| |
๏ รำพันพจน์บทกลอนสุนทรแถลง |
| เหตุที่พรากจากเคหากิจจาแจง |
ไว้ให้แจ้งจำตริปฏิทิน |
| วันที่หกสิงหาคมาหยิบ |
ร้อยยี่สิบเอ็ดยกศกโกสินทร์ |
| มีรับสั่งสมเด็จพระจอมนรินทร์ |
ที่บางปะอินอาสน์เอกภิเษกทรง |
| ให้ท่านนายพลโททพารหน้า |
เจ้าพระยาสุรศักดิ์โดยประสงค์ |
| เป็นแม่ทัพรับการราญณรงค์ |
ปราบเงี้ยวดงโจรดอนที่จรมา |
| ประมาณสี่ร้อยคนปล้นเมืองแพร่ |
แตกแล้วแน่ในข่าวที่กล่าวหา |
| พวกข้าหลวงจัดการงานพารา |
มันจับฆ่าฟันเล่นไม่เป็นอัน |
| กำลังพลรณรงค์จะยงยุทธ |
เครื่องอาวุธสารพัดได้จัดสรรพ์ |
| กรมยุทธนาหาไว้ให้ครบครัน |
อย่าช้าวันเร็วไวรีบไปรบ |
| ท่านแม่ทัพรับสั่งไม่กังขา |
มาเรียกหาทหารเก่าเข้าบรรจบ |
| ได้สิบนายชายชาญในการรบ |
เข้าสมทบกองทัพไปรับการ |
| ตัวเรานั้นท่านสั่งเป็นคลังทัพ |
เงินตรารับเบิกจ่ายนายทหาร |
| ทั้งเสื้อผ้าอาวุธยุทธการ |
ให้แดดาลดวงจิตคิดพะวัง |
| ด้วยร่างกายเกินหนุ่มเนื้อนุ่มนิ่ม |
เหมือนกล้วยริมสุกรุมในตุ่มขัง |
| ทั้งเหนื่อยหอบบอบชำสิ้นกำลัง |
จะประทังทานไม่รอดตลอดคราว |
| และบุตรหลานคลานนั่งกำลังรัก |
ยายก็มักเรอรากอ้าปากหาว |
| ประเดี๋ยวเมื่อยประเจ็บเป็นเหน็บพราว |
มีเรื่องราวรุงรังดูลังเล |
| เมื่อหนุ่มสาวคราวฮ่อก็อนาถ |
ต้องนิราศแรมร้างไปห่างเห |
| กำลังอยู่ชูชมสมคะเน |
ก็ร้องเร่รักชมพนมไพร |
| ต้องแบกรักหนักอุราพาไปทัพ |
เป็นสองกลับกลืนรักแทบตักษัย |
| มาสามซ้ำจำจรให้อ่อนใจ |
ความอาลัยลึกยิ่งกว่าสิ่งรัก |
| แต่รักอื่นชื่นชุ่มเมื่อหนุ่มสาว |
เป็นครั้งคราวยังวิตกเพียงอกหัก |
| ครั้งนี้หน่วงห่วงหลังรุงรังนัก |
ให้พะวักพะวงใจอาลัยลาน |
| จะสั่งยายก็จะยาวสาวถึงลูก |
เป็นห่วงผูกพันคอต่อไปหลาน |
| ลงนิ่งอึ้งคะนึงคิดกิจการ |
รีบเขียนบาญชีพลันดังบัญชา |
| เบิกข้าวของกองขนไปจนหมด |
เอาใส่รถรีบตรงไปลงท่า |
| บรรทุกเรือรีบรัดจัดนาวา |
ที่ศาลาแดงเสร็จสำเร็จพลัน |
| วันที่หกสิงหาเวลาบ่าย |
แม่ทัพหมายมุ่งกิจคิดกระสัน |
| สั่งให้ออกนาวาจากท่าพลัน |
ส่วนตัวท่านขึ้นรถไฟครรไลลาน |
| เฝ้าประณตบทเรศเกศโกสินทร์ |
ที่บางปะอินทิพย์อาสน์ราชฐาน |
| ท่านนายกองนายทัพที่รับการ |
ออกจากบ้านพร้อมหน้ามาลงเรือ |
| พอน้ำขึ้นรีบคํ้าละล่ำละลัก |
เรือก็หนักน้ำก็น้อยอร่อยเหลือ |
| บอกขวาซ้ายให้สำเนียงจนเสียงเครือ |
นึกน่าเบื่อใจจรนั่งอ่อนใจ |
| แปดทุ่มถึงเรือกลกมลมุ่ง |
ปากคลองผดุงลอยลำแม่น้ำไหล |
| ผูกพ่วงเสร็จสั่งบอกออกเรือไฟ |
แล่นครรไลลอยคว้างมากลางชล |
| ระยะย่านบ้านเรือนมีเกลื่อนกลาด |
เรื่องนิราศพูดเล่นไม่เป็นผล |
| ชายกับหญิงจริงในใจของตน |
จะนั่งบ่นบ้าให้ผู้ใดฟัง |
| เก็บรักซ้อนซ่อนกลไว้ต้นรัก |
แม้นพูดนักเขาจะว่าเป็นบ้าหลัง |
| พวกที่มาทั้งสิ้นได้ยินฟัง |
เขาจะลังเลใจอาลัยเมีย |
| อันมนุษย์สุดคิดแต่จิตหมาย |
ทุกข์สุขหายเพราะตัดสลัดเสีย |
| ตัวจะไปใจจะรออยู่คลอเคลีย |
ละห้อยละเหี่ยเห็นผิดความคิดไป |
| พอรุ่งสายสุริยาห้าโมงเหมาะ |
ก็ถึงเกาะบางปะอินกระสินธุ์ใส |
| เข้าจอดเลียบเทียบท่าชลาลัย |
ต่างตั้งใจจะเข้าเฝ้าทูลลา |
| แต่ฝ่ายท่านแม่ทัพได้รับสั่ง |
เห็นมาพรั่งพร้อมกันก็หรรษา |
| จึงแจ้งความตามรับสั่งไม่รั้งรา |
เรื่องทูลลาโปรดประสาทพระราชทาน |
| อนุญาตอย่าให้ช้าเวลาเฝ้า |
ได้ข่าวเล่าลือว่าศึกมันฮึกหาญ |
| จะเสียเวลาช้าวันไม่ทันการ |
แม่ทัพท่านลงนาวาก็คลาไคล |
| พฤหัสบดิ์สัตโนสโมสร |
ชุลีกรขึ้นประนมบังคมไหว้ |
| ขอพระเดชากั้นสรรพภัย |
ศัตรูประลัยลาญกลัวให้ทั่วทิศ |
| เรือไฟพ่วงล่วงพาหน้าที่นั่ง |
แลสะพรั่งพร้อมพรักอกนิษฐ์ |
| คอยแวดล้อมจอมนราสวามิตร |
มิได้คิดเหนื่อยยากลำบากกาย |
| ออกหัวเกาะกลับลำล่องน้ำรี่ |
เข้าแควสีกุกไปดังใจหมาย |
| ริมฝั่งชลคนดูอยู่เรียงราย |
มีตัวนายกำนันนำร่องน้ำเดิน |
| บางทีผิดติดตื้นในพื้นน้ำ |
ต้องเข็นคํ้าเต้นโลดบนโขดเขิน |
| พวกผู้ใหญ่บ้านนั่งบนฝั่งเนิน |
ร้องเรียกเกริ่นกรูตามลำน้ำมา |
| ช่วยจับฉุดยุดถือเฮฮือลาก |
ก็หลุดจากชายหาดดังปรารถนา |
| ออกแล่นลิ่วฉิวไปในคงคา |
เปิดหลอดจ้าจักรจ้ำน้ำเป็นฟอง |
| บนตลิ่งเขียนฉลากถากไม้ปัก |
บอกที่พักจัดจ่ายรายสิ่งของ |
| เจ้าหน้าที่มีอยู่เป็นหมู่มอง |
ช้าวสารกองฟืนรายชายชลา |
| ฝ่ายพระสงฆ์ทรงสิกขาทุกอาวาส |
ก็ฟังสาธยายมนต์บ่นคาถา |
| เสียงสนั่นยันโตโพธิยา |
ค่อยเป็นผาสรรพสดับพร |
| ถึงวัดเกษไชโยชโลจักร |
เจ้าหยุดพักภิญโญสโมสร |
| ขึ้นนมัสการดานจิตคิดอาวรณ์ |
ท่านแต่ก่อนสร้างไว้ก็ใหญ่โต |
| เขาลือข่าวกล่าวคุณบุญฤทธิ์ |
ใครตั้งจิตบำราศทุกข์ได้สุโข |
| อธิษฐานกล่าวขอหลวงพ่อโต |
ถึงเป็นโรคาก็หายสบายบาล |
| จบเจ๊กจ้อยพลอยไหว้ให้เจ้าหลง |
มีเฮียกงอาศัยในวิหาร |
| โต๊ะจีนวางตั้งป้ายไม้กระดาน |
วัดเป็นศาลเจ้าแทรกดูแปลกใจ |
| ไม้ไผ่รากถากปรับประกับหมาย |
ไว้เสี่ยงทายเจาะจงแก้สงสัย |
| อันหนึ่งหงายอันหนึ่งคว่ำจงจำใจ |
ว่าเจ้าได้รับธุระไม่ละเลย |
| แม้คว่ำทั้งสองอันนั้นบังคับ |
เจ้าไม่รับบนเบือนจึงเชือนเฉย |
| สองอันหกตกหงายภิปรายเปรย |
ว่าเจ้าเย้ยหยอกเยาะหัวเราะรับ |
| ไม้ติ้วเสี่ยงทายลั่นครั้นตกออก |
เฮียกงบอกตัวยี่ชี้กำกับ |
| จะดีร้ายถ่ายเทคะเนนับ |
พอได้รับเฟื้องสลึงพึ่งพระคุณ |
| ฝ่ายท่านเจ้าอธิการชาญคาถา |
ปลุกเสกผ้าเหลืองไว้ให้อุดหนุน |
| เป็นเชือกเกลียวเหนียวจิตคิดการุญ |
ช่วยค้ำจุนปลุกใจให้ไปรบ |
| มาให้ท่านแม่ทัพสำหรับทหาร |
เป็นเครื่องตัานต่อตีไม่หนีหลบ |
| สารพันสรรพภัยคุ้มได้ครบ |
ท่านเคารพรับไว้แจกไพร่พล |
| แล้ววันทาลาสงฆ์ลงจากวัด |
โดยรีบรัดเร็วไปไม่ขัดสน |
| เปิดหลอดลั่นสนั่น่ไปในสายชล |
ทุกตำบลบ้านเมืองเนืองคำนับ |
| มีเป็ดไก่หมูปลาเอามาให้ |
ขนส่งใส่เรือร่ำเป็นลำดับ |
| รวยเสบียงเลี้ยงท้องทั่วกองทัพ |
ไม่รอรับเลยไปเสียหลายเมือง |
| แต่เช้าจรผ่อนค่ำจะร่ำจด |
เห็นไม่หมดคำกล่าวในราวเรื่อง |
| จะพูดนักชักหาเวลาเปลือง |
มีแต่เรื่องครวญใคร่ในอุรา ๚ะ |
| ๏ ถึงเมืองพิษณุโลกเป็นโชคหยุด |
ไหว้พระพุทธชินราชดังปรารถนา |
| เป็นเมืองมณฑลใหญ่ในอุตรา |
ท่านพูดจาไต่ถามความที่เป็น |
| ท่านผู้รั้งที่รักษามาคำนับ |
ได้ทราบศัพท์เล่าความไปตามเข็ญ |
| ชาวเมืองเหนือเหลือร้อนไม่ผ่อนเย็น |
บ้างตื่นเต้นตกใจร้องไห้โฮ |
| พวกพ่อค้าร้านใหญ่ในเมืองเหนือ |
เก็บลงเรือข้าวของกองอักโข |
| คิดจะหนีไปอยู่ที่ปากน้ำโพ |
ดูเรโรรวนรนทุกคนไป |
| พอได้ข่าวว่าใต้เท้าเป็นแม่ทัพ |
จะมารับรบสู้จึงอยู่ได้ |
| คอยถามหาว่าจะมาสักเมื่อไร |
เขาตั้งใจคอยดูอยู่ทุกวัน |
| เมื่อก่อนนี้สี่วันนั้นเขาว่า |
ใต้เท้ามาถึงนครสวรรค์ |
| ดูเริงรื่นชื่นบานสำราญครัน |
เห็นจะบรรเทาร้อนนอนสบาย |
| แล้วเอาผ้าประเจียดขาวยาวสักศอก |
กระซิบบอกชัดชี้ดีใจหาย |
| คนในเมืองมุงชิงทั้งหญิงชาย |
ผ้าขาวขายดีครันทุกวันมา |
| อันเหตุนี้มีเมื่อเสด็จประพาส |
หล่อรูปพระชินราชดังปรารถนา |
| นิมนต์ไปไว้ที่อยุธยา |
ท่านที่มารู้วิธีพูดชี้แจง |
| บอกให้ดูประตูโบสถ์แล้วโปรดเล่า |
ว่าอกเลาลายสลักประจักษ์แจ้ง |
| รูปปราสาทสรรค์สร้างอย่าคลางแคลง |
ที่กลางแว้งงวงเลขาอุณาโลม |
| เป็นเครื่องกันปืนไฟได้ทุกสิ่ง |
ต่างเห็นจริงจับใจวิไลโฉม |
| ต่างนับถือลือพิลึกกันครึกโครม |
มโนโน้มหน่วงเนื่องเป็นเครื่องราง |
| เอาหมึกทาลวดลายระบายอาบ |
ผ้าขาวทาบถอดชัดไม่ขัดขวาง |
| ลายขนดหมดละไมไม่ระคาง |
เป็นเยี่ยงอย่างนับถือเลื่องลือมา |
| การครั้งนี้มีพระอนุญาต |
โปรดพระราชทานให้ทำไว้ท่า |
| แจกแม่ทัพนายทหารที่ท่านมา |
ปราบปัจจามิตรให้บรรลัยลาญ |
| ครั้นรุ่งแจ้งแสงสีสุริเยศ |
ออกนาเวศวิ่งไวด้วยใจหาญ |
| ถึงอุตรดิตถ์แดนท่าชลาธาร |
จอดขนานหน้าลาดเชิงหาดทราย |
| หลวงวิเศษภูธรขจรจัด |
เป็นปลัดเมืองมั่นสำคัญหมาย |
| หลวงอุดรดิตถาภิบาลก็ชาญชาย |
ตำแหน่งนายอำเภอใหญ่ในอุดร |
| พลกำลังพรั่งพร้อมน้อมคำนับ |
มาคอยรับเรียงหน้าท่าสลอน |
| เชิญแม่ทัพขึ้นท่าลีลาจร |
ให้พักผ่อนเรือนบ้านสำราญดี |
| เรือนสองชั้นปั้นหยาทั้งใหญ่กว้าง |
ยี่ห้อห้างอากรเตงกิมเส้งหลี |
| นายทหารที่มาบรรดามี |
ขึ้นพักที่ห้างใหญ่ได้ทุกคน |
| เมื่อจัดทัพคับคั่งตั้งจะยก |
ขึ้นเดินบกต่อไปเข้าไพรสณฑ์ |
| ขุนพิพิธโกษากรแกร้อนรน |
มาสองคนกับพระกันทะคีรี |
| เข้าเรียนแม่ทัพใหญ่เรื่องอ้ายเงี้ยว |
ดูหน้าเซียวเศร้าสลดไม่สดสี |
| ด้วยทุกข์ร้อนจรมาหลายราตรี |
