เดือน ๕ จุลศักราช ๑๒๔๒

จดหมายเหตุพระราชกิจรายวัน

พระราชนิพนธ์

ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒ (พ.ศ. ๒๔๒๓)

----------------------------

วันที่ ๔๑๓๙ วันพฤหัสบดี ขึ้น ๑ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๑

เวลาเช้าเลี้ยงพระที่พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย โปรดให้เจ้าพนักงานเลี้ยงเสียก่อน เวลาเที่ยงจึงเสด็จออก สดับปกรณ์พระบรมอัฏฐิและพระอัฏฐิการปี แล้วมีของวิเศษตามธรรมเนียมทำบุญส่วนพระบรมอัฐิในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งเป็นวันสวรรคตด้วยแล้วเสด็จขึ้น

วันนี้เป็นวันปีใหม่รับก๊าศแจกก๊าศแจกขนมตามเคย เจ้านายข้าราชการถวายของต่างๆ ในวันปีใหม่ คือ กรมหมื่นนเรศร์ถวายเครื่องหิ้วทำด้วยเขาโคเครื่องเงิน แต่เป็นเครื่องใส่ถาดไม่ใช่หิ้ว ๑ องค์ดิษฐถวายเก้าอี้เตรกะลิงแชหวาย ๑ เก้าอี้อีซีแชนั่งได้นอนได้ ๑ รวม ๒ กรมพิชิตถวายเก้าอี้อีซี่แชเหมือนเตียงนอน ๑ พระวรภัณฑ์ถวายขวดปักดอกไม้คู่ ๑ กับขวดหมึกแก้วรูปชมพู่ด้วย ๑ เจ้าต๋งกะดานหมากรุกจีน ๑ สมเด็จเจ้าฟ้าภาณุรังษีถวายสมุดรูป ๓ เล่มเป็นหีบเดียว ๑ กับต้นไม้ปีใหม่แขวนตุ๊กตาตามเคย พระยาภาสถวายรูปโลกใส่ก๊าศเป็นรูปนกอินทรีย์เหยียบโลก ๑ กับหนังสืออีก ๑๖ เล่ม พระองค์ทองแถมถวายพระแท่นพับได้มีเก้าหีบ ๑ เทวัญถวายสมุดต่างๆ หลายเล่ม

เวลา ๒ ทุ่ม ทรงฉลองพระองค์แดงอย่างทหารชั่นแยกเกต ทรงสตานพรัตน์กับจุลจอมเกล้า เจ้านายแต่งอิฟนิงเดรสออกรับที่พระที่นั่งบรมราชสถิตมโหฬาร แล้วประทับโต๊ะเสวยชั้นล่างพร้อมด้วยเจ้านายและหม่อมเจ้า จน ๔ ทุ่มเสด็จขึ้นจ่ายฉลาก แล้วเสด็จลงมาทอดพระเนตรละครพระองค์สิงหนาท ลงโรงเวลา ๕ ทุ่มครึ่ง จับระบำขวานรามสูรทิ้งดังด้วยประทัดลมด้วย แล้วเล่นเรื่องอิเหนาเมื่อแก้สงสัย โปรดว่าเล่นเรียบร้อยดี พระราชทานเงิน ๓ ชั่ง กับผ้าลาย ๔ กุลี ตี ๑๑ เลิก เสด็จขึ้น เวลาดึกมีสัปเปอร์

วันนี้ยายนางมาเฝ้าสมเด็จกรมพระว่า สมเด็จเจ้าพระยาให้เชิญไปประชุมปรึกษาราชการพรุ่งนี้

วันที่ ๔๑๔๐ วันศุกร์ ขึ้น ๒ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๑

บรรทมตื่นบ่าย ๓ โมงเศษ ท้าวแพมาทูลว่าสมเด็จเจ้าพระยาสั่งมาให้กราบทูลของดไม่มาถือน้ำว่ามาไม่ไหว ทรงตอบไปว่าบ่ายถือน้ำแล้วจะเสด็จไปเยี่ยม

เวลา ๒ ทุ่มเศษ กรมนเรศร์เอาหนังสือสมเด็จเจ้าพระยามีมาที่สมเด็จกรมพระมาถวาย ทูลด้วยเรื่องสมเด็จกรมพระไปประชุมที่บ้านสมเด็จเจ้าพระยาพร้อมด้วยเจ้าพระยาสุรวงศ์ เจ้าพระยาภาณุวงศ์ เจ้าพระยาพลเทพ บอกอาการที่ไม่มีกำลังและไม่ไว้ใจตัวที่จะรักษาราชการต่อไป แล้วจะทำหนังสือมาปรึกษา ครั้นค่ำท่านจึงได้รับหนังสือฉะบับนี้ว่า “จะเสด็จยุโรปมอบราชการและอาญาสิทธิ์ให้ท่านรักษาจนเสด็จกลับนั้น พระเดชพระคุณเป็นล้นเกล้า ฯ ตัวท่านทุกวันนี้ชรา อายุนับตามปีก็ได้ ๗๓ โรคภัยก็เบียดเบียฬยิ่งกว่าแต่ก่อน ผู้ที่จะเป็นที่ไว้วางใจได้ คือ กลาโหม กรมท่า ก็ไปตามเสด็จ เจ้าพระยายมราชก็ชรานักแล้ว ตัวรองก็ไม่มี ถ้าเสด็จแล้วการทั้งปวงท่านจะต้องรับไปทุกกรม เกรงว่าชีวิตจะไม่ตลอดไปจนเสด็จกลับ ถ้าเป็นอันตรายขึ้นกลางคัน ราชการทั้งปวงก็จะเป็นที่ระส่ำระสาย ขอให้คิดตัวรองไว้ให้ท่านเป็นที่วางใจ”

เวลายามหนึ่งทรงฉลองพระองค์อิฟนิงเดรสเครื่องราชอิสสริยยศมหาสุราภรณ์ เสด็จพระที่นั่งไพศาลทักษิณ นมัสการพระชันษาแล้ว เสด็จออกพระที่นั่งอมรินทร เสด็จวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงจุดเทียนเครื่องนมัสการทรงศีลแล้ว ขุนมหาสิทธิโวหารอ่านประกาศแล้วพระสวดมนต์ ทรงทักสมเด็จกรมพระเรื่องไปประชุมที่บ้านสมเด็จเจ้าพระยาอยู่ประมาณชั่วโมงหนึ่ง เสด็จขึ้นเวลา ๔ ทุ่มเศษเกือบ ๕ ทุ่ม

เมื่อบ่ายรับโทรเลขปากน้ำว่าพระยาประภากลับมาแต่สิงคโปร์

สมเด็จกรมหลวงจดหมายถวายด้วยภาษีสุกร นายอากรส่งคืนแล้วมีเรื่องราวยื่นแต่เงินต่ำ เป็นพวกเดียวกับนายอากรว่าประมูลก็ไม่ขึ้น มีพวกหนึ่งจะรับเงินสูงแต่ไม่ว่าประมูล

มีพระราชหัตถ์ตอบไปฉะบับหนึ่งอัดกอปปี้หีบเหลือง

วันที่ ๔๑๔๑ วันเสาร์ขึ้น ๓ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๑

เวลาเช้าคุณท้าวราชกิจกลับเข้ามากราบทูลว่า ได้ไปเรียนสมเด็จเจ้าพระยาแล้วที่ว่าจะเสด็จไปเยี่ยม ท่านไม่ยอมว่าท่านไม่ป่วยไข้สิ่งใด วันถือน้ำไม่เคยเสด็จไปข้างไหน ท่านไม่ได้เข้ามาแล้วเสด็จไปเยี่ยม เขาพากันว่าเสด็จเอาน้ำไปพระราชทานเอง ดูไม่สมควร ท่านจึงเข้ามาถือน้ำ

เวลาเช้า ๕ โมงเศษทรงพระภูษาเขียนทองฉลองพระเยียรบับขาวเครื่องราชอิสสริยยศนพรัตน์ เสด็จวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ราชทูตสะเปญเฝ้าดูกระบวนที่มิวเซียม ที่ประทับในพระอุโบสถรับสั่งให้หาสมเด็จเจ้าพระยาเข้ามาเฝ้า ท่านทูลด้วยพระยาประภาไปหาเรือเมล์ไม่ได้ไม่มีห้อง ได้แต่เรือออสเตรียแอนด์ลอย แล้วทรงด้วยอาการท่านไม่ปกติ ทรงห่วงหลังจะไม่เสด็จ ท่านจึงได้ยอม แต่ไม่ให้หยุดทีเดียว คิดจะให้คนไปทำเรือ การที่จะบอกเลิกให้ว่าหาเรือยังไม่ได้แล้วท่านไม่สบายด้วย เมื่อมีเวลาจึงจะไป ท่านเห็นว่าตัวท่านยังจะรับราชการไปได้สัก ๒-๓ ปี ทูตที่จะไปถวายตรากวีน ทูลขอให้พระยาประภาไปแล้วจะได้ไปทำเรือด้วย เอาโตสัก ๒ พันตันมาทำเก๋งเอาในนี้ แต่หากกระแสไม่เห็นด้วย แต่ยังหาได้ทรงตอบอย่างไรไม่

เวลาถือน้ำราชทูตสะเปญเข้าไปในอุโบสถด้วย เสด็จขึ้นเวลาบ่ายโมง ประทับที่พระที่นั่งสนามจันทร์ ให้หาเจ้าพระยาภาณุวงศ์ไปสั่งให้ทำหนังสือบอกเลิกเสด็จยุโรป แล้วนมัสการพระบรมอัฏฐิ แล้วทรงผลัดพระภูษาที่พระที่นั่งอมรินทร์และขึ้นไปไพศาลเสด็จกลับพระที่นั่งเวลาบ่าย ๒ โมง

