โคลงของหม่อมเจ้าสุวรรณ
ในพระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๑ กรมหมื่นไกรสรวิชิต
----------------------------
| ๏ ศรีสิทธิไชยไตรบวร | ขาดเข็ญขจรทศทิศ |
| เนืองเพื่องนิตยบรรณา | ทูลมุลิกาละเล้า |
| นอบน้อมเกล้าชระดัก | ผเยียมาศปรักนานันต์ |
| มาคั่งคัลสดุดี | นครศรีอโยธยา |
| พระกฤษดาพรรฦก | ล้วนแต่ตึกอย่างยุหรบ |
| ครบโรงทหารโรงแสง | ทรงเปลี่ยนแปลงตรูตรา |
| ซุ้มทวาราหอรบ | สบป้อมใต้นางจรัญ |
| เชิงเทินทงันสีมา | ท้องรัถยาโรยทราย |
| สองฟากรายตึกตั้ง | ทั้งโรงรถอัศวา |
| โรงคชาชาญชน | ลตนลตนหื่นหัน |
| กระหึมมันโกญจนาท | ดุจฟ้าฟาดศิขรา |
| หอรัษฎาโอฟิศ | ล้วนขจิตรทอตา |
| ชาวชนายัดเยียด | เดิรเบียดเสียดสับสน |
| ประเล่ห์กลหมู่มด | เหลือกำหนดคณนา |
| อีกพรรษาชุกชุม | พุ่มธัญญาแตกรวง |
| ตวงขึ้นเต็มยุ้งฉาง | ไป่ระคางเคืองเข็ญ |
| เย็นรอบราชอาณาเขต | ทั่วประเทศสีมา |
| น้อมศิราถวายไชย | พระชนม์ให้ยืนนาน |
| จวบร้อยกาลพรรษา | ทั้งสมณาพราหมณ์เพศ |
| ต่างโอนเกศเพิ่มพร | องค์อดิศรผ่านเผ้า |
| เจ้าจอมภพสยามินทร์ | ปวงอรินทร์ชระอาบ |
| ราบดุจหน้าเภรี | ทุกธานีระย่อ |
| ฝ่อใจห้าวเหือดหาญ | ต่างส่งสารทูลถวาย |
| บรรณาหลายเหลือตรา | ทูลมุลิกาอคร้าว |
| ทั่วพิภพจบด้าว | เฟื่องฟุ้งฟึกบุญ ท่านแฮ ฯ |
| ๑ เถลิงภพเพ็ญภาคย์เพี้ยง | สุริยัน |
| สมัยเมื่อยามมัชณันติก์ | แจ่มจ้า |
| ไป่มีเมฆหมอกกัน | กางกีด |
| ส่องทุกข์ทุกทั่วหล้า | เสื่อมสิ้นสรัทกาล ฯ |
| ๒ จรูญจรัสเพ็ญเพียบด้วย | สาสนา |
| พุทธรัตนไตรยา | เฟื่องฟื้น |
| พระคุณพระกรุณา | ปถัมภก เทียวแฮ |
| กู้สาสนดำรงพื้น | ภพแผ้วพูลเกษม ฯ |
| ๓ พระมานมาโนชแม้น | อินทร์องค์ |
| เถลิงศักดิจักรพรรติพงศ์ | ผ่านหล้า |
| ชุบเกล้าเหล่าประยูรวงศ | มวญมาตย์ |
| บานกมลไพร่ฟ้า | นอบน้อมถวายพร ฯ |
| ๔ ขจรพระเกียรติฟุ้ง | ธาษตรี |
| สมณะประชาชี | ชื่นหน้า |
| พานิชทุกธานี | เนืองเนื่อง มาแฮ |
| สบสิ่งสรรพสินค้า | ถี่ถ้วนล้วนตระการ ฯ |
| ๕ พระมีมาโนชเอื้อ | เอาภาร |
| สมัยเมื่อปัตยุบันกาล | นี่นี้ |
| ผู้ซึ่งเปนอาจารย์ | สอนสั่ง ศิษย์แฮ |
| อักขระโหราลี้ | จักเศร้าเสื่อมสูญ ฯ |
| ๖ ปรารภภิกษุทั้ง | สี่คณะ |
| ไยจึ่งเฉยเลยละ | ว่างเว้น |
| ไป่มีกิจธุระ | แต่สิ่ง ใดแฮ |
| เที่ยวเทศน์บังสุกุลเฟ้น | ใฝ่ข้างหากิน ฯ |
| ๗ จำเปนจะสั่งเจ้า | พนักงาร |
| แก่พระวุฒิการ๑ชาญ | ชอบใช้ |
| รูปใดที่ชำนาญ | จงสอบ ไล่แฮ๒ |
| นิตยภัตรจะจัดให้ | ทั่วหน้าทุกองค์ ฯ |
