่นเคืองในแก้วกรรณ |
ตรัสขับนางบริพรร | พูดเซ้าซี้อยู่นี่ไย |
๔๙๖๏ สู้ม้วยชีวาลา | ด้วยสัตยาที่จริงใจ |
ถึงพระสามีไกล | ไม่ขอคบเป็นชายสอง |
๔๙๗๏ ตรัสพลางยิ่งเทวษ | สุชลเนตรก็เนืองนอง |
เวรใดนี่หนอปอง | นิราศร้างบุรีมา |
๔๙๘๏ สูญสิ้นมไหศวรรย์ | แต่กระนั้นยังไม่สา |
ซ้ำจากพระภรรดา | ฉะนี้นี่มิเคยควร |
๔๙๙๏ ทิ้งทอดพระวรกาย | ยิ่งฟูมฟายพิไรครวญ |
ชีวิตนิรารวน | วิเวกว้างอยู่กลางดง |
๕๐๐๏ ปางเมื่อมหิษี | เมรีลักขณาทรง |
เหนือราชบรรยงก์ | บัลลังก์รถกระหนกพราย |
๕๐๑๏ ตรัสมีพระบัญชา | สิทธิกรรม์ที่เป็นนาย |
พาพวกพลนิกาย | กลับไปราชธานี |
๕๐๒๏ เลียงผาที่เทียมรถ | จงปลดปล่อยพนาศรี |
ปกครองกันให้ดี | ปราศจากซึ่งไภยัน |
๕๐๓๏ ฝากนางสนมด้วย | เอ็นดูช่วยอย่าเดียดฉันท์ |
ส่งเข้าถึงเขตขัณฑ์ | เหมือนหนึ่งเคยแต่ก่อนมา |
๕๐๔๏ อย่าเจ้าอย่าเป็นห่วง | เราคงตายพนาวา |
ท่านมีคุณเมื่อเดินป่า | ค่อยอยู่เถิดให้จงดี |
๕๐๕๏ สั่งเสร็จก็ซบพักตร์ | พระนงลักษณ์ทรงโสกี |
อกเอ๋ยจะเอาชี | วิตทำลายไว้กลางดง |
๕๐๖๏ สิทธิกรรม์ทั้งไพร่นาย | หญิงแลชายตะลึงหลง |
ร่ำรักพระเอกองค์ | บงกชเกล้ากระษัตรีย์ |
๕๐๗๏ เสียงโหยเสียงไห้หา | สนั่นป่าพนาลี |
นกหกบรรดามี | ก็เงี่ยโสตสดับสาร |
๕๐๘๏ สังเวชทุกอกสัตว์ | โทมนัสด้วยนงคราญ |
ร้องไห้เสียงสะท้าน | สะเทือนทั่ววนาสณฑ์ |
๕๐๙๏ สิทธิกรรม์บังคมบาท | สนมนาฏก็จรดล |
ค่อนทรวงพิไรรน | ดำเนินพลางชะแง้หา |
๕๑๐๏ บ้างวิ่งมากราบเบื้อง | บทเรศพระชายา |
ร่ำไห้ประหนึ่งว่า | พินาศสิ้นสมประดี |
๕๑๑๏ สังเวชสงสารนาฏ | พระอัครราชมหิษี |
หลับเนตรไม่พาที | มิพร้องพจนานาง |
๕๑๒๏ ข้าบาทบำรุงรักษ์ | สามิภักดิ์แต่ก่อนปาง |
ควรแหนงระแวงหมาง | ประทมนิ่งด้วยสิ่งใด |
๕๑๓๏ ลืมเนตรขึ้นทัศนา | จะทูลลายังเวียงไชย |
โปรดเกล้าให้กลับไป | เป็นห่วงราชเทวี |
๕๑๔๏ ปางองค์พระนงลักษณ์ | ตระหนักเสียงนางสาวศรี |
พ่างเพียงจะสิ้นชี | วนาศนิ่งไม่ติงองค์ |
๕๑๕๏ ไม่เยื้อนพระพจนา | ชักแต่ผ้าประทมทรง |
ปิดพักตร์ตะลึงหลง | โศกในทรวงก็ง่วงไป |