จวนชีวีวอดวายเพราะอ้ายโจร |
| มันจับได้ไทยฆ่าไม่ปราศรัย |
ลาวเป็นใจองอาจทำผาดโผน |
| ทรยศคดเคี้ยวกับเงี้ยวโจร |
น้ำใจโอนเอนไปเสียใจจริง |
| แม่ทัพนั่งฟังความตามที่เล่า |
ก็เห็นเค้าเงื่อนยุ่งเกิดสุงสิง |
| ให้เงินหนุนจุนกำลังไม่ชังชิง |
ได้ซื้อสิ่งเสื้อผ้าแล้วลาไป |
| ครั้นรุ่งเช้าช้างม้ามาเสร็จสรรพ |
ก็เดินทัพตัดตรงไม่สงสัย |
| ข้ามทุ่งนาป่าละเมาะเป็นเกาะไป |
ผลไม้หมากพลูเป็นหมู่มี |
| เป็นบ้านเถื่อนเรือนทุ่งพุงดำล้วน |
ทำเรือกสวนไร่นาประสาประสี |
| เห็นทัพเดินเมินหน้าไม่พาที |
บ้างหลีกลี้หลบหน้าเข้าป่าดง |
| พระสุริเยนเบนเบือนจะเลื่อนลับ |
ให้วาบวับว้าจิตพิศวง |
| เสียงจังหรีดกรีดกรุ่มในพุ่มพง |
พาจิตวงเวียนหวนรัญจวนใจ |
| จังหรีดร้องเรียกคู่คูออกเพรียก |
เราจะเรียกร้องกล่าวสาวที่ไหน |
| พบพวกลาวสาวแซ่พอแลไป |
ไม่อาลัยหลบหนีเสียทีเดียว |
| เดินรำพึงพอถึงระยะย่าน |
วัดบ้านด่านดวงจิตคิดเฉลียว |
| เข้าหยุดทัพสับสนผู้คนเกรียว |
แม้พบเงี้ยวเข้าที่นี่จะดีครัน |
| ได้รบสู้ดูดีเป็นทีแรก |
เหมือนรับแขกเมืองเล่นจะเห็นขัน |
| แต่ที่ไหนจะได้พบประสบกัน |
เขารบมันแตกไปเสียไกลแล้ว |
| จนพลบค่ำย่ำฆ้องกองทหาร |
เข้าจัดการยามยืนถือปืนแซ่ว |
| ใครออกเข้าเจ้าหน้าที่ดูวี่แวว |
รุ่งเช้าแล้วลีลาเข้าป่าไป |
| ลงตามห้วยกรวยกรอกเป็นซอกเผิน |
บ้างเป็นเกริ่นโกรกลำเนาเขาไศล |
| ฝนฝอยพร่ำน้ำนองในท้องไพร |
บ้างครรไลลื่นล้มลงตมเลน |
| ระยะทางกลางป่าจะว่าด้วย |
ทั้งลำห้วยละหานยาวเป็นกราวเขน |
| ว่าง่ายยากหากจะจัดให้ชัดเจน |
เกรงจะเกณฑ์กะพจน์ว่าปดลวง |
| แม้นเดินทางหน้าแล้งดินแห้งมาก |
มักอดอยากน้ำท่าในป่าหลวง |
| ทั้งร้อนรุ่มกลุ้มกลัดอึดอัดทรวง |
ใบไม้ร่วงหล่นแจ้งแสงตะวัน |
| แม้นหน้าหนาวก้าวย่างทางพนัส |
จะเลาะลัดหลีกไปเข้าไพรสัณฑ์ |
| ยังดีกว่าหน้าร้อนจรอรัญ |
ที่ลุ่มหลั่นน้ำเหลือพอเจือใจ |
| ม้าเดินป่าหน้าฝนล้นกระสินธุ์ |
ที่ดอนดินแผ่นพื้นลื่นไถล |
| ภูเขาเขินเนินลำราบเป็นคราบไคล |
ที่ลุ่มไหลเลนตมเป็นหล่มลุย |
| ทั้งเปื้อนเปรอะเกรอะกรำแสนลำบาก |
ร่านริ้นทากเถื่อนมีตามขี้ขุย |
| มันกัดกินเลือดล้วนอ้วนปุกปุย |
ไม่แกล้งคุยคิดหลอกบอกจริงจริง |
| สัตว์พวกหนึ่งตัวลายร้ายสาหัส |
ตรงเข้ากัดเอาสดสดเลือดหยดติ๋ง |
| จะปิดเป่าเท่าไรไม่ไหวติง |
มันกัดนิ่งแนบตัวไม่กลัวตาย |
| แม้นโคต่างตามตอนล้อมเป็นกลุ่ม |
เข้ากัดรุมราวีไม่หนีหาย |
| ตามซอกหูจู่จรเข้าซ่อนกาย |
ต้องแสงสายสุริย์ศรีจึงหนีไป |
| ลงที่เรียบรีบย่างขับช้างปร๋อ |
ถึงบางอ้ออาทิตย์มืดไศล |
| เห็นค่ายตั้งรั้งรับกองทัพชัย |
หยุดอาศัยสำนักพักพลา |
| เป็นปากทางที่ตรอกเข้าซอกห้วย |
น้ำระรวยไหลรินจากหินผา |
| เป็นคันเขาเว้าเวิ้งเชิงชลา |
ที่พระยาพิไชยตั้งไว้รบ |
| ว่าอ้ายโจรจ้วงจาบรำดาบแต้ |
ร้องวัดแลไล่ฟันประจันจบ |
| พระยาพิไชยไล่พลเข้ารณรบ |
ยิงบัดซบสิ้นชีวิตด้วยพิษปืน |
| อ้ายชล่าโปชายเป็นนายทัพ |
ก็หนีกลับเข้าป่าไม่ฝ่าฝืน |
| พระยาพิไชยได้ท่าขึ้นมายืน |
ต้อนพลครื้นครึกรุกบุกไปตาม |
| ถึงตำบลบ้านอยู่ได้รู้แน่ |
ตรงเข้าแพร่พร้อมพรักพักสนาม |
| ตั้งมันอยู่ดูแลกระแสความ |
ยังไม่ปรามปราบได้ทำใจเย็น |
| พักพอแจ้งจรเข้าหว่างเขาเขียว |
เห็นอ้ายเงี้ยวตายหมกริมรกเหม็น |
| อ้ายโจรดงหลงจิตมาคิดเป็น |
ขบถเล่นล้มตายน่าอายแทน |
| เห็นเขาพรึงขึงขึ้นที่มั่นหมาย |
มาตั้งค่ายทำคึกสู้ศึกแสน |
| เป็นกองการด่านดักมากักแดน |
เหมือนตั๊กแตนตอมเพลิงระเริงลาน |
| ได้กลิ่นควันหันหน้าเข้าป่าหนี |
เป็นค่ายผีหลอกลาวชาวไพรศาล |
| ด้วยขลาดเขลาเง่าโง่โมหะการ |
หยิ่งทะยานยกหัวว่าตัวดี |
| เช่นแย้ป่าหากินในถิ่นรก |
หัวปะหงกทำสง่าน่าบัดสี |
| เสียงกรากแกรกแหวกวิ่งเป็นสิงคลี |
เห็นรูมีมุดหัวด้วยกลัวตาย |
| คะนึงพลางย่างเดินขึ้นเนินผา |
อังศุมาลีแจ้งส่องแสงฉาย |
| หนทางยาวก้าวชันย่างยันกาย |
หยุดกระหายหอบราคอยหาแรง |
| พอลมชื่นฝืนฝ่าขึ้นหน้าเขา |
เลาะลำเนาเนินคิดในจิตแหนง |
| หนทางแคบแอบเคียงเอียงตะแคง |
ด้วยเหวแซงเห็นซึ้งตะลึงแล |
| ดูเวิ้งวุ้งคุ้งโค้งเป็นวงวก |
เครือเขารกเรอะระเห็นกระแส |
| ละลิ่วลึกนึกกลัวมัวมองแล |
ระวังแต่ตัวจะตกที่รกรุม |
| พิรุณโรยโปรยแประลงแฉะเฉอะ |
หนทางเลอะเลนตมเป็นหล่มหลุม |
| ค่อยย่างยันมั่นก้าวไม้เท้ากุม |
เดินสามขุมค่อยไปมิได้เร็ว |
| พอมาพบนายขุนผลาญทหารหน้า |
บอกว่าม้าตกไปอยู่ในเหว |
| ติดรกร้างค้างอยู่ดูเต็มเลว |
เรียกคนเร็วรวมกันช่วยมันที |
| แลดูม้ามุ่นหมกติดรกร้าง |
ตะแคงค้างอยู่นิ่งไม่ติงหนี |
| เอาเชือกเกลียวเหนี่ยวกายาตัวพาชี |
จึงพ้นที่เหวห้วยไม่ม้วยมรณ์ |
| ถึงทางลัดตัดข้ามลงตามช่อง |
ค่อยย่างย่องเหยียบลื่นพื้นสิงขร |
| ลงถึงเกริ่นเนินทางที่กลางดอน |
เห็นไม้ขอนสักเกลื่อนริมเถื่อนทาง |
| บ้างยืนตายต้นแห้งส่องแสงฉาน |
รอยเขากานก่นตัดไม่ขัดขวาง |
| ที่พึ่งรุ่นดรุณวัยเป็นไม้นาง |
แลสล้างสูงละลิ่วเป็นนิ้วมือ |
| บ้างงอกงามตามพื้นดูชื่นชุ่ม |
แลเป็นพุ่มเด่นเดี่ยวใบเขียวปื๋อ |
| วายุโบกโยกไหวใบกระพือ |
ดังฮือฮือหวนหันสนั่นดง |
| ที่ป่าแดงดูสะพรั่งเต็มรังร่ม |
ต้นเกลากลมเรียงระดะดูระหง |
| เป็นทิวแถวแนวไม้ที่ในดง |
สุดจะจงเจาะจำเฝ้ารำพัน |
| ที่หุบห้วยกรวยโกรกชะโงกผา |
ต้นกล้วยป่าขึ้นไสวชักใบสั้น |
| ดูอวบอ้วนนวลศรีฉวีวรรณ |
ขึ้นประชันชูต้นบนคีรี |
| ข้างเอนค้อมน้อมหนักอลักเอลื่อ |
ด้วยตกเครือถ่วงทับไม่นับหวี |
| ยังยาวยานก้านขั้วติดหัวปลี |
แม้นลมมีมาพัดก็กวัดไกว |
| ต้นกระเทือนเขยื้อนยอดตลอดก้าน |
เหมือนนมยานอยู่ในอกยกไม่ไหว |
| ต้องเหวี่ยงวัดฟัดช้ำระกำใจ |
พินิจใคร่ครวญมาน่ารำคาญ |
| อีกไม้ปาล์มแลเป็นเห็นหลายสิ่ง |
เรียกหมากลิงจั่นออกดอกประสาน |
| มะพร้าวเต่าตาวต้นยลละลาน |
ปุ่มเป้งก้านใบงามอร่ามตา |
| มีต้นเฟิร์มแฝงสอดชูยอดเฟือย |
ขึ้นพาดเลื้อยเลาะแลงแซงพฤกษา |
| ต้นเอื้องออกดอกดวงพวงพกา |
เป็นระย้าย้อยยลวิมลมอง |
| ชมพฤกษาพาเพลินเหมือนเดินเที่ยว |
แม้นอ้ายเงี้ยวโจรยังมาตั้งซ่อง |
| แอบยิงชิงสู้ดูทำนอง |
เรามัวมองไม้จะพาเสียท่าทาง |
| รู้สึกใจไคลคลาขับม้าแล่น |
บนพื้นแผ่นพสุธาในป่ากว้าง |
| พระสุริยงเย็นพยับลับนภางค์ |
ก็ถึงบางแม่พวกสะดวกดาย |
| เห็นเรือนบ้านชานชลาน่าฉงน |
ไฉนคนผู้ร้างไปห่างหาย |
| ถามคนนำทางเล่าเค้าภิปราย |
ว่าบ้านอ้ายปะกาหม่องเป็นซ่องโจร |
| พวกขายค้ามาไปใจถวิล |
ไม่ดูหมิ่นองอาจทำผาดโผน |
| มิหาไม่ให้บูชาหัวหน้าโจร |
จึงไม่โดนตีปล้นคนไปมา |
| อ้ายหัวโจกโจรลือชื่อนายซ่อง |
ปะกาหม่องอยู่เฝ้าเป็นเจ้าป่า |
| เจ้าเมืองแพร่เลี้ยงไว้ใช้ต่างตา |
ดูช้างม้าวัวควายไม่หายเลย |
| ทางบ่อแก้วอีกตำบลคนอักโข |
ชะลาโปชายลือชื่อเฉลย |
| หัวหน้าเงี้ยวเที่ยวปล้นเป็นคนเคย |
แม้นออกเอ่ยชื่อกลัวหนังหัวพอง |
| การครั้งนี้นี่ใครที่ไหนปล้น |
อ้ายสองคนนี่แหละเข้าเป็นเจ้าของ |
| เหมือนเงาะป่ามาบังรูปสังข์ทอง |
เขาโห่ร้องรุกร้นปล้นนคร |
| ได้ฟังเล่าเศร้าจิตคิดพระเดช |
บำรุงประเทศราชรักษ์ศักดิ์นุสรณ์ |
| ให้เพิ่มพูนตระกูลพาสถาพร |
มาตัดรอนร้างพระบารมี |
| ไหนจะฝืนยืนยงดำรงยศ |
คงจะลดเลื่อนเยื้องไปเมืองผี |
| ตระกูลวงศ์พงศาพวกกาลี |
คงจะลี้ลับหายละลายลาน |
| คิดแล้วเมื่อยเหนื่อยอ่อนลงนอนแผ่ |
เขาเป่าแตรเร่งรุกปลุกทหาร |
| ด้วยจวนแจ้งแสงศรีรวีวาร |
ต่างลนลานเลิกรื้อเสียงอื้ออึง |
| เก็บข้าวของกองลำดับดูสับสน |
พวกคนขนของหาวหุงข้าวนึ่ง |
| ควาญช้างผูกช้างเรียงเสียงเอ็ดอึง |
กระดิ่งกระดึงดังปนอลเวง |
| คนเลี้ยงม้าจูงม้ามาแออัด |
บ้างโขกกัดกันโลดกระโดดเหย็ง |
| เข้าระเบียบเรียบยืนเสียงครื้นเครง |
เป่าแตรเพลงเดินหน้าให้คลาไคล |
| ดำเนินทัพขับม้ามาบอหึง |
ถึงบ้านพึ่งพักแดดแผดไถง |
| มีเรือกสวนไร่นาประสาใจ |
เป็นชายไพรแพร่ดอนนครคัน |
| เห็นพระราชวงศ์จำนงสนอง |
ถือไหทองใส่บุปผามาเชิญขวัญ |
| กับเทียนเงินเทียนทองของสำคัญ |
อภิวันท์แม่ทัพคำนับเรียน |
| ว่าองค์ท้าวเจ้าพาราจะมารับ |
ยังยั้งยับอยู่ที่ทางหว่างเสถียร |
| ท่านแม่ทัพสดับคำที่ร่ำเรียน |
ไม่ผัดเพี้ยนพูดว่าเชิญมาพบ |
| ราชวงศ์วันทาขับม้าแต้ |
เชิญเจ้าแพร่พร้อมหน้ามาประสบ |
| ต่างทักถามตามไมตรีที่คำรพ |
เจ้าแพร่นบนอบเชิญให้เดินไป |
| พักศาลาพร้อมพรั่งได้นั่งเล่น |
บ้านสุเมนถิ่นที่มีอาศัย |