| ๘ ศุกระวารสองค่ำขึ้น | เดือนสาม |
| กุญสัปตศกยาม | โชคได้ |
| มีราชวโรงการตาม | ดำริห์ ไว้เฮย |
| พระวุฒิการคำนับไท้ | รับเบื้องบรรหาร ฯ |
| ๙ รับโองการห่อนช้า | ผาดผัง |
| ทูลบาทสมเด็จ๓ดัง | โปรดเกล้า |
| จักไล่อักษรทัง | ขบวรเลข พระเอย |
| ขอลอองบาทเจ้า | ทราบเบื้องบทมาลย์ ฯ |
| ๑๐ สดับสารดำรัสซั้น | ทันที |
| เผือเร่งงบบาญชี | รีบเร้า |
| สี่คณะพระจักมี | สักเท่า ใดนา |
| ทันแต่ในพรุกเช้า | จุ่งให้ทันประสงค์ ฯ |
| ๑๑ ราชาคณะผู้ | ปรีชาญ |
| สี่รูปมาเปนประธาน | ที่นี้ |
| พระครูมหาสิทธิการ๔ | อีกรูป หนึ่งนา |
| ผิดชอบจะได้ชี้ | ขาดข้อกังขา ฯ |
| ๑๒ พระธรรมไตรโลก๕ผู้ | ถาวร |
| พระสุคุณคณาภรณ์๖ | เอกอ้าง |
| พินิตวินัยขจร๗ | โคลงกาพย์ ดีแฮ |
| ปิฎกโกศล๘ข้าง | ตลกล้ำเหลือขยัน ฯ |
| ๑๓ พระครูสมุห์๙เจ้า | คณะกลาง |
| พุทธสาสนสรรพเพทางค์ | รอบรู้ |
| ห้ารูปคลี่สมุดกาง | ไตรตรวจ ดูแฮ |
| สงฆ์ซึ่งไล่ทุกผู้ | ผิดท้วงทักถาม ฯ |
| ๑๔ กำกับผู้ไล่นั้น | นักงาร |
| เจ้าสุวรรณ๑๐พระวุฒิการ | ชอบใช้ |
| ศรีสุนทรโวหาร๑๑ | อาลักษณ์ อีกแฮ |
| จำจดบาญชีไว้ | ตกได้ทุกองค์ ฯ |
| ๑๕ ส่ำสงฆ์ผู้สอบซ้อม | สารา |
| ตั้งแต่นโมนา | ถูกถ้วน |
| จบเกยแลอักขรา | สูงต่ำ กลางแฮ |
| พินทุ์เอกโทไม้ม้วน | สกดทั้งคำผัน ฯ |
| ๑๖ ที่ได้พักตรผ่องเพี้ยง | บัวบาน |
| ที่ตกก็เหื่อกาล | อาบหน้า |
| จีวรประเล่ห์ธาร | เปียกชุ่ม อยู่เฮย |
| เสียจิตต์เจียนจักบ้า | บ่นเพ้อพึมพำ ฯ |
| ๑๗ จำนวนถ้วนเสร็จสิ้น | สมประสงค์ |
| สามสิบเจ็ดรูปคง | เท่านั้น |
| สมเด็จพระบรมวงศ์ | ตรัสสั่ง |
| ไล่เลขอย่าให้ขั้น | ดุจเบื้องบรรหาร ฯ |
| ๑๘ หลวงโลกทีป๑๒ผู้ | แกว่นการ |
| ขุนเทพยากรณ์๑๓ประทาน | ที่ตั้ง |
| ลักษณจันทแลคูณหาร | เจนจัด จริงแฮ |
| สอบไล่ใครผิดพลั้ง | พลาดพล้ำซักถาม ฯ |
| ๑๙ เลขไล่ไปตั้งแต่ | นพพล |
| โคสัปต์สิบตลอดจน | โจทย์บั้ง |
| ฉวางจบจวบถึงกรณฑ์ | เจนจิตต์ |
| ไป่ขัดข้องผิดพลั้ง | จึ่งให้เปนครู ฯ |
| ๒๐ ที่รู้ไม่จบแจ้ง | เจนจัด |
| ทำแต่นพพลขัด | ห่อนได้ |
| ลางรูปก็อุทัจ | มือสั่น |
| วางแท่งดินสอไว้ | กดากหน้าลาจร ฯ |
| ๒๑ ขบวรเลขภิกษุได้ | โดยหวัง |
| ยี่สิบสองรูปดัง | โปรดเกล้า |
| ควรเปนที่เชื่อฟัง | สอนศิษย์ ได้แฮ |
| ฉลองพระเดชพระคุณเจ้า | ภพพื้นแผ่นสยาม ฯ |
| ๒๒ บัดมีรับสั่งเจ้า | จอมประยูร วงศ์แฮ |
| จงเร่งบังคมทูล | แก่นไท้ |
| อักษรเลขประมูล | บัวบาท พระนา |
| เบิกฉบับหลวงมาให้ | ทั่วหน้าอาจารย์ ฯ |
| ๒๓ พระวุฒิการคำนับน้อม | ศิระสา |
