| |
๏ โอ้สังเวชวาศนานิจาเอ๋ย |
| จะมีคู่มิได้อยู่ประคองเชย |
ต้องละเลยดวงใจไว้ไกลตา |
| ถึงทุกข์ใครในโลกที่โศกเศร้า |
ไม่เหมือนเราภุมรินถวิลหา |
| จะพลัดพรากจากกันไม่ทันลา |
ใช้แต่ตาต่างถ้อยสุนทรวอน |
| โอ้จำใจไกลนุชสุดสวาดิ |
จึงนิราศเรื่องรักเปนอักษร |
| ให้เห็นอกตกยากเมื่อจากจร |
ไปดงดอนแดนป่าพนาวัน |
| กับศิษย์น้องสองนายล้วนชายหนุ่ม |
น้อยกับพุ่มเพื่อนไร้ในไพรสัณฑ์ |
| กับนายแสงแจ้งทางกลางอารัญ |
จะพากันแรมทางไปต่างเมือง |
| ถึงยามสองล่องลำนาวาเลื่อน |
พอดวงเดือนดั้นเมฆขึ้นเหลืองเหลือง |
| ถึงวัดแจ้งแสงจันทร์จำรัสเรือง |
แลชำเลืองเหลียวหลังหลั่งน้ำตา |
| เปนห่วงหนึ่งถึงชนกที่ปกเกล้า |
จะแสนเศร้าครวญคอยละห้อยหา |
| ทั้งจากแดนแสนห่วงดวงกานดา |
โอ้อุรารุ่มร้อนอ่อนกำลัง |
| ถึงสามปลื้มพี่นี้ร่ำปล้ำแต่ทุกข์ |
สุดจะปลุกใจปลื้มให้ลืมหลัง |
| ขออารักษ์หลักประเทศนิเวศวัง |
เทพทั้งเมืองฟ้าสุราไลย |
| ขอฝากน้องสองรามารดาด้วย |
เอ็นดูช่วยปกครองให้ผ่องใส |
| ตัวข้าบาทจะนิราศออกแรมไพร |
ให้พ้นไภยคลาศแคล้วอย่าแผ้วพาน |
| ถึงสำเพ็งเก๋งตั้งริมฝั่งน้ำ |
แพประจำจอดเรียงเคียงขนาน |
| มีซุ้มซอกตรอกนางจ้างประจาน |
ยังสำราญร้องขับไม่หลับลง |
| โอ้ธานีศรีอยุธยาเอ๋ย |
นึกจะเชยก็ได้ชมสมประสงค์ |
| จะลำบากยากแค้นไปแดนดง |
เอาพุ่มพงเพิงเขาเปนเย่าเรือน |
| ๏ ถึงย่านยาวดาวคนองคนึงนิ่ง |
ยิ่งดึกยิ่งเสียใจใครจะเหมือน |
| พระพายพานส้านเสียวทรวงสเทือน |
จนเดือนเคลื่อนคล้อยดงลงไรไร |
| โอ้ดูเดือนเหมือนดวงสุดาแม่ |
กระต่ายแลเหมือนฉันคิดพิศมัย |
| เห็นแสงจันทร์อันกระจ่างค่อยส่างใจ |
เดือนครรไลลับตาแล้วอาวรณ์ |
| ถึงอารามนามชื่อวัดดอกไม้ |
คิดถึงไปแนบทรวงดวงสมร |
| หอมสุคนธ์เคียงกายขจายจร |
โอ้ยามนอนห่างนางระคางคาย |
| ถึงบางผึ้งผึ้งรังก็รั้งร้าง |
พี่ร้างนางร้างรักสมัคหมาย |
| มาแสนยากฝากชีพกับเพื่อนชาย |
แม่เพื่อนตายมิได้มาพยาบาล |
| ถึงปากลัดแลท่าชลาตื้น |
ดูเลื่อมลื่นเลนลากลำละหาน |
| เขาแจวจ้องล่องแล่นแสนสำราญ |
มาพบบ้านบางระจ้าวยิ่งเศร้าใจ |
| อนาถนิ่งอิงเขนยคนึงหวน |
จนจวบจวนแจ่มแจ้งปัจจุสไสมย |
| ศศิธรอ่อนอับพยับไพร |
ถึงเซิงไทรศาลพระประแดงแรง |
| ขออารักรักษ์ศักดิ์สิทธิ์ที่สิงศาล |
ฦๅสท้านอยู่ว่าเจ้าห้าวกำแหง |
| ข้าจะไปทางไกลถึงเมืองแกลง |
เจ้าจงแจ้งใจภัคินีที |
| ฉันพลัดพรากจากจรเพราะร้อนจิตร |
ใช่จะคิดอายอางขนางหนี |
| ให้นิ่มน้องครองรักไว้สักปี |
ท่านศุขีเถิดข้าขอลาไป |
| พอแจ่มแจ้งแสงเงินเงาระยับ |
ดาวเดือนดับเด่นดวงพระสุริย์ใส |
| ถึงปากช่องคลองสำโรงสำราญใจ |
พอน้ำไหลขึ้นเช้าก็เข้าคลอง |
| เห็นเพื่อนเรือเรียงรายทั้งชายหญิง |
ดูก็ยิ่งทรวงช้ำเปนน้ำหนอง |
| ไม่แม้นเหมือนคู่เชยเคยประคอง |
ก็เลยล่องหลีกมาไม่อาไลย |
| กระแสชลวนเชี่ยวเรือเลี้ยวลด |
ดูค้อมคดขอบคุ้งคงคาไหล |
| แต่สาชลเจียวยังวนเปนวงไป |
นี่ฤๅใจที่จะตรงอย่าสงกา |
| ถึงด่านทางกลางคลองข้างฝั่งซ้าย |
ตวันสายแสงส่องต้องพฤกษา |
| ออกสุดบ้านถึงทวารอรัญวา |
เปนทุ่งคาแฝกแขมขึ้นแกมกัน |
| ลมระริ้วปลิวหญ้าคาระยาบ |
ระเนนนาบพลิ้วพลิกกระดิกหัน |
| ดูโล่งลิ่วทิวรุกขเรียงรัน |
เปนเขตรคันขอบป่าพนาไลย |
| ๏ ถึงทับนางวางเวงฤไทยวับ |
เห็นแต่ทับชาวนาอยู่อาไศรย |
| นางชาวนาก็ไม่น่าจะชื่นใจ |
คราบขี้ไคคร่ำคร่าดังทาคราม |
| อันนางในนัคราถึงทาษี |
ดีกว่านางทั้งนี้สักสองสาม |
| โอ้พลัดพรากจากบุรินแล้วสิ้นงาม |
ยิ่งคิดความขวัญหายเสียดายกรุง |
| ถึงบางพลีมีเรือนอารามพระ |
ดูระกะดาษทางไปกลางทุ่ง |
| เปนเลนลุ่มลึกเหลวเพียงเอวพุง |
ต้องลากจุงจ้างควายอยู่รายเรียง |
| ดูเรือแพแออัดอยู่ยัดเยียด |
เข้าเบียดเสียดแทรกกันสนั่นเสียง |
| แจวตะกูดเกะกะปะกะเชียง |
บ้างทุ่มเถียงโดนดุนกันวุ่นวาย |
| โอ้เรือเราคราวเข้าไปติดแห้ง |
เห็นนายแสงเปนผู้ใหญ่ก็ใจหาย |
| นั่งพยุงตุ้งก่าในตาลาย |
เห็นวุ่นวายสับสนก็ลนลาน |
| น้อยกับพุ่มหนุ่มตะกอถ่อกระหนาบ |
เสียงสวบสาบแทรกไปด้วยใจหาญ |
| นายแสงร้องรั้งไว้ไม่ได้การ |
เอาถ่อกรานโดยกลัวจนตัวโกง |
| สงสารแสงแขงข้อไม่ท้อถอย |
พุ่มกับน้อยแทรกกลางเสียงผางโผง |
| ถ้วยชามกลิ้งฉิ่งฉ่างเสียงกร่างโกรง |
นาวาโคลงโคลนเลอะตลอดแคม |
| จนตกลึกล่วงทางถึงบางโฉลง |
เปนทุ่งโล่งลานตาล้วนป่าแขม |
| เหงือกปลาหมอกอกกกับกุ่มแกม |
คงคาแจ่มเค็มจัดดังกัดเกลือ |
| ถึงหัวป่าเห็นป่าพฤกษาโกร๋น |