| ท่านแม่ทัพรับวาจาแล้วลาไป |
กองทัพไคลคลาตามออกหลามทาง |
| ถนนใหญ่มูลดินทางลิ้นลาด |
สามวาพาดทุ่งทำเลคะเนกว้าง |
| ยาวสักสามร้อยเส้นเป็นหนทาง |
ดูสำอางเอี่ยมเมืองรุ่งเรืองดี |
| ที่ละมานเหมืองน้ำลำละหาน |
มีตะพานข้ามสิ้นถิ่นวิถี |
| ทั้งช้างม้ามาไปได้ด้วยดี |
ขับพาชีฉิวเฉื่อยระเรื่อยมา |
| ถึงสุเม่นเห็นโรงตำรวจตั้ง |
ผู้คนคั่งคับอยู่ดูรักษา |
| ถือหลาวยืนขึ้นคำนับกองทัพมา |
ประมาณห้าร้อยคนพลหัวเมือง |
| พระสุริยงส่งแสงออกแรงเร้า |
ถูกแดดเผาแผดกล้าจนหน้าเหลือง |
| เข้าพักร้อนผ่อนใจให้ประเทือง |
เจ้าแพร่เยื้องยาตรเดินเชิญแม่ทัพ |
| ขึ้นโรงตำรวจภูธรพักผ่อนเหนื่อย |
พระพายเฉื่อยชื่นอุรังแทบนั่งหลับ |
| ขุนนางลาวเจ้าแพร่กับแม่ทัพ |
ท่วงทีรับรองกันเป็นชั้นเชิง |
| ดูกระดากปากใจในจริต |
จะคาดคิดเงื่อนเงาเหมือนว่าวเหลิง |
| ไม่ย้ายยักชักชื่นให้รื่นเริง |
ต่างละเลิงลมอึ้งตะลึงแล |
| พอกองหลังประดังหน้ามาจะหยุด |
บอกให้รุดรีบเนื่องเข้าเมืองแพร่ |
| เจ้าพาราลาพลันไม่ผันแปร |
กลับเข้าแพร่ก่อนหน้าไม่ช้าเชือน |
| พอลมดีแดดชอุ่มคลุ้มพยับ |
ท่านแม่ทัพขึ้นม้ารีบคลาเคลื่อน |
| พวกนายทัพขับพาชีเร่งตีเตือน |
สุธาสะเทือนฝุ่นฟุ้งตามทุ่งทาง |
| มาพบพระยาศรีสุริยราช |
ที่ห้องกาดโดยกิจไม่คิดหมาง |
| มารอรับรวมคนอยู่ต้นทาง |
ชี้กระจ่างแจ้งเรื่องในเมืองลาว |
| แล้วนำทัพขับม้าลีลาลิ่ว |
เป็นแถวทิวเดินทางมากลางหาว |
| แผ่นดินดังดุจเกราะเขาเคาะกราว |
ด้วยฝีเท้าม้าลั่นสนั่นเวียง |
| พอถึงทางสามแพร่งตำแหน่งเลี้ยว |
มีวัดเงี้ยวอยู่ข้างทางเฉวียง |
| เห็นภิกษุจุจองมามองเมียง |
ไม่ส่งเสียงสวดให้เป็นไชโย |
| หรือเป็นใจด้วยอ้ายเงี้ยวพวกขบถ |
ลืมเพศพรตพรหมจรรย์ขันอักโข |
| นับถือชาติขาดธรรมสัมพุทโธ |
จริงไม่โมทนารับกองทัพเดิน |
| ธรรมการเล่าก็เฉยชั่งเลยละ |
ไม่สั่งพระสงฆ์บ้างทำห่างเหิน |
| ทั้งเจ้านายฝ่ายขุนนางก็หมางเมิน |
สติเพลินเผลอเลี้ยวเป็นเงี้ยวไป |
| เห็นบ้านเรือนโรงร้างข้างถนน |
ไม่มีคนขายค้าอยู่อาศัย |
| ล้วนบ้านเงี้ยวเปลี่ยวเปล่าน่าเศร้าใจ |
มันหนีไปป่ากลัวตัวจะตาย |
| พลเมืองมีบ้างแอบข้างฝา |
เยี่ยมแต่หน้าแลดูเป็นหมู่หมาย |
| ถือว่าการโจรกรรมไม่กล้ำกลาย |
จึงไม่หน่ายแหนงหนีไปทีเดียว |
| ขับอาชาคลาไคลวิ่งไววู่ |
เข้าประตูชัยเพ่งเหลือบเล็งเหลียว |
| เสียงคนผู้ฉู่ฉาวอยู่กราวเกรียว |
หมายว่าเงี้ยวแลไปเป็นไทยเรา |
| ก็ตรงเข้าเค้าสนามตามกระสัน |
เป็นค่ายมั่นมูลมองเก็บของเข้า |
| ทหารยามยืนรอบขอบลำเนา |
ก็ตั้งเป้าปึงวางอยู่กลางเมือง |
| สงบทัพยับยั้งตั้งสืบสาว |
ไม่ได้ข่าวจริงประจักษ์เลยสักเรี่อง |
| ถามเจ้านายฝ่ายลาวพวกชาวเมือง |
ก็พูดเยื้องย้อนยอกไม่บอกจริง |
| จนไทยเราเหล่าข้าหลวงกระทรวงตั้ง |
ที่ตัวยังเหลือตายทั้งชายหญิง |
| มาเล่าความตามเข็ญเป็นจริง |
เรื่องเงี้ยวชิงฉกค้นปล้นนคร |
| กรกฎาคมศกท่านหยิบ |
ยกร้อยยี่สิบใส่ใช้อักษร |
| วันที่ยี่สิบห้าทิวากร |
เกีอบจะจรแจ่มแจ้งแสงอุทัย |
| เสียงปืนปึงตึงมาก้องกาหล |
ยิงโรงพลตำรวจรบสบสมัย |
| แล้วสามารถอาจองทะนงใจ |
ยิงโรงไปรษณีย์ไม่รีรอ |
| ขึ้นทำลายเครื่องสายโทรเลข |
เสียงโปกเปกปืนยิงคนวิ่งสอ |
| ร้องวัดแล่แร่ใส่เจียวใจคอ |
รำดาบก้อก๋ารี่เข้าตึไทย |
| ขึ้นบนเค้าสนามได้ไล่สังหาร |
กระทุ้งบานประตูหักไม่พักไข |
| หีบกำปั่นลั่นกุญแจแร่เข้าไป |
คัดง้างได้เงินทองของทั้งปวง |
| เก้าอี้โต๊ะตู้ใช้ใส่หนังสือ |
มันเลิกรื้อทิ้งกองล้วนของหลวง |
| เครื่องแบบอย่างทางการงานกระทรวง |
เข้าจวบจ้วงทลายยับทั้งสับฟัน |
| บ้างเกรียวกรูพรูพร้อมเข้าล้อมบ้าน |
ไล่จับท่านข้าหลวงล่วงถลัน |
| ต่างหลบหลีกปลีกตัวด้วยกลัวมัน |
เที่ยวแตกสันซ่อนซุ่มประชุมชน |
| รวมห้านายหนีร้อนเที่ยวซ่อนซุ่ม |
ตรงเข้าซุ้มคิดสู้ดูสักหน |
| ยืมอาวุธยุทธนาถลาจน |
ได้สักคนละบอกจะออกรบ |
| เจ้าแพร่ว่าหามีปืนจะให้ |
ทั้งกลัวอ้ายเงี้ยวปล้นผจญจบ |
| ก็กลับออกนอกซุ้มเที่ยวซุ่มซบ |
ต่างเลี่ยงหลบหลีกแยกแตกกันไป |
| ข้าหลวงเล่ายังไม่ไหวใจแต่เหตุ |
ด้วยจิตเจตนาตรงไม่สงสัย |
| ว่าโจรปล้นค้นทรัพย์จะกลับไป |
คงจับได้ตัวดังตั้งกมล |
| เที่ยวเกณฑ์ลาวชาวพาราให้มาจับ |
มันก็กลับเข้าเกลียวกับเงี้ยวปล้น |
| ต้องหนีร้อนซ่อนป่าเข้าตาจน |
ทรพลอดอยากลำบากกาย |
| บ้างแปลงเพศโกนผมประสมซุ่ม |
ผ้าเหลืองคลุมห่อสกลกมลหมาย |
| เป็นรูปเถรเณรตามความอุบาย |
ได้รอดตายด้วยวิชารักษาตัว |
| บ้างหนีร่นพ้นไปทำใจฝ่อ |
กลับผูกคอตายที่ป่าดูน่าหัว |
| ไปตีตนด่วนตายด้วยรายกลัว |
ให้ผียั่วหยันเล่นไม่เห็นดี |
| บ้างซุ่มรกหมกป่าลาวมาเห็น |
มันจับเป็นมัดไปมิให้หนี |
| ส่งให้เงี้ยวพวกมันด้วยทันที |
ล้างชีวีวายวางลงกลางคัน |
| พวกผู้หญิงภรรยามาด้วยผัว |
ตกใจกลัวโจรหนีไม่มีขวัญ |
| หอบลูกเต้าเข้าป่าพนาวัน |
เที่ยวด้นดั้นดงดอนไปซ่อนตน |
| มันพบจับสับฆ่าไม่ปราศรัย |
บ้างเอาไปบูชาสถาผล |
| คราววิบากจากผัวของตัวตน |
ต้องนิ่งทนทรกรรมด้วยจำใจ |
| ส่วนตัวอ้ายปะกาหม่องจองหองเหลือ |
ฉวยเอาเสื้อยศพระยาหยิบมาใส่ |
| กระบี่หมวกยอดทองผ่องอำไพ |
เต็มยศใหญ่ติดตราทำท่าทาง |
| นั่งเก้าอี้ชี้ขาดประกาศยศ |
บ้านเมืองหมดเป็นของมันมาขันจ้าง |
| ให้หาท้าวเจ้าพุงดำไม่อำพราง |
ทั้งขุนนางในพารามาประชุม |
| กระทำสัตย์ลัญญากันคล้าคล่ำ |
แล้วกินน้ำนึกปองตั้งซ่องสุม |
| หัวหน้าสองกองทัพกำกับคุม |
พวกลาวซุ่มส่งลำเลียงเสบียงไป |
| ปะกาหม่องนายทัพกำกับอ้าง |
ตีลำปางเปิดด่านเป็นการใหญ่ |
| แตกแล้วตีลำพูนหนุนเข้าไป |
ยึดเชียงใหม่มั่นตั้งกำลังพล |
| อ้ายชะล่าโปชายไปฝ่ายหนึ่ง |
อยู่เขาพรึงพร้อมพรั่งฟังนุสนธิ์ |
| ไม่มีทัพรับรบประจบจน |
ตีตำบลท่าอิฐมันคิดการ |
| ปะกาหม่องเมื่อไปมันได้เงี้ยว |
สามร้อยเชี่ยวชาญแรงกำแหงหาญ |
| ลาวขมุมาประดนเป็นคนงาน |
หาบข้าวสารส่งเสบียงไปเลี้ยงกัน |
| ถึงวัดป่ารวกปองเข้ามองมุ่ง |
พอใกล้รุ่งสุริย์ใสเสียงไก่ขัน |
| ตีฆ้องหึ่งฮึกโหมเข้าโรมรัน |
มันจะฟันฟาดไทยให้เป็นบอน |
| พวกลำปางตั้งค่ายคอยหมายมุ่ง |
เอาไม้ซุงซ้อนรองไว้สองท่อน |
| มีช่องปืนยืนยิงไม่นิ่งนอน |
กัปตันยอนเซลสู้อยู่บังคับ |
| พลภูธรเทียบนึ่งระวังที่ |
ยี่สิบสี่คนรบไม่หลบหลับ |
| ยิงอ้ายเงี้ยวแตกอพยพยับ |
ที่ตายนับสามสิบพอดิบดี |
| ที่เจ็บป่วยต้องปืนวิ่งตื่นแต่ |
มาเมืองแพร่พร้อมใจเข้าไหว้ผี |
| ปีศาจหลอนสอนว่าอย่าช้าที |
กองทัพมีมาใกล้จงไปพลัน |
| มันเชื่อผีหนีพล่านทิ้งบ้านเสีย |
พาลูกเมียมุ่นไปอยู่ไพรสัณฑ์ |
| ที่ยังอยู่สู้หน้าจะว่ากัน |
ก็พวกมันหมดสิ้นไม่หมิ่นแคลน |
| ทางเขาพรึงพรั่งพรูไปสู้รบ |
พอกระทบปืนยิงก็วิ่งแล่น |
| แตกกระจายหายซ่อนเข้าดอนแดน |
บ้างขืนแค่นเข้าซ่อนนอนอยู่เรือน |
| ไม่เกล้าผมโพกผ้ารักษาหัว |
มาแปลงตัวปลอมอยู่กับหมู่เพื่อน |
| ดูหัวโล้นโกนแลเที่ยวแชเชือน |
เป็นทิดเถื่อนสึกมาแต่ป่าโจร |
| เมื่อทัพไทยไล่เงี้ยวกราวเกรียวแตก |
มีทูตแขกโพกหัวเปลี่ยนตัวโขน |
| ถือสารทูลเศียรร้องก้องตะโกน |
มิใช่โจรจะมารับกองทัพไทย |
| ท่านนายทัพรับสารอ่านความว่า |
เจ้าพาราแพร่รอนสุนทรไข |
| ขอให้ทัพยับยั้งตั้งอยู่ไพร |
จัดคนให้เรียบจะรับกองทัพมา |
| ทูตแขกกลับฉับพลันรุ่งวันใหม่ |
ฝรั่งไปห้ามทัพเข้ารับว่า |
| จะระงับดับเหตุเจตนา |
แม้นเข้ามาลาวจะแหลกแตกกระเจิง |
| เขาจะจัดแจงระเบียบให้เรียบร้อย |
หาไม่จะพลอยนังนุงเกิดยุ่งเหยิง |
| พดชี้แจงแจ้งใจให้บันเทิง |
จนระเริงหลงช้าเวลาเย็น |
| จะขอผ่อนนอนอาศัยที่ค่ายมั่น |
ราวกับฉันญาติกาได้มาเห็น |
| พระยาพิไชยใจร้อนไม่ผ่อนเย็น |
เดินทัพเป็นกระบวนตามกันหลามมา |
| เจ้านครร้อนใจดังไฟจุด |
ให้ราชบุตรออกตามไปห้ามว่า |
| ให้พักทัพยับยั้งตั้งโยธา |
ท่านพระยาพิไชยก็ไม่ฟัง |
| ยกทัพด่วนเดินทางกลางทุ่งท่า |
พบพระวาสุเทพได้โดยใจหวัง |
| เข้ารวมรอมพร้อมพหลพลกำลัง |
จะเข้ายังแพร่นครด้วยร้อนใจ |
| ฝ่ายพระเสนาราชก็คลาดแคล้ว |
จากบ่อแก้วกะวันทันสมัย |
| พอประสบพบหน้าพระยาพิไชย |
ก็รีบไคลคลาทัพลำดับมา |
| อายเงี้ยวโจรดีใจจะได้รบ |
เที่ยวเดินทบทวนกรอทำก้อก๋า |
| คนลาวแลแน่ใจในสัญญา |
ดูเงี้ยวฆ่าไทยเล่นเคยเห็นมือ |
| มันเลือกเล่นปัศตันท่าขันขึง |
นกสับตึงตื่นชิงกันวิ่งตื้อ |
| บ้างแหกรั่วหัวร่อแต่พอครือ |
บ้างวิ่งตื้อดันหมกเข้ารกไป |
| พินิจดูเหมือนหมู่สุนัขเฝ้า |