บ่ายไม่มีราชการอะไร ค่ำสวดมนต์พิธีคเชนทรัสวสนานที่พระที่นั่งสุทไธศวรรย์ ไม่ได้เสด็จ ให้องค์สวัสดิ์โสภณไปจุดเทียน เวลาทุ่ม ๑ มีดินเนอให้ทูตสะเปญพวกทูตรวม ๖ คน เอากัปตันริเจลิวมาเป็นล่ามไทย

ทรงฉลองพระองค์อิฟนิงเดรสเครื่องราชอิสสริยยศชาลที่ ๓ ทูตกลับเวลา ๕ ทุ่ม แล้วตรัสกับเจ้าพระยาภาณุวงศ์อยู่จน ๒ ยามเลิก รับโทรเลขเรือมา ๑ ไป ๓ ลำ กรมท่าส่งหนังสือพระยาอัษฎงค์เรื่องเสด็จยุโรป

มีพระราชหัตถ์ถึงพระยาอัษฎงค์ บอกไม่เสด็จ ๑

มีพระราชหัตถ์ถึงเจ้าพระยาภาณุวงศ์ เรื่องพระยาสยามธุรพาห์ว่าด้วยสั่งของที่ฝากธุระให้พระยาภาสมา ๑

วันที่ ๔๑๔๒ วันอาทิตย์ขึ้น ๔ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๑

เวลาเช้าเลี้ยงพระการพระราชพิธีคเชนทรัสวสนานไม่ได้เสด็จออก เวลาบ่าย ๓ โมงพระยามนตรีสุรวงศ์เฝ้าทรงเรื่องเลิกไม่เสด็จยุโรป แล้วทรงขอปันซื้อที่สวนทางปทุมวัน ซึ่งเป็นของสมเด็จเจ้าพระยาองค์น้อยตกเป็นของเจ้าคุณตำหนักเดิม เจ้าคุณเป้า จะทรงซื้อพระราชทานทำวังสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ เวลาบ่าย ๕ โมง ทูตสะเปญมาดูแห่คเชนทรัสวสนาน จึงไม่เสด็จออกรับสั่งว่าอายมันด้วยไม่ทันรู้ตัว เครื่องแห่มีแต่เสื้อขาดกางเกงขาด รับสั่งให้กรมหมื่นนเรศร์ไปทูลกำชับสมเด็จให้จัดกระบวนให้ดี ให้หาพระนายสรรเพธถามด้วยที่นา พระองค์เจ้าอินทนินที่ติดกันนี้ตกกับผู้ใด เขาทูลว่าตกกับบุตรหลานในกรมพระพิพิธพิทักษ์ ได้แบ่งปันกันลงแผนที่พินัยกรรม์ไว้ รับสั่งให้เอาแผนที่มาถวายทอดพระเนตร ค่ำเสด็จออก ทรงเรื่องสวนอยู่จน ๕ ทุ่มเสด็จขึ้น

หนังสือวันนี้มี

เจ้าพระยาภาณุวงศ์ ส่งร่างหนังสือบอกเลิกเสด็จยุโรป ๑ พระวิสูตรสาครดิษฐ์ จดหมายทูลจะแต่งงานบุตรสาวเมกกีกับมิสเตอร์ยอน เอนเดอซอนฉะบับ ๑

สมเด็จกรมหลวงจดหมายเตือนเรื่องภาษีสุกร ๑

วันที่ ๔๑๔๓ วันจันทร์ขึ้น ๕ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๑

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษเสด็จออก พระยาศรีเฝ้าอ่านตราถึงพระยาเทพ ศุภอักษรถึงเจ้านครเชียงใหม่ เจ้านครลำปาง เจ้านครลำพูน ให้พระยาราชเสนาขึ้นไปเปลี่ยนพระยาเทพ หลวงสิงหฬเป็นที่ ๒ ขุนแผลงสะท้านเป็นผู้ช่วย พระยามหามนตรีเฝ้าถวายเรื่องราวซึ่งมีผู้กล่าวโทษพระยาสุพรรณว่า รู้เห็นเป็นใจกับอ้ายโหมดกระสาปน์ รับเอาเงินไปทำทุนค้าขาย ๒๐๐ ชั่ง โปรดเกล้า ฯให้พิจารณา แล้วถวายเรื่องความซึ่งพระองค์เจ้าสวัสดิประวัติกล่าวโทษหลวงทวยหาร เรื่องจับบ่าวเธอไปสักเป็นทหาร

หนังสือวันนี้มี

กรมท่าส่งหนังสือพระยาสยามธุรพาห์เรื่องได้ข่าวเตเลแกรม พระยาภาสบอกไปว่า ด้วยจะเสด็จยุโรปไปบอกที่ฟอเรนออฟฟิศ ยังไม่ได้คำตอบฉะบับ ๑

เจ้าพระยาสุรวงศ์จดหมายทูล ด้วยสมเด็จเจ้าพระยากำหนดให้พระยามนตรีไปเมืองตรัง ขอทหารไปด้วย ๒๗ คน (สั่งเมื่อออกขุนนาง)

รับเตเลโฟนบางปอินว่าทูตสะเปญขึ้นไปถึงบ่าย ๒ โมงเลยขึ้นไปกรุงเก่าแล้วจะกลับมานอนบางปอิน

สมเด็จกรมพระทูลด้วยช้างพลายพาบสูง ๕-๑-๐ ศอก ที่เจ้าเชียงใหม่ถวายเป็นปัจจุบันล้มเวลาวานนี้ ๘ ทุ่ม

พระยาวุฒิการบดี จดหมายขอรับพระราชทานเงินค่าสร้างพระคัมภีร์โยชนาที่จะเอาไปลังการวม ๑๘๑ ผูก ๑๒ ลาน เงิน ๒ ชั่ง ๑๔ ตำลึง ๓ บาท พระราชทานพระราชหัตถ์สำคัญไป

มีพระราชหัตถ์ถึงพระยาเทพประชุนข้าหลวงเชียงใหม่ ตอบหนังสือที่มีมากับบอกด้วยให้พระยาราชเสนาไปเปลี่ยน กับเรื่องพระราชทานตรามหาสุราภรณ์

มีพระราชหัตถ์ถึงสมเด็จกรมพระ ให้ทำตราให้พระยาราชเสนาไปสอบตรามหาสุราภรณ์พระยาเทพ

มีพระราชหัตถ์ถึงพระยามหามนตรีให้จัดเครื่องทหาร ให้หลวงสิงหฬขึ้นไปเชียงใหม่ ๒๐๐ สำรับ

ออกขุนนางพระนรินทร์อ่านบอกหลวงประจักรชวการ ข้าหลวงซึ่งไปเซอเวทางโทรเลขว่าไปถึงเมืองหลังสวน ได้เซอเวหินใต้น้ำหลายแห่ง ปักไม้ทำขาทรายลูกโคมหวายทาแดงไว้ แล้วไปถึงไชยาเดือน ๔ ขึ้น ๑๒ ค่ำ จะได้เดินเซอเวย์วันขึ้น ๑๔ ค่ำ พระยาไชยาบอกด้วยฉะบับ ๑ ทรงทักพระยาราชเสนาเรื่องให้ไปเปลี่ยนพระยาเทพ

วันนี้ชักศพพระวงศ์เธอ พระองค์เจ้าชิตเชื้อพงษ์ ในกรมพระพิพิธ วัดสระเกศ

เสด็จไปเยี่ยมประชวรสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เวลา ๔ ทุ่ม หมอว่าเป็นพระโรคดาน เสวยอะไรเข้าไปทรงพระอาเจียร

วันที่ ๔๑๔๔ วันอังคารขึ้น ๖ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๑

เวลาบ่าย ๒ โมงเสด็จออกทรงฎีกาแล้ว พระมหาเทพเฝ้าถวายความจับผู้ร้าย พระยารัตนโกษาเฝ้าทูลด้วยภาษีอากร ซึ่งคิดจะยกขึ้นสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ พระยามนตรีเฝ้าทูลด้วยที่นาเจ้าคุณเป้า เจ้าคุณคลี่ ยอมทูลเกล้า ฯ ถวาย เจ้าพระยามหินทร์เฝ้าด้วยเรื่องกงสุลฝรั่งเศสมีหนังสือขึ้นมาด้วยเงินห้างยูเลียนค้างอ้ายสำอาง

รับเตเลโฟนมาแต่บางปอินว่า ทูตสะเปญนอนค้างอยู่คืนหนึ่ง เช้าดูวัดดูวังแล้ว เวลา ๔ โมงเช้ากลับล่องลงมา ฉะบับ ๑ โทรเลขเมืองสมุทรเรือเข้ามา ๕ ลำ

จมื่นวิชัยยุทจดหมายถวายขอ นายปั้น นายเมฆ ข้าพระองค์ชิตเชื้อพงษ์เป็นหมอทหาร

อีกฉะบับหนึ่งเรื่องราวหลวงประดิษฐ์ศิลาลุแก่โทษว่า นายเจิมเอาศิลาหลวงไปใช้ที่บ้าน ๖๓๕ แผ่น

เจ้าพระยาภาณุวงศ์จดหมายถวายว่าด้วยมิศเตอร์เฟดเดอริก คลากนำหนังสือตราตั้งเป็นกงสุลเดนหมากขอเอกษกวาเตอ

มีพระราชหัตถ์ตอบไปฉะบับหนึ่งว่าถ้าท่านไม่คัดค้านอันใด จะพระราชทานเอกษกวาเตอให้

พระยานรรัตน์จดหมายถวายบัญชีศิลาที่ทำที่พระตำหนัก จะขอให้เจ้าพนักงานเบิกตัวแกจะประทับหลัง

พระสุธรรมถวายหนังสือกรมท่าเมื่อออกขุนนางขอกำหนดให้ทูตสะเปญเฝ้าทูลลาพรุ่งนี้ (ไม่โปรด)

