องก์ที่ ๑

​ฉาก: มุขที่บ้านพระสมานบริกร เปนเรือนไม้ทาสี ผีมือจีนทำ ลวดลายก็ใม่สู้มีมากนัก, เครื่องตบแต่งมีเปนเครื่องหวายบ้าง เครื่องไม้บ้าง ปน ๆ กัน (แปลว่าใม่ได้ซื้อเปนชุด หาเพิ่มเติมมาเปนครั้งคราว.)

เมื่อเปิดม่าน หลวงราชภัตติ์จารัญ นั่งอ่านหนังสือพิมพ์และสูบบุหรี่ นั่งอยู่สักครู่ก็วางหนังสือพิมพ์ ลุกเดิรไปมองที่น่าต่างซ้ายถอนใจใหญ่ กลับไปนั่งเก้าอี้อ่านหนังสือพิมพ์อีก แล้วก็ลุกขึ้นอีก เดิรไปมาดูท่าทางอยู่ฃ้างจะกระสับกระส่ายมาก.

พระสมาน.

(พูดฃ้างนอก.) หา! มาคอยอยู่นานแล้วหรือ? เออฃ้าจะขึ้นไปเดี๋ยวนี้ (หลวงราชภัตติ์แสดงความพอใจเมื่อได้ยินเสียงพระสมาน.)

(พระสมานบริกรเฃ้ามาจากทางเฉลียงด้านหลัง.)

หลวงราชภัตติ์.

ยังไงคุณพระ?

พระสมาน.

(ถอนใจใหญ่.) ใม่เปนรศ ! (นั่ง.)

​หลวงราชภัตติ์.

ทำใมครับ?

พระสมาน.

ปลาใม่ได้กินกัน เสียแรงไปนั่งตกเสียจนเมื่อย เอาเหยื่อไปกินเสียเปล่า ๆ เบ็ดใม่ติดเลย

หลวงราชภัตติ์.

ก็ทำใมคุณพระใม่พยายามให้สิ้นเชิงล่ะครับ? เมื่อเบ็ดมันใม่ได้ก็ควรจะใช้แห แหใม่ได้ก็ใช้อวน อวนใม่ได้ก็ใช้โพงพาง, ก็หนทางมันถมไปนี่นะครับ.

พระสมาน.

เฮ้อคุณ! อ้ายการพูดน่ะมันง่ายกว่าทำนะ คุณถามว่าทำใมผมใม่ใช้แห ใช้อวน หรือโพงพาง ผมต้องตอบว่าเพราะผมเปนสปอตสแมน การตกเบ็ดเปนวิธีของสปอตสแมน อ้ายแหอวนหรือโพงพางนั้น มันเปนวิธีหากินของชาวประมงต่างหาก.

หลวงราชภัตติ์.

พุทโธ่! ถ้าสมมุติว่าตัวคุณน่ะอดจะตายอยู่แล้วละ ยังจะมัวเปนสปอตสแมนตกเบ็ดอยู่อีกหรือ? คุณจะใม่คิดใช้ทางที่จะหาปลากินให้แน่นอนที่สุดที่จะหาได้หรือ?

​พระสมาน.

ข้อนี้ก็อาจจะเปนได้ แต่ผมก็เดาใม่ถูก ว่าถ้าผมจวนจะอดตายละก็ผมจะใช้วิธีจับปลาอย่างไร, เพราะผมยังใม่เคยจวนอดตายเลย

หลวงราชภัตติ์.

ถ้ายังงั้นคุณพระก็ใม่สามารถจะเฃ้าใจได้เลย ว่าการที่จวนอดตายนั้นจะลำบากปานใด.

พระสมาน.

แต่ผมเชื่อว่าผมเดาถูก ความรู้สึกคงมีความหิวนั่นแหละเปนที่ตั้ง แต่ผมแลใม่เห็นว่าทำใมจะต้องนั่งนิ่งทนหิวจนตาย ดูน่าจะขวนขวายหาอะไรกินให้อิ่มได้.

หลวงราชภัตติ์.

พุทโธ่คุณพระ! คุณได้ว่าอยู่เองหยก ๆ ว่าพูดน่ะมันง่ายกว่าทำ ในสมัยนี้คุณพระก็ทราบอยู่แล้วว่า ถ้าเปนคนจนแทบจะใม่มีโอกาสที่จะยังชีวิตไว้ได้เลยเทียวนะ

พระสมาน.

นี่คุณหลวงน่ะจนหรือ?

หลวงราชภัตติ์.

คุณนึกว่ายังไงล่ะ?

​พระสมาน.

ผมนึกว่าคุณก็ใม่ใช่ร๊อคเฟลเล่อร์หรือคาร์เนกี้หรือร้อธไชล์ดอะไรยังงั้นหรอก แต่ผมเฃ้าใจว่า คุณก็ยังใม่ถึงกะจะต้องอดตายหรอกใม่ใช่หรือ?

หลวงราชภัตติ์.

ก็ยังใม่ถึงยังงั้นจริงอยู่ แต่รายรับมันใม่ใคร่จะทันกะรายจ่ายนะคุณพระ เงินเดือนผมก็ได้อยู่ราวเดือนละ ๑๐๐ บาท เท่านั้น.

พระสมาน.

ไหนคุณว่านายท่านจะขึ้นให้ละยังไงล่ะ?

หลวงราชภัตติ์.

ปีน่าท่านจึ่งจะขึ้นให้.

พระสมาน.

แต่เงินส่วนตัวคุณก็มีอยู่ใม่ใช่หรือ?

หลวงราชภัตติ์.

มีอะไรกี่มากน้อยเทียว.

พระสมาน.

เอาเถอะ, ไหนลองว่าให้ผมฟังทีหรือ?

​หลวงราชภัตติ์.

เงินมฤดกคุณพ่อมีฝากแบงก์ไว้ราวสักสี่พันชั่งได้อยู่.

พระสมาน.

ฮือก็น้อยอยู่หน่อย แต่ถ้าผมมีฝากมั่งสักสี่บาทก็ใม่เสียใจ สมบัติของคุณหมดเท่านั้นหรือ?

หลวงราชภัตติ์.