ดูเกรียนโกรนกรองกรอยเปนฝอยเฝือ |
| ที่กิ่งก้านกรานกีดประทุนเรือ |
ลำบากเหลือที่จะร่ำในลำคลอง |
| ถึงหย่อมย่านบ้านไร่อาไลยเหลียว |
สันโดษเดียวมิได้พบเพื่อนสนอง |
| เขารีบแจวมาในนทีนอง |
อันบ้านช่องมิได้แจ้งแห่งตำบล |
| ถึงคลองขวางบางกระเทียมสท้านอก |
โอ้มาตกอ้างว้างอยู่กลางหน |
| เห็นแต่หมอนอ่อนแอบอุระตน |
เพราะความจนเจียวจึงจำระกำใจ |
| จะเหลียวซ้ายแลขวาก็ป่าแสม |
ตลึงแลปูเปี้ยวเที่ยวไสว |
| ระหริ่งเรื่อยเฉื่อยเสียงเรไรไพร |
ฤไทยไหวแว่วว่าพงางาม |
| ถึงชแวกแยกคลองสองชวาก |
ข้างฝั่งฟากหัวตะเข้มีมะขาม |
| เขาสร้างศาลเทพาพยายาม |
กระดานสามแผ่นพิงไว้บูชา |
| ตลึงแลแต่ล้วนลูกจรเข้ |
โดยคเนมากมายทั้งซ้ายขวา |
| สักสองร้อยลอยไล่กินลูกปลา |
เห็นแต่ตากับจมูกเหมือนตุ๊กแก |
| โอ้คลองขวางทางแดนแสนโสทก |
ดูบนบกก็แต่ล้วนลิงแสม |
| เลียบตลิ่งวิ่งตามชาวเรือแพ |
ทำลอบแลหลอนลอกตะคอกคน |
| คำโบราณท่านผูกถูกทุกสิ่ง |
เขาว่าลิงจองหองมันพองขน |
| ทำหลุกหลิกเหลือกลานพานลุกลน |
เขาด่าคนจึงว่าลิงโลนลำพอง |
| ถึงชวากปากคลองเปนสองแพร่ง |
น้ำก็แห้งสุริยนก็หม่นหมอง |
| ข้างซ้ายมือนั้นแลคือปากตะครอง |
ข้างขวาคลองบางเหี้ยทเลวน |
| ประทับทอดนาวาอยู่ท่าน้ำ |
ดูเรียงลำเรือรายริมไพรสณฑ์ |
| เขาหุงหาอาหารให้ตามจน |
โอ้ยามยลโภชนาน้ำตาคลอ |
| จะกลืนเข้าคราวโศกในทรวงเสียว |
เหมือนขืนเคี้ยวกรวดแกลบให้แสบสอ |
| ต้องเจือน้ำกล้ำกลืนพอกลั้วคอ |
กินแต่พอดับลมด้วยตรมใจ |
| พอฟ้าคล้ำค่ำพลบลงหรุบรู่ |
ยุงออกฉู่ชิงพลบตบไม่ไหว |
| ได้รับรองป้องกันเพียงควันไฟ |
แต่หายใจมิใคร่ออกด้วยอบอาย |
| โอ้ยามยากจากเมืองแล้วลืมมุ้ง |
มากรำยุงเวทนาประดาหาย |
| จะกรวดน้ำคว่ำขันจนวันตาย |
แม้นเจ้านายท่านไม่ใช้แล้วไม่มา |
| พอน้ำตึงถึงเรือก็รีบล่อง |
เข้าในคลองคึกคักกันหนักหนา |
| ด้วยมืดมัวกลัวตอต้องรอรา |
นาวามาเรียงตามกันหลามทาง |
| ถึงบ้านบ่อพอจันทร์กระจ่างแจ้ง |
ทุกประเทศเขตรแขวงนั้นกว้างขวาง |
| ดูดาวดาษกลาดฟ้านภาพาง |
วิเวกทางท้องทุ่งสท้านใจ |
| ดูริ้วริ้วลมปลิวที่ปลายแฝก |
ทุกละแวกหวาดหวั่นอยู่ไหวไหว |
| รำฤกถึงขนิษฐายิ่งอาไลย |
เช่นนี้ได้เจ้ามาด้วยจะดิ้นโดย |
| เห็นทิวทุ่งวุ้งเวิ้งให้หวั่นวาด |
กัมปนาทเสียงนกวิหคโหย |
| ไหนจะต้องลอองน้ำค้างโปรย |
เมื่อลมโชยชื่นนวลจะชวนเชย |
| โอ้นึกนึกแล้วก็น่าน้ำตาตก |
ด้วยแนบอกมิได้แนบแอบเขนย |
| ได้หมอนข้างต่างน้องประคองเกย |
เมื่อไรเลยจะได้คืนมาชื่นใจ |
| ๏ ถึงหย่อมย่านบ้านระกาดต้องลงถ่อ |
ค่อยลอยรอเรียงลำตามน้ำไหล |
| จนล่วงเข้าหัวป่าพนาไลย |
ล้วนเงาไม้มืดคล้ำในลำคลอง |
| ระวังตัวกลัวตอตะเคียนขวาง |
เปนเยี่ยงอย่างผู้เถ้าเล่าสนอง |
| ว่าผีสางสิงนางตะเคียนคนอง |
ใครถูกต้องแตกตายลงหลายลำ |
| พอบอกกันยังมิทันจะขาดปาก |
เห็นเรือจากแจวตรงหลงถลำ |
| กระทบผางตอนางตะเคียนตำ |
ก็โคลงคว่ำล่มลงในคงคา |
| พวกเรือพี่สี่คนขนสยอง |
ก็เลยล่องหลีกทางไปข้างขวา |
| พ้นระวางนางรุกขฉายา |
ต่างระอาเห็นฤทธิ์ประสิทธิ์จริง |
| ขอนางไม้ไพรพฤกษ์เทพารักษ์ |
ขอฝากภักคินีน้อยแม่น้องหญิง |
| ใครสามารถชาติชายจะหมายชิง |
ให้ตายกลิ้งลงเหมือนตอที่ตำเรือ |
| จนล่วงล่องมาถึงคลองที่คับแคบ |
ไม่อาจแอบชิดฝั่งระวังเสือ |
| ด้วยครึ้มครึกพฤกษาลัดาเครือ |
ค่อยรอเรือเรียงล่องมานองเนือง |
| ลำภูรายพรายพร้อยหิ่งห้อยจับ |
สว่างวับแวววามอร่ามเหลือง |
| เสมอเม็ดเพ็ชรรัตน์จำรัสเรือง |
ค่อยประเทืองทุกข์ทัศนาชม |
| ถึงบางสมัคเหมือนพี่รักสมัคมาด |
มาแคล้วคลาศมิได้อยู่กับคู่สม |
| ถึงยามนอนนอนเดียวเปลี่ยวอารมณ์ |
จะแลชมอื่นอื่นไม่ชื่นใจ |
| แสนกันดารบ้านเมืองไม่แลเห็น |
ยะเยือกเย็นหย่อมหญ้าพฤกษาไสว |
| โอ้คลองเปลี่ยวพี่ก็เปล่าเศร้าฤไทย |
จะถึงไหนก็ไม่แจ้งแห่งสำคัญ |
| ประจวบจนถึงตำบลบ้านมะพร้าว |
พอฟ้าขาวขอบไพรเสียงไก่ขัน |
| เปนที่กุมภาพาลชาญฉกรรจ์ |
ให้หวาดหวั่นรีบมาในสาชล |
| ถึงบางวัวเห็นแต่ศาลตระหง่านง้ำ |
ลอองน้ำค้างย้อยเปนฝอยฝน |
| ดาวเดือนดับลับเมฆเปนหมอกมล |
สุริยนเยี่ยมฟ้าพนาไลย |
| พอเรือออกนอกชวากปากตะครอง |
ค่อยลอยล่องตามลำแม่น้ำไหล |
| ดูกว้างขวางว้างเวิ้งวิเวกใจ |
เปนพงไพรฝูงนกวิหคบิน |
| ๏ ถึงหย่อมย่านบ้านบางมังกงนั้น |
ดูเรียงรันเรือนเรียบชลาสินธุ์ |
| แต่ล้วนบ้านตากปลาริมวาริน |
เหม็นแต่กลิ่นเน่าอบตระหลบไป |
| เห็นศาลเจ้าเหล่าเจ๊กอยู่เซงแซ |
ปูนทะก๋งองค์แก่ข้างเพศไสย |