เจ้าพระยาสุรวงศ์จดหมายนำเรื่องราวพระยาสมุทรสาคร พระมหาสงคราม หลวงสุรินทรเดช ขอเลขพระยาสุรเสนา

ต้นเรื่องราว (เซ็นพระราชทาน)

เจ้าพระยาภาณุวงศ์จดหมายถวายส่งคอเรศปอนเดน กงสุลฝรั่งเศสว่าด้วยห้างมาแลยุเลียน ค้างเงินอ้ายสำอาง ๕ ฉะบับๆ ๑ กงสุลฝรั่งเศสมีส่งเรื่องราวมา เรื่องราวนายห้างยื่นกงสุล กรมท่าตอบ กงสุลฝรั่งเศสตอบมาอีกฉะบับ

ออกขุนนางพระนรินทร์ทูลบอกหลวงนราธิกรฤทธิ์ ข้าหลวงที่ไปเซอเวกับกัปตันเฮน มิสเตอกาซี ที่เมืองราชบุรีแต่ณวันพุธ แรม ๔ ค่ำ เดือน ๓ ว่าได้ทำไปทางเมืองนครชัยศรีถึงปฐมเจดีย์ แล้วกลับมาราชบุรี เมืองไชยาบอกเผาศพพระครูสังฆราชา พระยาพิพัฒนอ่านบอกเมืองสมุทรสาคร ผู้ร้ายปล้นตีชิงชาวเรือที่ตำบล ๓๒ คต จับได้ชำระเป็นสัตย์ได้ของกลางคืนเจ้าของและส่งตัวเข้ามา

ค่ำเสด็จลงไปเยี่ยมประชวรสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ

วันที่ ๔๑๔๕ วันพุธขึ้น ๗ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๑

เวลาบ่าย ๒ โมง เสด็จออกทรงฎีกา บ่าย ๕ โมงทรงพระภูษาดำฉลองพระองค์ดำ เจ้านายก็แต่งดำตามธรรมเนียม ทรงรถพระที่นั่งเสด็จไปทอดพระเนตร์ที่นาที่สวน ซึ่งปันเจ้าคุณเป้าเจ้าคุณคลี่ พระยามนตรีกับหลวงมนตรีไปปักกรุยคอยเฝ้าอยู่ที่นั้นด้วย โปรดให้กัปตันริเจลิวทำแผนที่ตั้งแต่สะพานวัดสระบัวไปจนปทุมวันจนพ้นเป้าปืน เหนือไปใต้ แต่คลองบางกะปิตลอดจนคลองศีร์ษะลำโพง เสด็จไปทอดพระเนตร์จนสุดถนนประทุมวันแล้ว เปลี่ยนม้ารถพระที่นั่งกลับมาประทับพลับพลาวัดสระเกศ ราชทูตสะเปญมาเฝ้าที่นั้นด้วย พระราชทานเทียนให้พระองค์เจ้าทองใหญ่เข้าไปคอยจุดและทอดผ้าสดับปกรณ์ ทรงฝักแคพระราชทานเพลิงพระศพพระองค์เจ้าชิตเชื้อพงศ์ แล้วทรงโปรย แล้วเสด็จกลับ

เจ้าพระยาภาณุวงศ์จดหมายตอบพระราชหัตถ์เรื่องมิสเตอร์คลากเป็นกงสุลเด็นมาร์ก ว่าท่านก็รังเกียจอยู่ แต่ว่าคอเวอนเมนต์ให้กระเด็นเฉียดมาแล้ว เห็นจะต้องให้เอกสกวาเตอไปตามธรรมเนียม

ค่ำเสด็จออกทรงเรื่องทำสวนและเสด็จลงตำหนักเยี่ยมทูลกระหม่อมชาย

วันที่ ๔๑๔๖ วันพฤหัศบดีขึ้น ๘ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

บ่าย ๒ โมงเศษ เสด็จลงเยี่ยมประชวรทูลกระหม่อมชายและทอดพระเนตรงานด้วย

บ่าย ๕ โมงราชทูลสะเปญเฝ้าทูลลาในพระที่นั่ง ทรงฉลองพระองค์ฟรอกโก๊ต ทหารรับ เครื่องราชอิสสริยยศดวงเล็กๆ สตามหาสุราภรณ์ ราชทูตแต่งอิฟนิงเดรส พระราชทานตรา จ.ม. กับซองทองคำให้ราชทูต กับทองเถาด้วย ๑ เถา เงิน ๑ เถา กัปตันตรา ม.ม. สเกรตารี ภ.ม. แอดตัดเช ๒ คน กับเลบเตอแนนคนหนึ่ง ตรา ว.ม. กับเงินเถาด้วยคนละเถา อนึ่งออฟฟิศเซอเรือรบที่มาด้วยอีก ๓ คนนั้น เดิมกะไว้ไม่พระราชทานตรา จะพระราชทานแต่เงินเถาคนละเถา ภายหลังทรงสงสาร ให้องค์ดิศเอาดุมอักษรพระนามไปพระราชทานคนละสำรับ คนแก่คนหนึ่งเป็นลงยา หนุ่ม ๒ คนเป็นทองเปล่า

พระยานรรัตน์เฝ้าถวายความเห็นเรื่องการโรงกระสาปนี้ ขอรับพระราชทานทำใน ๓ ปีลงมา

วันที่ ๔๑๔๗ วันศุกร์ขึ้น ๙ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เช้าวันนี้ชักศพท่านผู้หญิงกลิ่น มารดาท่านเจ้าพระยาสุรวงศ์ที่วัดบุปผาราม

บ่าย ๒ โมงเสด็จออกทรงฎีกา พระยานรรัตน์เฝ้าเรื่องทำการโรงกระสาปน์

บ่าย ๕ โมงเสด็จวังกรมภูธเรศ ทำบุญศพพระองค์เจ้ากาพย์กนกรัตน์ มีเทศนากัณฑ์หนึ่ง พระราชมุนีถวายเทศน์ญาติสังคหะเทศน์จบแล้วมีสดับปกรณ์ผ้าขาวพับอีก ๑๐ พับ แล้วมีสดับปกรณ์รายร้อย เสด็จกลับ ๒ ทุ่ม

มีพระราชหัตถ์ถึงสมเด็จกรมพระให้มอบการโรงกระสาปน์ให้พระยานรรัตน์บังคับ แต่การทำเงินให้เจ้าพนักงานเดิมทำลองดูก่อน

วันที่ ๔๑๔๘ วันเสาร์ขึ้น ๑๐ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

วันนี้เป็นวันแรกสวดมนต์สมโภชพระพุทธปฏิมากรแก้วมรกตและพระพุทธบุษยรัตน์ พระชินราช พระชินศรี พระพุทธศาสดา พระสยามเทวาธิราชที่ในอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ตั้งบุบบกทองคำมีแว่นฟ้าทองคำรอง ๒ ชั้น ตั้งพระพุทธบุษยรัตน์ตรงหน้าธรรมาสน์ศิลาออกมา บนธรรมาสน์ตั้งม้าหมู่รอง พระชินราชอยู่กลาง พระชินศรีเหนือ พระศาสดาใต้ เชิญมาแต่วัดราชประดิษฐ์ แล้วมีพานรอง ๒ ชั้นเล็กปักพุ่มดอกไม้แห่งละคู่ เทียนทองแห่งละคู่ ตั้งหน้าพระพุทธรูปบนชั้นเบญจาพระแก้ว ปักจงกลเทียนไขพุ่มดอกไม้ทุกชั้น หน้าพระพุทธรูปฉลองพระองค์พระพุทธยอดฟ้า พระพุทธเลิศหล้า ปักเทียนใหญ่แห่งละ ๗ เชิง ข้างธรรมาสน์ศิลาตั้งต้นไม้ทองเงิน เมืองไทรจำนวนปีเถาะเอกศก เป็นส่วนถวายพระแก้ว ข้างบุษบกพระพุทธบุษยรัตน์ ตั้งต้นไม้เมืองตานีเป็นของบูชาพระพุทธบุษยรัตน์ แล้วถวายเลยไปตั้งที่ๆ วัดบวรนิเวศ ถวายต้นไม้เมืองสาย เฉลียงพระอุโบสถตั้งโต๊ะจีนเกณฑ์พระบ้าง ขุนนางที่เป็นนักเลงเล่นบ้าง ตามกำแพงแก้ว ตามระเบียง ตามศาลา จุดโคมไฟทั่วทั้งวัด เกณฑ์เจ้านายน้องเธอเป็นผู้แต่ง

ที่วัดบวรนิเวศก็มีการเหมือนกัน ไฟพระเป็นผู้แต่งจ่ายน้ำมันหลวงมีสวดมนต์ที่พระอุโบสถ ๑๐ รูป วิหารพระศาสตา ๕ รูป มีงานกลางคืนหนังโรง ๑ ดอกไม้เพลิง (เล่นแต่วันนี้ไป)

ที่พระที่นั่งไชยชุมพลตั้งโต๊ะจีน เชิญพระสยามเทวาธิราชกับเทวรูปและพระภูมิที่หอแก้วมาตั้ง ๆ เครื่องสังเวย มีการกลางคืนดอกไม้เพลิง รำโคม หนัง ๒ โรง การกลางวันไม้ลอย ญวนหก แทงวิสัย กะอั่วแทงควาย (เล่นแต่วันนี้ไป)

เวลายามเศษ ทรงฉลองพระองค์อิฟนิงเดรสเครื่องราชอิสสริยยศมหาสุราภรณ์ เจ้านายข้าราชการสวมอิฟนิงเดรสติดตรา เสด็จวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงจุดเทียนเครื่องนมัสการ แล้วพระสงฆ์ ๕๐ รูปเจริญพระพุทธมนต์สวด ๑ ตำนานแล้วพระราชทานเทียนให้สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีขึ้นไปวัดบวรนิเวส แล้วเสด็จออกไปจุดเทียนเทวดาที่พระที่นั่งไชยชุมพล ทรงดอกไม้แล้วกลับเข้ามาประทับในพระอุโบสถ พระสวดจบแล้ว ๕ ทุ่มเสด็จขึ้น