ยังมีตึกแถวอยู่ทางแถบสามเพ็งแห่งหนึ่ง ได้ค่าเช่าเบ็ดเสร็จเดือนละสักสี่ร้อยบาทเห็นจะได้, แล้วนั่นก็มีแชร์ในบริษัทอะไรต่าง ๆ อีกสักสองสามราย กับมีที่ดินอยู่ทางแถบคลองเตยบ้าง แต่ยังใม่ได้ทำอะไร

พระสมาน.

พุทโธ่ ๆ เท่านั้นเองแหละหรือ? แล้วกัน ถ้ายังงั้นคุณหลวงก็จนมากอยู่จริง.

หลวงราชภัตติ์.

คุณพระใม่ต้องเยาะผม ผมขอบอกตามความจริงว่าเวลานี้รายรับผมใม่ใคร่จะทันกับรายจ่ายนะ.

พระสมาน.

รายจ่ายมีอะไรมั่ง?

​หลวงราชภัตติ์.

ก็มันออกมากมายหลายอย่างผมจะไปจดจำอะไรได้.

พระสมาน.

ก็เอาแต่ที่สำคัญ ๆ ก็พอ เอ้าว่ามาซิ.

หลวงราชภัตติ์.

ค่าเสื้อผ้าเครื่องแต่งตัว เดือนหนึ่ง ๆ ก็เฃ้าไปหลายสิบบาท.

พระสมาน.

คุณหลวงงดกินฃ้าวเสียแล้วหรือยังไงกัน?

หลวงราชภัตติ์.

อะไรงดกินฃ้าว จะได้หิวตายปะไรล่ะ

พระสมาน.

ก็ในบัญชีจำหน่ายใม่ได้ยินคุณกล่าวถึงค่ากินเลย.

หลวงราชภัตติ์.

แหม! นั่นแหละสำคัญนักทีเดียว อ้ายเงินเดือนที่ผมได้น่ะ ชั่วแต่ใช้ค่ากินก็หมดเสียแล้ว แต่ลำพังเงินเดือนอ้ายกุ๊กก็เฃ้าไป ๓๐ บาทเสียแล้ว.

พระสมาน.

อ้อคุณมีกุ๊กด้วยหรือ?

​หลวงราชภัตติ์.

ครับ ข้อนี้คุณพระคงจะท้วงว่าใม่จำเปน แต่ผมได้คิดตลอดแล้ว ผมได้ลองคิดไว้ว่าฃ้าวเย็นจะไปกินเสียที่โฮเต็ลทุก ๆ คืน แต่ลองคิดเลขดู มันกลับจะต้องเปลืองโสหุ้ยยิ่งกว่าจ้างกุ๊ก การที่จะให้แม่ครัวทำกับฃ้าวฝรั่งนั้นมันก็กินใม่ได้เท่านั้นเอง; เพราะฉนั้นผมจึ่งต้องตกลงจ้างกุ๊กไว้คนหนึ่ง.

พระสมาน.

ถ้าเช่นนั้นผมก็เฃ้าใจ ถ้าจะกินกับฃ้าวฝรั่งแล้วมันก็ต้องมีกุ๊ก.

หลวงราชภัตติ์.

ผมเห็นเปนการจำเปนอย่างยิ่งที่จะต้องกินกับฃ้าวฝรั่ง ถ้าขืนมัวกินกับฃ้าวไทยย้ำอยู่เสมอ อายุเห็นจะสั้นเปนแน่.

พระสมาน.

แล้วก็ใช้จ่ายอะไรอีกล่ะ?

หลวงราชภัตติ์.

ค่ารถยนตร์สองคัน เงินเดือนคนขับสองคน คนละยี่สิบห้า แล้วผมยังมีรถม้าคู่อยู่คันหนึ่ง ม้าเทศคู่หนึ่ง ค่าเลี้ยงม้าก็เฃ้าไปเดือนละมาก ๆ, ยังเงินเดือนอ้ายคนเลี้ยงม้าอีก นอกนั้นก็มีซื้อของเบ็ดเตล็ด เช่นอย่างดุมเชิ้ด ซองบุหรี่เปนต้น.

​พระสมาน.

เบ็ดเตล็ดเช่นนี้เดือนละมากน้อยเท่าใด?

หลวงราชภัตติ์.

กำหนดใม่ได้แน่ครับ บางเดือนก็มาก บางเดือนก็น้อย, แล้วผมมันเปนคนชอบกล เห็นซองบุหรี่ใหม่ ๆ อดซื้อใม่ใคร่ได้เลย ถ้าพอไปซื้อซองบุหรี่ใหม่ที่ไหนมาแล้ว อ้ายบุหรี่ในซองเก่ามันชักจะสูบใม่อร่อยไปทีเดียว; แต่พอได้เปลี่ยนใส่ซองใหม่เฃ้าแล้วละก็ แหมมันช่างเอร็ดอร่อยขึ้นอีกมาก ถ้าผมได้ซองใหม่มาคราวหนึ่งเปนต้องสูบบุหรี่เสียจนกินฃ้าวแสบลิ้นทุกที.

พระสมาน.

แล้วนี่ความประสงค์ของคุณก็คือจะหาเมียที่มีเงิน จะได้พอทุ่นในทางใช้จ่ายการบ้าน และคุณจะได้มีเงินเหลือเพื่อหาความแสบลิ้นมาใส่ตัวคุณอีกยังงั้นหรือ?

หลวงราชภัตติ์.

คุณพระพูดสรุปความมันดีเกินไปนัก ตามความจริงความคิดเช่นนั้นก็มีอยู่บ้าง แต่ที่จริงผมมีความรักในส่วนตัวแม่มาไลยอยู่ด้วยมากทีเดียว ใม่เกี่ยวกะส่วนเงินทองอะไร.

พระสมาน.

คุณรักเฃาจริงจริ๊งเทียวหรือ?

​หลวงราชภัตติ์.

จริงจริ๊งเทียวครับ! ถ้าจะให้ทำมืออย่างเด็ก ๆ ก็ต้องบอกว่ารักเท่านี้เทียว ! (กางแขนออกไปจนสุดแขนทั้งสองฃ้าง.)

พระสมาน.

ก็รายที่ปากคลองตลาดล่ะ?

หลวงราชภัตติ์.