๕๑๖๏ พระสนมก็จนจิต | สิ้นความคิดต่างรํ่าไร |
ชุลีลาแล้วคลาไคล | เดินโศกามาตามทาง |
๕๑๗๏ แลลับองค์ทรามวัย | น้ำตาไหลไม่เว้นนาง |
อกเอยดูอ้างว้าง | อนาถเนตรสังเวชทรวง |
๕๑๘๏ นางสนมที่เคยสนิท | สุขุมคิดยิ่งเป็นห่วง |
จะทิ้งสุดาดวง | ไว้อย่างไรไฉนนา |
๕๑๙๏ ที่มีกระตัญญู | ไม่ขอคืนไปนครา |
กอดศอกันโศกา | ก็กลับมายังอรไท |
๕๒๐๏ ไม่เข้าให้ใกล้องค์ | แฝงภูมิพงพฤกษาไศล |
ลอบแลอยู่แต่ไกล | พอเห็นราชชายา |
๕๒๑๏ สิทธิกรรม์ก็นำพล | พหลทศโยธา |
เสียใจประหนึ่งว่า | เศียรขาดกระเด็นหาย |
๕๒๒๏ ต่างเดินดำเนินดง | บ้างเหาะตรงสู่เมืองหมาย |
อัสสุชลยิ่งนองสาย | นกแลไม้ไม่อยากชม |
๕๒๓๏ ดอกแก้วแลดอกเกด | จำปาเทศอันมีถม |
ใกล้มือไม่เด็ดดม | อยู่ริมทางย่างจรลี |
๕๒๔๏ ครั้นถึงบุรีรัตน์ | เงียบสงัดทั้งกรุงศรี |
แซ่เสียงแต่โศกี | ต่างตนไปยังเคหา |
๕๒๕๏ ปางองค์พระวรนาฏ | เมรีราชยุพาพะงา |
อัดอั้นในอุรา | พระอุระจะทำลาย |
๕๒๖๏ นิราศยศแลถาศักดิ์ | อยู่เปลี่ยวพักตร์เอกากาย |
พระสุริยาก็บ่ายชาย | จะลับเหลี่ยมคีรินทร |
๕๒๗๏ โศกเศร้าเทวษถึง | ยิ่งรุมรึงพระองค์อร |
พระพายพาเกสร | กลิ่นขจรซาบนาสา |
๕๒๘๏ น้องท้าวชื่นทรวงทรง | พลิกวรองค์ทอดทัศนา |
ห่อนยลซึ่งพักตรา | ผู้ใดไม่เป็นเพื่อนสอง |
๕๒๙๏ ว่างเวิ้งวิเวกสงัด | นิราศพลัดมณเฑียรทอง |
ยินเสียงแต่สัตว์ร้อง | สยองเกล้าแสยงขน |
๕๓๐๏ ชะนีโหยร่ายไม้หวน | พิไรครวญเรียกผัวตน |
ผีป่าผิ่วปากบ่น | อยู่เคียงราชรถสุวรรณ |
๕๓๑๏ อกเอ๋ยไม่เคยเห็น | พระทรวงเต้นไม่มีขวัญ |
เวรใดมาตามทัน | กรรมจึ่งให้เผอิญเป็น |
๕๓๒๏ เสียรู้เพราะรักมิตร | ผิดถนัดวิบัติเข็ญ |
ซบพักตร์น้ำเนตรกระเด็น | อัสสุชลชโลมปราง |
๕๓๓๏ ระทวยทอดฤทัยครวญ | กันแสงสวรไม่เสื่อมส่าง |
เหน็บหนาวทั้งสารพางค์ | เพียงพินาศบนรถทรง |
๕๓๔๏ โอ้แม่มนทามาร | ดังจะลาญชีพปลดปลง |
เห็นของวิเศษจง | นเรศท้าวเธอเอาไป ๚ะ |
(ความในต้นฉบับสมุดไทยหมดลงเพียงเท่านี้)
[๑] ตรวจชำระจาก เอกสารเลขที่ ๑๑ หมวดวรรณคดี หมู่ฉันท์ เรื่องพระรถ
[๒] สัมผัสไม่รับกับบทก่อน เข้าใจว่าต้นฉบับคงคัดลอกตกไป