พระอินทรเทพ พระเทพผลู จดหมายคำชันสูจน์ศพอ้ายกลั่นถูกอิฐปาตกน้ำตาย ฉะบับ ๑

กับเซ็นบัญแผนกฉะบับ ๑

วันนี้รับสั่งให้ขอแรงพิณพาทย์ข้าราชการมาตีรอบพระอุโบสถ

วันที่ ๔๑๔๙ วันอาทิตย์ขึ้น ๑๑ ค่ำเดือน ๕.ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาเช้า ๕ โมงเสด็จออกวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงฉลองพระองค์ทหารขาว ข้าราชการฟรอกโก๊ต เสด็จออกปฏิบัติพระฉัน พระราชทานเทียนให้พระองค์เจ้าเกษมศรีขึ้นไปเลี้ยงพระวัดบวรนิเวศ พระฉันแล้วพระราชทานเทียนฉนวนให้กรมหมื่นนเรศร์ไปสังเวยเทวดาที่พระที่นั่งไชยชุมพล แล้วเสด็จขึ้นสั่งพระราชทานเงินพิณพาทย์

เวลาบ่าย ๕ โมงทรงพระภูษาสีกรมท่า ฉลองพระองค์ฟรอกโก๊ตดำ ทรงเรือพระที่นั่งกลีบสมุทร เสด็จไปพระราชทานเพลิงมารดาท่านเจ้าพระยาสุรวงศ์วัดบุปผาราม ขึ้นท่าวัดประยูรวงศ์ เสด็จพระราชดำเนินทางสถลมาค ประทับพลับพลาตรัสกับสมเด็จเจ้าพระยาก่อนแล้วจึงเสด็จเข้าไปบังสกุลในโรงทึม พระราชทานเพลิงแล้วกลับมาประทับพลับพลา เจ้าภาพถวายมะนาวและฉลาก โปรดเกล้า ฯ ให้พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าศรีวิลัยลักษณ์แจกเจ้านาย แล้วเสด็จกลับ

เวลายาม ๑ ทรงฉลองพระองค์อิฟนิงเดรส เครื่องราชอิสสริยยศมหาสุราภรณ์ เสด็จวัดพระแก้ว จุดเทียนเครื่องนมัสการพระสวด ๑๒ ตำนานแล้วพระราชทานเทียนให้สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์น้อยขึ้นไปวัดบวรนิเวศ ประทับตรัสอยู่กับเจ้านายจนสวดมนต์จบแล้ว เสด็จไปสังเวยเทวดา ทรงดอกไม้แล้วเสด็จขึ้น ๕ ทุ่มเศษ

รับโทรเลขเรือมาลำ ๑ ไป ๒ ลำ

รับหนังสือแครฮานบอกด้วยทราบข่าวจะรับแทนที่บิดา ขอบพระเดชพระคุณ

กรมท่าส่งหนังสือมา ๔ ฉะบับ เป็นหนังสือพระยาอัษฎงค์ฉะบับหนึ่ง บอกข่าวพบกับมิสเตอร์ปัลเครฟ กงสุลอังกฤษคนใหม่ฉะบับ ๑ หนังสือกงสุลปินังขอบพระเดชพระคุณ ด้วยรับเครื่องราชอิสสริยยศ

ฉะบับ ๑ หนังสือกงสุลปินังมีความยินดี ขอบพระเดชพระคุณที่เห็นว่าเขารับราชการในตำแหน่งโต้ตอบกับอังกฤษเรื่องแขก เรื่องจีนผู้ร้ายโดยแข็งแรง

ฉะบับ ๑ พระยาอัษฎงค์บอกล่วงหน้าด้วยปัลเครฟจะเข้ามาด้วยเรือรบ

วันที่ ๔๑๕๐ วันจันทร์ขึ้น ๑๒ ค่ำเดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาเช้า ๕ โมงเสด็จออกเลี้ยงพระวัดพระแก้ว ทรงฉลองพระองค์ทหารขาวติดสตา ม.ช. ด้วย โปรดให้องค์ศรีเสาวภางค์ขึ้นไปวัดบวรนิเวศ พระราชทานเทียนให้กรมหมื่นนเรศร์ไปสังเวยเทวดา พระฉันแล้วเสด็จขึ้น

เวลาทุ่มเศษทรงฉลองพระองค์อิฟนิงเดรสเครื่องราชอิสสริยยศจุลจอมเกล้า ฯ เสด็จวัดพระแก้ว จุดเทียนเครื่องนมัสการ แล้วพระสวดสมัย ธรรมจักร พระะราชทานเทียนให้สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอพระองค์น้อยขึ้นไปวัดบวรนิเวศ พระสวดจบแล้วเสด็จไปสังเวยเทวดา ทรงดอกไม้แล้ว กลับมาประทับโรงละคร ๆ เจ้าพระยามหินทรเล่นจับระบำจนรามสูรกลับ แล้วจับเรื่องพระอภัยมณีเมื่อ ๙ ทัพติดเมืองผลึก เวลา ๘ ทุ่มเศษหมดชุด เสด็จขึ้น

วันนี้โขนนอนโรงด้วย เล่นพิราบรอนและพระรามไปอาบน้ำพบนางสัมนักขา

วันนี้มิสเตอร์วิเลียม คลิฟฟอดปัลเครฟ เอเยนต์และกงสุลเยเนราลอังกฤษคนใหม่มาถึง เอาเรืออรรคเรศไปรับที่ปากน้ำ

ส่งพระราชศาส์นไปเมืองสะเปญให้ทูตเชิญไป

เจ้าพระยาศรีพิพัฒน์ถวายบัญชีผูกปี้ตั้งแต่วันพฤหัสบดี แรม ๗ ค่ำเดือน ๘ จนถึงวันอาทิตย์ แรม ๑๓ ค่ำเดือน ๓

มีพระราชหัตถ์ถึงมาคเรตบุศลูกพระวิสูตรซึ่งแต่งงาน พระราชทานกำไลฝังทับทิมขอน ๑

วันที่ ๔๑๕๑ วันอังคารขึ้น ๑๓ ค่ำเดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาเช้าเลี้ยงพระที่วัดพระแก้ว ไม่ได้เสด็จออก ด้วยบรรทมไม่หลับเกือบรุ่ง โปรดให้เจ้านายช่วยกันเลี้ยงพระและถวายของไทยทานเสีย เครื่องไทยทานเล็กน้อย กับสะบงจีวรผ้ากราบ19ย่าม โขนลงโรง ๔ โมงเช้า ละครลงโรงบ่ายโมง เล่นเรื่องขุนช้างขุนแผน จับเมื่อพลายเพ็ชร์พลายบัวไปแก้แค้นพลายยง

บ่าย ๒ โมงบรรทมตื่น ทรงฉลองพระองค์ทหารขาวเสด็จออกประทับพลับพลาทอดพระเนตรละคร มิสเตอร์อาลบาสเตอเฝ้าด้วยลงไปพบกับบปัลเครฟ

บ่าย ๔ โมงเศษเสด็จเข้าไปในพระอุโบสถจุดเทียน เครื่องนมัสการและนมัสการทุกแห่ง แล้วพราหมณ์อ่านฉันท์จบแล้วเวียนเทียน แล้วเสด็จไปพระที่นั่งไชยชุมพล สังเวยแล้วทรงโปรยมะนาว ๔๐๐ ผล ๆ ละเฟื้อง แล้วเสด็จทรงรถพระที่นั่งออกประตูสวัสดิโสภา เสด็จขึ้นไปวัดบวรนิเวศ เจ้าพระยายมราชคอยเฝ้ารับเสด็จอยู่ด้วย ประทับตรัสอยู่ครู่หนึ่งเสด็จไปในพระอุโบสถ นมัสการแล้วตรัสกับเสด็จที่วัด แล้วเวียนเทียนแล้วเสด็จพระเจดีย์และวิหารพระศาสดาติดพระเนตรด้วย แล้วเสด็จกลับประทับพระที่นั่งไชยชุมพลทรงดอกไม้ แล้วกลับมาประทับโรงละคร เสด็จขึ้นเวลา ๔ ทุ่มเศษ

รับหนังสือกรมท่าว่าด้วยปัลเครฟไปหา

รับหนังสือกรมท่าว่าด้วยปัลเครฟสปิชให้ท่าน

สำเนาหนังสือ ลอดสลศิบุรี ถึงกรมท่าว่าด้วยให้มิสเตอร์ปัลเครฟเข้ามาเป็นกงสุล

คำสปิชมิสเตอร์ปัลเครฟให้กรมท่า

มีพระราชหัตถ์ตอบไปฉะบับ ๑ นัดวันเฝ้า กับว่าด้วยเรื่องสปิช

วันที่ ๔๑๕๒ วันพุธขึ้น ๑๔ ค่ำเดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาบ่ายโมงเศษทรงฉลองพระองค์ทหารขาว เสด็จออกทอดพระเนตรละคร เล่นเมื่อศึกกะหมังกุหนิงติดดาหา ทอดพระเนตรอยู่จนบ่าย ๓ โมงเศษเสด็จขึ้น