| ถวายงบแต่บันดา | ไล่ได้ |
| พระมานมนัสปรา | โมชชื่น ชมแฮ |
| สบกมลท่านไท้ | ธิราชต้องตามประสงค์ ฯ |
| ๒๔ บันดาอาวาสทั้ง | สี่คณะ |
| รับฉบับหลวงแต่พระ | ที่ได้ |
| เณรศิษย์คฤหัสถ์จะ | มีมาก น้อยแฮ |
| วันพระประทานให้ | อัฐถ้วนทุกคน ฯ |
| ๒๕ อยุธยาบำราศร้าง | ราคี |
| พื้นแต่ปราชญ์ปรีชา | ดื่นด้าว |
| เพราะเพื่อพระบารมี | ปกแผ่ ไปเฮย |
| ทุกเทศทุกไทท้าว | นบนิ้วถวายไชย ฯ |
| ๒๖ ราชาคณะหนึ่งผู้ | ภักดี |
| คือพระธรรมเจดีย์๑๔ | บอกได้ |
| ปลัดริด๑๕กวิวงศ์๑๖ปรี | ชาว่อง ไวแฮ |
| พระปลัดแสง๑๗ให้ | ฉบับทั้งสี่องค์ ฯ |
| ๒๗ พระคุณพระยิ่งล้น | คณนา |
| หนักกว่าแผ่นพสุธา | ภาคยพ้น |
| ฦกยงมหิมหา | มหรรณพ์น่าน น้ำเฮย |
| กว้างกว่าอากาศล้น | โลกล้วนสยดแสยง ฯ |
| ๒๘ ตราบแสงสุริเยศเจ้า | เจ็ดวง |
| ลวกโลกประลัยลง | ล่มมล้าง |
| เจือมันมัจฉติมิงจง | เจียวจ่อ จุดแฮ |
| ดาลพระเดชเจ้าช้าง | อย่าเศร้าเสื่อมสลาย ฯ |
| ๒๙ นิพันธสรรค์เษกสร้อย | สารา |
| เฉลิมบาทจอมจุฑา | เทิดเกล้า |
| ทศทิศระอาอา | นุภาพสั่น เศียรแฮ |
| ผายพระเกียรติรุ่งเร้า | รอบพื้นภูวดล ฯ |
| ๓๐ นิพนธ์ข้าบาทผู้ | รำพรรณ์ |
| คงทั่วสุริยจันทร์จรัล | ฟอดฟ้า |
| ขุนเขาสิเนรุทงัน | ขาดโค่น ลงเฮย |
| พระกิติยศเจ้าหล้า | อย่ารู้มลายหาย ฯ |
| ๓๑ สมภารสมภพพ้อง | เศวตกุญ |
| ชรชาติราชอดุล | เดชล้ำ |
| เสมอองค์อรรคจอมจุล | จักรพรรดิ โพ้นเอย |
| อาจพลิกสามภพขว้ำ | เพิกผ้ายภินพัง ฯ |
| ๓๒ แท้ไทเทวราชท้าว | จัตุพักตร์ |
| ทรงมหิทธิมเหสักข์ | แกว่นแกล้ว |
| เลอลงจากภวัค | พรหเมศ |
| รังสฤษดิ์สี่ภพแผ้ว | แผ่พื้นภูวดล ฯ |
| ๓๓ เทียรทวยเทเวศรไท้ | ทัดจันทร์ |
| เหิรพฤษภเหจหัน | หาศห้าว |
| สังวาลอุรุคพัน | เฉวียงเวียด องค์แฮ |
| ทายธนูเหนี่ยวน้าว | หน่วงโน้มแผลงผลง ฯ |
| ๓๔ หนึ่งดังสมเด็จไท้ | หริวงศ์ |
| สังขจักรตรีศรทรง | เงือดง้าง |
| คทาธรร่อนทรนง | ไกวกวัด อยู่เฮย |
| ลาญทักทำลักมล้าง | ราพร้ายรอนเศียร ฯ |
| ๓๕ ฤๅองค์อมรเมศท้าว | เทวินทร์ |
| เสถียรคิรียเมฆิน | ผ่องแผ้ว |
| กรกลอกวชิรจิน | ดาเชิด ชูแฮ |
| แสงวิเชียรพรายแพร้ว | พร่างห้องหาวหน ฯ |
| ๓๖ เสด็จดลมาชุบหล้า | สากล |
| ทั่วทวีปมณฑล | แห่งหั้น |
| ปราศจากจลาจล | เบียฬเบียด กันแฮ |
| ดุจฉัตรพรหเมศกั้น | ร่มเกล้าเพรางาย ฯ |
| ๓๗ จำรายอุบัทว์ถ้วน | นรชน |
| ข้ามเขตทุกตำบล | รื่นเร้า |
| สาวบ่าวต่างแต่งสกนธ์ | โอ่อวด กันแฮ |
| มีแต่สุขฤๅเศร้า | สัทแส้สำรวล ฯ |
| ๓๘ เสียงสรวลเสียงแอ่วอื้อ | อลเวง |