| เกเลเอ๋ยเคยข้ามคงคาไลย |
ช่วยคุ้มไภยปากอ่าวเถิดเจ้านาย |
| พอพ้นบ้านลานแลดูปากช่อง |
เห็นทิวท้องสมุทไทยน่าใจหาย |
| แลทเลเลี่ยนลาดล้วนหาดทราย |
ทั้งสามนายจัดแจงโจงกระเบน |
| ไปตามช่องล่องออกไปนอกรั้ว |
เห็นเมฆมัวลมแดงดังแสงเสน |
| สักประเดี๋ยวเหลียวดูลำภูเอน |
ยอดระเนนนาบน้ำอยู่รำไร |
| ป่าแสมแลเห็นอยู่ริ้วริ้ว |
ให้หวิวหวิววาบวับฤไทยไหว |
| จะหลบหลีกเข้าฝั่งก็ยังไกล |
คลื่นก็ใหญ่โยนเรือเหลือกำลัง |
| สงสารแสงแขงข้อจนขาสั่น |
เห็นเรือหันโกรธบ่นเอาคนหลัง |
| น้ำจะพัดปัดตีไปสีชัง |
แล้วคลุ้มคลั่งเงี่ยนยาทำตาแดง |
| ปลอบเจ้าพุ่มพึมพำว่ากรรมแล้ว |
อุส่าห์แจวเข้าเถิดพ่อให้ข้อแขง |
| สงสารน้อยหน้าจ๋อยนั่งจัดแจง |
คิดจะแต่งตัวตายไม่พายเรือ |
| พี่แขงขืนฝืนภาวนานิ่ง |
แลตลิ่งไรไรยังไกลเหลือ |
| เห็นเกินรอยบางปลาสร้อยอยู่ท้ายเรือ |
คลื่นก็เฝือฟูมฟองคนองพราย |
| เห็นจวนจนบนเจ้าเขาสำมุก |
จงช่วยทุกข์ถึงที่จะทำถวาย |
| พอขาดคำน้ำขึ้นทั้งคลื่นคลาย |
ทั้งสามนายหน้าชื่นค่อยเฉื่อยมา |
| หยุดตะพานย่านกลางบางปลาสร้อย |
พุ่มกับน้อยสรวลสันต์ต่างหรรษา |
| นายแสงหายคลายโทโษที่โกรธา |
ชักกันชานั่งกริ่มยิ้มละไม |
| แล้วหุงหาอาหารสำราญรื่น |
จนเที่ยงคืนขึ้นศาลาได้อาไศรย |
| ฟังเสียงคลื่นครื้นครั่นสนั่นไป |
ดูมืดในเมฆานภาพางค์ |
| พี่เลงแลดูกระแสสายสมุท |
ละลิ่วสุดสายตาเห็นฟ้าขวาง |
| เปนฟองฟุ้งรุ่งเรืองอยู่ร่างราง |
กระเด็นพร่างพรายพราวราวกับพลอย |
| เห็นคล้ายคล้ายปลาว่ายเฉวียนฉวัด |
ละลอกซัดสาดกระเซนขึ้นเต้นหยอย |
| ฝูงปลาใหญ่ไลโลดกระโดดลอย |
น้ำก็พลอยพร่างพร่างกลางคงคา |
| แลทะเลแล้วก็ให้อาไลยนุช |
ไม่ส่างสุดโศกสิ้นถวิลหา |
| จนอุไทยไกรกรัดจำรัสตา |
เห็นเคหาเรียงรายริมชายทะเล |
| ดูเรือแพแต่ละลำล้วนโปะโหละ |
พวกเจ๊กจีนกินโต๊ะเสียงโหลเหล |
| บ้างลุยเลนล้วงปูดูโซเซ |
สมคเนใส่ค่องเที่ยวมองคอย |
| อันนารีที่ยังสาวพวกชาวบ้าน |
ถีบกระดานถือตะกร้าเที่ยวหาหอย |
| ดูแคล่วคล่องล่องแล่นแฉลบลอย |
เอาขาห้อยทำเปนหางไปกลางเลน |
| อันพวกเขาชาวประโมงไม่โหย่งหยิบ |
ล้วนตีนถีบปากกัดขัดเขมร |
| จะได้กินค่ำเช้าก็ราวเพน |
ดูจัดเจนโลดโผนในโคลนตม |
| จึงมั่งคั่งตั้งบ้านในการบาป |
แต่ต้องสาปเคหาให้สาสม |
| จะปลูกเรือนก็มิได้ใส่ปั้นลม |
ใครขืนทำก็ระทมด้วยเพลิงลาม |
| โอ้ดูเรือนเหมือนอกเราไร้คู่ |
ผู้ใดดูจึงไม่ออกเอี่ยมสนาม |
| ฤๅต้องสาปบาปหลังยังติดตาม |
ผู้หญิงงามจึงไม่มีปรานีเลย |
| จะรักใครเขาก็ไม่เมตตาตอบ |
สมประกอบได้แต่สอดกอดเขนย |
| เอ็นดูเขาเฝ้านึกนิยมเชย |
โอ้ใจเอ๋ยจะเปนกรรมนั้นร่ำไป |
| พลางรำพึงถึงทางที่กลางเถื่อน |
จึงคล้อยเคลื่อนนาวาเข้าอาไศรย |
| มีมิตรชายท้ายย่านเปนบ้านไทย |
สำนักในเคหาขุนจ่าเมือง |
| ใครพบภักตร์เขาก็ทักว่าทรงซูบ |
จะดูรูปตัวเองก็ผอมเหลือง |
| ซังตายชื่นฝืนฤไทยให้ประเทือง |
เที่ยวชำเลืองแลชมตลาดเรียง |
| เปนสองแถวแนวถนนคนสะพรั่ง |
บ้างยืนบ้างนั่งร้านประสานเสียง |
| ดูรูปร่างนางบรรดาแม่ค้าเคียง |
เห็นเกลี้ยงเกลี้ยงกล้องแกล้งเปนอย่างกลาง |
| ขายหอยแครงแมงภู่กับปูม้า |
หมึกแมงดาหอยดองรองกระถาง |
| พวกเจ๊กจีนสินค้าเอามาวาง |
มะเขือคางแพะเผือกผักกาดดอง |
| ที่ขายผ้าน่าถังก็เปิดโถง |
ล้วนเบี้ยโป่งหญิงชายมาจ่ายของ |
| สักยี่สิบหยิบออกเปนกอบกอง |
พี่เที่ยวท่องทัศนาจนสายัณห์ |
| ดูก็งามตามประสาพนาเวศ |
ไม่นวลเนตรเหมือนหนึ่งในไอสวรรย์ |
| แต่แรมค้างบางปลาสร้อยได้สามวัน |
ก็ชวนกันเลยลาขุนจ่าเมือง |
| พอฟ้าขาวดาวเดือนลงเลื่อนลด |
อร่ามรถสุริยาเวหาเหลือง |
| จากเคหาชลนาพี่นองเนือง |
ขืนประเทืองปล้ำทุกข์มาตามทาง |
| พอพ้นบ้านลานแลล้วนทุ่งเลี่ยน |
หนทางเตียนตัดเข้าภูเขาขวาง |
| ดูกรวดทรายพรายงามเหมือนเงินราง |
หยาดน้ำค้างขังหลุมที่ขุมควาย |
| ดูสีขาวราวกับน้ำตาลโตนด |
ที่หว่างโขดขอบผาศิลาฉลาย |
| ริมทางเถื่อนเรือนเหย้ามีรายราย |
เห็นฝูงควายปล่อยเกลื่อนอยู่กลางแปลง |
| ถึงหนองมนมีตำบลชื่อบ้านไร่ |
เขาถากไม้ทุกประเทศทุกเขตรแขวง |
| ต้องเดินเฉียงเลี่ยงลัดตัดทะแยง |
ตามนายแสงนำทางไปกลางไพร |
| กำดัดแดดแผดร้อนทุกขุมขน |
ไม่มีต้นพฤกษาจะอาไศรย |
| ล้วนละแวกแฝกคาป่ารำไร |
จนสุดไร่เลียบริมทะเลมา |
| ตวันคล้อยหน่อยหนึ่งถึงบางพระ |
ดูระยะบ้านนั้นก็แน่นหนา |
| พอพบเรือนเพื่อนชายชื่อนายมา |
เขาโอภาต้อนรับให้หลับนอน |
| พอรุ่งแสงสุริยาลีลาลาศ |