ฮื้อ ! นั่นนะหรือ? ใม่ควรจะเอามาเปรียบมันคนละชนิด แล้วการมันก็แล้วไปแล้วจะเอามาพูดอะไรอีกทำใม.

พระสมาน.

อ้าวเลิกกับเฃาแล้วหรือ?

หลวงราชภัตติ์.

ผมใม่ได้เลิกกับเฃา เฃาเลิกกับผม.

พระสมาน.

อ้าว ! มีเหตุอะไร?

หลวงราชภัตติ์.

เหตุที่นายทหารคนหนึ่ง อย่าให้ผมออกชื่อเฃาเลย

​พระสมาน.

โอ ! เสียใจ คุณพบหรือ?

หลวงราชภัตติ์.

พบที่ห้องทีเดียว ! บ๊ะเกิดบู๊กันใหญ่ ! ต่อยเสียตกกระไดเทียว !

พระสมาน.

ใครตกกระได?

หลวงราชภัตติ์.

ผม

พระสมาน.

เสียใจ ! เสียใจมาก.

หลวงราชภัตติ์.

ผมก็เหมือนกัน.

พระสมาน.

แน่ละซิ เสียแรงคุณได้เลี้ยงดูออกดิบดียังประพฤติ์นอกใจคุณได้.

หลวงราชภัตติ์.

ใม่ใช่เช่นนั้น ผมเสียใจที่ใม่ได้รู้เสียก่อนว่า อ้ายเจ้านั่นมันอยู่บนนั้น ถ้าได้รู้เสียก่อนละก็–ฮือ !

​พระสมาน.

คุณจะได้เตรียมตัวได้ดีกว่านั้น ยังงั้นหรือ?

หลวงราชภัตติ์.

ถ้าได้รู้ก่อนก็จะได้ใม่ขึ้นไปให้เฃาต่อยตกกระได น่ะซิขอรับ.

พระสมาน.

ถูกทีเดียว คุณหลวงเปนผู้มีปัญญา ควรต้องประพฤติ์เช่นนั้น, ภาษิตท่านก็ว่าไว้ว่า “รู้รักษาตัวรอดเปนยอดดี” ใม่ใช่หรือครับ?

หลวงราชภัตติ์.

ถูกอย่างคุณพระว่า แต่นี่แน่ครับ หันกลับไปพูดกันถึงเรื่องเดิมต่อไปเถอะ, ตามที่ผมได้ชี้แจงให้คุณพระแล้ว ก็คงจะเห็นได้ว่า ในเวลานี้ ผมใม่มีอะไรกีดขวางในการที่จะมีภรรยาให้เปนหลักฐาน, ผมได้พิจารณาผู้หญิงนักแล้ว ยังใม่เห็นใครที่ถูกไนยตาผมยิ่งกว่าแม่มาไลยเลยทีเดียว.

พระสมาน.

ขอโทษเถอะนะ แต่ผมดูเหมือนจะเคยได้ยินคุณหลวงยกย่องสรรเสริญแม่กิมเฮงลูกเจ๊สัวฮ่องหลีเช่นเดียวกัน.

หลวงราชภัตติ์.

นั่นน่ะมันก่อนที่ผมได้รู้จักแม่มาไลยนี่นะครับ.

​พระสมาน.

พูดกันตามจริง ๆ เทียวนะ ถ้าจะเปรียบกันด้วยความสวยความงามละก็ ดูเหมือนผมนึกว่าแม่กิมเฮงจะมีภาษีกว่านะครับ.

หลวงราชภัตติ์.

อะไรคุณพระ ถ้าเปรียบกันเฃ้าแล้วละก็แม่กิมเฮงหลุดลุ่ยเทียว แม่กิมเฮงเฃามีที่ดูได้อยู่ก็แต่ตุ้มหูคู่หนึ่ง เข็มกลัดเล็กสักสามอันเท่านั้น แม่มาไลยน่ะในเวลางานฤดูหนาว เฃาแต่งใม่ได้ซ้ำกันสักวันหนึ่ง.

พระสมาน.

อ้อนี่ผู้หญิงน่ะสรวยงามกันอยู่ที่เครื่องเพ็ชร์เท่านั้นหรือ?

หลวงราชภัตติ์.

ก็คุณพระดูที่ไหนล่ะ?

พระสมาน.

ผมบางทีก็ดูหน้าเฃา บางทีก็ดูรูป บางทีก็ดูกิริยามารยาตร์.

หลวงราชภัตติ์.

ส่วนหน้าหรือรูปน่ะ ผมใม่เห็นจำเปนที่จะต้องไปมัวพิจารณาอะไรนัก ถ้าเมื่อมันใม่สรวยใม่งามก็พอจะแก้ตบแต่งขึ้นได้, ส่วนกิริยามารยาตร์นั้น ก็อาศัยที่ฝึกหัดให้ดี เพราะฉนั้น, หน้าก็ดี รูปก็ดี กิริยามารยาตร์​ก็ดี มันเปนของที่ผู้หญิงทุก ๆ คน อาจแก้ไขดัดแปลงให้เทียมทันกันได้, แต่ในส่วนเครื่องเพ็ชร์นี่ ถ้ามันลงใม่ทันกันเสียแล้วละก็จบเทียว มันแลเห็นผิดกันง่ายเหลือเกิน.

พระสมาน.

เมื่อคุณหลวงอธิบายให้ผมฟังแล้วเช่นนี้ผมก็เฃ้าใจ นี่คุณเห็นว่าแม่มาไลยน่ะเปนใม่มีใครสู้ละหรือ?

หลวงราชภัตติ์.

ครับ ผมได้ตริตรองตลอดแล้ว ใม่เห็นว่าใครจะสู้เลย เพราะฉนั้นผมจึงต้องรบกวนคุณขอให้ช่วยอุดหนุนผม.

พระสมาน.

ข้อนั้นจริง คุณหลวงได้กวนผมมากแต่ผมก็ใม่ได้เพิกเฉย ผมได้เวียนไปบ้านหลวงวรเวสหลายวันมาแล้ว แต่ผมก็ได้บอกคุณหลวงแล้วเมื่อกี้นี้ ว่าปลาใม่ติด เอาเหยื่อไปกินเสียเปล่า ๆ

หลวงราชภัตติ์.

คุณพระได้ใช้วิธีพูดอย่างไร?

พระสมาน.

