เดือน ๑ จุลศักราช ๑๒๔๔

จดหมายเหตุพระราชกิจรายวัน

พระราชนิพนธ์

ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

ปีมะเมีย จัตวาศก จุลศักราช ๑๒๔๔ (พ.ศ. ๒๔๒๕)

----------------------------

วัน ๒ ๗ฯ ๑ ค่ำ ปีมะเมีย จัตวาศก จุลศักราช ๑๒๔๔

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษ เสด็จออกประทับพระที่แท่นถมห้องออกขุนนาง ประชุมพระบรมวงศานุวงศ์ข้าราชการผู้ใหญ่ ผู้ที่มาประชุมวันนี้ คือ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระบำราบปรปักษ์ ๑ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมหลวงภาณุพันธุวงศ์วรเดช ๑ กรมหมื่นนเรศรวรฤทธิ ๑ กรมหมื่นพิชิตปรีชากร ๑ กรมหมื่นอดิศรอุดมเดช ๑ กรมหมื่นภูธเรศธำรงศักดิ ๑ กรมหมื่นเทวะวงศ์วโรปการ ๑ เจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดี ๑ เจ้าพระยาพลเทพ ๑ เจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง ๑ เจ้าพระยาศรีพิพัฒน์ ๑ ประชุมวันนี้ทรงปรึกษาด้วยการโทรเลขที่พระยาศรีสิงหเทพออกไป จัดการทางเมืองพระตะบอง ไปต่อสายฝรั่งเศสที่กำพงปรักเรื่อง ๑ เรื่องความผู้ร้ายลักเด็กไปจำนำ มีพระราชหัตถ์เลขาสั่งให้ปรึกษาโทษเรื่อง ๑ เรื่องความมองซวยกงพะม่าคนในบังคับอังกฤษเรื่อง ๑ และราชการอื่นๆ บ้าง จนเวลาบ่าย ๓ โมงเศษเลิกประชุมเสด็จ​ขึ้น เวลาบ่าย ๕ โมงเศษพระบรมวงศานุวงศ์ข้าราชการบางคนแต่งตามธรรมเนียม เจ้านายติดตราด้วย เข้าไปที่พระตำหนัก สมเด็จพระนางเจ้าเวลาย่ำค่ำเศษเสด็จลง พระสงฆ์ ๑๐ รูปเจริญพระพุทธมนต์ในการฉลองพระแก้ว และพระพุทธรูปทองคำอุ้มบาตรของสมเด็จพระนางเจ้ากับพระพุทธรูปรำพึงทองคำของพระนางเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาผ่องศรีทรงสร้าง และวันนี้เป็นวันประสูติพระนางเธอพระองค์เจ้าเสาวภาผ่องศรี และสมเด็จพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้ามหาวชิราวุธโดยสุริยคติกาลด้วย ครั้นพระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์จบแล้วทรงจุดดอกไม้เพลิงที่หน้าพระตำหนัก แล้วเสด็จขึ้น

วัน ๓ ๘ฯ ๑ ค่ำ ปีมะเมีย จัตวาศก จุลศักราช ๑๒๔๔

เวลาเช้า มีการเลี้ยงพระที่พระตำหนักสมเด็จพระนางเจ้าในการฉลองพระนั้น เวลาบ่ายสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ถวายเทศนากัณฑ์ ๑ แต่หาได้เสด็จลงไม่ เวลาบ่าย ๒ โมงเศษเสด็จออกพระที่นั่งจักรีมหาปราสาทองค์ตะวันออกชั้นกลางทรงราชการต่างๆ กรมหมื่นเทวะวงศ์เฝ้า เวลาบ่าย ๓ โมงเศษเสด็จขึ้น เวลาบ่าย ๔ โมงเศษเสด็จลงพระตำหนัก สมเด็จพระนางเจ้าทรงโปรยทาน เวลาค่ำพระบรมวงศานุวงศ์ข้าราชการบางคนเข้าไปที่พระตำหนัก พระสงฆ์ ๑๐ รูปเจริญพระพุทธมนต์ในการฉลองพระอีกวัน ๑ สวดมนต์จบ สมเด็จพระนางเจ้าเสด็จออกให้เจ้านายเฝ้า ​ทรงดอกไม้เพลิงที่หน้าพระตำหนัก แล้วเสด็จขึ้น