ลงเลียบหาดหวนคนึงถึงสมร |
| เห็นกรวดทรายชายทะเลชโลธร |
ลเอียดอ่อนดังลอองสำลีดี |
| ดูกาบหอยรอบคลื่นกระเด็นสาด |
ก็เกลื่อนกลาดกลางทรายประพรายสี |
| เปนหลายอย่างลางลูกก็เรียวรี |
โอ้เช่นนี้แม่มาด้วยจะดีใจ |
| จะเชยชมก้มเก็บไปกลางหาด |
เห็นปลาดก็จะถามตามสงไสย |
| พี่ไม่รู้ก็จะชวนสำรวลไป |
ถึงเหนื่อยใจจะค่อยเบาบันเทาคลาย |
| โอ้ยามนี้พี่เห็นแต่ภักตร์เพื่อน |
ไม่ชื่นเหมือนสุดสวาดิที่มาดหมาย |
| กลั้นน้ำตามาจนสุดที่หาดทราย |
เห็นเรือรายโรงเรียงเคียงเคียงกัน |
| อันชื่อนี้ศรีมหาราชาชาติ |
ขึ้นจากหาดเข้าป่าพนาสัณฑ์ |
| ค่อยเลียบเดินเนินโขดศิงขรคัน |
เสียงจักกระจั่นแซ่เซงวังเวงใจ |
| สองข้างทางนางไม้ไพรสงัด |
ไม่แกว่งกวัดก้านกิ่งประวิงไหว |
| เย็นระรื่นชื่นชุ่มชอุ่มใบ |
หนาวฤไทยโทมนัศระมัดกาย |
| เสียงนกร้องก้องกู่กันกลางป่า |
ฟังภาษาสัตว์ไพรก็ใจหาย |
| จนออกดงลงเดินเนินสบาย |
ค่อยเคลื่อนคลายรอเรียงมาเคียงกัน |
| ถึงเขาขวางว่างเวิ้งชวากวุ้ง |
เขาเรียกทุ่งสาขลาพนาสัณฑ์ |
| เปนป่ารอบขอบเขินเนินอรัญ |
นกเขาขันคูเรียกกันเพรียกไพร |
| บ้างถาบถาพาคู่ลงฟุบฝุ่น |
เห็นคนผลุนโผผินบินไถล |
| บ้างก่งคอคูคูกุกกูไป |
ฝูงเขาไฟฟุบแฝงที่แฝกฟาง |
| โอ้ปักษีมีคู่ที่ชูชื่น |
สำราญรื่นปกปิดด้วยปีกหาง |
| พี่เปลี่ยวใจอายนกเพราะห่างนาง |
มาเดินกลางดงแดนแสนกันดาร |
| แล้วรีบรุดไปจนสุดที่ทิวทุ่ง |
ถึงบางลมุงพบน้ำลำละหาน |
| เปนประเทศเขตรนิคมกรมการ |
มีเรือนบ้านแออัดทั้งวัดวา |
| น้ำตาตกอกโอ้อนาถเหนื่อย |
ให้มึนเมื่อยขัดข้องทั้งสองขา |
| ลงหยุดหย่อนผ่อนนั่งที่ศาลา |
ต่างระอาอ่อนจิตรระอิดแรง |
| ลงอาบน้ำลำห้วยพอเหนื่อยหาย |
แต่เส้นสายรุมรึงให้ขึงแขง |
| สลดใจเห็นจะไม่ถึงเมืองแกลง |
แต่นายแสงวอนว่าให้คลาไคล |
| พี่ดูดวงสุริฉายก็บ่ายคล้อย |
ชวนพุ่มน้อยจากศาลาที่อาไศรย |
| ออกพ้นย่านบ้านบางลมุงไป |
ค่อยคลายใจจรเลียบชลามา |
| ในกระแสแลล้วนแต่โป๊ะล้อม |
ลงอวนอ้อมโอบสกัดเอามัจฉา |
| โอ้คิดเห็นเอ็นดูหมู่แมงดา |
ตัวเมียพาผัวลอยเที่ยวเลมไคล |
| เขาจับตัวผัวทิ้งไว้กลางน้ำ |
ละลอกซ้ำสาดซัดให้ตัดไษย |
| พอเมียตายฝ่ายผัวก็บรรไลย |
โอ้เหมือนใจที่พี่รักภัคินี |
| แม้นน้องตายพี่จะวายชีวิตรด้วย |
เปนเพื่อนม้วยมิ่งแม่ไปเมืองผี |
| รำจวญจิตรคิดมาในวารี |
จนถึงที่ศาลาบ้านนาเกลือ |
| หยุดประทับดับดวงพระสุริแสง |
ยิ่งโรยแรงร้อนรนนั้นล้นเหลือ |
| จะเคี้ยวเข้าตละคำเอาน้ำเจือ |
พอกลั้วเกลื้อกล้ำกลืนค่อยชื่นใจ |
| ทั้งล้าเลื่อยเหนื่อยอ่อนนอนสนิท |
จนอาทิตย์แย้มเยี่ยมเหลี่ยมไศล |
| ถอนสอื้นตื่นตายังอาไลย |
รำจวนใจจรจากศาลามา |
| เข้าเดินดงพงชัฏสงัดเงียบ |
เย็นยะเยียบน้ำค้างพร่างพฤกษา |
| ออกชวากปากทุ่งพัทยา |
นายแสงพาเลี้ยวหลงที่วงเวียน |
| บุกละแวกแฝกแขมอะแรมรก |
กับกอกกสูงสูงเสมอเศียร |
| ด้วยน้ำฝนล้นลงหนทางเกวียน |
ขึ้นโขดเตียนตอกรอกยอกระยำ |
| กลัวปลิงเกาะเลาะลัดขัดเขมร |
ลงลุยเลนพรวดพราดพลาดถลำ |
| ถึงแนวหนองย่องก้าวเอาเท้าคลำ |
แต่ท่องน้ำอยู่จนเที่ยงจึงพบทาง |
| พอยกเท้าก้าวเดินบนเนินแห้ง |
ทั้งขาแข้งเข่าข้อให้ขัดขวาง |
| เจ็บระบมคมหญ้าคารคาง |
ค่อยย่องย่างเหยียบฝุ่นให้งุนโงน |
| เห็นพฤกษาไม้มะค่ามะขามข่อย |
ทั้งไทรย้อยยอดโยนโดนตะโขง |
| เหมือนไม้ดัดจัดวางข้างพระโรง |
เปนพุ่มโพรงสาขาน่าเสียดาย |
| เดินพินิจเหมือนคิดสมบัติบ้า |
จะใคร่หาต้นไม้เข้าไปถวาย |
| นี่เหน็ดเหนื่อยเลื่อยล้าบรรดาตาย |
แสนเสียดายดูเดินจนเกินไป |
| ถึงท้องธารศาลเจ้าริมเขาขวาง |
พอได้ทางลงมหาชลาไหล |
| เข้าถามเจ๊กลูกจ้างตามทางไป |
เปนจีนใหม่อ้อแอ้ไม่แน่นอน |
| ร้องไล้ขื่อมือชี้ไปที่เขา |
ก็ดื้อเดาเลียบเดินเนินศิงขร |
| ศิลาแลเปนชแง่ชงักงอน |
บ้างพรุนพรอนแตกกาบเปนคราบไคล |
| ต้องเลี่ยงเลียบเหยียบยอกเอาปลาบแปลบ |
ถึงที่แคบเปนเขินเนินไศล |
| ค่อยตะกายป่ายปีนเปะปะไป |
จะขาดใจเสียด้วยเหนื่อยทั้งเมื่อยกาย |
| ถึงที่โขดต้องกระโดดขึ้นบนแง่ |
โก่นเอาแม่จีนใหม่นั้นใจหาย |
| บอกว่าใกล้ไกลมาบรรดาตาย |
ทั้งแค้นนายแสงนำไม่จำทาง |
| ทำซมเซอะเคอะคะมาปะเขา |
แต่โดยเมากันชาจนตาขวาง |
| แกไขหูสู้นิ่งไปตามทาง |
ถึงพื้นล่างแลลาดล้วนหาดทราย |
| ต่างโหยหิวนิ่วหน้าสองขาแขง |
ในคอแห้งหอบรนกระหนกระหาย |
| กลืนกระเดือกเกลือกลิ้นกินน้ำลาย |
เจียนจะตายเสียด้วยร้อนอ่อนกำลัง |
| น้ำก็นองอยู่ในท้องชลาสินธุ์ |