นั่งหอนเห่าตองแห้งแกว่งไหวไหว |
| พอลมจัดพัดฮือกระพือใบ |
ก็ตกใจโจรวิ่งเป็นสิงคลี |
| พระยาพิไชยไคลคลาเช้ามาถึง |
ตั้งค่ายขึงคอยศึกไม่นึกหนี |
| ไม่เห็นอ้ายเหล่าร้ายในบุรี |
พักโยธียับยั้งคอยฟังการ |
| ด้วยเดชะพระอำนาจราชฤทธิ์ |
อ้ายพวกคิดขบถยับดับสังขาร |
| แตกกระจายหายรุดจนสุดปราณ |
เที่ยวหนีซ่านซ่อนหน้าอยู่ป่าดง |
| ได้ฟังเล่าเศร้าในฤทัยเสียว |
น้อยหรือเงี้ยวโจรจิตคิดประสงค์ |
| ตั้งตัวเองเก่งกาจทำอาจอง |
พุงดำพงศ์พายุ่งด้วยพุงแดง |
| มาคิดใหญ่ใฝ่ฝันจะปั้นยศ |
บ้านเมืองหมดเป็นของมันดูขันแข็ง |
| อ้ายจิ้งจอกเห็นดอกทองกวาวแดง |
คิดจะแย่งนึกว่าเหยื่อเนื้อเป็นพวง |
| มานั่งเฝ้าเห่าโหกกระโชกหอน |
พอแดดร้อนร่มกายก็หายหวง |
| น้ำลายหยดหมดเปล่าเที่ยวเห่าลวง |
หนีเข้าห้วงหุบเขาลำเนาเนิน |
| หรือหิ่งห้อยห้วยน้ำลำไศล |
ว่าก้นใสส่องกระสินธุ์เที่ยวบินเหิน |
| แมลงลาวชาวนิคมอารมณ์เพลิน |
ว่าจำเริญฤทธิไกรไหว้วันทา |
| เห็นแวววาวพราวพรอยย้อยอยู่นิด |
ลืมอาทิตย์ที่ส่องห้องเวหา |
| ลืมดวงจันทร์วันเพ็ญเด่นนภา |
ลืมโยธาหาญล้างจะวางวาย |
| น่าสงสารภรรยาท่านข้าหลวง |
มาต้องบ่วงโจรไพรน่าใจหาย |
| แสนระกำลำบากยับยากกาย |
ด้วยผู้ร้ายรุกร้นเข้าปล้นชิง |
| พยายามตามผัวตัวม้วยมอด |
ที่ยังรอดก็วิตกโอ้อกหญิง |
| ถึงคนอื่นหมื่นแสนแม้นจะอิง |
เข้าพึ่งพิงพัวพันไม่มั่นใจ |
| อันนารีที่เป็นหม้ายชายจะรัก |
ก็พอพักผ่อนแดดแผดไถง |
| พอหายร้อนผ่อนรักหักครรไล |
ยิ่งจะได้ทุกข์ทับอัประมาณ |
| แม้นแก่เฒ่าเศร้าศรีไม่มีแสง |
จนเหี่ยวแห้งหายระเหยเลยสงสาร |
| ได้สวดมนต์ภาวนารักษาการ |
หมายวิมานเมืองแมนแดนอมร |
| คะนีงคิดจิตใจให้ไหววับ |
ท่านแม่ทัพทอดในฤทัยถอน |
| ด้วยการุญจุนประชานรากร |
ที่เดือดร้อนระงับเข็ญให้เย็นยืน |
| ทั้งหญิงชายรายตัวได้ทั่วหน้า |
ให้เงินตราเป็นประโยชน์ไม่โหดหืน |
| ช่วยอุดหนุนจุนจำพอกล้ำกลืน |
จะได้ชื่นชูพระเดชปกเกศไป |
| แต่เรื่องเงี้ยวเกี่ยวกลคนบังคับ |
ครั้นจะจับกุมลงยังสงสัย |
| พออังกฤษเขาให้มิสเตอร์ไล |
เป็นที่ไวกงสุลมาจุนเจือ |
| จับเงี้ยวที่มีชื่อลงมือปล้น |
ได้หลายคนมอบไมตรีอารีเหลือ |
| หีบที่นอนหมอนตกครกกะเบือ |
กับทั้งเสื้อยศด้วยช่วยเอามา |
| ให้แม่ทัพรับชำระช่วยสะสาง |
ไม่ขัดขวางข้อคดีชี้ปรึกษา |
| ใครทำผิดติดคอกนอกศาลา |
ไม่แฉะช้าช่วยจริงทุกสิ่งอัน |
| พอได้รับโทรเลขเอกสาร |
ข้าหลวงน่านนครอักษรสรรพ์ |
| ว่าผู้ร้ายรายปล้นคนสำคัญ |
หนีด้นดั้นดงดาลข้ามด่านมา |
| เข้าช่องแคบรกชัฏสงัดเงียบ |
ทางสบเอียบแอบเดินตามเนินผา |
| พวกด่านดักกักไว้มิให้มา |
ทั้งช้างม้าอัดแออยู่แจจน |
| ทั้งเงี้ยวลาวชาวขมุมิใช่น้อย |
นับได้ร้อยเก้าสิบห้าอย่าฉงน |
| มีช้างม้าพาหนะเข้าปะปน |
รวมระคนคั่งคับจับไว้คอย |
| แม่ทัพฟังสั่งตำรวจภูธรเรียบ |
ไปสบเอียบเร็วพ่ออย่าท้อถอย |
| คุมพวกที่หนีหน้าเข้าป่าดอย |
มาถ้อมถ้อยความดูได้รู้การ |
| ตำรวจภูธรรับบังคับใช้ |
ก็รีบไปเร็วพลันโดยบรรหาร |
| คุมเงี้ยวง้าวลาวมาไม่ช้าการ |
ขมุม่านมีปนระคนกัน |
| จึงสั่งให้พนักงานการไต่สวน |
สอบสำนวนเนื้อความตามกระสัน |
| จดชาติชื่อถือนายหมายสำคัญ |
เข้ามาพันพัวพืชชักยืดโยง |
| ขมุหมายนายหวังฝรั่งเศส |
อังกฤษเพศเงี้ยวพม่าดูอ้าโถง |
| ล้วนสัตย์ซื่อถือจิตไม่คิดโกง |
อยู่ป่าโป่งลากชักไม้สักซุง |
| แต่ลาวกล่าวรับบังคับสยาม |
เข้าเป็นสามก๊กใส่กันใหญ่ยุ่ง |
| ว่าบ้านเมืองเคืองเข็ญเป็นนังนุง |
ตื่นสะดุ้งเหตุนี้จึงหนีไป |
| ฟังถ้อยคำอำญวนสำนวนแหนง |
เหมือนเงินแดงถูกันขึ้นมันใส |
| แต่เปลี่ยนผลัดลัทธิศิวิไล |
ถึงจะได้แดงดำก็ทำเนา |
| ต้องกลืนกล้ำคํ้าจุนทั้งคุณโทษ |
จนมีโจทย์ยืนยันว่ากันเข้า |
| ชี้หลักฐานพยานยันไม่ดันเดา |
จึงได้เค้าข้อความตามที่เป็น |
| ขุนนางหนึ่งหน้าที่มีบังคับ |
สำหรับรับมาดหมายจ่ายทุกเส้น |
| คำหาชี้คดีชัดจัดประเด็น |
ถือลายเซ็นสั่งบังคับไปลับแล |
| ให้เกณฑ์บ่าวลาวพลันมาบรรจบ |
ได้ช่วยรบรับสู้อยู่เมืองแพร่ |
| ถามไม่รับกลับเกลื่อนพูดเชือนแช |
ทำอ้อแอ้อุบอิบต้องจับจำ |
| มันจนจิตบิดเบือนกลบเงื่อนสาย |
ผูกคอตายล่วงลับไม่สับสำ |
| สิ้นเค้ามูลสูญด้วนสำนวนคำ |
ต้องนิ่งกล้ำกลืนกลมอารมณ์รึง |
| ส่วนเจ้าแพร่แดดาลรำคาญขุ่น |
ให้หมกมุ่นหมองช้ำดูอํ้าอึ้ง |
| เหมือนเพลิงสุมรุมเร้าเป็นเถ้ารึง |
ก็ลั่นตึงออกตัวกลัวชีวี |
| โทษที่ทำกรรมก่อข้ออุบาทว์ |
ก็ปลาตหลบหน้าเข้าป่าหนี |
| ทิ้งสมบัติวัตถาบรรดามี |
ทั้งบุตรีบุตราไม่อาลัย |
| จึงทรงพระกรุณาให้ปรากฏ |
ถอดศักดิ์ยศเจ้าลงคงเป็นไพร่ |
| เรียกว่าน้อยเทพวงศ์คงชื่อไป |
แม้นจับได้ตัวล้างให้วางวาย |
| จึงแต่งคนด้นเดินเนินพนัส |
ก้าวสกัดทางทิศตามจิตหมาย |
| กองหนึ่งแปลงแต่งปนสกลกาย |
ดังเช่นนายร้อยเงี้ยวออกเที่ยวดง |
| โพกหัวหูดูยืนถีอปืนแบก |
แลแลก็แปลกตามความประสงค์ |
| ใครไม่ตั้งสังเกตโดยเจตจง |
ก็คงหลงแลเหลียวว่าเงี้ยวจร |
| มาคำนับแม่ทัพสั่งให้ทั้งจิต |
อุตส่าห์ติดตามรีบโดยถีบถอน |
| แม้นประสบพบแจ้งแห่งสุนทร |
ค่อยผันผ่อนพูดรับเอากลับมา |
| ถ้าดึงดันขันข้อจะต่อต้าน |
จงประหารให้ยับดับสังขาร์ |
| เอาแต่หัวตัวมันฟันให้กา |
ยี่สิบห้าชั่งจะให้ในรางวัล |
| พวกเงี้ยวแปลงแจ้งจบเคารพรับ |
แล้วคำนับลาไปเข้าไพรสัณฑ์ |
| เที่ยวสืบเสาะเลาะลัดสกัดกัน |
จนสิ้นคันเขตแคว้นแดนบุรี |
| ไม่ประสบพบเห็นเป็นแต่ข่าว |
ครั้นจะกล่าวกลอนเฝือเหมือนเชื่อผี |
| ว่าแลบลิ้นปลิ้นตาทำกาลี |
เอาเป็นหนีพ้นไปไม่ได้ตัว |
| แต่เหตุผลปล้นสาวกันยาวยืด |
ดูยังมืดเหมือนเวลาฟ้าสลัว |
| ไม่แจ่มแจ้งแฝงฝ้านัยน์ตามัว |
ความดีชั่วชอบผิดบังปิดคลุม |
| การชำระสะสางอย่างเดี๋ยวนี้ |
ไม่เฆี่ยนตีต้องเล่นเป็นสุขุม |
| อ้ายโจราลาลับต้องจับกุม |
โจรีรุมถามปลอบเพราะชอบเย็น |
| เหมือนหุ่นยนต์กลไกพอไขจักร |
ก็เชิดชักชี้ช่องให้มองเห็น |
| ทั๊งสามนางต่างแตกแยกประเด็น |
ก็ได้เช่นเชิงชนกลอุบาย |
| แล้วสอบสวนทวนถามตามประสงค์ |
ราชวงศ์กลบเกลื่อนปิดเงื่อนสาย |
| ครั้นได้ดินระเบิดมาดูน่าอาย |
ความที่ร้ายอื้อฉาวขึ้นกราวเกรียว |
| รู้สึกโทษโสตสุดทุจริต |
กินยาพิษล่วงลับโดยฉับเฉียว |
| เมืองชื่นเมียหมุนไปเป็นใจเดียว |
มิได้เหลียวแลลูกผูกอาลัย |
| กลืนยาตายตามผัวระรัวดิ้น |
พากันสิ้นสูญภพสบสมัย |
| ด้วยอำนาจอาชญามหาภัย |
ลงโทษให้เห็นวิบัติเป็นอัศจรรย์ |
| แต่พวกที่มีพยานศาลไต่สวน |
ได้สำนวนแน่จิตไม่ผิดผัน |
| โทษเบาหนักจักแจกแยกรำพัน |
ที่มหันตโทษหมายวายชีวัง |
| ตัดสินลงโทษตายทั้งชายหญิง |
มันแย่งชิงปล้นฆ่าเหมือนว่าหวัง |
| บ้างเข้าเกลียวเงี้ยวด้วยช่วยกำลัง |
จับไทยรั้งรัดมือผูกถือมา |
| ให้โจรล้างวางวายอายอดสู |
ทั้งอิตู้ตัวอุบาทว์ชาติยักษา |
| ฆ่าลูกเด็กเล็กชำแหละแหวะอุรา |
แล้วควักคว้าไส้ตับมาสับฟัน |
| นั่งตัดรอนทอนเล่นเป็นชิ้นชิ้น |
ใจทมิฬเหมือนยักษ์มักกะสัน |
| บ้างอยากกินสินบนซนบอกมัน |
รวมด้วยกันแปดคนต้องทนตาย |
| วันประหารชีวิตคิดถวิล |
ตามตัดสินสั่งบอกให้ออกหมาย |
| ท่านนายทัพกับทหารที่ชาญชาย |
ก็สั่งนายพะทำมะรงให้ล่งตัว |
| เขาเปิดคอกออกมานับหน้าถ้วน |
แล้วตัดตรวนตรีงออกนั่งกลอกหัว |
| มัดมือไร้ให้เดินไม่เมินมัว |
บอกเตรียมตัวทหารยืนถือปืนเรียง |
| ให้อ้ายเงี้ยวเกี่ยวข้องที่ต้องหา |
ออกนำหน้าผ่านยามไปตามเสียง |
| ทหารล้อมพร้อมพรูเป็นคู่เคียง |
กระเวนเวียงวนออกนอกประตู |
| ซึ่งมีนามตามตำบลดลสถาน |
ประตูมารท้ายเมืองคันเหืองหู |
| เป็นป่าช้าหน้าสยองไปมองดู |
ขนลุกซู่ซ่าเงียบยะเยียบเย็น |
| นักโทษถึงจึงผู้คุมเข้ากลุ้มกลัด |
เข้าผูกมัดอ้ายเจ้ากรรมที่ทำเข็ญ |
| ยีนกอดหลักหักชีวิตปลิดทั้งเป็น |
ผ้าผูกเม้นมิดหน้าคอยท่าปืน |
| ทหารเข้าแถวเรียงเคียงประทับ |
ดูเป็นตับเต็มศรัทธาไม่ฝ่าฝัน |
| นายร้อยสั่งฟังระยะจังหวะปืน |
ถ้าเยียดยืนมือชี้สามทียิง |
| เวลานี่นท่านผู้พิพากษา |
พระจรรยายกกล้องมาส่องนิ่ง |
| ถ่ายรูปมัดชัดเจนแลเห็นจริง |
พอแล้วยิงปืนปังไม่รั้งรา |
| เลิยงนกสับฉับเฉาะดังเผลาะแผละ |
เลือดไหลแซะโทรมชักพยักหน้า |
| บ้างกระดิกระริกรัวทั่วกายา |
บ้างแหงนหน้านิ่งพับเหมือนหลับไป |
| ทหารรบสงบปืนยืนระกะ |
บอกคุณพระถ่ายฝีอีกทีใหม่ |
| เก็บกล้องพลันหันหน้ารีบคลาไคล |
แล้วบอกให้พะทำมะรงที่คงคุม |
| แกมัดหลุดฉุดใส่ในที่ฝัง |
เรียงกันทั้งแปดศพแล้วกลบหลุม |