| เสียงแฉ่งเสียงเพลี้ยเพลง | พาทย์ฆ้อง |
| ไพเราะเสนาะเลวง | โคลงกาพย์ ฉันท์แฮ |
| โขนหุ่นละคอนร้อง | พากย์แจ้วจับกรรณ์ ฯ |
| ๓๙ นิรันดรทั่วทั้ง | ธานี |
| อึงอุโฆษปัถพี | ลั่นก้อง |
| ทิวาและราตรี | เซงแซ่ หูนา |
| ยินแต่เสียงขับร้อง | อ่อนเอิ้นเอาใจ ฯ |
| ๔๐ ทุกไทเทเวศซ้อง | สาธุการ |
| แด่พระจอมจุฑาธาร | ท่านนั้น |
| โพนภพโพธิสมภาร | ตามส่ง สนองฤๅ |
| ดุจดั่งฉัตรแก้วกั้น | เกศหล้าธาตรี ฯ |
| ๔๑ ธานีมีมากพ้น | คณนา |
| ฤๅไป่ปานอยุธยา | กึ่งก้อย |
| สัตรัตน์อเนกา | มูลคั่ง ขูแฮ |
| เล่ห์ประดุจหิ่งห้อย | ส่องสู้แสงจันทร์ ฯ |
| ๔๒ เขตขันธ์ทั่วแว่นแคว้น | สีมา ท่านแฮ |
| พระราชทานซึ่งฐานา | นุศักดิ์ให้ |
| เจียดกระบี่เสลี่ยงงา | ตามยศ เขาแฮ |
| ต่างภักดีต่อใต้ | บาทเบื้องบทบงสุ์ ฯ |
| ๔๓ พระทรงสุรภาพเหลื้อง | ฦๅชา |
| เกริกพระราชกฤษดา | ทั่วด้าว |
| ทศทิศต่างโผอนอา | เศียรพาท พระฤๅ |
| เกริ่นพระเกียรดิอคร้าว | ครั่นฟ้าดินไหว ฯ |
| ๔๔ พลไกรดุจคลื่นคลุ้ม | คลาฟอง |
| เนื่องแน่นอรรณพนอง | น่านน้ำ |
| ละตนละตนปอง | ปัจนึก |
| เพียงโค่นขุนสิเนรุขว้ำ | ล่มล้มแหลกลาญ ฯ |
| ๔๕ แสนสารราญฤทธิร้า | รณรงค์ |
| เชื้อชาติอัคนีพงศ์ | สุระร้าย |
| ย่อท้ายสร่ายเศียรตรง | โถมถีบ แทงแฮ |
| ช้างเศิกเพิกพังผ้าย | ตื่นเต้าแตกฉาน ฯ |
| ๔๖ เหลือหาญเหลือห้าวห่อน | เหลือหา |
| กำหรากป่วนกิริยา | ขวิดคว้าง |
| กลอกเนตร์ส่ายงวงงา | เงื้อเงือด อยู่แฮ |
| ทลวงแล่นลุยไล่มล้าง | เศิกล้มลาญชนม์ ฯ |
| ๔๗ ละตนสูงโสดเพี้ยง | ภูผา |
| หกศอกคืบเบญจา | เศษนิ้ว |
| สองเนตรดุจดารา | ประกายพฤกษ์ พราวแฮ |
| เสทินบาทยาตร์ชิงริ้ว | ร่านร้ายสร่ายเสย ฯ |
| ๔๘ หมอควาญสวมหมวกเสื้อ | จังมัง |
| ไตรรัตนตรัสห้ามขลัง | คลาศแคล้ว |
| เศิกแสนศาสตรปืนประดัง | ฤๅถูก เลยแฮ |
| แขงขับคชกลั่นแกล้ว | เกลื่อนกลุ้มตลุมบอน ฯ |
| ๔๙ กุญชรค้อนขวิดขว้าย | ไปมา |
| ราญระพะพาธา | ถีบซ้ำ |
| สารเศิกไป่รองา | แต่สัก ตนเลย |
| ลุกไล่หงายงาค้ำ | หั่นเสี้ยนเบียฬบร ฯ |
| ๕๐ นพสุบรรณบัญญัติเก้า | เท้าหมาย |
| หูใหญ่งางวงปลาย | จรดพื้น |
| หางอัณฑโกษปลาย | ภูมิภาค ถึงแฮ |
| โกญจนาทกาศก้องครื้น | ภพเพี้ยงพังสลาย ฯ |
| ๕๑ ขุนพลขันขี่เข้า | สงคราม |
| แสนเศิกเพิกพังขาม | ขยาดแพ้ |
| โดยแบบระบอบตาม | พิทยยุทธ ยิ่งแฮ |
| ไชเยศเดชกระเดื่องแล้ | เลิศล้ำเหลือหาญ ฯ |
| ๕๒ สารโสดโดดค่ายค้ำ | ภังคา |
| เจนผจญผจัญงา | ครุ่นครั้ง |
| เสียงปืนผึ่งหูคลา | เสทินบาท ย่างแฮ |