จะกอบกินเค็มขมไม่สมหวัง |
| เหมือนไร้คู่อยู่ข้างกำแพงวัง |
จะเกี้ยวมั่งก็จะเฆี่ยนเอาเจียนตาย |
| ทั้งนี้เพราะเคราะห์กรรมกระทำไว้ |
นึกอะไรจึงไม่สมอารมณ์หมาย |
| แล้วปลอบน้องสองราปรีชาชาย |
มาถึงท้ายทิวป่านาจอมเทียน |
| เห็นบ่อน้ำร่ำดื่มเอาโดยอยาก |
พออ้าปากเหม็นหืนให้คลื่นเหียน |
| ค่อยมีแรงแขงใจไปทางเกวียน |
ไม่แวะเวียนเดาเดินดำเนินไป |
| ถึงห้วยขวางตัดทางเข้าไต่ถาม |
พบขุนรามเรียกหาเข้าอาไศรย |
| กินเข้าปลาอาหารสำราญใจ |
เขาแต่งให้หลับนอนผ่อนกำลัง |
| สงสารแสงแสนสุดเมื่อหยุดพัก |
เฝ้านั่งชักกันชากับตาสัง |
| เสียงขาคะอยู่จนพระเคาะระฆัง |
ต่างร่ำสั่งฝากรักกันหนักครัน |
| แสนวิตกอกพี่เมื่ออ้างว้าง |
ถามถึงทางที่จะไปในไพรสัณฑ์ |
| ชาวบ้านบอกมรคาว่ากว่าพัน |
สกิดกันแกล้วกล้าเปนน่ากลัว |
| ยิ่งหวาดจิตรคิดคุณพระชินสีห์ |
กับชนนีบิตุเรศบังเกิดหัว |
| ข้าตั้งใจไปหาบิดาตัว |
ให้พ้นชั่วที่ชื่อว่าไภยันต์ |
| อธิฐานแล้วสท้านสท้อนอก |
สำเนียงนกเพรียกไพรทั้งไก่ขัน |
| เมฆแอร่มแย้มแยกแหวกตวัน |
ก็ชวนกันอำลาเขาคลาไคล |
| เขม้นเมินเดินตรงเข้าดงดึก |
ดูซึ้งซึกมิได้เห็นพระสุริย์ใส |
| เสียงฟ้าร้องก้องลั่นสนั่นไพร |
ไม้ไหวไหวเหลียวหลังระวังคอย |
| สงัดเงียบเยียบเย็นยะเยือกอก |
น้ำค้างตกหยดเหยาะลงเผาะผอย |
| พฤกษาสูงยูงยางสล้างลอย |
ดูชดช้อยชื่นชุ่มชอุ่มใบ |
| ถึงปากช่องหนองชะแง้วเข้าแผ้วถาง |
แม้นค่ำค้างอรัญคาได้อาไศรย |
| เปนที่ลุ่มขุมขังคงคาไลย |
วังเวงใจรีบเดินไม่เมินเลย |
| หนทางรื่นพื้นทรายลเอียดอ่อน |
ในดงดอนดอกพยอมหอมระเหย |
| หายระหวยด้วยพระพายมาชายเชย |
ชแง้เงยแหงนทัศนามา |
| ถึงบางไผ่ไม่เห็นไผ่เปนไพรชัฏ |
แสนสงัดเงียบในไพรพฤกษา |
| ต้องข้ามธารผ่านเดินเนินวนา |
อรัญวาอ้างว้างในกลางดง |
| ถึงพลงค้อคอเขาเปนโขดเขิน |
ต้องขึ้นเนินภูผาป่าระหง |
| ส่งกระทั่งหลังโคกเปนโตรกตรง |
เมื่อจะลงก็ต้องวิ่งเหมือนลิงโลน |
| แต่ข้ามห้วยเหวผาจนขาขัด |
ต้องกำดัดวิ่งเต้นดังเล่นโขน |
| ทั้งรากยางขวางโกงตะโขงโคน |
สดุดโดนโดดข้ามไปตามทาง |
| ถึงพดรสาครเปนพวยพุ |
น้ำทลุออกจากชวากขวาง |
| ดูซึ้งใสไหลเชี่ยวเปนเกลียวกลาง |
สไบบางชุบซับกับอุรา |
| แล้วขึ้นเนินเดินในดงไม้หอม |
สพรั่งพร้อมปรูปรายปฤษณา |
| ยามพระพายชายเชยรำเพยพา |
หอมบุบผารื่นรื่นชื่นอารมณ์ |
| เหมือนกลิ่นปรางนางปนสุคนธิ์รื่น |
คิดถึงคืนเคียงน้องประคองสม |
| ถอนสอื้นยืนเด็ดลำดวนดม |
พี่นึกชมต่างนางไปกลางไพร |
| ถึงห้วยอีร้าแลระย้าล้วนสายหยุด |
ดอกนั้นสุดที่จะดกดูไสว |
| กะมองกะเมงนมแมวเปนแถวไป |
ล้วนลูกไม้กลางป่าทั้งหว้าพลอง |
| สท้อนหล่นใต้ต้นออกเกลื่อนกลิ้ง |
ฝูงค่างลิงกินเล่นเปนเจ้าของ |
| ต่างเก็บเคี้ยวเปรี้ยวปรายเสียก่ายกอง |
แต่โดยลองเลือกชิมจนอิ่มไป |
| ถึงโตรกตรวยห้วยพยูนจะหยุดร้อน |
เห็นแรดนอนอยู่ในดงให้สงไสย |
| เรียกกันดูด้วยไม่รู้ว่าสัตว์ใด |
เห็นหน้าใหญ่อย่างจรเข้ตะคุกตัว |
| มันเห็นหน้าทำตากะปริบนิ่ง |
เห็นหลายสิ่งคอคางทั้งหางหัว |
| รู้ว่าแรดกินหนามให้คร้ามกลัว |
ขยับตัววิ่งพัลวันไป |
| ครู่หนึ่งถึงชวากชากลูกหญ้า |
ล้วนพฤกษายางยูงสูงไสว |
| แต่ล้วนทากตะเละรำลำภูไพร |
ไต่ใบไม้ยูงยางมากลางแปลง |
| กระโดดเผาะเกาะผับกระหยับคืบ |
ถีบกระทืบมิใคร่หลุดสุดแสยง |
| ปลดที่ตีนติดขาระอาแรง |
ทั้งขาแข้งเลือดโทรมชโลมไป |
| ออกเดินถี่หนีทากถึงชากขาม |
เปนสนามน้ำท่าได้อาไศรย |
| เห็นรอยคนแรมค้างอยู่กลางไพร |
ขึ้นต้นไม้หักรังไว้เรียงราย |
| เห็นลิงค่างป่างชนีวะหวีดโหวย |
กระหึมโหยห้อยไม้น่าใจหาย |
| เสียงผัวผัวตัวเมียเที่ยวโยนกาย |
เห็นคนอายแอบอิงกับกิ่งยาง |
| โอ้ชนีเวทนาเที่ยวหาผัว |
เหมือนตัวพี่จากน้องให้หมองหมาง |
| ชนีเพรียกเรียกชายอยู่ปลายยาง |
พี่เรียกนางนุชน้องอยู่ในใจ |
| เปนป่าสูงฝูงนกในดงดึก |
หวนรฦกถึงสุดาน้ำตาไหล |
| จักระจั่นร้องพร้องเพราะเสนาะไพร |
ทั้งเสียงไก่เถื่อนขันสนั่นเนิน |
| พฤกษาเบียดเสียดสีดังปี่แก้ว |
วิเวกแว่วหว่างลำเนาภูเขาเขิน |
| สดับฟังวังเวงเปนเพลงเพลิน |
ต้องรีบเดินโดยด่วนด้วยจวนเย็น |
| ถึงห้วยโป่งเห็นธารละหานไหล |
คงคาใสปลาว่ายคลายคลายเห็น |
| มีกรวดแก้วแพรวพรายรายกะเด็น |
บ้างแลเห็นเปนสีบุษราคำ |
| ขืนอารมณ์ชมเชยเลยลีลาศ |
พระพายพาดพัดเรื่อยมาเฉื่อยฉ่ำ |
| ทั้งสองข้างมรคาป่าระกำ |
สล้างลำแลสลับอยู่กับกอ |
| หอมบุบผาสาโรชมารื่นรื่น |