เวลาบ่าย ๔ โมง มิสเตอร์ปัลเครฟ เอเยนต์และกงสุลเยเนราลอังกฤษคนใหม่ ๑ นิวแมน ๑ กูลด์ ๑ กัปตันเรือรบกับออฟฟิศเซอร์อีก ๔ คนเฝ้า เขาแต่งเต็มยศทั้งนั้น ปัลเครฟนั้นได้เสื้อยศปักอกเท่ากับทูต เจ้าคุณกรมท่าเป็นผู้พาเฝ้าแต่งอิฟนิงเดรสติดตรากรมวังกับทหารแต่งครึ่งยศ พระยาภาสเข้าไปด้วย ทรงฉลองพระองค์ฟรอกโก๊ตรับ เฝ้าอยู่ประมาณ ๑๕ มินิตกลับ แล้วเสด็จออกไปประทับพลับพลา ทอดพระเนตรละครจนบ่าย ๕ โมงเศษ เสด็จเข้าไปในพระอุโบสถให้เวียนเทียนทีเดียว ไม่ได้อ่านฉันท์ด้วยจวนค่ำ พระราชทานเทียนให้สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอพระองค์น้อยขึ้นไปวัดบวรนิเวศ แล้วเสด็จสังเวยเทวดาและทรงโปรย ทรงดอกไม้แล้ว เสด็จกลับมาประทับพลับพลาทอดพระเนตรละคร จนเวลา ๒ ยามเศษเสด็จขึ้น

วันนี้โปรดให้หม่อมราชวงศ์เนตร บุตรหม่อมเจ้าโสภณ ลงไปอยู่กับปัลเครฟอาลบาสเตอเป็นผู้พาลงไปด้วย เขาอยากได้ไทยที่รู้อังกฤษเป็นครูได้

กรมท่าส่งต้นหนังสือมิสเตอร์แมกเนียส่งแบบคุกใหม่เข้ามา

รับหนังสือเจ้าพระยาภาณุวงศ์ ว่าด้วยพระยาภาสลงไปหาปัลเครฟ ๆ อยากจะให้ท่านพาเฝ้า กับท่านลงไปสปิชตอบ

คำสปิชกรมท่าให้มิสเตอร์ปัลเครฟ

รับหนังสือสมเด็จเจ้าพระยาเรื่องจะจัดจำนวนเลขหัวเมืองตะวันตก ๒ อย่าง ๆ หนึ่งสักอย่างเก่า อย่างหนึ่ง เอาจำนวนคนเป็นบ้าน ๆ ส่งบัญชีข้าหลวงอย่างเก่าเข้ามา

บัญชีข้าหลวงไปจัดจำนวนเลขครั้งแต่ก่อน

มีพระราชหัตถ์ตอบไปฉะบับ ๑ สงสัยอยู่หลายอย่างให้ท่านคิดเสียให้ตลอด

วันที่ ๔๑๕๓ วันพฤหัสบดีขึ้น ๑๕ ค่ำเดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาบ่าย ๒ โมงเสด็จออกประทับทอดพระเนตรละคร จับเรื่องแต่ก่อนไม่เสด็จออก เรื่องราชาธิราช เมื่อพระเจ้ามนเทียรทองดูตัวสมิงอังวะมังศรี พอเสด็จออก เล่นทำสัตย์ พะม่าหนีไป จนสมิงนครอินอาสาเข้าไปในค่ายพะม่า

เวลาบ่าย ๕ โมงเศษเกือบย่ำค่ำ เสด็จเข้าไปในวัดเลยไปพระที่นั่งไชยชุมพลก่อนด้วยจวนค่ำ ทรงโปรยแล้วสังเวยเทวดา แล้วกลับเข้ามาเวียนเทียนในพระอุโบสถ พระราชทานเทียนให้สมเด็จพระองค์น้อยไปวัดบวรนิเวศ แล้วพระราชทานเทียนให้พระองค์เจ้าเทวัญไปจุดดอกไม้ แล้วเสด็จกลับออกไปประทับพลับพลาทอดพระเนตรละครสิ้นชุดสมิงนครอิน แล้วเล่นชุดมังรายกะยอชวารบกับพระเจ้าราชาธิราชจนทำพิธีปัถมกรรมเสร็จแล้วเสด็จขึ้นเวลา ๔ ทุ่ม

วันที่ ๔๑๕๔ วันศุกร์แรม ๑ ค่ำเดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษเสด็จออกทอดพระเนตรละคร มิสเตอร์อาลบาสเตอ เฝ้าทูลด้วยปัลเครฟจะขอให้ไทยเปลี่ยนทำหนังสือสัญญาใหม่ กับว่าจะขอโทษนักโทษที่ต้องจำ รับสั่งให้หาเจ้าพระยามหินทรขึ้นปรึกษาทั้งเรื่องนี้และเรื่องสักเลขซึ่งสมเด็จเจ้าพระยาว่ามาด้วย

บ่าย ๕ โมงเศษเสด็จเข้าไปในวัด เสด็จไปทรงโปรยก่อนเหมือนวานนี้ วันนี้มีฉลากเติมอีก ๒๐๐ พระราชประสงค์จะใคร่ทราบว่าทรงโปรยด้วยไม้สลัดนั้นคนที่ได้จะได้ซ้ำผลกันหรือไม่จะให้คอยตรวจตัวเมื่อขึ้นฉลาก ครั้นทิ้งเสร็จแล้วตรวจเมื่อขึ้นมีซ้ำกันคนเดียวได้ ๒ ผล ๖ คน ๓ ผลคน ๑ ๔ ผลคน ๑ รวมซ้ำกัน ๘ คนทรงโปรยแล้วกลับเข้ามานมัสการและเวียนเทียนในพระอุโบสถ พระราชทานเทียนให้สมเด็จพระองค์น้อยขึ้นไปวัดบวรนิเวศ องค์วรวรรณไปจุดดอกไม้แล้ว เสด็จกลับมาทอดพระเนตรละครๆ วันนี้เล่นเรื่องราชาธิราช ชุดเมืองจีนมีราชศาสน์มาเมืองพะม่า พะนันรำหวน กำมนีตายเมืองจีนยกกลับ เสด็จขึ้นเวลา ๒ ทุ่มเศษ พระราชทานเงินโรงเจ้าพระยามหินทร ๑๐ ชั่ง

รับหนังสือสมเด็จเจ้าพระยาอธิบายความเห็นเรื่องจัดการเอาจำนวนเลขเมืองตะวันตก

มีพระราชหัตถ์ตอบให้ท่านคิดจัดการไปก่อน ขาดเหลือจึงจะทรงช่วยเพิ่มเติม (ไปรเวต) พระราชหัตถ์ถึงเจ้าพระยาสุรวงศ์ ทรงชี้แจงข้อสงสัยในการซึ่งสมเด็จเจ้าพระยาคิดจัดนี้

พระยานรรัตน์ถวายบัญชีฉลาก

วันที่ ๔๑๕๕ วันเสาร์แรม ๒ ค่ำเดือน ๕ ปีมะโรง ยังเปนเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

วันนี้ เป็นวันสมโภชพระบรมอัฏฐิ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้า พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้า พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ยกบุศบกรถมาตั้งทั้งเกริ่น ๓ บุศบกตั้งที่มุขตะวันตก ยกแท่นสวดเสีย ตั้งอาสน์สงฆ์สดับปกรณ์ กลางปักเครื่องสูง ๔ องค์ ตั้งเครื่องนมัสการพระบรมอัฏฐิ ๓ เครื่อง ใช้เครื่องทองทิศมีเครื่องทองน้อยด้วย ๓ เครื่อง พระภูษาโยงก็แยก ๓ สาย ที่เกริ่นบุศบกตั้งพานทอง ๒ ชั้น กลางปักพุ่มโหมดมุขตะวันออกตั้งม้าหมู่ ๓ หมู่ ตั้งพระพุทธรูปประจำวันพระบรมอัฏฐิตรงกันกับพระอัฏฐิข้ามทั้ง ๓ หมู่

เวลากลางวันไม่มีราชการอะไร เวลา ๒ ทุ่มทรงฉลองพระองค์ทหารขาว เจ้านายสวมอิฟนิงเดรสติดตราขุนนางฟรอกโก๊ตตามธรรมเนียม เสด็จประทับพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ทรงจุดเทียนเครื่องนมัสการพระพุทธรูปทรงศีลแล้ว เสด็จไปจุดเทียนเครื่องนมัสการ ๆ พระบรมอัฏฐิ พระสงฆ์ ๖๐ รูปสวดมนต์ ๑๒ ตำนานจบแล้ว ทรงจุดเทียนเครื่องนมัสการทองน้อย สดับปกรณ์พระบรมอัฏฐิ ผ้าสะบงจีวรผ้ากราบ ย่าม คราวละ ๒๐ รูปทั้ง ๓ องค์ พระที่สวดมนต์นั้นเลือกตามวัดเหมือนพระสดับปกรณ์ตามกาลานุกาล เวลา ๔ ทุ่มเสด็จขึ้น

ท้าวราชกิจนำสำเนาคำสปิชมิสเตอร์ปัลเครฟมาถวาย กับว่าด้วยมิสเตอร์กูลด์มาต่อว่าด้วยที่จะให้เฝ้าวันนี้ ทำไมจึงไม่มีหนังสือนัดลงไป กรมท่าได้ตอบไปว่าเป็นการเข้าใจผิดกันไปเสียแล้ว เวลานี้ยังติดการสมโภชพระแก้วอยู่ จะได้เฝ้าต่อวันอาทิตย์หรือวันจันทร์เป็นแน่ และขอพระราชทานกำหนดวันด้วย

มีพระราชหัตถ์ตอบไปฉะบับ ๑ รับวันจันทร์

รับหนังสือเจ้าพระยาสุรวงศ์ตอบพระราชหัตถ์เลขา เรื่องจัดการเอาจำนวนเลขเมืองตะวันตก ส่งบัญชีกะคนเข้ามาอีก

รับหนังสือกงสุลอเมริกัน ๒ ฉะบับ ๆ ๑ ว่าด้วยเรื่องไม่เสด็จยุโรปกับถวายหนังสือเรื่องคอนเกรดเมืองอเมริกา