| ต่างก็กลับฉับไวไปประชุม |
อยู่ที่คุ้มคอยเหตุสังเกตการณ์ |
| ที่ไม่ล้างวางโทษโปรดรับสั่ง |
ให้จำขังคุกไว้ไม่ประหาร |
| มีกำหนดกฎหมายบอกรายงาน |
ให้ทหารคุมส่งลงไปกรุง |
| รวมสิบหกคนกล่าวทั้งลาวเงี้ยว |
เป็นพวกเดียวส่งไปดูใหญ่ยุ่ง |
| มีเงี้ยวลาวกราวกรูมาดูมุง |
ก็เดินรุงรังตามกันหลามไป |
| เมื่อกำลังไต่ถามความผู้ร้าย |
ก็จัดจ่ายทหารเดินเนินไคล |
| เที่ยวสืบสาวข่าวปล้นคนจัญไร |
อยู่ที่ไหนแน่จับส่งกลับมา |
| เมืองสองสั่งตั้งมั่นให้ขันแข็ง |
เป็นคานแขวงแพร่เก่าเข้ารักษา |
| แล้วปลูกฉางวางเสบียงเลี้ยงพลา |
คนไปมามุ่งหมายดูร้ายดี |
| แล้วแจกจ่ายหมายชี้คดีขาน |
ให้แก่บ้านทราบเหตุพิเศษศรี |
| ว่าบ้านเมืองเคืองแค้นแสนทวี |
เกิดฆ่าตีปล้นได้ด้วยใช้ปืน |
| จงบอกกล่าวชาวนิคามตามประกาศ |
ปีสินาทล่งโสตอย่าโหดหืน |
| แม้นปิดงำอำกันใครยันยืน |
ว่ามีปืนโจทย์จับจะปรับทัณฑ์ |
| เมื่อส่งมาถ้ามีที่ขัดข้อง |
ยื่นคำร้องเรียนความตามกระสัน |
| มีม้าช้างต่างค้าสารพัน |
ขอปืนกันโจรกรรมประจำตน |
| ได้ตรวจดูรู้ชัดไม่ขัดขืน |
จะให้คืนไปรักษาสถาผล |
| มีหนังสือถือสำหรับไว้กับตน |
เป็นสิ้นมลทินที่ราคีคาว |
| แล้วสั่งหมายจ่ายพลันอนันต์เนื่อง |
ห้าหัวเมืองในมณฑลนุสนธิ์สาว |
| รวมกันหมดจดเรื่องก็เมืองลาว |
ให้บอกกล่าวเก็บอาวุธยุทธนา |
| อยู่ในแคว้นแดนดินถิ่นเมืองไหน |
ก็รีบให้เก็บกักเอารักษา |
| ให้ถูกทางอย่างชี้คดีมา |
ส่งสาราแนะนำให้ทำการ |
| ในเมืองแพร่แก่บ้านไม่ขานขืน |
ได้เก็บปืนส่งพลันดังบรรหาร |
| ในเจ็ดวันพันเศษสังเกตการณ์ |
ระยะย่านเดียวดูพึ่งจู่จร |
| ข้าหลวงน่านขานโทรศัพท์เล่า |
ว่าเงี้ยวเข้าปล้นชานด่านขนอน |
| เผาเมืองงาวกล่าวว่าจะมารอน |
รบนครน่านแน่ไม่แปรปรวน |
| ท่านแม่ทัพรับข่าวที่กล่าวว่า |
โจรจะมาปล้นน่านทำหาญหวน |
| แยกทหารรานณรงค์คงจำนวน |
กองพันด่วนโดยไวไปสมทบ |
| ตำรวจภูธรเพิ่มเติมไปด้วย |
จะได้ช่วยอุดหนุนเข้าจุนจบ |
| ก็ไปทันวันจดกำหนดครบ |
อ้ายเงี้ยวหลบหลีกหน้าเข้าป่าไป |
| กองสืบสอดลอดลัดสงัดเงียบ |
ถึงสบเอียบแอบป่าซุ่มอาศัย |
| ตั้งค่ายช่องป้องกันสรรพภัย |
มิไว้ใจโจรจรจะซ้อนกล |
| พฤศจิกายนดิถีที่สิบห้า |
ดึกเวลาเจ็ดทุ่มทั้งคลุ้มฝน |
| อ้ายโจรป่ากล้าหาญมารานรณ |
เข้ายิงปล้นปลุกทัพแล้วกลับไป |
| เหมือนปีศาจราชทูตพวกภูตผี |
หลอกแล้วหนีขึ้นเขินเนินไศล |
| ออกโจมจับรับรบไม่พบใคร |
ทั้งมองไม่เห็นหนสถลทาง |
| ครั้นรุ่งแจ้งแสงศรีสุริเยศ |
ได้ทราบเหตุผลชัดไม่ขัดขวาง |
| อ้ายโจรตั้งค่ายมั่นออกกั้นกาง |
ละแวกหว่างเขาเวียงเมืองเชียงคำ |
| พลเมืองมีกำหนดจะจดชื่อ |
เงี้ยวลาวลื้อเหลือนับอยู่สับสำ |
| ส่งเสบียงเลี้ยงผีที่กระทำ |
เข้าช่วยคํ้าจุนเจือด้วยเชื่อใจ |
| ว่าเงี้ยวดีมีวิชาล้วนกล้ากลั้น |
คงกระพันปืนยาจะหาไหน |
| จึงยอมตัวกลัวดีพวกผีไพร |
ให้มันใช้เช่นข้าชั่งสาธารณ์ |
| จึงเร่งเดินโดยไวจะใคร่พบ |
ได้ต่อรบเหล่าร้ายทลายผลาญ |
| ให้สิ้นสูญกุลวงศ์พวกพงศ์พาล |
เข้าไพรสาณฑ์สืบค้นดั้นด้นเดิน |
| ถึงดอยปูม่อมเขม้นเห็นค่ายเงี้ยว |
ทหารเกรียวกรูยิงวิ่งตะเพิ่น |
| เห็นเลือดหยดรดทางอยู่กลางเนิน |
ตัวมันเหินหายหน้าเข้าป่าไป |
| เอาเพลิงเข้าเผาค่ายทลายยับ |
แล้วเดินทัพเข้าทางหว่างไศล |
| ระยะย่านบ้านดงตามพงไพร |
พบก็ไถ่ถามข่าวเรื่องราวโจร |
| ทราบว่ามันกันกางอยู่ข้างหน้า |
ที่ท่าฟ้าองอาจทำผาดโผน |
| พลภูธรจรจบเข้ารบโจร |
ยอนเซนโดนปืนถอยด้วยน้อยตัว |
| ร้อยเอกบุตรรุดรับขับทหาร |
ออกต่อต้านเงี้ยวบุกเที่ยวซุกหัว |
| มันหนีออกนอกค่ายด้วยใจกลัว |
ไปนอนตัวสั่นสะดุ้งอยู่มุ้งลาว |
| ทหารไล่ไปค้นถึงก้นถุง |
เข้าเปิดมุ้งมองเงี้ยวแยกเขี้ยวขาว |
| ก็ยิงดับกับที่เป็นผีลาว |
บ้างออกก้าวสกัดไล่เข้าในดง |
| เห็นสิ้นทางทวนทบตลบเลี้ยว |
เผาค่ายเงี้ยวไหม้กระจุยเป็นผุยผง |
| อ้ายเงี้ยวแตกแหลกเลี่ยนไม่เวียนวง |
ก็ยกกรงกรูไปค่ายเชียงคำ |
| แล้วลาวเอาข่าวเงี้ยวมาเที่ยวบอก |
ว่ามันออกตั้งรับอยู่สับสำ |
| ที่ช่องแคบแอบเขาเข้าประจำ |
แม้นถลำเลยเข้ามันเอาตาย |
| บ้านตำบลยลเหตุเป็นเขตขั้น |
เรียกผีปันน้ำลือเป็นชื่อหมาย |
| เอาหินก้อนซ้อนกันป้องกันกาย |
ทำป้อมค่ายขึ้นล้อมพร้อมกำลัง |
| ยินดีครันมันอยู่คอยสู้รบ |
จะได้พบพักตร์สมอารมณ์หวัง |
| พยายามตามมาพะว้าพะวัง |
เป็นหลายครั้งแล้วไม่เห็นใจจริง |
| เคยแต่รบหลบหน้าเข้าป่าหาย |
เห็นแต่ค่ายเงียบจี๋เป็นผีสิง |
| ครั้งนี้เอาเข้าเป็นค่ายไม่ไหวติง |
คงไม่ทิ้งถิ่นอยู่สู้กับเรา |
| แม้นลิเคอเข้ายิงจะนิ่งซ่อน |
ไปถูกก้อนหินตั้งบนหลังเขา |
| มันจะได้ใจจู่มาดูเบา |
แกล้วยั่วเย้ายิงเล่นเหมือนเป็นมา |
| เราตั้งมั่นรังรารอช้าไว้ |
ขอปืนใหญ่ยิงเปิดระเบิดผา |
| จึงจะได้เห็นมันเป็นขวัญตา |
พูดปรึกษาเสร็จถือหนังสือจร |
| ท่านแม่ทัพรับสารอ่านแล้วให้ |
ส่งปืนใหญ่เร็วรีบโดยถีบถอน |
| ก็ได้ดังหวังว่าไม่อาวรณ์ |
จึงรีบร้อนเร็วทัพเข้ารับรบ |
| ถึงผีปันน้ำชะแง้เหลือบแลเหลียว |
ไม่เห็นเงี้ยวง้าวมีมันหนีหลบ |
| ทิ้งค่ายเปล่าเหงาฉงนคนบัดซบ |
อพยพยกหนีไม่รีรอ |
| ก็เดินทัพขับขันถลันล้ำ |
เข้าเชียงคำข่าวว่ามันมาป๋อ |
| อยู่เชียงของจองจัดคนอัดออ |
ขมุฮ้อลื้อคละเข้าปะปน |
| พลกำลังตั้งพันล้วนกลั่นกล้า |
ได้ทิ้งอาวุธวิเศษชี้เหตุผล |
| เป็นเงื่อนงำลำดับสัปดน |
หยิบเอาต้นต่อปลายระคายคาว |
| ที่ไหนคันมันคุ้ยกระจุยจ้าน |
ให้รำคาญเคืองหูขึ้นฉู่ฉาว |
| ลงเล่นลิ้นสิ้นไฟอาศัยดาว |
แสงจันทร์เจ้าจ้าทัพคงลับแล |
| ทหารตั้งฟังสำนวนสืบสวนสาว |
ก็ได้ข่าวมั่นเหมาะรู้เบาะแส |
| ว่ารวมรอมพร้อมเพรียงอยู่เวียงแก |
ทหารแร่รุกไล่เข้าไปยิง |
| หนีไม่ทันหันสู้สักครู่พัก |
เหมือนสุนัขจนตรอกเที่ยวออกวิ่ง |
| ไม่เห็นช่องต้องยืนให้ปืนยิง |
จนนอนกลิ้งเกลื่อนตายลงหลายคน |
| ก็ตื่นแตกแหกค่ายกระจายออก |
ไม่มีกรอกเกรียวไปเข้าไพรสณฑ์ |
| ครั้นหมดถิ่นสิ้นท่าเข้าตาจน |
กลับเดินวนเวียนทวนสวนเข้ามา |
| จับได้สองคนถามนามแลชื่อ |
มันไม่อือเออออกบอกภาษา |
| เป็นเงี้ยวลื้อหรือขมุพวภกุลา |
เป็นคนข้าเขตไหนมิได้ความ |
| สืบคนนอกบอกว่าจำหน้าแน่ |
หนีจากแพร่มาปล้นคนซำสาม |
| จะขังไว้ไต่สวนสำนวนนาม |
ถ้าผลีผลามผลุนหนีจากที่ไป |
| ข้ามของเข้าเขตปนคนฝรั่ง |
จะต่อตั้งลุกลามเกิดความใหญ่ |
| เขาจะร้องฟ้องขานทหารไทย |
ว่าจับได้โจรปล่อยเป็นถ้อยความ |
| จึงฆ่าเสียให้สิ้นมลทินที |
ทำกาลีเบียดเบียนเป็นเสี้ยนหนาม |
| ให้สิ้นโทษโสตสุขทุกนิคาม |
ให้มันขามเข็ดจิตที่คิดปอง |
| จึงสงบจบโจรที่โลนลุก |
มันเที่ยวซุกซ่อนตนกมลหมอง |
| ตั้งจัดการด่านตรวจเป็นหมวดกอง |
ตามหุบห้องห้วยเขาลำเนาไพร |
| กองทัพค้างหว่างอยู่เที่ยวดูบ้าน |
ตามเรือนร้านโรงรีที่อาศัย |
| บ้างมุงหญ้าคาแฝกซอกแซกไป |
บางบ้านไม้สักมุงไม่รุงรัง |
| ทำเป็นเกล็ดแลละม้ายคล้ายกระเบื้อง |
ดูรุ่งเรืองเรือนบ้านนอกชานตั้ง |
| บ้างทำใหม่ใหญ่ยาวราวกับวัง |
ทาสีปลั่งแปลกตาสง่างาม |
| ถนนใหม่ใหญ่แยกเป็นแฉกตัด |
ในจังหวัดเวิ้งเว้าเค้าสนาม |
| เขาจัดแจงแต่งไว้มิใช่ทราม |
แลอร่ามรั่วสีตีลูกตรง |
| กำแพงดินเด่นโดดเป็นโขดขั้น |
เหมือนเขาคันขึงตั้งดังประสงค์ |
| พรรณไม้ใบชอุ่มเป็นพุ่มพง |
ขึ้นเป็นดงดาษดื่นพื้นนคร |
| แล้วออกนอกพาราเวลาร่ม |
ในน้ำยมยลสาวลาวสลอน |
| ยืนยกอกรอราในสาคร |
บ้างลงช้อนกุ้งปลาตามวาริน |
| ที่ลงน้ำชำระสริร่าง |
ไม่ระคางขายหน้ารักผ้าซิ่น |
| กลัวเสียศรีปี้ป่นเป็นมลทิน |
ใครจะยินดีดูอดสูเอง |
| ชายก็เป็นเช่นกันดูขันขำ |
ล้วนพุงดำโดดเล่นลงเต้นเหย็ง |
| แลดูเพื่อนเหมือนดังนุ่งกางเกง |
ดูโตงเตงตามกันช่างขันจริง |
| ได้ถามซักสักดำทำไฉน |
ว่าสักไว้อวดลาวสาวผู้หญิง |
| เขาเห็นดำน้ำใจไม่ประวิง |
เป็นสิ้นสิ่งสงสัยที่ในตัว |
| ว่าใจกล้าสามารถองอาจนัก |
ควรจะรักร่วมใจไว้เป็นผัว |
| แม้นพุงขาวลาวสันไม่พันพัว |
เขายิ้มยั่วเย้ยเยาะหัวเราะเกรียว |
| แต่จะเชื่อเหลือจำในคำกล่าว |
เห็นพุงขาวมาทั้งสิ้นกินข้าวเหนียว |
| จึงตริตรึกนึกกริ่งจริงจริงเจียว |
ไม่พูดเลี้ยวเล่นลิ้นให้กินใจ |
| แต่การสักสู้ทนเป็นพ้นคิด |
ถึงชีวิตจะวิบัติปัดไถม |
| ก็สู้ทนพระกรรมทำกันไป |
ยังสงสัยสิ้นที่จะชี้แจง |
| เหมือนเจาะหูดูกว้างเอาต่างใส่ |
ทองคำใบแผ่แบนเป็นแผ่นแผง |
| ถือว่างามความควรชวนระแวง |
สุดจะแจ้งจัดเค้าเล่านิทาน |
| คิดฉงนจนใจครรไลลับ |