ต่างหยุดยืนใจหายเสียดายหนอ |
| แม้นอยู่เคียงเวียงไชยเห็นไม่พอ |
จะตัดต่อเรือเล่นแล่นตามกัน |
| ทลายลูกสุกแลดูแออัด |
เอาดาบตัดชิมไปในไพรสัณฑ์ |
| มันแสนเปรี้ยวเบี้ยวหน้าเข้าหากัน |
ออกเข็ดฟันเปนจะตายด้วยรายชิม |
| ๏ ถึงห้วยพร้าวเท้าเมื่อยออกเลื่อยล้า |
เห็นผิดฟ้าฝนย้อยลงหยิมหยิม |
| สุริฉายบ่ายเยื้องเมืองประจิม |
อุระปิ้มศรปักสลักทรวง |
| ออกเดินรีบถีบถอนไปทุกย่าง |
กลัวจะค้างค่ำลงในดงหลวง |
| ด้วยครื้นครึกพฤกษาลดาพวง |
ไม่เห็นดวงสุริยาเวลาไร |
| พอเต็มตึงถึงสุนักข์กะบากนั้น |
รอยเขาฟันพฤกษาอยู่อาไศรย |
| เห็นรอยคนปนควายค่อยคลายใจ |
รู้ว่าใกล้ออกดงเดินตะบึง |
| แต่ย่างย้ายทรายฝุ่นขยุ่นยุบ |
ยิ่งเหยียบฟุบขาแข้งให้แขงขึง |
| ยิ่งจวนเย็นเส้นสายให้ตายตึง |
ดูเหมือนหนึ่งเหยียบโคลนให้โอนเอน |
| ออกปากช่องท้องทุ่งที่ตลิ่ง |
ต่างเกลือกกลิ้งลงทั้งรกถกเขมร |
| ด้วยล้าเลื่อยเหนื่อยอ่อนนอนระเนน |
จนสุริเยนทร์ลับไม้ชายทะเล |
| ผลัดกันทำย่ำเหยียบแล้วยืนหยัด |
กระดูกดัดผัวะเผาะให้โผเผ |
| ค่อยย่างเท้าก้าวเขยกดูเกกเก |
ออกโซเซเดินข้ามตามตะพาน |
| เปนทุ่งแถวมีแนวแม่น้ำอ้อม |
ระยะหย่อมเคหาน่าสนาน |
| เปนเนินสวนล้วนเหล่ามะพร้าวตาล |
เข้าลับบ้านทับม้าลีลาไป |
| พอสิ้นดงตรงบากออกปากช่อง |
ถึงระยองเย่าเรือนดูไสว |
| แวะเข้าย่านบ้านเก่าค่อยเบาใจ |
เขาจุดไต้ต้อนรับให้หลับนอน |
| ฝ่ายนายแสงถึงตำแหน่งสำนักน้อง |
เขายิ้มย่องชมหลานคลานสลอน |
| พี่ว้าเหว่เอกาอนาทร |
ด้วยจะจรต่อไปเปนหลายคืน |
| ครั้นรุ่งเช้าเท้าบวมทั้งสองข้าง |
จะย่องย่างสุดแรงจะแขงขืน |
| อยู่ระยองสองวันสู้กลั้นกลืน |
ค่อยแช่มชื่นชวนกันว่าจะคลาไคล |
| นายแสงหนีลี้หลบไม่พบเห็น |
โอ้แสนเข็ญคิดน่าน้ำตาไหล |
| น้อยฤๅเพื่อนเหมือนจะร่วมชีวาไลย |
มาสูญใจจำจากเมื่อยากเย็น |
| จึงกรวดน้ำร่ำว่าต่ออาวาศ |
อันชายชาติ์นี้หนอไม่ขอเห็น |
| มาลวงกันปลิ้นปลอกหลอกทั้งเปน |
จะชี้เช่นชั่วช้าให้สาใจ |
| เดชะสัตย์อัธิษฐานประจานแจ้ง |
ให้เรียกแสงเทวทัตจนตัดไษย |
| เหมือนชื่อตั้งหลังพิหารเขียนถ่านไฟ |
ด้วยน้ำใจเหมือนมินหม้อทรชน |
| แล้วชวนสองน้องรักร่วมชีวิตร |
ให้เปลี่ยวจิตรไม่แจ้งรู้แห่งหน |
| จากระยองย่องตามกันสามคน |
เลียบถนนคันนาป่ารำไร |
| ถึงบ้านนาตาขวัญสำคัญแน่ |
เห็นยายแก่แวะถามตามสงไสย |
| เขาชี้นิ้วแนะทิวหนทางไป |
ประจักษ์ใจจำแน่ดำเนินมา |
| ถึงบ้านแลงทางแห้งเห็นทุ่งกว้าง |
เฟือนหนทางทวนทบตลบหา |
| บุกละแวกแฝกแขมกับหญ้าคา |
จนแดดกล้ามาถึงย่านบ้านตะพง |
| มีเคหาอารามงามระรื่น |
ด้วยพ่างพื้นพุ่มไม้ไพรระหง |
| ตัดกระพ้อห่อได้ทุกไร่กง |
พี่หลีกลงทางทุ่งกระทอลอ |
| เห็นสาวสาวชาวไร่เขาไถที่ |
บ้างพาทีอือเออเสียงเหนอหนอ |
| แลขี้ไคลใส่ตาบเปนคราบคอ |
ผ้าห่มห่อหมากแห้งตะแบงมาน |
| พี่สู้เมินเดินตรงเข้าดงสูง |
เสียงนกยูงเบญจวันขึ้นขันขาน |
| คิดถึงน้องหมองใจอาไลยลาน |
แม้นแจ้งการว่าพี่จากอยุธยา |
| จะเศร้าสร้อยคอยท่าเปนทุกข์ร้อน |
ถึงยามนอนยามกินถวิลหา |
| พี่ก็แสนสุดยากลำบากมา |
ทั้งเดินป่าปิ้มกายจะวายวาง |
| ต้องเวียนวงหลงทบตลบเลี้ยว |
ด้วยรกเรี้ยวห้วยหนองเปนคลองขวาง |
| ระหกระเหินเดินภาวนาพลาง |
พอพบทางลงถึงท้องทเลวน |
| เสียงพิฦกครึกครึ้มกระหึมคลื่น |
ร่มระรื่นรุกขาพฤกษาสน |
| เหล่าต้นโปลงโกงกางกิ่งพิกล |
สล้างต้นเตงตั้งสพรั่งตา |
| ถึงปากช่องคลองกรุ่นเห็นคลองกว้าง |
มีโรงร้างเรียงรายชายพฤกษา |
| เปนชุมรุมน่าน้ำเขาทำปลา |
ไม่รอรารีบเดินดำเนินพลาง |
| ถึงศาลเจ้าอ่าวสมุทที่สุดหาด |
เลียบลีลาศขึ้นตามช่องที่คลองขวาง |
| ถึงบ้านแกลงลัดบ้านไปย่านกลาง |
เห็นฝูงนางสานเสื่อนั้นเหลือใจ |
| แต่ปากพลอดมือสอดขยุกขยิก |
จนมือหงิกงอแงไม่แบได้ |
| เปนส่วยบ้านสานส่งเข้ากรุงไกร |
เด็กผู้ใหญ่ทำเปนไม่เว้นคน |
| พอพลบค่ำสำนักที่เรือนเพื่อน |
ดูเย่าเรือนชาวแขวงทุกแห่งหน |
| มุงด้วยไม้หวายโสมแสนพิกล |
ไม่มีคนแล้วก็ม้วนหลังคาวาง |
| ครั้นคนมาเอาหลังคาขึ้นคลุมคลี่ |
ดูก็ดีเร็วรัดไม่ขัดขวาง |
| เวลาค่ำล้ำเหลือด้วยเสือกวาง |
ปีบมาข้างเรือนเย่าที่เรานอน |
| เขาดักจั่นชั้นในใส่สุนักข์ |
มันหอบฮักดิ้นโดยแล้วโหยหอน |
| ยิ่งดึกฟังวังเวงวนาดร |
สังเวชนอนมิใคร่หลับระงับลง |
| จนรุ่งแจ้งแสงสายไม่วายโศก |
บริโภคเสร็จสมอารมณประสงค์ |
| จากสถานบ้านแกลงไปกลางดง |
ต้นรังรงร่มชื่นระรื่นเย็น |
| เห็นรอกแตแย้ตุ่นออกวุ่นวิ่ง |