วัน ๔ ๙ฯ ๑ ค่ำ ปีมะเมีย จัตวาศก จุลศักราช ๑๒๔๔

เวลาเช้าที่พระตำหนักสมเด็จพระนางเจ้ามีการเลี้ยงพระสงฆ์ที่เจริญพระพุทธมนต์เวลาคืนนี้ ๑๐ รูปนั้น ครั้นแล้วพระธรรมวโรดมถวายเทศนากัณฑ์ ๑ สมเด็จพระนางเจ้าทรงโปรยทานผลกัลปพฤกษ์ แล้วเวียนเทียนสมโภชเป็นเสร็จสิ้นการฉลองพระ เวลาบ่าย ๒ โมงเศษเสด็จออก กรมหมื่นประจักษ์เฝ้าถวายเรื่องราวแล้ว กรมหมื่นพิชิต กรมหมื่นภูธเรศ พระยาสมบัติยาธิบาลเฝ้า พระยาโชฎึกนำหลวงราชโภคานุกูลเฝ้าถวายปั้นทรงราชการต่างๆ กรมหมื่นเทวะวงศ์เฝ้า เวลาบ่าย ๔ โมงเสด็จขึ้น เวลาย่ำค่ำเศษเสด็จออกขุนนาง ไม่มีใบบอกราชการอันใด ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ สั่งให้พระยาศรีสุนทรโวหารคิดพระนามพระบวรวงศ์เธอชั้น ๔ พระองค์เจ้าสุธารศ เป็นพระองค์เจ้าต่างกรมวังหน้า แล้วตรัสการต่าง ๆ ครู่ ๑ เสด็จขึ้นประทับออฟฟิศครู่ ๑ เสด็จไปประทับที่ห้องซิตติงรูม ทรงราชการต่างๆ กรมประจักษ์ พระองค์เจ้าดิศวรกุมารเฝ้า ประทับอยู่จนเวลายามเศษเสด็จขึ้น

วัน ๕ ๑๐ฯ ๑ ค่ำ ปีมะเมีย จัตวาศก จุลศักราช ๑๒๔๔

เวลาวันนี้พระยาศรีสุนทรโวหารได้เชิญพระบรมวงศานุวงศ์ ​ข้าราชการไปประชุมณหอมิวเซียม ปรึกษาโทษเรื่องความผู้ร้ายลักเด็กไปจำนำไว้ที่โรงจำนำตามพระราชหัตถ์เลขา ร. ที่ ๓๒๐/๔๔ ผู้ที่เชิญมาประชุมนั้น คือ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระบำราบปรปักษ์ ๑ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมหลวงจักรพรรดิพงศ์ ๑ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมหลวงภาณุพันธุวงศ์วรเดช ๑ กรมหมื่นนเรศวรฤทธิ์ ๑ กรมหมื่นพิชิตปรีชากร ๑ กรมหมื่นอดิศรอุดมเดช ๑ กรมหมื่นภูธเรศธำรงศักดิ์ ๑ กรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม ๑ กรมหมื่นเทวะวงศ์วโรปการ ๑ เจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ ๑ เจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดี ๑ เจ้าพระยาพลเทพ ๑ เจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง ๑ เจ้าพระยาศรีพิพัฒน์ ๑ พระยาอภัยรณฤทธิ์ ๑ พระยาเจริญราชไมตรี ๑ พระยาภาสกรวงศ์ ๑ พระยากลาโหมราชเสนา ๑ พระยาเทพประชุน ๑ พระยาราชวรานุกูล ๑ พระยาจ่าแสนบดี ๑ กับลูกขุนณศาลหลวงพร้อมกัน การประชุมเป็นประการใดจะได้จดต่อภายหลังแต่เวลาวันนี้ เจ้าพระยาสุรวงศ์ป่วยไม่มาประชุม เวลาบ่าย ๒ โมงเศษเสด็จออกทรงราชการต่าง ๆ จนเวลาบ่าย ๔ โมง มองซิเออร์เลอดอกเตอร์ฮารมันกงสุลและคอมมิสแซฝรั่งเศส กับมองซิเออร์ลอยไวซ์กงสุลนำคนฝรั่งเศส เป็นพวกซึ่งจะมาเซอรเวย์ทางซึ่งจะขุดคลองตัดแหลมมะลายู ซึ่งมองซิเออร์เดอเลเสบให้เข้ามาตรวจนั้น เฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท ๕ นายเป็นคอมมาน​ดันคน ๑ ทรงปราศรัยตามธรรมเนียม และได้กราบบังคมทูลว่าจะออกไปตรวจทางเมืองชุมพร เฝ้าอยู่ครู่หนึ่งเสด็จขึ้น เวลาย่ำค่ำเศษเสด็จออกขุนนาง พระยาราชวรานุกูลอ่านบอกพระยาศรีสิงหเทพข้าหลวงว่าด้วยราชการซึ่งออกไปทำโทรเลขต่อสายฝรั่งเศส กับว่าที่เมืองศรีโสภณความไข้ชุมจะต้องขอรอการที่นั้นไว้ฉะบับ ๑ เมืองนครนายกเมืองอุทัยธานีกรุงเก่าส่งเงินปี้จีนทั้ง ๓ เมืองๆ ละฉะบับ พระนรินทร์อ่านบอกหลวงนราธิกรฤทธิ์ข้าหลวงว่าด้วยการที่ออกไปจัดทำสายโทรเลขทางเมืองเพ็ชรบุรีไปต่อสายอังกฤษฉะบับ ๑ ขอขวานไปตัดไม้ใหญ่ทำการโทรเลข ๑๐๐ เล่มฉะบับ ๑ แล้วเสด็จขึ้นประทับออฟฟิศครู่ ๑ เสด็จประทับที่ซิตติงรูมทรงราชการต่าง ๆ จนเวลายามเศษเสด็จขึ้น