ก็เดินกลับเข้าประเทศเขตสถาน |
| เที่ยวดูกาดตลาดของที่ต้องการ |
เขาออกร้านเรียงวางกลางชลา |
| พริกมะเขือเนื้อส้มขนมขาย |
ผักหญ้ารายเรียงมัดช่างจัดหา |
| มีกล้วยอ้อยกลอยเกล็ดเมล็ดงา |
อ้างปลาร้าเรียงตั้งเที่ยวนั่งมอง |
| แม้นจะซื้อสิ่งใดไม่เลือกหน้า |
บอกราคานั่นหมายรายสิ่งของ |
| ถ้าต่อน้อยถอยมาแล้วอย่าปอง |
ไม่ได้ของกินละอย่าทะนง |
| ที่เจ้าชู้กรูเกรียวพูดเกี้ยวสาว |
ก็ว่ากล่าวข้อความตามประสงค์ |
| เสียงฮาเฮเสสรวลนวลอนงค์ |
เที่ยวเดินวงเวียนรอทำกรอกราย |
| ทั้งหนุ่มสาวสวยสมห่มผ้าสี |
สูบบุหรี่อมเมี่ยงมองเมียงหมาย |
| ดูตุ่ยแก้มแย้มยิ้มพะพริ้มพราย |
นุ่งซิ่นลายเหลืองรอบแต่ขอบดำ |
| เดินยกเท้าก้าวย่างทางถนน |
ดูกรอมส้นสวยตาออกคล้าคล่ำ |
| เสียสิ่งเดียวเยี่ยวไม่นั่งหล่อนช่างทำ |
เห็นให้รำคาญตาทำท่าทาง |
| ล้วนเกล้าผมคมสันเป็นมันมุ่น |
งามละมุนเมาลีด้วยหวีสาง |
| เข็มทองกลัดขัดทำดูสำอาง |
ดอกไม้ต่างสีเสียบดูเรียบราย |
| ลานทองคำทำต่างอย่างทองม้วน |
ใส่ประต่วนดีดูอุดหูหาย |
| เป็นตุ้มถ่วงหน่วงยานสงสาวกาย |
แต่เขาหมายมุ่งความว่างามดา |
| สไบหุ้มปทุมถันนั้นก็ใช้ |
แต่มันไม่มิดดวงพวงบุหงา |
| ให้เด่นดอกออกทางเป็นช้างงา |
ไม่แกล้งว่ากล่าวความตามที่เป็น |
| พระสุริยงยอแสงแฝงบรรพต |
ตลาดหมดมองไปมิได้เห็น |
| ดูเงียบเหงาเปล่าว่างน้ำค้างเย็น |
แลดูเป็นหมอกมัวไปทั่วทิศ |
| ให้เหน็บหนาวร้าวรัวจนตัวสั่น |
เมื่อหม่นหมองกมลนั่งจนจิต |
| บางเป็นไข้ไอละอองด้วยต้องพิษ |
หมอตรวจฤทธิ์โรครู้ดูอาการ |
| ว่ารุมร้าวหนาวใจเป็นไข้จับ |
ทำให้ตับบวมได้ในสังขาร |
| แม้นขืนอยู่สู้เย็นไม่เป็นการ |
ให้คืนบ้านแบกตับกลับลงไป |
| บ้างร้อนตัวกลัวเขาลำเนาห้วย |
เฝ้าบอกป่วยป้องกันน่าหมั่นไส้ |
| เป็นโรคบิดติดอกน่าตกใจ |
หรือเป็นไข้แตงโมจึงโลเล |
| โรคนี้หายาให้ไม่ชนะ |
เพราะผีกะกินพุงจึงยุ่งเก๋ |
| เล่นขี้ปดหมดอายทำถ่ายเท |
เป็นเจ้าเล่ห์เล่นลิ้นได้ยินยล |
| ธรรมเนียมข้าราชการมางานทัพ |
จะยากยับยุคเข็ญเป็นกุศล |
| แม้นเปล่าปลอดรอดกายไม่วายชนม์ |
ก็คงพ้นทุกข์ไปได้สักวัน |
| จึงสู้ตนจนจริงทำนิ่งขรึม |
คิดกระหึมนึกในใจกระสัน |
| เที่ยวยลสาวลาวแพร่แลอนันต์ |
ให้กระสันเสียวจิตคิดถึงเรือน |
| ทั้งร่างกายเกิดมาเวลาบ่าย |
จะมาฝ่ายฝันชมสมสงวน |
| เขาจะว่าบ้าจริตผิดกระบวน |
จึงคิดหวนหันร้างห่างนิยม |
| คนแก่กายหมายสาวคราวกำดัด |
มักอุปัทว์เหตุรับมาทับถม |
| ที่ติเล่าเขาก็ชังไม่ฟังลม |
เราจะล้มลงด้วยรักนั้นหนักกาย |
| ถ้าจะได้ด้วยวิบัติเขาขัดสน |
เหมือนซื้อคนแพงค่าราคาขาย |
| เป็นไฝปานรานร้าวคาวระคาย |
มักทำร้ายร้อนรุ่มให้กลุ้มใจ |
| แต่คราวจนทนไปไม่กระดาก |
นั่งกินหมากเมี่ยงลาวคราวสมัย |
| เสียแรงมาท่าเฉยละเลยไป |
แล้วก็ไม่รู้ชัดกระจัดจริง |
| พูดอือเออเพ้อพยักได้พักผ่อน |
พอแก้ร้อนเรื่องเจ้าชู้เกี้ยวผู้หญิง |
| ครั้นหนาวหนักหักใจไม่ประวิง |
กลับมานิ่งนอนตรมอารมณ์รึง |
| ที่หนุ่มหนุ่มนายทหารนั้นชาญเชี่ยว |
ท่านไปเกี้ยวสาวสันนั้นบหึง |
| ก็รักใคร่ได้เฝ้าอยู่เคล้าคลึง |
เหมือนแมงผึ้งภู่ฟอนเกสรลาว |
| พอได้กลิ่นกระถินเถื่อนก็เลื่อนลับ |
ไปเที่ยวจับเจาะตามดอกสามหาว |
| ชอบโลมลิ้มชมชืดไม่ยืดยาว |
จนออกฉาวฉ่าดังแทบทั้งเมือง |
| นิสัยชาวลาวดื้อถือเนื้อหนัง |
ไม่เปื่อยพังหมดสิ้นได้ยินเรื่อง |
| แมงภู่ไปผึ้งมาพาประเทือง |
ไม่คิดเคืองขุ่นข้องหมองกระมล |
| ทั้งทหารคนใช้ก็ได้สิ้น |
เลยหากินเก็บรักษ์เป็นภักษ์ผล |
| ความคิดลาวคราวทัพถึงอับจน |
เนื้อหนังป่นเปื่อยไปทั้งไทยลาว |
| ท่านคิดเห็นเป็นภัยฤทัยเศร้า |
จะเปื่อยเน่าเหม็นกลุ้มทั้งหนุ่มสาว |
| ทั้งโรงรักษาศรีราคีคาว |
ไม่แกล้งกล่าวกลอนรับลำดับมา |
| พนักงานท่านก็เด็ดช่างเล็ดลอด |
เที่ยวสืบสอดรู้ตัวจนทั่วหน้า |
| จับตัวได้ให้หมอไม่รอรา |
ตรวจโรคกาเมมัวจนทั่วกาย |
| แม้เห็นแผลแน่ตาเอายาล้าง |
ให้นอนค้างรักษากว่าจะหาย |
| จ้างคนอยู่ดูมิให้ใครใกล้กราย |
กลัวโรคร้ายราคินไม่สิ้นคาว |
| รายหนึ่งเหมาะเกาะมาน่าสงสาร |
เมียทหารแตรยังกำลังสาว |
| ผัวมาง้อขอโทษโปรดสักคราว |
อย่าให้ฉาวฉ่าเป็นเช่นคนจร |
| ได้ขอสู่อยู่เย็นไม่เป็นหวัด |
ช่วยโปรดสัตว์สุโขสโมสร |
| ท่านไม่ฟังขังไว้มิให้จร |
เจ้าผัวร้อนรนใจอาลัยเมีย |
| แม่ยายเล่าก็เฝ้ามาบอกว่า |
ลูกสาวข้าเจ้าดีไม่มีเสีย |
| คนอื่นไกลมิได้มาปัวเปีย |
พี่งเป็นเมียทหารพลนี้คนเดียว |
| ท่านก็ว่าข้ารับแม่ทัพสั่ง |
แม้ไม่ฟังรอท่าช้าประเดี๋ยว |
| ได้อยู่สุขสนุกยิ่งจริงจริงเจียว |
มาขืนเขี้ยวขัดข้องไม่ต้องการ |
| เจ้าผัวทุกข์ชุกเฉินเที่ยวเดินหา |
พูดปรึกษามูลนายฝ่ายทหาร |
| ก็คิดเห็นเป็นอุบายตามรายงาน |
แต่เป็นการคราวเคราะห์จำเพาะดี |
| หาไม่จะต้องหมองหมายทนอายอวด |
ให้หมอตรวจดวงชาตาดูราศี |
| หมอมาเห็นเอ็นดูรู้วิธี |
ว่าไม่มีโรคากลับมาเรือน |
| เรื่องโรคาพยาธิจะริร่ำ |
ท่านคิดบำรุงให้ใครจะเหมือน |
| จัดหัวหน้าพยาบาลการแม่เรือน |
ชักชวนเพื่อนภรรยาข้าแผ่นดิน |
| พูดชี้แจงแจ้งประจักษ์เป็นศักดิ์ศรี |
ล้วนสตรีตรองตรึกนึกถวิล |
| เห็นโยธาพหลพลแผ่นดิน |
เป็นมลทินทรมาให้อาวรณ์ |
| จะปราบอ้ายทรยศขบถเงี้ยว |
ไข้มาเขี้ยวขับระดมเอาล้มขอน |
| เสียเวลาช้าการเรื่องราญรอน |
ควรผันผ่อนเภทภัยให้กำลัง |
| เราเป็นหญิงจริงจิตจะคิดหมาย |
แข่งขันชายสู้ศึกเหมือนนึกหวัง |
| หาความชอบตอบพระคุณกรุณัง |
ก็ขัดทั้งแรงปัญญาดูน่าอาย |
| เทวดาฟ้าดินในถิ่นเถื่อน |
จะแย้มเยื้อนเย้ยเหล่าเราทั้งหลาย |
| ว่าสตรีมีร่างสำอางกาย |
กินแรงชายชอบเฝ้าแต่เหย้าเรือน |
| เมื่อนึกมาว่าเราเล่าก็จิต |
ควรจะคิดถึงบุรุษมนุษย์เพื่อน |
| เขาป่วยไข้ได้ยากจากบ้านเรือน |
เราคิดเอื้อนอวยผลให้ยลยิน |
| ช่วยอุดหนุนจุนเจือเมื่อเจ็บไข้ |
เหมือนเราได้รับอาสามาทั้งสิ้น |
| ให้แรงพลรณราญการแผ่นดิน |
นับเป็นชิ้นชอบปองสนองคุณ |
| ต่างเห็นพร้อมยอมตนปรนนิบัติ |
จึงได้จัดทำนอนที่แลหมอนหนุน |
| บอกเฉลี่ยเรี่ยรายให้ทำบุญ |
ได้เงินทุนทำของที่ต้องการ |
| คนเจ็บไข้เหมือนได้อยู่บ้านช่อง |
ไม่ขัดข้องข้าวปลากระยาหาร |
| มีคนอยู่ดูรักษาพยาบาล |
สำเร็จการเกื้อกูลประมูลความ |
| แล้วตีสายถวายสมเด็จพระ |
บรมราชินีศรีสยาม |
| ขอพระราชานุญาตประกาศนาม |
ตั้งเป็นง่ามแง่สภาอุณาโลม |
| โปรดประทานโทรเลขภิเษกศรี |
พระเสาวนีย์ทะนุช่วยอำนวยโฉม |
| มีต้นทุนหนุนอุดไม่ทรุดโทรม |
ทรงพระโสมนัสรับประคับประคอง |
| เงินเรี่ยได้ที่แพร่แลสังเกต |
สองพันเศษบาทได้บ้างให้ของ |
| มีเสื่ออ่อนหมอนม้าผ้าปูรอง |
ที่ขัดข้องเข้าช่วยเอาด้วยแรง |
| โมทนาสถาผลกุศลช่วย |
ทั้งไข้ป่วยสิ้นไปอย่าได้แหนง |
| ทานมัยให้ผลดลแสดง |
ประจักษ์แจ้งใจมั่นเป็นสัญญา |
| ทำฉันใดให้กับท่านนั้นแลผล |
เกิดเป็นต้นลำชาติศาสนา |
| เหมือนชาวไร่ได้พันธุ์เม็ดธัญญา |
ก็อุตสาหะปลูกทำนั้นร่ำไป |
| ข้าวก็งอกออกงามตามระบอบ |
ได้ผลกอบกองกูลประมูลให้ |
| เพราะเพียรกิจคิดเมตตาศรัทธาใจ |
เป็นนิสัยแสวงผลดลฤดี |
| สามัญชนผลได้เป็นชัยยะ |
เหมือนองค์พระมุนินทร์ชินศรี |
| ทานเป็นทางสร้างพระบารมี |
นับได้สี่อสงไขยกำไรรวย |
| ได้ถึงแสนมหากัลป์ท่านกำหนด |
เป็นแบบบทของมนุษย์นั้นสุดสวย |
| แม้นสิ่งใดใจประสงค์อย่างงงวย |
ให้ได้ด้วยโดยสวัสดิ์พิพัฒน์พร |
| กองทัพตั้งฟังข่าวลาวแลเงี้ยว |
ฟังมันเที่ยวขู่ตะคอกทำหลอกหลอน |
| ตั้งสอดแส่แหย่ลาวชาวนคร |
ให้สยอนสยดใจไม่เสบย |
| จึงเรียกพลทหารใหม่ในเมืองเหนือ |
ขึ้นมาเกื้อหนุนไว้มิใช่เฉย |
| หัตถ์ท่าปืนครื้นครึกให้คึกเคย |
ได้เปิดเผยแผ่อำนาจราชการ |
| พวกชาวเมืองมองเห็นทุกเย็นเช้า |
ค่อยบรรเทาทุกข์ใจปราศรัยสาร |
| ได้เคยคุ้นสุนทรสพจมาน |
ทั้งโรงร้านขายซื้อกันอื้ออึง |
| ข้างฝ่ายพระยาพิไชยได้รับสั่ง |
เป็นผู้รั้งแพร่พาราขึ้นมาถึง |
| จัดระเบียบเทียบทำโดยคำนึง |
ตั้งเป็นหนึ่งแน่ลงจำนงนาม |
| ที่ศาลาว่าการท่านเปลี่ยนใทม่ |
โปรดให้ใช้ชื่อเอาเป็นเค้าสนาม |
| เสนาหกยกแยกจำแนกนาน |
ท่านจัดตามบทแบบดูแยบคาย |
| มหาดไทยหน้าที่มีระบอบ |
การโต้ตอบรับส่งจำนงหมาย |
| เก็บหนังสือถือทะเบียนเพียรภิปราย |
สืบข่าวร้ายดีได้อยู่ในมือ |
| ทั้งการวัดจัดสร้างทางกุศล |
อีกฝึกฝนเล่าเรียนเขียนหนังสือ |
| เรื่องไข้เจ็บเก็บรักษาเพื่อหารือ |
จัดยกรื้อฤกษ์งานการพิธี |
| การรับรองปองส่งคงธุระ |