พูดด้วยปาก กับลิ้น กับฃอ ตามธรรมดายังงั้นแหละครับ.

​หลวงราชภัตติ์.

ใม่ใช่ คุณพระพูดอย่างไร ใช้ทางอย่างไร?

พระสมาน.

ใช้ทุกทางแหละคุณ ทั้งปลอบ ทั้งขู่ ทั้งล่อ ทั้งหลอก ทั้งลวง ใม่สำเร็จสักอย่างเดียว ตาหลวงวรเวสแกคอยปัดเสียเสมอเทียว.

หลวงราชภัตติ์.

นั่นแปลว่ายังไงกัน?

พระสมาน.

แปลว่าแกใม่สมัคยกแม่มาไลยให้แก่คุณน่ะซิ.

หลวงราชภัตติ์.

เพราะเหตุไร?

พระสมาน.

ใม่ทราบ แกใม่ได้บอกผม.

หลวงราชภัตติ์.

คุณพระเดาถูกไหม?

พระสมาน.

เห็นพอจะเดาได้ แต่จะถูกหรือใม่ถูกผมรับประกันใม่ได้.

​หลวงราชภัตติ์.

เอาเถอะครับ เดาให้ผมฟังทีเถอะ

พระสมาน.

อย่าโกรธนะ.

หลวงราชภัตติ์.

เถอะครับ ถึงโกรธผมก็จะตีหน้าให้สนิธใม่ให้คุณพระรู้สึกเลยทีเดียว.

พระสมาน.

ประการหนึ่งเห็นจะเปนเพราะวิธีใช้จ่ายของคุณใม่สู้ตรงกับความคิดของหลวงวรเวสนัก พูดกันตรง ๆ แกพูดว่าคุณหลวงสุรุ่ยสุร่าย.

หลวงราชภัตติ์.

นี่แหละหาความแท้ ๆ ทีเดียว ผมก็ได้ชี้แจงให้คุณพระเข้าใจดีแล้วใม่ใช่หรือ ว่าการใช้จ่ายของผมน่ะมีแต่ในสิ่งที่จำเปนโดยแท้ทั้งนั้น.

พระสมาน.

ครับ ผมเฃ้าใจดีแล้ว เช่นกุ๊กเปนต้น คุณก็ได้อธิบายให้ผมฟังแจ่มแจ้งดีแล้ว ว่าจำเปนต้องมี, แต่เรื่องกุ๊กนี่เองเปนข้อหนึ่งที่หลวงวรเวสยกขึ้นเปนตัวอย่างของความสุรุ่ยสุร่ายของคุณหลวง.

​หลวงราชภัตติ์.

พุทโธ่ ! เงินเดือนมันก็ใม่มากมายอะไรนัก เพียง ๓๐ บาทเท่านั้น แล้วก็ใม่น่าเสียดาย ฝีมือมันดีจริง ๆ ด้วย คุณพระก็ทราบอยู่แล้ว.

พระสมาน.

ครับ ผมทราบดีทีเดียว มือทำกับฃ้าวเปนเยี่ยมทีเดียว บางทีหลวงวรเวสแกจะอิจฉาคุณหลวงในการที่มีกุ๊กดีเช่นนั้น แกจึ่งได้ติเตียน.

หลวงราชภัตติ์.

ท่าทางจะจริงอย่างคุณพระว่า ถ้าเปนเช่นนั้นแล้วก็เอาเถอะ ผมยอมทนความลำบากไล่อ้ายกุ๊กเสีย ขอแต่ให้ได้แม่มาไลยก็แล้วกัน.

พระสมาน.

ถึงไล่อ้ายกุ๊กก็เห็นจะใม่เปนประโยชน์.

หลวงราชภัตติ์.

ทำใมครับ?

พระสมาน.

หลวงวรเวสแกเห็นคุณหลวงใม่ดีพอสมควรที่จะแต่งงานกับลูกสาวแก.

หลวงราชภัตติ์.

ชะ ๆ ชะ ๆ ตัวแกเองเปนอะไรมาทีเดียว พ่อแกเปนขี้ฃ้าเฃาด้วยส่ง แกยังจะมาอวดดียกตัวแกสูงกว่าผมอีกหรือ? ผมน่ะนับเนื่อง​ตระกูลวงศ์ต่อขึ้นไปได้จนถึงกรุงเก่า ใม่เชื่อไปค้นดูในหนังสือมุขมาตยาวงศ์ของอาจารย์เกศร์ซิครับ.

พระสมาน.

ผมทราบแล้ว ได้อ่านหนังสือพิมพ์สยามประภาจนตลอด, เออคุณจัดการอย่างไรท่านอาจารย์เกศร์จึ่งได้ลงกูลวงศ์ของคุณหลวงได้?

หลวงราชภัตติ์.

ใม่ต้องจัดการอะไร แต่ผมนับถือแกเปนอาจารย์ แกรักผมแกก็อุดหนุนจัดการค้นได้กูลวงศ์ของผมจนตลอด ถ้าหากท่านอาจารย์เกศร์แกใม่อุดหนุน ผมก็คงเลยใม่ได้รู้ว่าผมเองเปนผู้มีกูลวงศ์เนื่องขึ้นได้ยืดยาวเช่นนั้น.

พระสมาน.

ผมน่ะทราบเรื่องอยู่ดีทีเดียวว่า ความจริงมันเปนอย่างไร ผมก็ได้ชี้แจงแก่หลวงวรเวสแล้ว แต่ก็ใม่เปนผลอะไร.

หลวงราชภัตติ์.

ผมอยากรู้จริง ๆ ว่าตาคนนี้แกจะต้องการคนชนิดไรเปนลูกเขย.

พระสมาน.

บางทีแกจะเปนเทือกรณจักร์กระมังครับ “ถ้าแม้แม่ดวงใจอยากได้คู่ จะป่าวหมู่เทวฤทธิ์ทุกทิศา ทั้งเมืองแมนแดนนาคนาคา..............”

​หลวงราชภัตติ์.

ถ้ายังงั้นก็บ้าเต็มทีละขอรับ ส่วนเทวดาน่ะใม่ต้องกล่าวถึงละเพราะยังไง ๆ เทวดาก็คงใม่ลงมา, แต่นาคน่ะ พุทโธ่ ๆ ! ผมเชื่อว่าแม่มาไลย คงสมัคเปนเมียผมมากกว่าเปนเมียงูเงี้ยวอะไรเปนแน่ทีเดียว.