| หักค่ายไป่รอรั้ง | แหลกล้มถล่มทลาย ฯ |
| ๕๓ ลองเชิงล้วนเหล็กหุ้ม | สามัตถ์ |
| ลุยขวากฉายถีบฉัด | ลุ่มล้าง |
| หน้าร่าหุ์ผูกหนังรัด | รึงมั่น คงแฮ |
| ทรายกรวดสาดราดช้าง | ห่อนต้องตนสาร ฯ |
| ๕๔ คชาธารธิราชไท้ | ธำรง ภพเฮย |
| ยงยิ่งมิ่งมาตงค์ | เลิศช้าง |
| งางอนประเล่ห์วง | ศศิแจ่ม เจียวแฮ |
| กลเมื่อสุกปักข์ข้าง | เขตขึ้นวันสาม ฯ |
| ๕๕ ราชาประโภคถ้วน | สบสถาน |
| เศวตฉัตรมกุฎกาญจน์ | ก่องแก้ว |
| ขรรคาวุธประดุจปาน | จักรกรด ไกรแฮ |
| ฉลองบาทวิชนีแพร้ว | เพลิศพริ้มเพราตรู ฯ |
| ๕๖ ผูกครบเครื่องยุทธ์แย้ง | รำบาญ |
| พระที่นั่งพุดตาลพาน | น่าท้าย |
| ปคนรัดชนักทาน | ทองถัก งามนา |
| ข่ายเพชรหูขวาซ้าย | ภู่ห้อยพร้อยพราว ฯ |
| ๕๗ จัตุลังคบาทไท้ | ธารทรง |
| สี่พระดำรวจยง | ยาตร์เยื้อง |
| มหาเทพมนตรีคง | เคียงคู่ หน้านา |
| อินทรเทพพิเรนทร์อ้าง | บาทท้ายฝ่ายสาร ฯ |
| ๕๘ กลางช้างหางมยุรฟ้อน | เยียรยง |
| นายมหานุภาพคง | ขี่ท้าย |
| แขงขับคชรณรงค์ | เริงร่าน นักฮา |
| งามเงื่อนคลาคะคล้าย | คชเอ้ราวัน ฯ |
| ๕๙ ตุรงค์เรืองฤทธ์แกล้ว | กลางสมร |
| ยงยิ่งจักรภมร | ลอบเล้า |
| ดาลเดชดุจไกรสร | โผนเผ่น ทยานเฮย |
| เยื้องอกยกคอเต้า | ต่อด้วยดัสกร ฯ |
| ๖๐ อัศดรกำหรากร้าย | คำแหง |
| ดำด่างเขียวขาวแดง | หมอกฝ้าย |
| ละตนรณฤทธิ์แรง | เร็วรวด นักนอ |
| ประเล่ห์ว่าวายุพัดคล้าย | เทียบเท้าเทียมทัน ฯ |
| ๖๑ พื้นพันธุ์วลาหกทั้ง | เจ็ดพงศ์ |
| ทรหดอดทนคง | ขับเขี้ยว |
| สู้ศึกอีกหาญทนง | ฤๅยั่น เลยฮา |
| วกวิ่งชิงคลองเลี้ยว | ไล่มล้างกลางสนาม ฯ |
| ๖๒ อีกหมู่ม้าเทศแท้ | สูงระหง |
| กำเลาะกำลังยง | ย่างย้ำ |
| ยกคอย่อท้ายผจง | เต้นเผาะ เผาะแฮ |
| งามสรรพสรรพางค์ล้ำ | เล่ห์ม้าเมืองแมน ฯ |
| ๖๓ ลางแล่นตลบเลี้ยว | ลำพอง |
| โผนผกหกเหิรคนอง | ร่านร้าย |
| คลีทวนถูกทุกลบอง | เร็วรวด นักแฮ |
| สองเนตรกลมกลอกชม้าย | ร่านร้องหฤหรรษ์ ฯ |
| ๖๔ โถมทยานหาญหักกล้า | กลางแปลง |
| ดีดกัดวัดเหวี่ยงแวง | รุกเร้า |
| องอาจชาติกำแหง | โหมหัก หาญเฮย |
| เร็วรีบถีบโถมเข้า | ลุ่มล้างกลางสมร ฯ |
| ๖๕ อแจสินธพล้ำ | เลอหาญ |
| เร็วประเล่ห์ลมกาล | พัดกล้า |
| ถูกน้อยร่อยร่อยปาน | ยนต์ชัก ฉุดแฮ |
| เท้าแตกแยกย้ายถ้า | ย่างย้ำลำพอง ฯ |
| ๖๖ เบาะอานพานน่าทั้ง | ซองหาง |
| ขลุมขนันรัดคาง | ง่องง้ำ |
| โกลนผูกถูกระบอบทาง | ยุทธยิ่ง ยงแฮ |
| แลพิฦกเลิศล้ำ | เศิกเสี้ยนเศียรแสยง ฯ |
| ๖๗ ทหารม้าสอดเกราะเสื้อ | หมวกดำ |
| ขี่ตุรงค์กำยำ | มุ่งมล้าง |