พาหนะจัดจ่ายไม่หน่ายหนี |
| จัดแคว้นแขวงแบ่งหมู่ดูวิธี |
ตามพื้นที่ประเทศสถานแลภารโรง |
| ยุติธรรมจำจดบทปัญหา |
พิพากษาเสร็จชี้คดีโผง |
| แล้ววางบทกฎพิกัดไว้ตัดโกง |
ทั้งปรุโปร่งปรีชาปรึกษาความ |
| ตำแหน่งนาค้าขายทั้งฝ่ายเมือง |
นาสวนเรื่องแดนดินถิ่นสยาม |
| ชนสามัญอันมีในนิคาม |
เก็บเงินตามบาญชีเหมือนที่ดิน |
| ทั้งอากรผูกขาดอาชญาบัตร |
ใครฆ่าสัตว์พาหนะโดยถวิล |
| สุกรด้วยช่วยเอามาฆ่าให้กิน |
รวมทั้งสิ้นนาตำแหน่งแจ้งกระจาย |
| เสนาคลังตั้งกำปั่นรายวันจด |
เงินทั้งหมดแม่นมั่นสำคัญหมาย |
| งบประมาณการจรผ่อนต้นปลาย |
จะเบิกจ่ายสิ้นยังคลังจัดแจง |
| ตำแหน่งนายฝ่ายทหารการต่อสู้ |
ตำรวจภูธรฮึกดูคึกแข็ง |
| คอยป้องกันอันตรายเหตุร้ายแรง |
ปราบโจรแย่งชิงปล้นให้ป่นไป |
| ท่านฝึกหัดจัดเช่นเป็นทหาร |
ตั้งกองด่านดูแลคอยแก้ไข |
| เครื่องศัสตราอาวุธยุทธไกร |
ตกแต่งไว้สำหรับรับณรงค์ |
| มีที่พักหลักฐานการรักษา |
เป็นสง่างามเมืองเรืองระหง |
| ทุกตำแหน่งแห่งพักก็ชักธง |
เป็นมิ่งมงคลคุ้มประชุมชน |
| เสนาวังตั้งแต่งตำแหน่งว่า |
การโยธาก่อสร้างทางถนน |
| ช่วยซ่อมแซมแต้มแต่งแห่งตำบล |
นับเป็นต้นที่อาศัยไปรษณีย์ |
| ทั้งตึกกว้านบ้านถิ่นที่ดินหลวง |
เป็นผู้หวงห้ามรักษาทุกหน้าที่ |
| ความสะอาดกวาดเป่าเถ้าธุลี |
ทั้งเรือนผีเขื่อนขอบรอบกำแพง |
| การปกครองท้องที่ชี้เสนอ |
นายอำเภอเปลี่ยนไปใช้ว่าแขวง |
| แล้วเรียกแคว้นแทนกำนันรำพันแจง |
แก่บ้านแย้งยกผู้ใหญ่ใช้กันมา |
| ท่านกำหนดจดความตามหน้าที่ |
ผิดชอบมีในตำแหน่งแขวงรักษา |
| ต้องรับทุกข์สุขสมภิรมยา |
คิดตรวจตราป้องกันทุกวันคืน |
| แม้มีเหตุเภทพาลการจิกจุก |
จะเป็นทุกข์มีโทษอย่าโหดหืน |
| รีบระงับดับเข็ญให้เย็นยืน |
เมื่อสุดฝืนฝ่าต้องมาร้องเรียน |
| ประชากรร้อนรุกร้องทุกข์ราษฎร์ |
ขออำนาจแผ่นดินถิ่นเสถียร |
| ป้องกันภัยให้พ้นไม่วนเวียน |
ต้องพากเพียรเป็นธุระอย่าละเลย |
| แล้วมั่นหมายนายแขวนเป็นแก่นสาร |
กับแก่บ้านตักเตือนอย่าเชือนเฉย |
| หมั่นพูดจาการุญให้คุ้นเคย |
ได้เปิดเผยเหตุผลตามกลการ |
| หรือแคว้นกับแก่บ้านพาลเกะกะ |
เป็นธุระห้ามหักสมัครสมาน |
| ความเห็นแยกแตกต่างหนทางการ |
พูดคัดค้านขุ่นเคืองด้วยเรื่องไร |
| ควรกลบเกลื่อนเตือนตอบชอบแลผิด |
โดยน้ำจิตกรุณาอัชฌาสัย |
| เอาแต่การงานเสร็จสำเร็จไป |
อย่าปล่อยให้เถียงทุ่มประชุมชน |
| อนึ่งต้องตรวจกะระยะย่าน |
ตำบลบ้านหนึ่งนะเดือนละหน |
| เมื่อทางไกลไปยากลำบากตน |
เวลาฝนฟ้าก็จำต้องทำเนา |
| ถ้าเกิดโจรปล้นชิงยิงฟันฆ่า |
ถึงในป่าทุ่งเถินแลเนินเขา |
| ต้องรีบไปให้เห็นเป็นสำเนา |
สืบสวนเอาตัวตนคนกระทำ |
| ถ้าหนีพ้นให้พลภูธรช่วย |
ข้ามเขาห้วยง่ายยากถลากถลำ |
| มีแดดฝนดลเวลาทารกรรม |
ถือน้ำจิตจองสนองคุณ |
| พะทำมะรงเรือนขังสั่งเข้าออก |
คุกเรียกคอกบังคับสนับสนุน |
| ก็ฝึกหัดจัดทำได้คํ้าจุน |
ชุลมุนหมายการไม่คร้านกาย |
| การปกครองจองจำจะร่ำจด |
ก็ตามบทแบบมีเป็นที่หมาย |
| ได้แนะนำจำจดบทธิบาย |
ตั้งจัดจ่ายพนักงานทำการไป |
| แต่อย่าดื้อถือมั่นต้องหันเห |
เหมือนชเลคลื่นลั่นอยู่หวั่นไหว |
| จะเดินเรือเหลือยากลำบากใจ |
ถ้าแม้นไม่ระวังล่มลงจมชล |
| เช่นกองทัพยับยั้งมาตั้งรบ |
ต้องสมทบคั่งคับอยู่สับสน |
| ระวังผิดกิจกรรมเป็นทำวน |
เรื่องแบกขนรุงรังของทั้งปวง |
| คิดเฉลี่ยเกลี่ยไกล่ไปทุกแห่ง |
ให้นายแขวงระดมงานเป็นการหลวง |
| เกณฑ์ช้างม้าพาหนคนทั้งปวง |
ให้รับช่วงช่วยทำขนลำเลียง |
| ทั้งเงินตราผ้าเสื้อเกลือข้าวสาร |
ส่งทหารให้พออย่าต่อเถียง |
| เป็นการใหญ่ในยุบลขนเสบียง |
จัดจ่ายเลี้ยงเหลือล้นการปรนปรือ |
| แต่การเมืองเรื่องคลังนั่งวินิจ |
ดีดลูกคิดเขี่ยคุ้ยทั้งกุยตือ |
| เงินงวดเตือนเลือนมาได้หารือ |
จนยกรื้อเรื่องสัญญาขึ้นว่ากัน |
| สารบบงบประมาณการศกนี้ |
เรื่องภาษีสอบคิดเห็นผิดผัน |
| เงินยังตกบกพร่องเกี่ยวข้องกัน |
หลายเดือนวันว่างลงไม่ส่งเลย |
| จึงหาตัวอากรมาเจ้าภาษี |
มาพูดชี้แจงเตือนก็เชือนเฉย |
| เงินจันอับทับถมจะล้มเลย |
หรือจึงเฉยเชือนค้างวางอารมณ์ |
| อากรมาว่าได้ทำเป็นคำร้อง |
ยื่นขัดข้องหลายฉบับขอรับผม |
| ลายเซ็นมาว่าไรขอให้ชม |
จะให้ล้มหรือให้ลุกไม่ทุกข์ใจ |
| พนักงานท่านก็ว่าจีนมาดื้อ |
ให้ลงชื่อผัดส่งสิ้นสงสัย |
| จีนมาทำผ่อนผัดอึดอัดใจ |
ร้องทุกข์ไม่ทราบเรื่องไปเมืองจีน |
| ภรรยาอยู่หลังระวังจัด |
ถึงวันผัดไปรับส่งทรัพย์สิน |
| ไม่ขอร้องข้องขัดพูดปัดปีน |
เป็นเมียจีนเจ้าภาษีใจดีครัน |
| เรื่องสุรายาฝิ่นสิ้นทั้งสอง |
เป็นของเจ้าเดียวทำเป็นล่ำสัน |
| ก็ตักเตือนเอื้อนงอกบอกสำคัญ |
ให้ต้มกลั่นขายทำอย่าอำพราง |
| อากรร้องข้องขัดให้ตัดสิน |
ด้วยยาฝิ่นเสียหายหลายกระถาง |
| ขาดทุนยับคับใจให้ระคาง |
คนก็ร้างเร่พรากออกจากเวียง |
| ถึงขายก็น้อยคงถอยถด |
จะขอลดเงินให้พิไรเถียง |
| ลงนิ่งอั้นตันใจในสำเนียง |
มีคนเลี่ยงลอยหน้าขึ้นมามอง |
| เข้าซื้อขอต่อว่าราคาให้ |
เป็นกำไรอากรเก่าผู้เจ้าของ |
| หมื่นสองพันมั่นคงก็ลงคลอง |
เรื่องที่ร้องของหายละลายลาน |
| แต่อากรสุรายังว่ากล่าว |
ยื่นเรื่องราวร่ำไรพูดไขขาน |
| ว่าบ้านเมืองเคืองเข็ญไม่เป็นการ |
พูดคัดค้านข้องเกี่ยวด้วยเงี้ยวโจร |
| มันปล้นข้าหลวงตายลงหลายแหลก |
ผู้คนแตกตื่นฉาวเป็นกราวโขน |
| เป็นของหลวงช่วงชิงอ้ายลิงโลน |
จึงกระโจนจู่ค้นปล้นสุรา |
| ทั้งเททุบยุบย่อยต่อยโอ่งอ่าง |
กระทะกระถางแตกแตนแค้นหนักหนา |
| ที่ชอบริบหยิบเอาไปไม่เมตตา |
แต่ตัวข้าพเจ้าหนีหลบลี้ไป |
| ด้วยความกลัวตัวสั่นไม่ผันผิน |
ฉวยเอาซิ่นพันพุงนุ่งไปได้ |
| ใครแลมาว่าสาวลาวครรไล |
ครั้นเข้าใกล้ลูกเด็กว่าเจ๊กปลอม |
| คิดดูของเสียหายแต่ปลายเหตุ |
เจ็ดพันเศษสืบส่อให้หล่อหลอม |
| ขอลดลาภาษีประนีประนอม |
จะได้ซ่อมแซมเพิ่มเติมให้ทัน |
| พนักงานท่านไม่ผ่อนพูดตอนตัด |
ให้ทำผัดต้มต่อเป็นข้อขัน |
| ทำหนังสือถือสัญญาสิบห้าวัน |
ไม่ต้มกลั่นแกล้งนิ่งประวิงความ |
| จะประชุมเชิญพ่อค้าพร้อมหน้านั่ง |
ขายเลหลังทอดวางกลางสนาม |
| เงินหลวงขาดพลาดพลั้งไม่ฟังความ |
ต้องส่งตามตัวกดกำหนดคลัง |
| นายอากรร้อนรนไม่ทนดื้อ |
กลัวถูกรื้อร้องเร่บอกเลหลัง |
| เก็บของเข้าเอามาละล้าละลัง |
จัดแจงตั้งเตาต้มขรมเรือน |
| ทำรู้มากบากบิดคิดจะล้วง |
ลดเงินหลวงเอากำไรใครจะเหมือน |
| กำไรฝิ่นกินเปล่าเก็บเข้าเรือน |
ยังจะเลื่อนเล็มเอาเงินเหล้าเติม |
| เรื่องรุงรังฟังนานรำคาญหู |
จะว่าจู้จี้กล่าวพูดสาวเสริม |
| เพราะเว้นว่างทางวุ่นจึงจุณเจิม |
เหมือนเรื่องเพิ่มตลกผัดพอจัดการ |
| ถึงวันที่ยี่สิบสองคอยมองหา |
เดือนมกราคมต่อข้อบรรหาร |
| ประชุมพร้อมน้อมประณตบทมาลย์ |
ให้ฟังอ่านโทรเลขเอกอดุล |
| ว่าทรงพระกรุณาแก่ข้าเฝ้า |
ได้โปรดเกล้าตัดสินให้สิ้นสูญ |
| ขุนนางลาวชาวแพร่แลตระกูล |
ตามมูลมีโทษที่โปรดมา |
| ไม่กล่าวชื่อรื้อชี้แต่ที่ผิด |
ให้ตั้งจิตจำจดบทปรึกษา |
| เหตุอ้ายเงี้ยวเคี้ยวคดขบถมา |
ท้าวพระยาลาวช่วยเข้าด้วยมัน |
| ธรรมดาข้าราชการหมาย |
ปราบผู้ร้ายระงับเหตุในเขตขันธ์ |
| ได้เลื่องชื่อลือตระกูลไม่สูญพันธุ์ |
จึงนับชั้นชอบใหญ่ในแผ่นดิน |
| ไม่ช่วยแล้วกลับชื่นเข้ากลืนกล้ำ |
ไปถือน้ำทำสัตย์สะบัดศีล |
| ทรยศขบถใหญ่ในแผ่นดิน |
ตั้งเที่ยวลิ้นลาดตระเวนเกณฑ์เสบียง |
| ให้กำลังเหล่าร้ายหมายชนะ |
เป็นอิสรภาพฉาวในลาวเฉียง |
| ตัวเป็นไทยใจฟุ้งมามุ่งเมียง |
เข้าใกล้เคียงลาวปลื้มแล้วลืมไทย |
| ตั้งสตรีทารกเมื่อตกทุกข์ |
ฉุกละหุกเหตุวิบัติปัดไถม |
| ไม่อุดหนุนจุนเจือสิ้นเยื่อใย |
ทิ้งชาติไทยที่เกิดกำเนิดกาย |
| ได้โปรดถามตามต่อข้อนุสนธิ์ |
ทำทัณฑ์บนบอกประมูลทูลถวาย |
| ว่าความจริงสิ่งสรรพบรรยาย |
ครั้นมาภายหลังปดปรากฏความ |
| รวมห้าข้อทรยศบทท่านสรรพ์ |
เป็นมหันตโทษใหญ่ในสยาม |
| แต่หากพระกรุณาพยายาม |
เห็นว่าหนามเสี้ยนเท่าตัวเหาเล็น |
| ใช่หัวหน้าฝ่าฝืนสวรรค์นิเวศ |
เป็นต้นเหตุฮึกหาญทำการเข็ญ |
| พลอยกำเริบเติบตามความที่เป็น |
วิ่งโลดเต้นตามไปอาศัยเกวียน |
| ถึงมาดแม้นแก้ตัวกลัวผู้ร้าย |
จะฆ่าตายต้องสัญญาเป็นพาเหียร |
| ไม่ลบล้างทางบทกฎมณเฑียร |
ท่านว่าเสี้ยนหนามยกตั้งกกกอ |
| ควรต้องริบราชบาตรขาดถิ่นที่ |
ประหารชีวิตเชื้อไม่เหลือหลอ |
| หากเมียมีชี้ช่วยมาอวยออ |
แจ้งจริงต่อตามเหตุเจตนา |
| ผู้ร้ายรู้อยู่ไหนบอกให้ทั่ว |