เอาดินทิ้งไล่ทุบตะครุบเล่น |
| ลูกมะม่วงร่วงกลาดดาษกระเด็น |
เสียดายเปนกลางไพรไม่ได้การ |
| อยู่ใกล้วังดังนี้นางสาวสาว |
จะโน้มน้าวกิ่งเก็บเกษมสานต์ |
| นึกดำเนินเดินกลางทางกันดาร |
ถึงตะพานยายเหมสร้างที่กลางไพร |
| เปนทุ่งแถวแนวน้ำสกัดกั้น |
ต้องพากันลุยเลียบทะเลไหล |
| แล้วขึ้นข้ามตามตะพานสำราญใจ |
ลงเลียบในตีนเขาลำเนาทาง |
| ดูครึ้มครึกพฤกษาป่าสงัด |
ทะลุลัดตัดทะเลแหลมทองหลาง |
| ต่างเพลิดเพลินเดินว่าเสภาพลาง |
ถูกขุนช้างเข้าหอหัวร่อเฮ |
| เห็นไร่แตงแกล้งแวะเข้าริมห้าง |
ทำถามทางชักชวนให้สรวลเส |
| พอเจ้าของแตงโมปะโลปะเล |
สมคเนกินแตงพอแรงกัน |
| แล้วภิญโยโมทนาลาลีลาศ |
ลงเลียบหาดปรีดิ์เปรมเกษมสันต์ |
| ถึงปากช่องคลองน้ำเปนสำคัญ |
ตำแหน่งนั้นชื่อชวากปากลาวน |
| ไม่หยุดยั้งตั้งหน้าเข้าป่ากว้าง |
ไปตามทางโขดเขินเนินถนน |
| สดับเสียงลิงค่างครางคำรน |
เหมือนคนกรนโครกครอกทำกลอกตา |
| ถึงหย่อมย่านบ้านครำพอค่ำพลบ |
ประสบพบเผ่าพงศ์พวกวงศา |
| ขึ้นกระฎีที่สถิตย์ท่านบิดา |
กลืนน้ำตาก็ไม่ฟังเฝ้าพรั่งพราย |
| ศิโรราบกราบเท้าให้เปล่าจิตร |
รำคาญคิดอาไลยมิใคร่หาย |
| ชรอยกรรมทำสัตว์ให้พลัดพราย |
จึงแยกย้ายบิตุราชญาติกา |
| มาพบพ่อท้อใจด้วยไกลแม่ |
ให้ตั้งแต่เศร้าสร้อยละห้อยหา |
| ชนนีอยู่ศรีอยุธยา |
บิดามาอ้างว้างอยู่กลางไพร |
| ภูเขาขวางทางกั้นอรัญเวศ |
ข้ามประเทศทุ่งท่าชลาไหล |
| เดินกันดารปานปิ้มจะบรรไลย |
จึงมาได้เห็นหน้าบิดาตัว |
| ท่านชูช่วยอวยพรให้ผ่องแผ้ว |
ดังฉัตรแก้วกางกั้นไว้เหนือหัว |
| อุส่าห์ฝนไพลทารักษาตัว |
ค่อยยังชั่วมึนเมื่อยที่เหนื่อยกาย |
| บรรดาเหล่าชาวบ้านประมาณมาก |
ต่างมาฝากรักใคร่เหมือนใจหมาย |
| พูดถึงที่ตีโบยคะโมยควาย |
กล่าวขวัญนายเบียดเบียนแล้วเฆี่ยนตี |
| ถามราคาพร้าขวานจะวานซื้อ |
ล้วนอออือเองกูกะหนูกะหนี |
| ที่คะขาคำหวานนานนานมี |
เปนว่าขี้คร้านฟังแต่ซังตาย |
| เวลาเช้าก็ชวนกันออกป่า |
มันโม้หมาไล่เนื้อไปเหลือหลาย |
| พอเวลาสายัณห์ตวันชาย |
ได้กะต่ายตะกวดกวางมาย่างแกง |
| ทั้งแย้บึ้งอึ่งอ่างเนื้อค่างคั่ว |
เขาทำครัวครั้นไปปะขยะแขยง |
| ต้องอดสิ้นกินแต่เข้ากับเต้าแตง |
จนเรี่ยวแรงโรยไปมิใคร่มี |
| อยู่บุรินกินสำราญทั้งหวานเปรี้ยว |
ตั้งแต่เที่ยวยากไร้มาไพรศรี |
| แต่น้ำตาลมิได้พานในนาภี |
ปัถวีวาโยก็หย่อนลง |
| ด้วยเดือนเก้าเข้าวสาเปนน่าฝน |
จึงขัดสนสิ่งของต้องประสงค์ |
| ครั้นแล้วลาฝ่าเท้าท่านบิตุรงค์ |
ไปบ้านพลงค้อตั้งริมฝั่งคลอง |
| ดูหนุ่มสาวชาวบ้านรำคาญจิตร |
ไม่น่าคิดเข้าในกลอนอักษรสนอง |
| ล้วนวงศ์วารว่านเครือเปนเชื้อชอง |
ไม่เหมือนน้องนึกน่าน้ำตากระเด็น |
| แล้วไปชมกรมการบ้านดอนเด็จ |
ล้วนเลี้ยงเป็ดหมูเนื้อดูเหลือเข็ญ |
| ยกกระบัตรคัดช้อนทุกเช้าเย็น |
เมียที่เปนท่านผู้หญิงนั่งปิ้งปลา |
| ๏ แล้วไปบางทางเถื่อนบ้านพงอ้อ |
ไม่เหลือหลอหลายตำแหน่งแสวงหา |
| จะเที่ยวดูคนผู้ทำยาตา |
ไม่เห็นหน้านึกระทดสลดใจ |
| ถึงคนผู้อยู่เกลื่อนก็เหมือนเปลี่ยว |
สันโดษเดี่ยวด้วยว่าจิตรผิดวิไสย |
| มาอยู่ย่านบ้านกร่ำระกำใจ |
ชวนกันไปชมทเลทุกเวลา |
| เห็นเงื้อมเขาเงาบังขึ้นนั่งเล่น |
ลมเย็นเย็นอยากดูหมู่มัจฉา |
| แลตลิ่งโล่งลิ่วทิวชลา |
ดูนาวาแล่นละเลาะริมเกาะเกียน |
| บ้างก้าวเสียดเฉียดทางไปข้างเขา |
บ้างออกเข้าข้ามฟากดังฉากเขียน |
| เรือตระเวนเจนแดนเที่ยวแล่นเวียน |
ดาษเดียรดูสล้างกลางชลา |
| ครั้นยามเย็นเห็นเหมือนหนึ่งเมฆพลุ่ง |
เปนควันฟุ้งราวกับไฟไกลนักหนา |
| แล้วถอยลงโพลงขึ้นไม่ขาดตา |
ถามผู้เถ้าเขาว่าปลามันพ่นฟอง |
| เห็นจริงจังนั่งนึกพิฦกล้ำ |
จนพลบค่ำมืดมลขนสยอง |
| ยิ่งอาไลยใจมาอยู่ที่คู่ครอง |
แม้นแม่น้องได้มาเห็นเหมือนเช่นนี้ |
| จะแอบอิงวิงวอนชอ้อนถาม |
ตำแหน่งนามเกาะแก่งแขวงวิถี |
| ได้เชยชื่นรื่นรศสุมาลี |
แล้วจะชี้ให้แม่ชมยมนา |
| ไหนตัวพี่นี้จะชมทเลหลวง |
จะชมดวงไนยเนตรของเชษฐา |
| โอ้อาไลยไกลแก้วกานดามา |
กลั้นน้ำตามิใคร่หยุดสุดระกำ |
| เสียดายนักภัคินีเจ้าพี่เอ๋ย |
ยังชื่นเชยชมชิมไม่อิ่มหนำ |
| มายากเย็นเห็นแต่ผ้าแพรดำ |
ได้ห่มกรำอยู่กับกายไม่วายตรอม |
| อยู่บ้านกรำทำบุญกับบิตุเรศ |
ถึงเดือนเศษโศกซูบจนรูปผอม |
| ทุกคืนค่ำกำสรดสู้อดออม |
ประนตน้อมพุทธคุณกรุณา |
| ทั้งถือศีลกินเพนเหมือนเช่นบวช |
เย็นเย็นสวดศักราชศาสนา |
| พยายามตามกิจด้วยบิดา |
เปนถานานุประเทศอธิบดี |
| จอมกระษัตริย์มัสการขนานนาม |