วัน ๖ ๑๑ฯ ๑ ค่ำ ปีมะเมีย จัตวาศก จุลศักราช ๑๒๔๔

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษ เสด็จออกพระที่นั่งสุทไธศวรรย์ ประชุมพระราชาคณะพร้อมกันตามรายบัญชีที่จดไว้หน้าสมุดนี้ พระสงฆ์แปลหนังสือไล่ประโยคดั่งจะจดรายบัญชีท้ายหน้านี้ ประทับอยู่จนเวลาบ่าย ๔ โมงเศษ พระราชทานผ้าจีวรแพรกับธูปเทียนแก่พระราชาคณะผู้ไล่ทุกคนแล้ว เสด็จขึ้นทางพระที่นั่งอนันตสมาคม เวลาย่ำค่ำเศษเสด็จออกขุนนาง พระนรินทร์อ่านบอกเมืองกาญจณดิษฐ สั่งเงินภาษีผลประโยชน์ฉะบับ ๑ พระยาราชวรานุกูลทูลนำพระวิสุทธิธรรมธาดา ผู้ว่าราชการเมืองลพบุรีกราบถวายบังคม​ลาไปเมืองทรงการต่างๆครู่ ๑ เสด็จขึ้นประทับในออฟฟิศ แล้วเสด็จประทับที่ซิดติงรูมทรงราชการต่างๆ พระวุฒิการบดีถวายริโปตพระไล่หนังสือวันนี้ ๕ องค์ คือ

รวมไล่ประโยคที่ ๑ วันนี้ได้ ๒ หนี ๓ ประทับทรงราชการต่าง ๆ จนเวลา ๒ ทุ่มเศษเสด็จขึ้น

วัน ๗ ๑๒ฯ ๑ ค่ำ ปีมะเมีย จัตวาศก จุลศักราช ๑๒๔๔

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษเสด็จออกทรงฎีกาและราชการต่าง ๆ จมื่นจงภักดีองค์ขวาเฝ้าถวายผลกัลปพฤกษ์ในการศพพระยารัตนามาตย์บิดาพระยานรรัตน์เฝ้าถวายตลับทองที่โปรดเกล้า ฯ ให้ทำสำหรับพระราชทานเจ้าจอมที่รับราชการมานาน พระยาประสิทธิ์​ศุภการเฝ้าถวายหนังสือเรื่องความมรดกฉะบับ ๑ เวลาบ่าย ๓ โมงเศษเสด็จขึ้น เวลาย่ำค่ำเศษเสด็จออกขุนนาง พระนรินทร์อ่านบอกเมืองนครศรีธรรมราชส่งเงินค่านาฉะบับ ๑ ทรงการอื่น ๆ แล้วเสด็จขึ้นประทับออฟฟิศครู่ ๑ เสด็จประทับที่ซิตติงรูม กรมหมื่นพิชิตเฝ้าเรื่องความ กรมหมื่นภูธเรศเฝ้าถวายบัญชีเงินเอกซฮิบิเชน และถวายคอนแตรกมิสเตอร์เบนซันที่จะสั่งเพ็ชร์ทำพระสังวาลสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ แล้วเสด็จขึ้น