| เสนัดมัดประจำ | กรเกาะ กุมแฮ |
| ขึ้นนกยกประทับง้าง | จ่อจ้องปองประหาร ฯ |
| ๖๘ พาชีพระที่นั่งต้น | ตัวไกร |
| เจ้าพระยามโนไมย | เลิศล้ำ |
| ผูกเครื่องกุดั่นประไพ | เรืองรุ่ง งามนา |
| เยื้องอกยกเท้าย้ำ | ย่างย้ายรายเรียง ฯ |
| ๖๙ เพียงม้ามารุตร้าย | เริงหาญ |
| โผนผกหกโหนทยาน | ร่านร้อง |
| อำนาจประดุจกาฬ | สิงหราช |
| ดาลกระดกเดชก้อง | กึกหล้าแหล่งแสยง ฯ |
| ๗๐ รถศึกพรรฦกล้ำ | แหล่หลาย |
| เร็วยิ่งวายุรำพาย | พัดกล้า |
| เทียมคู่ตุรงค์ขยาย | เยื้องย่าง งามนา |
| โหมหักปรปักษ์ร้า | รีบเร้าเอารงค์ ฯ |
| ๗๑ กำกงประแหรกทั้ง | ดุมเพลา |
| เรืองและงอนอ่อนเฉลา | เหล็กหุ้ม |
| เทียมแสะเทศลำเภา | โผนเผ่น ทยานแฮ |
| แลธุลีเกลื่อนกลุ้ม | กลัดห้องหาวหน ฯ |
| ๗๒ รถไชยไทธิราชเจ้า | จอมสยา มินทร์เฮย |
| งามยิ่งงามพอตา | อะเคื้อ |
| เทียมรถสหัสนัยนา | เทวราช |
| ลองเลื่อนเคลื่อนลมเมื้อ | แมกฟ้ามาดิน ฯ |
| ๗๓ ทหารหน้าเริงร่านร้า | รณรงค์ |
| เสื้อสอดสวมสมทรง | แนบเนื้อ |
| คันชีบคาดเคียนทนง | หาญฮึก นักแฮ |
| กรเกาะเสนัดเงื้อ | นกง้างกุมไก ฯ |
| ๗๔ นายดาบถอดดาบจ้อง | จรดล |
| ตราตรวจหมวดอลวน | ไขว่คว้าง |
| เดิรด่วนกระบวรพล | เรียงเรียบ |
| มุ่งมาดพิฆาฏล้าง | เหล่าร้ายตายเตียน ฯ |
| ๗๕ ทหารมหาดเล็กล้วน | วงศ์ประยูร |
| มวญมาตย์ราชินิกูล | หนุ่มน้อย |
| หมวกเสื้อจรัสจรูญ | ทองถัก งามแฮ |
| ทายเทิดชิสเต้อ๑๘คล้อย | คลาดเต้าตำเนิร ฯ |
| ๗๖ ปืนใหญ่ใส่ล้อลาก | ทหารญวน |
| แยกปีกตั้งเปนกระบวร | บ่อนเสี้ยน |
| แกว่งชุดจ่อจุดชนวน | เลงหลิ่ว ตานา |
| นัดละนัดไป่เพี้ยน | ผิดนั้นอย่าแหนง ฯ |
| ๗๗ ชนิดหนึ่งไป่ประจุนั้น | แคดตะลิง กันแฮ |
| มินิตละสี่ร้อยยิง | ย่อมได้ |
| ปรปักษ์หักประวิง | ประหว่าหวั่น นักนอ |
| ขวัญเกี่ยงกินเฝื่อนไข้ | ซรากหน้าตาขาว ฯ |
| ๗๘ จารงค์มณฑกทั้ง | ขานก ยางเฮย |
| กสุนแตกแยกย้ายยก | ยาตร์เต้า |
| เพียงพื้นปัถพีผก | พังเพิก ลงแฮ |
| คลายคลี่นิกรเข้า | ต่อตั้งกลางแปลง ฯ |
| ๗๙ หามแล่นแล่นบุกเข้า | โรมรอญ |
| ตั้งตับเปนสามตอน | ต่อต้าน |
| ยิงยัดผลัดเปลี่ยนสลอน | วงวิ่ง |
| มี่ศัพท์สำเนียงสท้าน | สะเทื้อนท้องรณภู ฯ |
| ๘๐ พลหาญเมิลมืดท้อง | ธราดล |
| เพ็ญเพียบภูมิมณฑล | ทุ่งท้อง |
| ผงคลีกระหลบบน | อากาศ |
| กลุ้มกลัดภาณุมาศป้อง | ปิดสิ้นแสงสูรย์ ฯ |
| ๘๑ จัตุรงค์สี่หมู่ล้วน | อาจองค์ |
| เทียรทศโยธายง | ยิ่งล้ำ |
| อภัยทุฏฐ์คามินีปลง | ปลดชีพ |
| ทมิฬหมู่อาสัตย์ห้ำ | หั่นกลิ้งกลางสนาม ฯ |