ฉะบับ ๑ นำครูจะถวายหนังสือพระองค์เจ้าศรีวิลัย

มีพระราชหัตถ์ตอบไปฉะบับ ๑

พระองค์ทองแถมถวายเรื่องราวขอที่วังกรมขุนบดินทร์

กรมท่าว่าด้วยกระเดนเฉียลปัลเครฟและเอกษกวาเตอจะให้พระศรีธรรมศาสน์ลงไปสืบพรุ่งนี้ กับมีหนังสือขอโทษเรื่องนัดเวลาผิดไป

สำเนาหนังสือถึงปัลเครฟเรื่องเข้าลงไป

นายเสน่ห์ถวายหนังสือเจ้าพระยามหินทร ๒ ฉะบับ เรื่องเอาจำนวนเลขเมืองตะวันตกฉะบับ ๑ เรื่องปล่อยนักโทษฉะบับ ๑

รับหนังสือแครฮานว่าด้วยส่งพระรูป

วันที่ ๔๑๕๖ วันอาทิตย์แรม ๓ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาเช้า ๕ โมงเสด็จออกเลี้ยงพระ พระฉันแล้วสดับปกรณ์รายร้อย ๓๐๐ แล้วทรงแจกเงินเจ้านายและข้าราชการที่เป็นเชื้อพระวงศ์ แจกตามใกล้ตามห่างทุกพระองค์ แจกเป็น ๓ ส่วน ทรงตั้งอัตราบุตรให้ ๒ บาท และลดทอนลงตามใกล้ตามไกลเป็นชั้น ๆ ตามอัตราอยู่ แล้วเสด็จออกมุขเด็จ ทรงโปรยมะนาว ๔๐๐ ผลๆละเฟื้อง แล้วเสด็จขึ้นแจกเงินและทรงโปรยข้างใน

ที่พระที่นั่งอนันตสมาคมนั้น วันนี้เป็นวันสมโภชพระบรมอัฏฐิพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว กับกรมสมเด็จพระเทพศิรินทรามาตย์ ตั้งบุศบกทองคำมีแว่นฟ้ารองตรงพระแท่นโทรน ใช้เครื่องนมัสการ ๒ สำรับ ลงยาราชาวดีสำรับ ๑ ทองทิศสำรับ ๑ ทองน้อย ๒ สำรับ พระพุทธรูปตั้งมุขเหนือ เครื่องนมัสการ ๒ ชั้น

เวลากลางวันไม่มีราชการอะไร เวลา ๒ ทุ่มเสด็จออก พระสงฆ์ส่วนพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้า ฯ ๓๐ รูป กรมสมเด็จพระเทพ ฯ ๒๐ รูป สวดมนต์จบแล้วสดับปกรณ์เหมือนที่พระมหาปราสาท เวลา ๔ ทุ่มเศษเสด็จขึ้น

รับหนังสือเจ้าพระยาภาณุวงศ์ ว่าด้วยเรื่องเอกษกวาเตอมิสเตอร์ปัลเครฟไม่ต้องพระราชทานในที่ประชุม

แล้วส่งต้นหนังสือปัลเครฟตอบรับกำหนดวันเฝ้า กับส่งกระเดนเฉียลมา

กระเดนเฉียลปัลเครฟ (คัดสำเนาไว้)

รับหนังสือพระยาอัษฎงค์ตอบพระราชหัตถ์ว่าด้วยเรื่องเสด็จยุโรป แกไม่เห็นด้วย

วันที่ ๔๑๕๗ วันจันทร์ แรม ๔ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เช้า ๕ โมงครึ่งเสด็จออกเลี้ยงพระที่พระที่นั่งอนันตสมาคม พระฉันแล้ว สดับปกรณ์รายร้อย ๓๐๐ แล้วทรงแจกเงินเจ้านายตามพิกัดขึ้นกว่าวันนี้อีกส่วนหนึ่ง แล้วเสด็จทรงโปรยที่ชาลาพระที่นั่งอนันตสมาคม มะนาว ๔๐๐ ผลๆ ละเฟื้องเหมือนวานนี้ เสด็จขึ้นบ่ายโมง แล้วพนักงานรีบรื้อบุบบกจัดที่รับแขกเมือง

เวลาบ่าย ๔ โมง ทรงฉลองพระองค์เต็มยศทหารมหาดเล็กเครื่องราชอิสสริยยศเซ็นไมลเคอลเซ็นต์ยอช เจ้านายข้าราชการนุ่งม่วงสีกรมท่าสวมเยียรบับ เสด็จออกพระที่นั่งอนันตสมาคม

มิสเตอร์วิลเลียมคิฟฟอกปัลเครฟเอเยนต์ และกงสุลเยเนราลอังกฤษคนใหม่กับมิสเตอร์นิวแมน มิสเตอร์กูลด์เฝ้า กรมท่าทูลเบิกแล้ว กงสุลสปิชจบแล้ว ส่งคำสปิชให้เจ้าคุณกรมท่า แล้วจึงทรงสปิชตอนจบแล้ว กรมท่าถวายคำสปิชของเขา จึงพระราชทานพระบรมราชโองการทรงสปิชตอบให้กรมท่าๆ ไปส่งเขาแล้วทรงพระราชปฏิสันถาร ๓ นัดตามธรรมเนียมแล้ว เสด็จขึ้น

ทรงเครื่องภูษาสีกรมท่า ฉลองพระองค์ราชแปดเตนดำ ทรงรถพระที่นั่งออกประตูเทวาพิทักษ์ไปวัดสระเกศ ประทับรถที่ถนนหน้าเมรุปูนตรงพลับพลาเก่า ทรงฝักแคเข้าไปพระราชทานเพลิงศพหม่อมเจ้าหญิงประสบสุวรรณ ในพระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่ แล้วเสด็จวัดเทพศิรินทร ประทับพลับพลายก ตรัสกับเจ้าพระยาสุรวงศ์หน่อยหนึ่งแล้ว เสด็จเข้าไปทอดพระเนตรกุฎีที่พระองค์สายทำตั้งศพมารดา กุฎี ๕ ห้องเฉลียงรอบ ทำแต่เมรุเผา แล้วเสด็จกลับมาประทับพลับพลา พระราชทานเทียนให้พระองค์เจ้าเทวัญเข้าไปคอยจุด แล้วทรงฝักแคพระราชทานเพลิงแล้วเสด็จกลับ

อัตราแจกเงินเจ้านายในการทำบุญพระบรมอัฏฐิ ที่พระที่นั่งมหาปราสาท ที่พระที่นั่งอนันตสมาคม ต้นคำสปิชมิสเตอร์ปัลเครฟเอเยนต์และกงสุลเยเนราลอังกฤษ พระบรมราชโองการทรงสปิชตอบ กรมท่าส่งสำเนาหนังสือเมซันมีมา เรื่องจะเสด็จยุโรป ได้ไปบอกที่ฟอเรนออฟฟิศ ๆ ว่าควีนจะจัดการรับเสด็จ

สำเนาเอกษกวาเตอปัลเครฟ พระราชทานให้กรมท่าไปส่ง

วันที่ ๔๑๕๘ วันอังคารแรม ๕ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

บ่าย ๓ โมงเสด็จออก เจ้าพระยาภาณุวงศ์เฝ้าทรงด้วยเรื่องปัลเครฟจะขอโทษนักโทษ ๒ คน กับเจ้าพระยาภาณุวงศ์ทูลด้วยปัลเครฟมาหาท่านเมื่อเช้า พูดด้วยเรื่องทูตจะไปลอนดอน

บ่าย ๕ โมงเสด็จออกทรงรถพระที่นั่ง พระองค์เจ้าสว่างวัฒนาตามเสด็จด้วย โปรดเกล้า ฯ ให้ประทับข้างขวา กรมหมื่นนเรศร์กับพระองค์เจ้าเทวัญตามเสด็จบนรถพระที่นั่ง เสด็จไปทอดพระเนตรที่สวน ที่นา ปทุมวัน ซึ่งจะทรงซื้อพระราชทานสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ ถึงศาลาเชิงสะพานปทุมวัน เสด็จทรงรถพระที่นั่ง ๒ ล้อ ไปทางถนนนิวแมนทำแล้วเลียวลงถนนศีร์ษะลำโพง ทางไปบ้านเจ้าพระยายมราช แก้ว จนหมดที่ ๆ จะซื้อ แล้วกลับมาประทับที่วังปทุมวัน พระยานานาจัดเรือสำปั้นไว้ถวายทรงเก็บบัว แล้วถวายเครื่องไอสกริมและขนมฝรั่งต่างๆ กับกาแฟ กัปตันริเจลิวถวายแผนที่ทรงกะที่จะวางตำหนักพระองค์เจ้าสวัสดิโสภณแล้ว เวลาทุ่ม ๑๕ นาที เสด็จกลับ

ค่ำไม่ได้ออกขุนนาง อาลบาสเตอเฝ้าเรื่องปัลเครฟจะขอนักโทษจน ๒ ยามกลับ

วันที่ ๔๑๕๙ วันพุธแรม ๖ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

กลางวันสมเด็จพระองค์น้อยเฝ้า พระยารัตนโกษาเฝ้าเรื่องสวนปทุมวัน

ค่ำออกขุนนาง พระนรินทรถวายงบภาษีฝิ่น ภาษี ๑๐๐ ชัก ๓ จำนวนเดือน ๓ ปีเถาะเอกศก

พระยาศรีอ่านบอกพระยาเทพประชุน บอกริโปตชำระความในเมืองเชียงใหม่ ๔ เรื่อง

เมืองอุทัยบอก ๒ ฉะบับๆ ๑ ว่ากะเหรี่ยงกองด่านบอกเข้ามาว่า โปลิศเมืองมรแมนมาตั้งกองชำระกะเหรี่ยงของไทยลงเอาเงิน พระสำแดงคูหานายกองส่วยในพระราชวังบวรเป็นผู้จับส่ง กะเหรี่ยงกองด่านอพยพหลายครัว พระยาอุทัยแต่งให้พระพลสงครามออกไปถามข้อความ ไปวันขึ้น ๕ ค่ำ เดือน ๕