พระสมาน.

เทวฤทธิ์ในที่นี้ต้องเฃ้าใจว่าใม่ใช่หมายความถึงเทวดาบนสวรรค์จริงนะคุณหลวง.

หลวงราชภัตติ์.

ถ้ายังงั้นก็มีแต่เทวดาคู่แห่ ซึ่งผมเชื่อว่าคงใม่ดีกว่าผมเปนแน่.

พระสมาน.

ใม่ใช่ครับ ผมหมายความอีกอย่างหนึ่ง ผมหมายความว่าคนที่เปนที่เคารพนับถือของมหาชนเท่านั้น.

หลวงราชภัตติ์.

อ๋อ ! แกจะต้องการลูกเขยเจ้ายังงั้นหรือ?

พระสมาน.

ถ้าแกหาได้แกก็ใม่เสียใจ.

หลวงราชภัตติ์.

อุ๊วะ! ตานี่มักใหญ่ใฝ่สูงจริงนะ.

​พระสมาน.

ตัวหลวงวรเวสใม่สู้กระไร สำคัญที่เมียแกท่านมลิแกอยู่ฃ้างจะอวดวงศ์ตระกูลของแกพอใช้เหมือนกัน.

หลวงราชภัตติ์.

พุทโธ่ ! ช่างใม่รู้จักเสงี่ยมเจียมตัวของตัวมั่งเลยเทียว.

พระสมาน.

ก็แกจะต้องเสงี่ยมทำใม แก้วสารพัดนึกอยู่ในกำมือแล้ว จะนึกเอาอะไรก็ได้ทั้งนั้น ใคร ๆ ก็ต้องประจบแก, แหมพอแกมีงานอะไรทีหนึ่ง บ้านเกือบใม่พอรับแขก ทั้งเจ้านายทั้งขุนนาง ทั้งพ่อค้า พากันไปทั้งนั้น เบียดกันคลั่ก ๆ ราวกับปลาซาดิน, คนเช่นคุณเช่นผมต้องไปเที่ยววิ่งเชิญเสียแทบตาย แต่ยังงั้นใม่ใคร่จะได้ใครมา วงศ์ตระกูลหรืออะไร ๆ มันก็ใม่สู้มีเงินนะคุณนะ.

หลวงราชภัตติ์.

ข้อนี้ก็จริงอย่างคุณพระว่า นี่น่ะผมมิเปนอันใม่ได้แม่มาไลยหรือ?

พระสมาน.

ก็เห็นจะใม่ได้ นอกจาก–ฮือ! แต่คุณก็เห็นจะใม่ทำ.

หลวงราชภัตติ์.

ทำยังไง?

​พระสมาน.

ไปพามาเสียน่ะซิ

หลวงราชภัตติ์.

ใม่ได้ซิครับ ทำยังงั้นก็เสียไปน่ะซิ ทำผู้หญิงเฃาเสียชื่อเปล่า ๆ.

พระสมาน.

ก็เปนอยู่.

หลวงราชภัตติ์.

แล้วการลักพาน่ะมิใช่ว่าจะทำได้ง่าย ๆ เมื่อไร.

พระสมาน.

จริงครับ เสียท่วงเสียทีบางทีก็จะเกิดเหตุใหญ่ บางทีจะถึงหัวหูแตกก็เปนได้.

หลวงราชภัตติ์.

นั่นน่ะซิครับ.

พระสมาน.

ผมนึกแล้วว่าคุณหลวงยังใม่ตกลง ผมเชื่ออยู่ในใจว่าคุณหลวงคงจะมีสติปัญญามากเกินกว่าที่จะไปลักไปพาเฃาเช่นนั้น.

​หลวงราชภัตติ์.

นี่ถ้าใครใม่รู้จักผมดี คงหาว่าผมขี้ขลาดถึงได้ใม่กล้าไปลักไปพาเฃา แต่ผมเห็นว่าการที่จะแสดงความกล้า มันควรจะแสดงแต่ในเวลาอันสมควร.

พระสมาน.

ถูกทีเดียว ผมเชื่อแน่ทีเดียว ว่าถ้ามีเหตุการสำคัญที่จำเปนจะต้องกระทำศึกสงครามอะไรเปนต้น คุณคงจะวิ่งเร็วกว่าคนโดยมาก.

หลวงราชภัตติ์.

แน่ทีเดียวครับ.

พระสมาน.

ผมละช่างเจ็บแค้นแทนคุณหลวงเสียจริง ๆ ทีเดียว นึกจะหาทางอะไรแก้แค้นก็นึกใม่ออก, เพราะหลวงวรเวสแกมีอาวุธสำคัญ คือเงินที่จะต่อสู้ฃ้าศึกได้ดีอย่างเอก.

หลวงราชภัตติ์.

แกอยากได้ลูกเขยเปนเจ้านัก ควรจะหาเจ้าไปยัดให้แกเสียให้เข็ด.

พระสมาน.

แกจะไปเข็ดไปหลาบอะไร แกก็ดีใจไปเท่านั้น.

​หลวงราชภัตติ์.

ใม่ใช่ครับ ใม่ใช่หาเจ้าจริงไปให้แก ที่ผมหมายความน่ะ คือจับอ้ายแมงอะไรคนหนึ่ง แต่งให้เปนเจ้าไปให้แกบูชาเสียให้เข็ดสักที แล้วก็จะได้หัวเราะเยาะแกเล่น.

พระสมาน.

ถ้าทำได้ก็ดีน่ะซิครับ แต่มันยากที่จะทำให้สำเร็จได้ เพราะเจ้านายแกก็รู้จักเสียหมดแล้ว เห็นจะหลอกแกยาก.

หลวงราชภัตติ์.

อือ! ข้อนี้ก็เปนอยู่.

(น้อยอินทเสนเฃ้ามาทางเฉลียงฃ้างหลัง น้อยอินทเสนนั้นเปนคนอายุประมาณ ๒๐ หรือ ๒๑ ปี ในชุดนี้แต่งกายนุ่งผ้าพื้นสวมเสื้อฃาว ใม่สรวมถุงเท้ารองเท้า เมื่อเฃ้ามานั้นถือหนังสือเฃ้ามาฉบับหนึ่ง.)