| ๘๒ เพียงพลพิษณุนาถไท้ | สังกร |
| เจ็ดสิบเจ็ดสมุทขจร | กลั่นแกล้ว |
| อาจปลิดสุริยจันทร | ทูลบาท พระนา |
| สี่ทวีปฤๅห่อนแคล้ว | คลาศเบื้องบทมาลย์ ฯ |
| ๘๓ ผิบ่นั้นประหนึ่งแม้ | ขุนพล |
| จักรพรรดิจอมสากล | ผ่านเผ้า |
| ใครคิดประทุษฐ์จน | แต่จิตต์ มันแฮ |
| กระบถกระบัดตัดเกล้า | เกลื่อนกลิ้งกลางผลู ฯ |
| ๘๔ ผงคลีกระหลบห้อง | หาวหน |
| เมิลมืดเมทนิดล | กลัดกลุ้ม |
| กลบดวงสุริยมณฑล | ชอุ่มอับ แสงแฮ |
| เปนพยุพยัพคลุ้ม | ทั่วท้องธาษตรี ฯ |
| ๘๕ พระที่นั่งเรือเหล็กล้วน | กลไฟ |
| เร็วประเล่ห์ลมประไลย | โลกล้น |
| ครื้นครื้นคลื่นคลอนใน | อรรณพ นาพ่อ |
| ข้ามมหาสาคเรศพ้น | ลัดนิ้วมือถึง ฯ |
| ๘๖ อินยิเนียสรั่งทั้ง | กัปตัน |
| รู้ระบอบแบบบรรพ์ | เกี่ยงแก้ |
| ลมแดงสลาตัน | เบี่ยงแบ่ง ได้แฮ |
| โสโครกร่องน้ำแม้ | ส่องกล้องมองเห็น ฯ |
| ๘๗ มาเปนสหชาติเกื้อ | กอบบุญ |
| เฉลิมบาทสมเด็จจุล | จักรเจ้า |
| ยงยิ่งสิ่งสวัสดิ์สุน | ทรภาพ |
| มิ่งมกุฎอยุธเผ้า | ภพพ้นพูลเกษม ฯ |
| ๘๘ ดุจดังจักรกรดเจ้า | จักรพาฬ |
| ประเวศชโลธรพิศาล | คว่างคว้าง |
| สี่ทวีปรีบเร็วปาน | เหิรเหาะ ไปเฮย |
| เฉียวฉับพรับเนตร์ค้าง | ค่ามพ้นพึงแสยง ฯ |
| ๘๙ ผิฉนั้นดุจรถไท้ | สุริยน |
| สว่างทวีปมณฑล | ทั่วหล้า |
| ไขแสงส่องนภดล | ไพโรจน์ |
| เปล่งพระรัศมีจ้า | แจ่มพื้นพโยมมาน ฯ |
| ๙๐ ชลธารกระฉอกฟุ้ง | ฟูมฟอง |
| อสุรรามลำพอง | ง่าง้าง |
| เงื้อขวานประหารปอง | พิฆาฏคว่าง ไปเฮย |
| ผ่าแผ่นภพล่มล้าง | โลกก้องกาหล ฯ |
| ๙๑ พรายพรายวะวาบเปรี้ยง | ปลาบตา |
| แวบแวบแสงวิชุลดา | พร่างพร้อย |
| ครื้นครื้นหมื่นโลกา | กัมปนาท |
| พร่างพร่างพ่างภพด้อย | เผด็จด้าวดาลฉลาย ฯ |
| ๙๒ พระมีคชเรศล้ำ | ลาวัณย์ |
| เศวตพระพรผ่องพรรณ | เพริศแพร้ว |
| ดำพงศ์ถนิมวรร | โณภาส |
| ปทุมหัดถีแกล้ว | กลั่นกล้ากลางสมร ฯ |
| ๙๓ สามประยูรเชื้อชาติช้าง | ฉัททันต์ |
| เผือกผ่องเพียงหิรัญ | เพริดแพร้ว |
| คชลักษณ์วิไลยวรร | โณภาส |
| เล่ห์ประหนึ่งช้างแก้ว | แก่นไท้จักรพาฬ ฯ |
| ๙๔ หนึ่งม้าพระที่นั่งพื้น | พงศ์กษัตริย์ |
| รูปมฤคมาศทัด | เทียบไว้ |
| อกใหญ่สี่เท้ารัด | หางรูด เรียวแฮ |
| ดื่มอุทกถึงใต้ | ขอบคิ้วควรชม ฯ |
| ๙๕ ขวัญแขวนสารสวัสดิทั้ง | ศีร์ษะ ศึกแฮ |
| คันร่มหลังอัศวะ | หื่นเห้า |
| ปลายหูประเทืองประ | ทีปเทอด อยู่เฮย |
| ขวัญรับเงินทองเท้า | มิ่งม้าควรสงวน ฯ |
| ๙๖ ควรเปนจักรพรรดิเผ้า | ภูวดา |
| คชรัตน์อัศวพา | หนะไท้ |
| ทวยทศโยธา | เดียรดาษ |