ฉะบับ ๑ บอกผู้ร้ายลักช้าง โปรดเกล้า ฯ ว่าความเรื่องกระเหรี่ยงเป็นความสำคัญต้องไต่สวนเสียให้ตลอด ที่พระสำแดงจับคนส่งนี้ผิด ให้มีตราไปเอาตัวเข้ามาไต่ถาม ถ้าจริงต้องทำโทษกันให้แข็งแรง ที่ออฟฟิศกลาโหมความคล้ายอย่างนี้มีครั้งหนึ่ง ให้พระนรินทรค้นคอเรศปอนเดนเรื่องนี้มาถวาย

พระยานุภาพบอกขอนายรองขันบุตรเป็นพระศรีสมานุรักษ์ นายขวัญเป็นหลวงพิทักษ์สุนทร ผู้ช่วยราชการเมืองเสียมราฐ

พระนรินทรอ่านบอกเจ้าพระยาสงขลาว่า ออกไปถึงเมืองพระสุนทรา ส่งหนังสือเจ้าเมืองสิงคโปร์กับหนังสือพระยาอัษฎงค์นำมิสเตอร์แคมรัลมาหา ว่าด้วยกะลีมากำปนีห้างล้ม เขาจะรับซื้อเลลังสิ่งของรับสัญญาต่อไป กับจะขอมาตรวจที่ทำแร่ที่เมืองยะลา เจ้าพระยาสงขลาได้แต่งให้กรมการพาไป โปรดเกล้า ฯ ให้ตรวจสัญญาเสียว่าจะทำต่อกันไปได้หรือไม่

เมืองไชยาส่งส่วยน้ำรักซึ่งเร่งทำวัดพระแก้ว (หนังสือ) เจ้าพระยามหินทรถวายขัดข้องด้วยนายอยู่ไพร่หลวงหุงลมประทิศ ทำเรื่องราวยื่นสมัครเป็นไพร่ หลวงรองงานกรมพระกลาโหมเป็นไพร่หลวงกองใหม่ แกไม่อาจตัดสิน (เซ็นพรุ่งนี้)

หลวงนริศรถวายเรื่องราวขอรับพระราชทานซื้อที่รายระบาดอ้ายนุดอาหารบริรักษ์ที่พะม่าเช่าทำโรงเลื่อยทำโรงสี

วันที่ ๔๑๖๐ วันพฤหัสบดีแรม ๗ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

บ่าย ๔ โมงมิสเตอร์ปัลเครฟเฝ้าไปรเวต มาคนเดียว พระองค์เทวัญเป็นล่าม พระยาภาสเฝ้าอยู่ด้วย จนย่ำค่ำจึงกลับ ทูลเรื่องสัญญาซึ่งจะทำเปลี่ยนใหม่

ค่ำออกขุนนาง พระศรีเสนาอ่านบอกเมืองพิชัย ๔ ฉะบับ ๆ ๑ บอกพระพิชัยป่วยเป็นวรรณโรคที่ลำคอ ถึงแก่กรรมวันขึ้น ๗ ค่ำ เดือน ๔ ฉะบับ ๑ กรมการพร้อมกันขอพระอุตรการโกศลว่าราชการต่อไป ฉะบับ ๑ เสนาบดีเมืองหลวงพระบางบอกราชการเมืองพวนลงมาว่า มีทัพฮ่อตีแขวงเมืองเชียงขวางที่ขึ้นกับญวน กับว่าครัวเวียนทายที่ฮ่อตีอพยพเข้ามาเมืองหลวงพระบาง ๖๓ ครัว

เมืองตากบอก ๒ ฉะบับ ๆ ๑ ว่าด้วยส่งสัญญามองซอยเจลงมารัติไฟแต่ก่อนนั้น บัดนี้มองซอยเจเป็นหนี้มาไม่ควรจะให้ทำป่าไม้ขอให้งดเสียก่อน กับว่าด้วยผู้ร้ายปล้นด้วย ฉะบับ ๑ พระยาวิชิตรักษา ปลัด อายุ ๘๐ ขอลาออกจากราชการ ขอหลวงนรารองปลัดบุตรเขยรับราชการแทนที่ต่อไป (โปรดเกล้า ฯ ว่าไม่มีความผิดอะไรจะให้ออกเปล่าๆ ไม่ควร จะต้องเลื่อนที่ขึ้นเป็นเหมือนจางวาง)

พระยาพิพัฒน์อ่านบอกเมืองนครชัยศรี เรื่องผู้ร้ายไล่ฝูงโคมาแต่สุพรรณ นายแขวงออกตรวจไม่เห็นมีหนังสือเดินทาง และหนังสือสำหรับตัวจะจับผู้ร้ายต่อสู้หนีไปทางเมืองนนท์ ได้มีหนังสือสูตร์นารายณ์ไปแล้ว เมืองจันทบุรีบอกส่งปี้จีนจำนวนปีเถาะ จีน ๒๘๖๖ คน เงิน ๑๔๓ ชั่ง ๑๗ ตำลึง

วันนี้ตั้งขุนนางตั้งลาวหลายคน

รับหนังสืออาลบาสเตอ เรื่องนักโทษที่ได้ไปพูดกับมิสเตอร์ปัลเครฟ

ข้อความซึ่งมิสเตอร์ปัลเครฟ เฝ้าทูลเรื่องขอเปลี่ยนสัญญา ทรงเรียงไว้

พระนรินทรถวายคอเรศปอนเดนซ์เรื่องกะเหรี่ยงแขวงเมืองสังขละบุรีจับกะเหรี่ยงเมืองทะวาย ๗ ฉะบับ

วันที่ ๔๑๖๑ วันศุกร์แรม ๘ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เช้าฝนตกไม่ขาดเม็ดจนเช้า ๕ โมง เสด็จทรงพระราชยานเสด็จวัดมหาธาตุ ประทับพลับพลาเรียกกระบวนแห่พระศพพระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้ากาพย์กะนกรัตน์ พระราชทานพระลองทองน้อยทรงพระศพ ๆ ขึ้นที่แล้ว เสด็จสดับปกรณ์ผ้าไตร ๑๐ ไตร สะบงเลว ๑๐๐ เวลาบ่าย ๒ โมงเสด็จกลับ

บ่าย ๔ โมงเสด็จประทับออฟฟิศโปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าเทวัญ ส่งข้อความที่ปัลเครฟพูดเรื่องขอแก้สัญญาไปที่เจ้าพระยาพลเทพ ๑ เจ้าพระยามหินทร ๑ เจ้าพระยาศรีพิพัฒน์ ๑ สมเด็จกรมหลวง ๑ สมเด็จพระองค์น้อย ๑ ที่สมเด็จกรมพระส่งไปกับพระราชหัตถ์ กรมท่าพระราชทานไปเอง ที่เจ้าพระยาสุรวงศ์ให้กรมท่าส่งด้วย

บ่าย ๕ โมงเศษ เสด็จวัดมหาธาตุประทับพลับพลาทรงโปรย ทรงดอกไม้ มีข้าราชการและฝรั่งเฝ้ามาก ตรัสกับวังหน้าเรื่องพระสำแดงให้เอาตัวมาทำโทษเสีย แล้วเสด็จขึ้นไปประทับพลับพลาทรงธรรม ให้หาสมเด็จกรมพระไปทรงเรื่องสัญญา แล้วทรงธรรม พระอริยมุนีถวายเทศน์จบแล้ว เสด็จไปสดับปกรณ์ที่เมรุ มีผ้าขาวเติมอีก ๑๐ พับ เวลายามหนึ่งเสด็จขึ้น

เมรุครั้งนี้เป็นเมรุผ้าขาว แต่ผิดกับตามธรรมเนียมมีนาคปักบานแถลงซุ้มรังไก่วิเศษขึ้น การตบแต่งก็เป็นอย่างวิเศษดีขึ้นกว่าการปกติ

มีพระราชหัตถ์ถึงสมเด็จกรมพระเรื่องกะเหรี่ยงที่เมืองอุทัย บอกส่งคอเรศปอนเดนซ์กลาโหมไปถวายทอดพระเนตร

วันที่ ๔๑๖๒ วันเสาร์แรม ๙ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

กลางวันฝนตก บ่าย ๕ โมงเศษฝนหาย เสด็จวัดมหาธาตุ ทรงโปรยทรงดอกไม้และทรงธรรมเหมือนวานนี้ วันนี้มิสเตอร์ปัลเครฟกับกัปตันฮีลมาเฝ้าที่พลับพลาด้วย เวลา ๒ ทุ่มเสด็จกลับ

รับหนังสือมิสเตอร์เอดวินอาโนลด์ กวีแต่งหนังสือเรื่องสิงคาโลวาทสูตร ขอบพระเดชพระคุณซึ่งพระราชทานตราและพระราชหัตถ์เลขาชมหนังสือ

กับกรมท่าส่งหนังสือพระยาสยามธุรพาห์มีเข้ามาเรื่องเสด็จยุโรป กับบอกข่าวที่ยุโรปต่าง ๆ

วันนี้พระองค์เจ้าเทวัญส่งพระรูปเขียนสีที่มิสเตอร์แลมเปิดส่งเข้ามาถวาย

วันที่ ๔๑๖๓ วันอาทิตย์แรม ๑๐ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาบ่าย ๔ โมงเสด็จออกพระเมรุวัดมหาธาตุ เสด็จเข้าไปในพระเมรุสดับปกรณ์ แล้วพระราชทานเพลิงเผาศพพระองค์เจ้ากาพย์ รับสั่งให้มิสเตอร์ปัลเครฟเข้าไปเผาด้วย แล้วเสด็จมาประทับพลับพลาทรงโปรย แล้วมีกะบองคู่ ๑ กะบี่คู่ ๑ ทรงดอกไม้แล้วเสด็จขึ้นประทับที่พระที่นั่งทรงธรรม ตรัสกับกรมท่าอยู่นานด้วยเรื่องจะเปลี่ยนสัญญาใหม่ แล้วทรงธรรม เทศน์จบแล้วถวายของไทยทานที่พลับพลาไม่ได้เสด็จเข้าพระเมรุ เวลา ๒ ทุ่มเศษเสด็จกลับ