พระสมาน.

อ้อ! เขียนแล้วหรือ?

อินทเสน.

แล้วขอรับ คุณพระโปรดตรวจดูเสียให้ตลอดหน่อย บางทีจะยังผิดอยู่บ้าง. (ส่งหนังสือให้พระสมาน.)

​พระสมาน.

เอาเถอะ ฉันเชื่อแก แกเขียนใม่ใคร่จะพลาดพลั้งอะไรนักดอก (รับหนังสือไปวางบนโต๊ะ ควักปากกาหมึกซึมออกจากกระเปาลงนามในหนังสือ แล้วคืนให้อินทเสน.) ฉบับอื่น ๆ ยังใม่แล้วหรือ?

อินทเสน.

ยังครับ ผมรีบทำฉบับนี้มาให้คุณพระเซ็นเสียก่อน เพราะเห็นเปนการด่วน.

พระสมาน.

ถูกแล้ว! (อินทเสนจะไป.) อ้อประเดี๋ยวขอถามอะไรนิดเถอะ, เฃาว่าเจ้าราชบุตรเมืองเชียงรายน่ะลงมาอยู่ในกรุงเทพ นี่จริงหรือ?

อินทเสน.

ขอรับ.

พระสมาน.

ทำใมยังใม่เห็นใครพบปะเลย.

อินทเสน.

ผมได้ยินว่าลงมาเปนการส่วนตัว ตามคำแนะนำของหมอ ผมทราบว่าเจ้าราชบุตรเปนคนที่ชอบเล่นอะไรแปลก ๆ บางทีก็ปลอมตัวไปเที่ยวแอบซ่อนอยู่.

​พระสมาน.

แกเปนญาติกะเธอหรือเปล่า?

อินทเสน.

ก็เปนเทือกญาติขอรับ แต่ผมบอกใม่ได้ว่าอยู่ที่ไหน ยังใม่มีใครค้นตัวพบเลยขอรับ.

พระสมาน.

ฮือ! (พยักหน้า อินทเสนออกไปจากห้อง.) คุณหลวง ผมมีความคิดชอบกลอะไรอย่างหนึ่งแล้ว

หลวงราชภัตติ์.

อะไรครับ?

พระสมาน.

ถ้าจะจัดหาเจ้าประเทศราชไปยัดให้หลวงวรเวสสักคนจะเปนยังไร.

หลวงราชภัตติ์.

เจ้าประเทศราชอะไร?

พระสมาน.

ประเทศราชก็อย่างเช่นเมืองต่าง ๆ ในมณฑลพายัพ หรือเมืองมลายูยังงั้นแหละ.

​หลวงราชภัตติ์.

จะเอาใคร?

พระสมาน.

เช่นเจ้าราชบุตรเชียงรายยังงี้เปนต้น จะใช้ได้ไหม?

หลวงราชภัตติ์.

ก็ใม่รู้ว่าเฃาอยู่ทางเหนือทางใต้ที่ไหนเลย จะไปเอาตัวเฃาไปปล่อยให้ตาหลวงวรเวสยังไง ผมก็ยังใม่เฃ้าใจ.

พระสมาน.

จะต้องไปเอาตัวแกมาจริง ๆ ทำใมเดี๋ยวนี้นี่ ก็หาตัวแมลงอะไรไปปลอมให้แก เอาไปยกย่องเล่นให้หรู จะมิดูเล่นสนุกกว่าหรือ?

หลวงราชภัตติ์.

ดีซิครับ ถ้าหากตัวราชบุตร์ปลอมได้ให้เหมาะ.

พระสมาน.

ได้ซิ ตัวมีอยู่แล้ว.

หลวงราชภัตติ์.

ที่ไหนล่ะครับ?

​พระสมาน.

อยู่ที่นี่แหละ.

หลวงราชภัตติ์.

ใคร?

พระสมาน.

อินทเสน.

หลวงราชภัตติ์.

เจ้าเสมียนของคุณพระน่ะหรือ?

พระสมาน.

ครับ.

หลวงราชภัตติ์.

น่าจะดีครับ แต่คุณพระจะรับประกันได้หรือว่า จะใม่ไปขยายขี้เท่ออะไรให้เฃาจับได้.

พระสมาน.

ใม่เปนไรครับ ผมเชื่อว่าคงใม่เปนเช่นนั้น ดูมันก็เปนคนเรียบร้อยดี ความรู้ก็ออกจะดี ๆ ด้วย เราช่วยกันสั่งสอนเสียหน่อยก็เห็นจะพอใช้ได้.

​หลวงราชภัตติ์.

ลองถามเจ้าตัวเฃาดูสักหน่อยทีจะดีครับ.

พระสมาน.

ผมเชื่อว่าคงใม่มีขัดข้องอะไร แต่เรียกมาถามดูเดี๋ยวนี้ก็ได้, (เรียก.) อินทเสน.

อินทเสน.

(ฃานในโรง.) ขอรับ.

พระสมาน.

มานี่เดี๋ยวเถอะ.

(อินทเสนเฃ้ามา.)

พระสมาน.

นี่แน่ะ แกได้เคยเห็นเจ้าราชบุตรเชียงรายสักกี่หนละ?

อินทเสน.

ก็เคยเห็นหลายครั้งอยู่ขอรับ.

พระสมาน.

แกจะทำกิริยาล้อให้เหมือนได้ไหม?

​อินทเสน.

ก็เห็นจะพอได้ขอรับ แต่จะเหมือนหรือใม่เหมือนผมรับประกันใม่ได้.

พระสมาน.

แต่ที่จริงก็ใม่เปนไร ถึงจะใม่เหมือนก็ใม่เปนไร นี่แน่ะฉันจะเล่าอะไรให้ฟัง ฉันกับคุณหลวงราชภัตติ์ อยากจะล้อใครเล่นสักคน จะพาแกไปหาเฃา บอกเฃาว่าแกเปนเจ้าราชบุตรเชียงราย ดูทีว่าเฃาจะต้อนรับแกยังไงบ้าง เฃ้าใจไหมล่ะ?

อินทเสน.

