คำนำ
จดหมายเหตุเรื่องรับช้างเผือก ซึ่งพิมพ์ในสมุดเล่มนี้ เปนหนังสือแต่งเมื่อต้นรัชกาลที่ ๒ ช้านานกว่าร้อยปีมาแล้ว สังเกตตามสำนวน สันนิษฐานว่าเดิมเห็นจะแต่งขึ้นไว้เปนตำรา แต่คงมีน้อยฉบับ จึงได้ลับลี้เหมือนกับสูญไปเสียคราวหนึ่ง พึ่งมาปรากฎขึ้นอิกในปีนี้ เมื่อค้นตำราหาแบบแผนเพื่อจะจัดการพิธีรับช้างเผือก อันบังเกิดขึ้นสู่พระบารมีพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เฉลิมพระเกียรติยศในปีแรกเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ หม่อมอนุวัตรวรพงศ (หม่อมราชวงศ สิงหนัท ปราโมทย์ ณอยุธยา) กราบทูลสมเด็จพระเจ้าบรมวงศเธอ เจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัดติวงศให้ทรงทราบ ว่าแต่ก่อนเคยมีหนังสือจดหมายเหตุเรื่องรับช้างเผือกครั้งรัชกาลที่ ๒ เปนสมุดดำเขียนตัวหรดานเล่มหนึ่ง ซึ่งได้ไว้จากพระวรวงศเธอ พระองค์เจ้าปรียาพระบิดา แลทราบว่าหนังสือนั้นเดิมเปนของสมเด็จกรมพระยาเดชาดิศร พระเจ้าบรมวงศเธอ กรมขุนวรจักร์ธรานุภาพทรงได้ไว้ แล้วจึงเปนมฤดกตกต่อมาถึงพระองค์เจ้าปรีดา แต่ต้นฉบับหนังสือนั้นเมื่อพระเจ้าบรมวงศเธอ กรมขุนมรุพงศสิริพัฒน์ยังดำรงพระชนม์อยู่ได้ทอดพระเนตรเห็นก็โปรดใคร่จะเอาไปพิมพ์เปนหนังสือแจกในงานฉลองพระชันษาครบ ๖๐ ปี หม่อมอนุวัตรจึงถวายต้นฉบับไป แต่กรมขุนมรุพงศสิริพัฒน์สิ้นพระชนม์เสียก่อนได้ฉลองพระชันษาครบ ๖๐ ปี ทราบว่าหนังสือนั้นพระยาอุดมพงศเพ็ญสวัสดิ์ยังรักษาไว้ สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัดติวงศจึงทรงติดตามได้มา แลบรรดาผู้ซึ่งเกี่ยวข้องต่อหนังสือจดหมายเหตุเรื่องนี้ ยอมยกให้แก่ราชบัณฑิตยสภาเพื่อจะได้รักษาไว้ให้มั่นคงสำหรับแผ่นดินสืบไป
ราชบัณฑิตยสภารับต้นฉบับหนังสือจดหมายเหตุเรื่องรับช้างเผือกไว้ด้วยความยินดีอนุโมทนาต่อเจตนาอันชอบอย่างยิ่งของท่านทั้งหลาย ที่พร้อมกันยกหนังสือนี้ให้เปนสมบัติของหอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนคร และได้พิจารณาดูจดหมายเหตุเรื่องนี้ เห็นสมควรนับว่าเปนหนังสือสำคัญ ๓ สถาน คือ สถานที่ ๑ เปนจดหมายเหตุแต่งถ้วนถี่ละเอียดละอออย่างยิ่ง มีรายการเรื่องพิธีรับช้างเผือกครบทุกอย่างควรใช้เปนตำราได้ สถานที่ ๒ เปนหนังสือหายาก เกือบจะสูญเสียแล้วแลได้กลับมารักษาไว้สำหรับแผ่นดินสืบไป สถานที่ ๓ จะเห็นได้ในจดหมายเหตุนี้ ว่าแต่โบราณความนิยมต่อการที่ได้ช้างเผือกมีเพียงใด
แลจดหมายเหตุเรื่องรับช้างเผือกนี้ราชบัณฑิตยสภาเห็นว่า ถ้าพิมพ์ขึ้นคงจะมีผู้พอใจอ่านกันมาก ทั้งจะเปนประโยชน์เพื่อรักษาเรื่องหนังสือไว้มิให้สูญด้วย จะพิมพ์ในเวลาอื่นที่ไม่เหมาะเหมือนพิมพ์ในงานสมโภชช้างเผือกซึ่งแรกได้มาเฉลิมพระเกียรติยศพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๗ จึงได้ยอมอนุญาตให้พระโสภณอักษรกิจ เจ้าของโรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากรผู้มีความประสงค์จะสนองพระเดชพระคุณพิมพ์ขึ้นทูลเกล้าฯ ถวาย สำหรับพระราชทานแจกเนื่องในงานสมโภชพระเศวตคชเดชน์ดิลกในครั้งนี้
นายกราชบัณฑิตยสภา
วันที่ ๙ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๗๐