เจ้าคุณกรมท่าถวายหนังสือจดถ้อยคำที่ไปพูดราชการกับปัลเครฟที่บ้านเขาฉะบับ ๑

วันที่ ๔๑๖๔ วันจันทร์แรม ๑๑ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เวลาเช้า ๔ โมง เสด็จออกพระเมรุวัดมหาธาตุ เก็บพระอัฏฐิพระองค์เจ้ากาพย์ ฯ พระราชทานโกศทองคำ เลี้ยงพระแล้วตั้งชั้นขึ้นตั้งพระอัฏฐิสดับปกรณ์ เวลาเที่ยงเสด็จกลับ บ่ายแห่พระอัฏฐิไปส่งวังกรมภูธเรศ

บ่ายเสด็จลงไปทอดพระเนตรงานที่พระตำหนัก

กรมหมื่นนเรศร์ถวายบอกพระยาคธาธร เรื่องฝรั่งเศสเข้าไปทำแผนที่ทะเลสาป

โปรดเกล้า ฯ ให้ทูลสมเด็จกรมพระ ให้ทำตอบไปด้วยเป็นแปลกประหลาดให้ระวังราชการจงมาก

เจ้าพระยามหินทรถวายความเห็นเรื่องปัลเครฟจะขอเปลี่ยนสัญญา เห็นว่าควรจะเปลี่ยน

วันที่ ๔๑๖๕ วันอังคารแรม ๑๒ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

บ่าย ๓ โมง เสด็จออกพระนายไวยถวายแผนที่ซึ่งจะวางวัง พระองค์เจ้าสวัสดิโสภณ พระนายสรรเพธถวายตัวอย่างสะพานข้ามคลองซึ่งจะขุดใหม่เป็นเขตต์สวน พระอุดรพิสดารพาเจ้าราชบุตร เจ้าราชภาคิไนย เมืองเชียงใหม่เฝ้าไปรเวต ถวายแหวนทับทิมวง ๑ เป็นทับทิมประหลาดสูงประมาณ ๓ กระเบียดน้อย เป็นพลอยน้ำขาวซีก ๑ แดงซีก ๑ กับหมอนขวาน ๒ ใบ กับงาช้างเจ้าอุปราชฝากมาถวาย ๒ กิ่ง พระราชทานบุหรี่บรรณาการสะเปญกนละหีบฝากขึ้นไปให้เจ้าเชียงใหม่หีบ ๑ อุปราชหีบ ๑

พระยาแม่กลองเฝ้าเรื่องสวนจะถวายพรรณมะม่วง มะพร้าว พระราชทานหีบคชสีห์น้อยลงยาแก่พระยามนตรี

ค่ำออกขุนนาง พระศรีเสนาอ่านบอกหลวงอนุชิตพิทักษ์ ซึ่งเป็นข้าหลวงไปชำระความตองซูที่เมืองบุรีคันนิคม พร้อมด้วยหลวงภักดีณรงค์ กล่าวโทษกันเองว่าไม่ปรองดองกัน แล้วกล่าวโทษพระยาประทุมเทวาด้วย ว่าขัดตราไม่ส่งความและข่มเหงราษฎรต่าง ๆ

เมืองนครสวรรค์บอกปลัดตาย ขอยกกระบัตรเป็นปลัด

กริ้วหลวงอนุชิตพิทักษ์ หลวงภักดีณรงค์ ว่าขึ้นไปเหลวใหลไม่กลัวนาย ให้มีตราหาตัวลงมาชำระไต่สวนดู ใครผิดจะได้ทำโทษ

รับหนังสือกงสุลอเมริกันบอกข่าวมิสเตอร์บอรีซึ่งเป็นสเกรตารีเนวีเก่า ที่เข้ามากับเยเนราลแกรนตาย

พระยาชัยสุรินทรถวายบัญชีเงินกลางปีพระเจ้าลูกเธอ จำนวนปีเถาะเงินขาดจำนวนแจกมาก

มีพระราชหัตถ์ถึงสมเด็จกรมหลวงให้คิดเงินเรื่องนี้

วันที่ ๔๑๖๖ วันพุธแรม ๑๓ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

กลางวันพระยารัตนโกษา พระยาสมบัติยาธิบาล กรมหมื่นพิชิต เฝ้าเรื่องสวนหม่อมเจ้าปรีดาด้วย

กรมขุนบดินทร เฝ้าเรื่องที่วังกรมพระพิพิธ ซึ่งท่านทูลขอไม่อยู่ ยังไม่เป็นการตกลง

พระยารองเมือง เฝ้าเรื่องที่ริมถนนเจริญกรุง ซึ่งจะพระราชทานพระยาสุจริต ตกลงเป็นประทานที่ริมเชิงสะพานเหล็ก องค์วรวรรณเฝ้าทูลขอซื้อที่หลังบ้าน โปรดฯ ให้พระยารองเมืองซื้อให้

ออกขุนนาง พระยาศรีเสนา อ่านบอกเมืองแพร่บอกส่งเลียงผากระบือนอมาทูลเกล้า ฯ ถวาย ให้สุริยคุมลงมา

พระยาพิพัฒน์อ่านบอกเมืองจันทบุรีส่งส่วย

กรมท่าถวายหนังสือขอปลัดเมืองจันทบุรีเป็นเข้าเมือง และขอตำแหน่งที่ต่าง ๆ ในเมืองขึ้น

อีกฉะบับ ๑ ทูลด้วยกงสุลฝรั่งเศสมาเตือนเรื่องความรายห้างยุเลี่ยนค้างเงินอ้ายสำอาง

เจ้าพระยาพลเทพ จดหมายถวายด้วยกรมการกรุงเก่าบอกเรื่องจับคนต้มสุราเถื่อน เกิดวิวาททุบตีพวกกรมการ นายอากร

หม่อมเจ้าย้าย หม่อมเจ้าน้อย ถวายเรื่องราวเตือนความรายหม่อมราชวงศ์แดงฟ้อง

สมเด็จพระองค์น้อยถวายจดหมาย จมื่นวิชิตบอกป่วยลายังไม่เข้าเวรเดือน ๖ (โปรดอนุญาต)

วันที่ ๔๑๖๗ วันพฤหัสบดีแรม ๑๔ ค่ำ เดือน ๕ ปีมะโรง ยังเป็นเอกศก จุลศักราช ๑๒๔๒

เช้าวันนี้โปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าเทวัญลงไปหามิสเตอร์ปัลเครฟบอกกำหนดวันเฝ้า กับพูดเทียบเรื่องรถเขามีความยินดียอมรับแล้วฝากรูปวังที่วินิชมาถวายด้วย รถนั้นโปรดเกล้าฯ ให้พระองค์เจ้าเทวัญจดหมายให้พระนายสรรเพธถือลงไปพระราชทานพรุ่งนี้ แล้วสั่งให้เจ้าปรีดาจัดเรือแหวด ๔ แจวพระราชทวนลำ ๑ มิสเตอร์อาลบาสเตอเฝ้าเรื่องไปพบพูดกับปัลเครฟเรื่องสัญญา

บ่าย ๓ โมงสมเด็จเจ้าพระยาเฝ้า ทรงเรื่องเขาจะขอนักโทษให้ท่านฟัง ท่านว่าโทษลูกควรปี ๑ ถอดได้ แต่พ่อต้องจนตาย เรื่องสัญญานั้นยอมแก้ตกลงเป็นให้กรมท่าเป็นทูตไป

รับโทรเลขเรือสยามมาแต่สิงคโปร์ กับมีเรือสติมลอนเล็กไปเมืองปราจีนลำ ๑

ปัลเครฟจดหมายฝากท่านเทวัญขึ้นมาถวายฉะบับ ๑ ขอบพระเดชพระคุณที่โปรดให้เฝ้า และรูปต่าง ๆ มาถวายให้ทอดพระเนตร

รับหนังสือหมอคีนคอนโดเลนการศพท่านกาพย์ กับจะไปนอกขอรับพระราชทานพระรูป

ท้าวแพถวายหนังสือกัปตันฮีล เจ้าพนักงานเซอเวย์อังกฤษมีมาที่กรมท่า ขอให้ทำร้านที่ภูเขาทอง ที่ปากน้ำจะทำแผนที่

รับหนังสือกรมท่าว่าได้พบกับสมเด็จเจ้าพระยา พูดเรื่องเปลี่ยนสัญญา ท่านยอมเห็นด้วย

กับปัลเครฟส่งหนังสือคอเวอนเมนต์อินเดีย เรื่องจะทำเตเลแกรฟมาทางทะวายต่อกับไทยฉะบับ ๑

ต้นหนังสือปัลเครฟนำส่งหนังสือสเกรตารีอินเดีย

สำเนาหนังสือคอเวอนเมนต์อินเดีย ว่าด้วยทำเตเลแกรมถึงกงสุลอังกฤษ

พระนรินทร ถวายสำเนาท้องตราทำบัญชีสำมโนครัวเป็นบ้านๆ เมื่อวันอังคารแรม ๑๐ ค่ำ เดือน ปีวอก จัตวาศก

บ่ายเสด็จออกทอดพระเนตรงานวัดพระแก้ว ทอดพระเนตรกระบือนอที่เมืองแพร่ถวายตัวอยู่หน้ามิวเชียม นอขึ้นที่หน้าต่ำกว่าหน้าผากเอียงไปข้างหนึ่ง แต่ว่าแข็งเหมือนเขากับเลียงผาด้วยตัว ๑ ถวายตัวด้วย

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