ขอรับ แต่ขอรับประทานโทษ ผมอยู่ฃ้างจะมีข้อหนักใจอยู่บ้าง คือถ้าแม้เฃาจับกลได้จะใม่เกิดความใหญ่หรือขอรับ?

พระสมาน.

เปล่า มันใม่เกิดใหญ่อะไรหรอก อย่างมากเฃาก็โกรธเปนฟนเปนไฟไปเท่านั้น แต่คงใม่กล้าเอะอะมาก เพราะยิ่งเอะอะก็ยิ่งอายมาก ยังไง ๆ ก็ต้องนิ่งอยู่เอง.

อินทเสน.

เครื่องตกแต่งของผมก็–เอ้อ–

​พระสมาน.

เรื่องนั้นแกใม่ต้องวิตก ฉันจะอุดหนุนให้สำเร็จ.

หลวงราชภัตติ์.

ใม่เปนไรผมเฃ้าหุ้นส่วนด้วยก็ได้.

พระสมาน.

ขอบใจครับ ให้ผมเปนผู้กำหนดแบ่งหุ้นหรือ?

หลวงราชภัตติ์.

ยังงั้นซิครับ คุณพระเปนผู้อำนวยการบริษัทเทียว.

พระสมาน.

ถ้ายังงั้นผมขอตั้งคุณหลวงเปนเหรัญญิก ดูแลการในน่าที่จ่ายเงิน.

หลวงราชภัตติ์.

ได้ซิครับ การจ่ายเงินชำนาญนัก ผมจะรับจัดการหาเครื่องแต่งตัวให้นายอินทเสนให้เสร็จเทียว เปนไว้ใจผมได้เทียว.

พระสมาน.

ครับ แต่ผมขอเตือนอย่างหนึ่ง สายนาฬิกาประดับเพ็ชร์ใม่จำเปนนะ.

​หลวงราชภัตติ์.

ครับ ผมเฃ้าใจแล้ว อินทเสน ไปหรือยังล่ะ?

พระสมาน.

ประเดี๋ยวก็ได้ครับ ซ้อมกิริยากันเสียก่อน นี่แน่ะ อินทเสน ไหนลองตั้งท่าทางให้กันดูหน่อยหรือ?

อินทเสน.

ท่าอะไรขอรับ?

พระสมาน.

ลองเดิรดูก่อนทีหรือ? (อินทเสนเดิรทำท่าเฉย ๆ.) อะไรเดิรออกเซื่องยังงั้น!

อินทเสน.

เดิรยังไงถึงจะดีละขอรับ?

พระสมาน.

ต้องตั้งท่าให้โอ่โถง ถนนกว้างสิบวามาใม่ได้. ไนยตาดูฃ้าม ๆ หัวคนไป เหมือนกะว่าคนนั้นต่ำต้อยเกินไปจนแกใม่เห็น.

​หลวงราชภัตติ์.

ลุกขึ้นทำท่าให้เฃาดูหน่อยซิครับ.

(พระสมานลุกขึ้นทำท่าเดิรวางภูมิ อินทเสนเดิรตามทำท่าเลียนคล้าย ๆ แต่กลับจะเลยล้อพระสมานต่อไปอีก.)

อินทเสน.

ถูกหรือยังครับ?

หลวงราชภัตติ์.

พอใช้ พอใช้ ท่านั่งล่ะครับ?

พระสมาน.

นั่งใม่สู้ยากนัก คงนั่งเก้าอี้โดยมาก ไขว่ห้างไว้เสมอเห็นจะใช้ได้.

อินทเสน.

มิเมื่อยหรือครับ?

พระสมาน.

เมื่อยก็ต้องทนเอาหน่อยซิ ยศเรามันมากมันก็ต้องทนลำบากหน่อย การไขว่ห้างมันเปนเครื่องหมายของผู้มียศมาก.

​อินทเสน.

จริงขอรับ ผมจำได้แล้ว แต่ตุ๊กกระตาที่เปนตัวเจ้าคุณเฃายังปันไขว่ห้างเสมอทีเดียว, แล้วผมจะต้องแต่งนุ่งผ้าม่วงน้ำเงิน สรวมเสื้อดำติดตราอย่างตุ๊กกระตาเจ้าคุณเสมอหรือครับ?

พระสมาน.

ใม่ต้องถึงเช่นนั้นหรอก แต่งแต่พอให้หรู ๆ ก็แล้วกัน.

หลวงราชภัตติ์.

นุ่งสิ้นใม่ดีหรือครับ? ดูจะหรูดี.

พระสมาน.

อะไรคุณหลวง ผู้ชายเฃานุ่งสิ้นกันเมื่อไรล่ะ เฃานุ่งตาโก้งต่างหาก ถูกไหม?

อินทเสน.

ผู้ชายชาติไหนครับ พม่าหรือครับ?

พระสมาน.

ใม่ใช่ พวกชาวเมืองแกน่าแหละ !

อินทเสน.

ชาวเมืองผมเฃาก็นุ่งเหมือนชาวเมืองใต้นี่แหละขอรับ.

​หลวงราชภัตติ์.

ถ้ายังงั้นก็ดี หาเครื่องแต่งตัวง่ายดี.

พระสมาน.

ส่วนวิธีจะพูดจาน่ะ ขอให้ระวังหน่อยนะอินทเสน อย่าพูดให้เปนคนธรรมดา.

อินทเสน.

พูดยังไงถึงจะดีขอรับ?

หลวงราชภัตติ์.

พูดอย่างแบบแอ่วหรือจ้อย หรืออะไรนั่นแหละจะเฃ้าที.

อินทเสน.

เฃาจะเอาผมไปปากคลองสารเสียกระมังขอรับ.

หลวงราชภัตติ์.

ถึงยังไง ๆ ก็ควรจะแถมอ้าย “ข้อยบ่ฮู้” หรือ คำลาวอะไร ๆ ไว้ให้มากถึงจะดี.

อินทเสน.

ชาวเชียงรายผู้ดีดูเหมือนเฃาก็พูดภาษาบางกอกได้ดี ๆ เท่ากับคุณหลวงแหละนะขอรับ.

/*34พระสมาน.