ขอโทษผัวมุ่งมาดปรารถนา |
| จึงโปรดงดบทริบหยิบชีวา |
ให้เป็นข้าบำเหน็จตอบความชอบเมีย |
| แต่เปลื้องปลดยศศักดิ์อัครฐาน |
ที่ประทานถอดออกใส่คอกเสีย |
| เจ็ดปีโปรดโทษที่ชั่วทำปัวเปีย |
เพราะคนเหี้ยให้ผลดลบันดาล |
| ทั้งลาวไทยได้โปรดโทษทั้งนี้ |
นับได้สี่คนคดบทบรรหาร |
| อีกสิบลาวคราวเข็ญที่เป็นพาล |
หรือกิ่งก้านกาฝากโปรดภาคทัณฑ์ |
| กับพระวิไชยราชาเมตตาจิต |
ช่วยปกปิดไทยซ่อนคิดผ่อนผัน |
| ถึงถือน้ำทำสัญญาพูดจากัน |
ว่าไม่มั่นจุนเจือพอเชื่อฟัง |
| โปรดให้รับราชการบ้านเมืองเลี้ยง |
ได้เป็นเยี่ยงอย่างไว้เหมือนใจหวัง |
| ทรงอุดหนุนจุนใจให้กำลัง |
เมตตาตั้งเต็มสุดสมุหทัย |
| ควรจำเค้าเร่าผู้รองสนองนาถ |
ซึ่งรับราชการคิดวินิจฉัย |
| เป็นเรือน้อยห้อยลำกำปั่นไป |
ตรึกตรองให้เห็นการงานทั่งปวง |
| มักพูดบ่นสนทนาว่านายใช้ |
จะเสียได้ตามทำนองเป็นของหลวง |
| ความระคนปนยืดเป็นพืชพวง |
อย่าคิดล่วงเลยละเมอทำเผลอเพลิน |
| ท่านใช้ชอบกิจนริศราช |
จงมุ่งมาดหมายทางอย่าห่างเหิน |
| แม้นทำผิดคิดหมายตะกายเกิน |
ถ้าได้เดินตรวนยังประทังกาย |
| แม้นลงบทอัยการประทานโทษ |
ฆ่าทั้งโคตรญาติริบแล้วฉิบหาย |
| ไม่หลอเหลือเชื้อชาติอุบาทว์ชาย |
แจ้งกระจายประจำลือชื่อประจาน |
| เราเป็นข้าราชกิจคิดประหวัด |
สัญญาบัตรบุระจำเป็นคำขาน |
| ท่านย่นย่อข้อทบงบประมาณ |
เป็นคำค้านข้อบัญชาไว้หารือ |
| ว่าเว้นการควรเว้นเป็นแก่นสาร |
ประพฤติการควรประพฤติจงยึดถือ |
| ท่านผู้ใหญ่ใช้รับบังคับคือ |
ชอบแล้วหรือเร่งทำอย่าร่ำไร |
| พระกรุณาภาษิตจงคิดรักษ์ |
ได้เป็นภักษ์ผลสุขทุกข์กษัย |
| หมั่นรำลึกนึกจำนงถึงธงชัย |
ที่โปรดให้อนุญาตพระราชทาน |
| เป็นต้นตั้งหวังจิตสถิตเสถียร |
กฎมณเฑียรสาขามหาศาล |
| กิ่งกำหนดบทพระอัยการ |
อีกใบก้านกฎหมายกระจายแจง |
| บำรุงรักฟักฟุมเป็นพุ่มฉัตร |
คงผลิผลัดดอกช่อลออแสง |
| หอมระรื่นชื่นเฉื่อยระเรื่อยแรง |
ไม่เหี่ยวแห้งงอกงามอร่ามเรือง |
| ผู้ใดอ่านวานอย่าว่าฉันแส่ |
พูดอ้อแอ้อวดรู้คันหูเหือง |
| กลอนเจ้ากรรมนำไปให้เขาเคือง |
มาพูดเรื่องสอนสั่งรุงรังจริง |
| เคยได้ยินนินทามาเป็นนิตย์ |
สุภาษิตคำกลอนที่สอนหญิง |
| ว่าขอดค่อนสอดสอนพูดค้อนติง |
จบสิ้นสิ่งกราบบาทาพระสามี |
| เพราะฉะนั้นฉันกลัวชักรั้วปิด |
ระวังอิฐแอบฝาหันหน้าหนี |
| จิ้งจกเจาะเกาะถํ้าจำคดี |
ทักขึ้นทีเดียวเคืองเรื่องนิทาน |
| มัวพูดเจิ่นเพลินออกไปนอกเรื่อง |
การบ้านเมืองมากมายหลายสถาน |
| เขาไม่หามาให้สอนกลอนนิทาน |
ขี้เกียจอ่านรุงรังนั่งตะบอย |
| พอได้ข่าวข้าหลวงใหญ่เชียงใหม่ว่า |
อ้ายหัวหน้าผู้รายคิดมาติดสอย |
| เดี๋ยวนี้เจ้าเมืองเลนเห็นร่องรอย |
ว่านายร้อยคนหนึ่งลือชื่อโปมอง |
| เป็นหัวหน้าตีปล้นซุกซนใหญ่ |
บังอาจใจแย่งชิงหยิ่งจองหอง |
| อพยพหลบไปดังใจปอง |
มีลูกน้องบ่าวนายหลายสิบคน |
| เขาจับไว้ให้เราเข้าไปรับ |
เอาตัวกลับมาถามตามนุสนธิ์ |
| จะควรสถานใดในใจจน |
ขอเรียนปรนนิบัติมาได้ปรานี |
| แม้ทัพตอบชอบชี้เป็นที่หวัง |
คอยคำสั่งกรุงเทพเถิดประเสริฐศรี |
| การมาไปในจังหวัดปัถพี |
ไม่เห็นมีขัดขวางหนทางการ |
| ข้างฝ่ายเมืองเชียงคำนำนิเทศ |
ฝรั่งเศสสั่งหมายกระจายสาร |
| วันสิบเอ็ดเสร็จขาดราชการ |
แต่เดือนขานคำฝรั่งซังวิเย |
| ศักราชพับเก้าร้อยกับสาม |
ได้ข้อความแม่นมั่นไม่หันเห |
| ชื่อเดิมบอกออกให้ผู้ใหญ่เร |
สุรังสิปริเออเสนอนาม |
| สำเร็จราชการใหญ่ในเขตขันธ์ |
เมืองเวียงจันท์จดแว่นแคว้นสยาม |
| เหตุอ้ายเงี้ยวเที่ยวกวนทำลวนลาม |
แล้วหนีข้ามของไปอาศัยแดน |
| เข้าเห็นเหตุเขตแคว้นแดนทั้งสอง |
จะมัวหมองไมตรีอารีแสน |
| จึงคิดคัดจัดให้ไม่ดูแคลน |
ประกาศแคว้นแขวงว่าอาญาวาง |
| ข้อหนึ่งเงี้ยวเที่ยวอยู่เป็นหมู่หมาย |
ดินฝั่งซ้ายของจำเป็นคำอ้าง |
| ให้เก็บอาวุธกองเป็นของกลาง |
อย่าให้ค้างเกินกว่าสิบห้าวัน |
| ข้อสองฝืนขืนแข็งแห่งบังคับ |
แล้วจะปรับโทษตัวชั่วมหันต์ |
| ปืนจะเอาเข้าคลังไม่ฟังกัน |
ตั้งแต่วันกำหนดที่จดมา |
| ข้อสามห้ามเงี้ยวว่ามาอาศัย |
แล้วมิให้กลับหลังมาฝั่งขวา |
| ชักชวนคนปล้นตีทำบีฑา |
เข้าเป็นข้าศึกรับกองทัพไทย |
| ข้อสี่ทรัพย์สมบัติสัตว์ทั้งผอง |
เอาข้าวของคืนคงไปส่งให้ |
| แม้นดึงดื้อถือพาลสันดานใจ |
กักขังไว้ปกครองเป็นของตน |
| ข้อห้ารู้ผู้ใดไม่ฟังห้าม |
ทำลวนลามขัดแข็งแห่งนุสนธิ์ |
| ศาลชำระจะจริงสิ่งยุบล |
จะต้องทนโทษรับปรับประจาน |
| ข้อหกเงี้ยวเที่ยวมาอยู่อาศัย |
ทั้งเก่าใหม่จำจดบทบรรหาร |
| ให้ยำเยงเกรงประกาศราชการ |
ทั้งแก่บ้านขุนนางลาวท้าวพระยา |
| เมื่อทราบความตามคดีที่จัดสรร |
ก็เป็นฉันท์ไมตรีดีนักหนา |
| ผิดกับข่าวกล่าวขวัญจำนรรจา |
ที่บอกว่าโจรังตั้งประชุม |
| อยู่เชียงของปองรับสัประยุทธ์ |
ได้อาวุธมูลมองตั้งซ่องสุม |
| จะรบรับทัพไทยไล่ตะลุม |
ฟังออกกลุ้มกล่าวกันน่าพรั่นใจ |
| แต่ก็ข้ามน้ำของไปซ่องสุม |
อาศัยพุ่มพึ่งเงาเขาไคล |
| แล้วขนลุกรุกร้าวให้หนาวใจ |
บ้างกลับไพล่ผลุนมาตั้งหากิน |
| อยู่เมืองแพร่แซ่ซ้องทุกห้องหับ |
บ้างขอรับหนังสือว่าถือศีล |
| กลับว่าเงี้ยวปล้นคนทมิฬ |
ไม่มิถิ่นฐานอยู่เที่ยวจู่จร |
| ทั้งงมโง่โมหามาคิดหมาย |
เป็นบ้าตายตามจริตจิตสังหรณ์ |
| ให้บ้านเมืองเคืองเข็ญเป็นนิวรณ์ |
พากันร้อนรนใจดูไม่ควร |
| เป็นการโจษจอแจที่แพร่พร้อง |
เงี้ยวเป็นสองพวกไปน่าใคร่สรวล |
| จะเท็จจริงกริ่งใจนึกใคร่ครวญ |
ก็เศษส่วนทรยศขบถตาม |
| ต้นมันเน่าเถารกเขายกออก |
กลับมีดอกผลดื่นพื้นสนาม |
| จะเกลียดชังตั้งหน้าพยายาม |
ผีเรือนหยามหยาบจะตีเอาผีไพร |
| ก็ป่วยการงานเฝ้านั่งเป่าปัด |
ข้าวสารซัดสาดป่าที่อาศัย |
| ให้วินาศขาดเชื้อสิ้นเยื่อใย |
ก็เห็นไม่ต้องการสงสารคน |
| ถ้าเถาทึ้งดึงตอยังรอระ |
แม้นพบปะปัดออกทั้งดอกผล |
| ไม่ควรนิ่งทิ้งไว้ในตำบล |
ให้มันสนสื่อสารรำคาญเคือง |
| เช่นหนานจันทิมาก็น่าผลาญ |
เป็นแก่บ้านอุตริมาริเรื่อง |
| เมื่ออ้ายเงี้ยวเที่ยวไล่ไทยที่เมือง |
มันเข้าเยื้องยักเล่นเป็นอุบาย |
| พลภูธรจรจนสองคนหนี |
มาถึงที่หนานจันก็มั่นหมาย |
| เข้าพึ่งพักรักษ์ตัวเพราะกลัวตาย |
มันพาผายผันผ่อนเที่ยวซ่อนตน |
| แล้วบอกเงี้ยวเกรียวกรูพรูเข้าจับ |
ฆ่าตายกับที่ลุอกุศล |
| เป็นเวรซัดมัดมาทำหน้าจน |
แต่มีการกลเล่ห์ประเว่ประวิง |
| อาญาทัพจับได้ต้องไปศาล |
ให้ว่าขานรังรุงดูสุงสิง |
| จนสืบสวนทวนพยานข้อค้านติง |
ได้ความจริงจังสมกลมเข้ามา |
| จำเลยมีที่พักล่านักแน่ |
ได้เห็นแก่จักษุไม่มุสา |
| เป็นห้าปากมากล้ำเกินตำรา |
ข้อที่ห้าเห็นผิดพินิจดู |
| โจทยก็ยันขันข้อเข้าต่อต้าน |
สืบพยานแปดปากก็มากหู |
| จะหนักเบาเอามาขึ้นตราชู |
จำเลยอยู่ข้างจะหนักที่พักโต |
| โจทย์ถึงมากปากก็เป็นแต่เห็นเขา |
ก็ยังเบากว่าสำนักนั้นอักโข |
| หากได้อิงสิงขรเข้าก้อนโต |
จึงได้โย้ยวนยกกระดกมา |
| ตัดสินลงโทษตามความมหันต์ |
ว่าหนานจันใจชั่วตัวอาสา |
| ต้องด้วยบทกฎหมายวายชีวา |
มีโทษาหนักล้ำเหลือรำพัน |
| พระธรณีหนาแน่นนั้นแสนโยชน์ |
ไม่ลงโทษคนคดบทท่านสรรค์ |
| ตัดสินเสร็จเด็ดลงปลงชีวัน |
อ้ายหนานจันทิมาชีวาวาย |
| กุมภาพันธ์ที่ห้าเวลาเช้า |
สี่โมงเอาตัวออกจากคอกผาย |
| ถึงหลักมัดจัดแจงตกแต่งกาย |
เสร็จแล้วฝ่ายทหารยิงลงพิงพับ |
| ขอเติมต่อข้อความตามช้างต้น |
อีกสองคนเด้วยมาช่วยจับ |
| จำขังคอกบอกบาญชีสามปีนับ |
เป็นเสร็จสรรพสิ้นไปได้อีกตอน |
| ฟังข่าวโจรโยนยาวที่สาวเสาะ |
เป็นแต่เลาะเลียบเดินเนินสิงขร |
| ไม่ซ่องสุมคุมหมู่เที่ยวจู่จร |
หลบหลีกซ่อนตัวตนเป็นคนดี |
| ท่านนายกองนายทัพกำกับด่าน |
ครั้นอยู่นานเนาในไพรพฤกษี |
| ก็ไข้เจ็บเหน็บหนาวร้าวฤดี |
บ้างว่าผีโป่งป่ามารังแก |
| รู้วิธีวีมีเวทวิเศษไล่ |
มาขับไข้พร่ำพรูแล้วขู่แหว |
| บ้างอ่านมนต์บ่นเบื่อจนเหลือแล |
พวกผีแพ้ก็เบาบรรเทาไป |
| บ้างว่าถิ่นดินฟ้าแลอากาศ |
กระทำธาตุวิบัติปัดไถม |
| ให้ร้อนร้าวหนาวรุ่มกลุ้มหัวใจ |
จึงเป็นไข้เจ็บกันอนันต์นอง |
| บ้างว่าไข้ในดงพงพนัส |
แม้นป่าชัฏชุ่มเย็นเห็นสยอง |
| ภูผาห้อมล้อมหลั่นอนันต์นอง |
มาปิดช่องลมไม่ให้รำเพย |
| กลางวันแดดแผดร้อนพอผ่อนร้าง |
หยาดน้ำค้างพรมดินกลิ่นระเหย |
| ละอองพิษฤทธิ์ร้ายขึ้นชายเชย |
ไม่เลื่อนเลยลอยอบตลบดง |
| กลิ่นมากลั้วตัวต้องของเน่าบูด |
นาสาสูดสูบริดต้องพิษสง |
| จึงเกิดโรคโศกร้างอยู่กลางดง |
ตั้งจิตจงพูดจ้อพวกหมอปลอม |