เจ้าอารามอารัญธรรมรังษี |
| เจริญพรตยศยิ่งมิ่งโมลี |
กำหนดยี่สิบวสาสถาวร |
| ได้พบเห็นเปนทำนุอุปถัมภ์ |
ก็กรวดน้ำนึกคนึงถึงสมร |
| ให้ไพบูลย์พูลสวัสดิ์พิพัฒน์พร |
อย่ารู้ร้อนโรคไภยสิ่งไรพาน |
| ถึงชาตินี้มิได้สมอารมณ์คิด |
ด้วยองค์อิศรารักษ์จะหักหาญ |
| ขอให้น้องครองสัตย์ซึ่งปัฏิญาณ |
ได้พบพานภายน่าเหมือนอารมณ์ |
| พอควรคู่รู้รักประจักษ์จิตร |
ได้ชื่นชิดชมน้องประคองสม |
| ถึงต่างแดนแสนไกลไพรพนม |
ให้ลอยลมลงมาแอบแนบอุรา |
| อย่ารู้จักผลักพลิกทั้งหยิกข่วน |
แขนแต่ล้วนรอยเล็บเจ็บนักหนา |
| ให้แย้มยิ้มพริ้มพร้อมน้อมวิญญา |
แล้วก็อย่าขี้หึงตะบึงตะบอน |
| ขอแบ่งบุญคุณศีลถวิลถึง |
ให้ทราบซึ่งโสตรทรวงดวงสมร |
| ถึงอยู่ไกลในป่าพนาดร |
แต่ใจจรจงสวาดิ์ไม่คลาศคลา |
| ไปเที่ยวเล่นเห็นดอกไม้แล้วใจอยาก |
จะใคร่ฝากดวงเนตรของเชษฐา |
| ก็จนใจไกลทางต่างสุธา |
แต่น้ำตานี้แลฟูมละลุมลง |
| เวลาค่ำช้ำใจเข้าไสยาศน์ |
โอ้อนาถในวนาป่าระหง |
| ยินแต่เสียงลิงค่างที่กลางดง |
วิเวกวงวันเวศวังเวงใจ |
| จักระจั่นหวั่นแว่วแจ้วแจ้วเสียง |
เหมือนสำเนียงวนิดาน้ำตาไหล |
| หนาวน้ำค้างพร่างพรมพนมไพร |
โอ้เจียนใจพี่จะขาดอนาถนึก |
| ได้แนบหมอนอ่อนอุ่นให้ฉุนชื่น |
ระรวยรื่นรศลำดวนเมื่อจวนดึก |
| ทั้งหอมแพรดำร่ำยิ่งรำฦก |
ทรวงสทึกทุกทุกคืนสอื้นใจ |
| ๏ จนเดือนเก้าเช้าค่ำยิ่งพร่ำฝน |
ทุกตำบลบ้านกรำล้วนน้ำไหล |
| ยิ่งง่วงเหงาเศร้าช้ำระกำใจ |
จนล้มไข้คิดว่ากายจะวายชนม์ |
| ให้เคลิ้มเคล้นเห็นปีศาจประหวาดหวั่น |
อินทรีย์สั่นเศียรพองสยองขน |
| ท่านบิดาหาผู้ที่รู้มนต์ |
มาหลายคนเขาก็ว่าต้องอารักษ์ |
| หลงละเมอเพ้อพูดกับผีสาง |
ที่เคียงข้างคนผู้ไม่รู้จัก |
| แต่หมอเถ้าเป่าปัดชงัดนัก |
ทั้งเส้นวักหลายวันค่อยบันเทา |
| ให้คนทรงลงผีเมื่อพี่เจ็บ |
ว่าเพราะเก็บดอกไม้ที่ท้ายเขา |
| ไม่งอนง้อขอสู่ทำดูเบา |
ท่านปู่เจ้าคุมแค้นจึงแทนทด |
| ครั้นตาหมอขอโทษก็โปรดให้ |
ที่จริงใจพี่ก็รู้อยู่ว่าปด |
| แต่ชาวบ้านท่านถือข้างท้าวมด |
จึงสู้อดนิ่งไว้ในอุรา |
| ทุกเช้าเย็นเห็นแต่หลานที่บ้านกรำ |
ม่วงกับคำกลอยจิตรขนิษฐา |
| เห็นเจ็บปวดนวดฟั้นช่วยฝนยา |
ตามประสาซื่อตรงเปนวงศ์วาร |
| ครั้นหายเจ็บเก็บดอกไม้มาให้บ้าง |
กลับระคางเคืองข้องกันสองหลาน |
| จะว่ากล่าวน้าวโน้มประโลมลาน |
ไม่สมานสโมสรเหมือนก่อนมา |
| ก็จนจิตรคิดเห็นว่าเปนเคราะห์ |
จึงจำเภาะหึงหวงพวงบุบผา |
| ต้องคร่ำครวญรวนอยู่ดูเอกา |
ก็เลยลาบิตุรงค์ทั้งวงศ์วาร |
| ออกจากย่านบ้านกรำซ้ำวิโยค |
กำสรดโศกเศร้าหมองถึงสองหลาน |
| เมื่อไข้หนักรักษาพยาบาล |
แต่นี้นานจะได้มาเห็นหน้ากัน |
| ครั้นจะมิหนีมาจะลาเล่า |
จะสร้อยเศร้าโศกาเพียงอาสัญ |
| จึงพากเพียรเขียนคำเปนสำคัญ |
ให้สองขวัญเนตรนางไว้ต่างกาย |
| อย่าเศร้าสร้อยคอยพี่พอปีน่า |
จึงจะมาทำขวัญเหมือนมั่นหมาย |
| ไม่ทิ้งขว้างห่างให้เจ้าได้อาย |
จงครองกายแก้วตาอย่าอาวรณ์ |
| โอ้จากหลานบ้านกรำระกำจิตร |
ก็เพราะคิดถึงแม่หญิงมิ่งสมร |
| สู้ฟูมฝนทนฟ้าอุส่าห์จร |
เปนทุกข์ร้อนแรมทางมากลางไพร |
| ถึงกรุงศรีอยุธยาขึ้นห้าค่ำ |
จึงเขียนคำจริงแจ้งแถลงไข |
| ให้ดวงเนตรเชษฐาด้วยอาไลย |
จงเห็นใจเถิดที่จิตรคิดคำนึง |
| ถึงเจ็บไข้ไม่ตายไม่คลายรัก |
มีแต่ลักลอบนึกรำฦกถึง |
| ช่วยยิ้มแย้มแช่มชื่นอย่ามึนตึง |
ให้เหือดหึงลงเสียบ้างจะฟังคำ |
| พี่อุ้มทุกข์บุกป่ามหาระนพ |
มาหมายพบพูดความกับงามขำ |
| อย่าบิดเบือนเชือนช้าท้าระกำ |
แต่อยู่กรำตรอมกายมาหลายเดือน |
| ได้ดูงามตามทางที่นางอื่น |
ก็หลายหมื่นเหยียบแสนไม่แม้นเหมือน |
| ไม่มีสู้คู่ควรกระบวนเบือน |
เหมือนแม่เพื่อนชีพชายจนปลายแดน |
| พี่จากไปได้แต่รักมาฝากน้อง |
มากกว่าของอื่นอื่นสักหมื่นแสน |
| พอเปนค่าผ้าห่มที่ชมแทน |
อย่าเคืองแค้นเลยที่ฉันไม่ทันลา |
| ด้วยเกิดความลามถึงเพราะหึงหวง |
คนทั้งปวงเขาคิดฤษยา |
| จึงหลีกตัวกลัวบุญคุณบิดา |
ไปแรมป่าปิ้มชีวันจะบรรไลย |
| แม่อยู่ดีปรีดิ์เปรมเกษมสวัสดิ์ |
ฤๅเคืองขัดขุกเข็ญเปนไฉน |
| ฤๅแสนศุขทุกเวลาประสาใจ |
สิ้นอาไลยลืมหมายว่าวายวาง |
| ฤๅพร้อมพรักภักตร์เพื่อนที่เยือนยิ้ม |
ให้เปรมปริ่มประดิพัทธ์ไม่ขัดขวาง |
| จะปราบปรามห้ามหวงพวงมะปราง |
ให้จืดจางจำจากกระดากใจ |
| นิราศเรื่องเมืองแกลงแต่งมาฝาก |
เหมือนขันหมากมิ่งมิตรพิศมัย |
| อย่าหมางหมองข้องขัดตัดอาไลย |
ให้ชื่นใจเหมือนแต่หลังมั่งเถิดเอย ฯ |