คุณหลวงเห็นจะใม่ต้องสอนเฃาถึงปานนั้นดอกครับ เสียงที่พูดหรือคำที่ใช้ใม่สำคัญอะไร สำคัญอยู่ที่วิธีพูด ต้องพูดฃ้าม ๆ หัวเฃาไปยังงี้, (ทำท่าและทำเสียง.) หา? นี่ใคร อ้อ สบายอยู่หรือ?

อินทเสน.

(เลียนพระสมาน.) หา? นี่ใคร อ้อ สบายอยู่หรือ?

พระสมาน.

เทือกนั้นแหละ เห็นจะพอใช้ได้.

อินทเสน.

เฃาจะใม่ด่าผมว่าจองหองหรือขอรับ.

พระสมาน.

ต้องจองหองซิถึงจะควร ยิ่งทำจองหองถือตัวมาก ๆ ดูเหมือนหลวงวรเวสจะยิ่งปอยอหนักขึ้น ยังไงคุณหลวง?

หลวงราชภัตติ์.

จริงครับ.

อินทเสน.

หลวงวรเวสที่มีลูกสาวชื่อมาไลยใช่ไหมขอรับ?

​พระสมาน.

นั่นแหละ แกรู้จักเฃาแล้วหรือ?

อินทเสน.

มิได้ขอรับ ผมรู้จักชื่อและเคยเห็นตัว แต่ใม่รู้จัก.

พระสมาน.

ดีแล้ว นั่นแหละฉันจะพาแกไปหาหลวงวรเวส บอกว่าแกเปนเจ้าราชบุตรเชียงราย.

อินทเสน.

แล้วแต่คุณพระจะโปรดเถอะครับ แต่ถ้าฉวยเกิดถ้อยร้อยความอะไร คุณพระโปรดเมตตาผมด้วยนะครับ.

พระสมาน.

เอาเถอะ ถ้าเกิดเหตุอะไรฉันจะเปนผู้รับหน้าเอง.

หลวงราชภัตติ์.

ถ้ายังงั้น ผมพาอินทเสนไปหาเครื่องแต่งตัวนะครับ.

พระสมาน.

ครับ. จะไปไหนก่อน?

หลวงราชภัตติ์.

ไปตัดเสื้อห้างแซมสันก่อน.

​พระสมาน.

อะไรถึงแซมสันเทียวหรือครับ!

หลวงราชภัตติ์.

ใม่ถึงแซมสันมันจะสมเกียรติยศเฃาหรือครับ?

พระสมาน.

ถ้ายังงั้นก็อย่าตัดให้หลายตัวนักนะครับ บริษัทจะล้มละลายเสียเร็วนัก.

หลวงราชภัตติ์.

เอาเถอะครับ เอาแต่พอควร.

พระสมาน.

หมวกก็อย่าให้ถึงปานามาจริงเลยนะครับ เอาแต่หมวกอย่างถูก ๆ ที่หน้าตาคล้าย ๆ ปานามาก็พอ.

หลวงราชภัตติ์.

อะไรจะให้ใส่ปานามาเก๊หรือครับ?

พระสมาน.

ก็ราชบุตรเก๊มันก็ต้องปานามาเก๊ซิครับ มันถึงจะเหมาะกัน ถ้าให้ผมเลือกผมจะให้ตัดเสื้อแซมสันเก๊เสียด้วยส่ง จะได้เบาเงิน.

​หลวงราชภัตติ์.

ใม่ได้ละครับ ผมยอมปานามาเก๊ให้คุณอย่างหนึ่งแล้ว ผมใม่ยอมเสื้อแซมสันเก๊อีกละ เกือกล่ะ?

พระสมาน.

เกือกน่ะเอาจีนคดแท้ก็ได้ ผมใม่คัดค้าน.

หลวงราชภัตติ์.

หมายว่าจะให้เกือกจีนคดเก๊อีกล่ะ!

พระสมาน.

ส่วนสายนาฬิกา.........

หลวงราชภัตติ์.

เกร๎เลิตเก๊ใม่ได้นะครับ.

พระสมาน.

ผมนึกจะแนะนำว่าให้ซื้อโรงจำนำทีเดียว.

หลวงราชภัตติ์.

จริงครับ ผมรู้ว่ามีดีอยู่สายหนึ่งแล้ว สายนาฬิกาหลวงอำไพเอาไปจำนำไว้สายหนึ่ง ผมจะไปจัดการกับหลวงอำไพขอไปไถ่มาแทนเฃา ดีไหมครับ?

​พระสมาน.

ดีทีเดียว นาฬิกามีหรือเปล่า?

หลวงราชภัตติ์.

มีด้วยครับ เจ้าของเดียวกัน หลวงอำไพน่ะมีดีอย่างหนึ่ง พอเฃาเอาอะไรไปจำนำ เฃาบอกให้ผมทราบเสมอ, เผื่อผมต้องการก็ไปไถ่เอามาใช้ชั่วคราว พอเฃาฟุ่มเฟอยขึ้นอีกหน่อย เฃาก็มาซื้อคืนไปจากผมอีกทีหนึ่ง เสียแต่เฃาชอบเล่นซื้อเชื่อนัก.

พระสมาน.

ถ้ายังงั้นคุณพาอินทเสนไปซิ อยู่ทางนี้ผมจะเขียนหนังสือถึงหลวงวรเวส บอกข่าวเจ้าราชบุตร ผมจะบอกแกว่าถ้าแกต้องการ จะได้ให้เจ้าราชบุตรไปบ้านแก ผมจะช่วยจัดการให้นะครับ.

หลวงราชภัตติ์.

ดีทีเดียว แล้วเราก็เตรียมหัวเราะเยาะแกเสียให้หนำใจเทียวนะครับ. (หัวเราะ.)

พระสมาน.

ยังงั้นซิครับ. (หัวเราะ.)

อินทเสน.

มันก็จะขันดีอยู่ขอรับ. (หัวเราะ.)

​หลวงราชภัตติ์.

ผมนึกหัวเราะเสียแต่ป่านนี้แล้ว ฮะ ๆ ฮะ ๆ ไปเถอะอินทเสน.

(หลวงราชภัตติ์กับอินทเสนพากันไป พระสมานไปยืนดูที่น่าต่างฃ้างซ้ายสักครู่หนึ่ง แล้วก็เดิรหัวเราะออกไปทางเฉลียง.)

ปิดม่าน