วัน ๑ ๑๓ฯ ๑ ค่ำ ปีมะเมีย จัตวาศก จุลศักราช ๑๒๔๔

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษเสด็จออกประชุมเจ้านายและเสนาบดีที่ห้องออกขุนนางตามธรรมเนียมวันโกน ผู้ที่มาประชุมวันนี้ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระบำราบปรปักษ์ ๑ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมหลวงภาณุพันธุวงศ์วรเดช ๑ กรมหมื่นนเรศรวรฤทธิ์ ๑ กรมหมื่นพิชิตปรีชากร ๑ กรมหมื่นอดิศรอุดมเดช ๑ กรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม ๑ กรมหมื่นเทวะวงศ์วโรปการ ๑ เจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดี ๑ เจ้าพระยาพลเทพ ๑ เจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง ๑ เจ้าพระยาศรีพิพัฒน์ ๑ การประชุมวันนี้ปรึกษาด้วยเรื่องมิสเตอร์เปล ซึ่งเป็นเอเยนต์ของอิสเตินเอกซเตนชันไชนาแอนด์ออสเตรเลเซียนเตเลคราฟกอมปนี จะมาขอทำสายโทรเลขแต่ปีนังมา ต่อที่เมืองไทรบุรีเข้ามาสงขลา และแต่​กรุงเทพ ฯ ไปจนถึงแหลมเคบเซนต์เยมซ์นั้นเรื่อง ๑ เรื่องการที่ฝรั่งเศสขอขุดคลองเมืองกระตัดแหลมมะลายูเรื่อง ๑ เรื่องความมองคุณะเรื่อง ๑ เวลาบ่าย ๓ โมงเศษเลิกประชุมเสด็จไปประทับที่ซิตติงรูมครู่ ๑ เสด็จขึ้น เวลาย่ำค่ำเศษเสด็จออกขุนนาง พระนรินทร์อ่านบอกเมืองกาญจนบุรี ว่าด้วยพระศรีสุวรรณคีรีเจ้าเมืองสังคบุรีถึงแก่กรรมตำแหน่งว่างมาช้านาน ขอให้หลวงวิเศษสงครามบุตรเข้าเมืองเก่าเป็นแทน กับนำบรรณาการเมืองสังคบุรีด้วย แล้วทูลเบิกหลวงวิเศษสงครามกับกรมการเฝ้าถวายเทียนดอกไม้เงินและเครื่องบรรณาการ ทรงปราศรัยตามธรรมเนียม แล้วเสด็จขึ้นประทับในออฟฟิศครู่ ๑ เสด็จไปประทับที่ซิตติงรูม กรมพิชิต พระยาภาสเฝ้า จนเวลายามเศษเสด็จขึ้น อนึ่งวันนี้ประหารชีวิตอ้ายทองแดงกับผู้ร้ายอีกรวม ๑๑ คน รายปล้นปากคลองบางลำภูและรายอื่นด้วย พระไล่หนังสือวันนี้

วัน ๒ ๑๔ฯ ๑ ค่ำ ปีมะเมีย จัตวาศก จุลศักราช ๑๒๔๔

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษเสด็จออกทรงการต่าง ๆ กรมหมื่นนเรศร พระยารัตนโกษาเฝ้าคัดเพ็ชร์ทำธำมะรงค์พระเจ้าลูกเธอ กรมหมื่นเทวะวงศ์ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมหมื่นนฤบาลมุขมาตย์เฝ้าประทับ ทรงปิดทองพระพุทธรูปพระไตรปิฎกและทรงการอื่น ๆ จนเวลาบ่าย ๓ โมงเศษเสด็จขึ้น เวลาย่ำค่ำเศษเสด็จออกทรงรายวันระยะทางเสด็จพระราชดำเนินประพาสทะเลเที่ยวนี้​ในสมุดสำหรับเรือพระที่นั่งเวสาตรี