| บริรักษ์ภักดีใต้ | ต่อเบื้องบทมาลย์ ฯ |
| ๙๗ บันดาลขุนทรัพย์ทั้ง | ธรณี |
| ผุดดื่นพื้นปัถพี | แด่นด้าว |
| ดาลโดยพระบารมี | บูรพ์ภพ โพ้นเฮย |
| เพิ่มโพธิสมภารท้าว | ท่านเที้ยรทันเห็น ฯ |
| ๙๘ เบื้องบุญโกฏฐาสแท้ | แทนสนอง |
| ดาลเกิดบ่อเงินทอง | นับร้อย |
| เนืองเนกอนันต์นอง | บวงบาท พระนา |
| วันละวันกว่าร้อย | แห่งพ้นคณนา ฯ |
| ๙๙ ปราจิณประจักษ์แท้ | มหัศจรรย์ |
| รอยเทพหากรังสรรค์ | เษกให้ |
| กอปเกิดบ่อสุวรรณ | ธรรมชาติ |
| สมโพธิสมภารไท้ | แน่แท้อย่าแหนง ฯ |
| ๑๐๐ บรรหารพจนพร่ำพร้อง | วาที |
| โดยมนัสปรีดี | กล่าวไว้ |
| ปวงปราชญ์โปรดปรานี | เชิญเปลี่ยน แปลงพ่อ |
| ผิดชอบจงอย่าได้ | ยั่วยิ้มเย้ยหยัน ฯ |
| ๑๐๑ โดยบรรพ์ระบอบเบื้อง | บูรพการ |
| เที้ยรทิพย์กมุทมาลย์ | รื่นเร้า |
| บำบวงบาทมหิบาล | ภูวนาถ |
| แทบยุคลผู้เผ้า | ผ่านพื้นสยามินทร์ ฯ |
| ๑๐๒ เย็นอกสมณะทั้ง | พราหมณา |
| พระประยูรวงศา | ทั่วทั้ง |
| มวญมาตย์ราษฎรประชา | กรชื่น ชมแฮ |
| มีจิตต์สามิภักดิ์ตั้ง | ต่อเบื้องบทมาลย์ ฯ |
| ๑๐๓ ข้าบาทนรนาถไท้ | ธเรศตรี ศวรแฮ |
| โอนศิโรตม์สดุดี | ผ่านเผ้า |
| หม่อมเจ้าสุวรรณมี | มาโนช |
| ทูลบาลจุลจอมเกล้า | ภพพื้นภูวดล ฯ |
| ๑๐๔ จงทวยเทเวศทั้ง | จักรวาฬ |
| มาประชุมในสถาน | ถิ่นท้าว |
| ขอเชิญช่วยอภิบาล | บัวบาท พระนา |
| ดาลพระเดชเด่นด้าว | ดุจด้วยดวงเดือน ฯ |
| ๑๐๕ จงทรงสุรเดชเพี้ยง | อวตาร |
| สรรพพิษภัยพาล | แผกพ้อง |
| จงเจริญพระชนมาน | ยืนยืด ยาวแฮ |
| เสวยเศวตฉัตรป้อง | ปกเกล้าเมาลี ฯ |
| ๑๐๖ รวมโคลงร้อยหกล้วน | บรรจง |
| ทูลธุลีบาทบงสุ์ | อยู่เกล้า |
| สรรเสริญพระเกียรติพงศ์ | จักรพรรดิ ท่านนา |
| เที้ยรทิพย์สุคันธ์เร้า | รสฟุ้งหอมหวาน ฯ |
----------------------------
-
๑. พระวุฒิการ (ม.ร.ว. คลี่ สุทัศน์ ณกรุงเทพ) บุตรหม่อมเจ้าจินดา ในกรมหมื่นไกรสรวิชิต ได้เปนจางวางกรมธรรมการในรัชกาลที่ ๕ แล้วเลื่อนเปนเจ้าพระยาวิชิตวงศ์วุฒิไกร เสนาบดีกระทรวงธรรมการ ↩
-
๒. เรื่องสอบความรู้พระที่กล่าวในโคลงนี้ คือเมื่อทรงตั้งโรงเรียนหลวงแล้วมีพระราชประสงค์จะให้มีโรงเรียนตามวัด จึงสอบความรู้เพื่อจะเลือกหาพระสงฆ์เปนครูโรงเรียนตามวัด ↩
-
๓. สมเด็จเข้าใจว่า สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้า ฯ กรมพระยาบำราบปรปักษ์ ซึ่งได้ทรงกำกับกรมธรรมการ ↩
-
๔. พระครูมหาสิทธิการ (กลับ) วัดมหาธาตุ ↩
-
๕. พระธรรมไตรโลก (อ้น) วัดสุทัศน์ ต่อมาได้เปนพระพิมลธรรมอยู่วัดพระเชตุพน ↩
-
๖. พระสุคุณคณากรณ์ (นิ่ม) วัดเครือวัลย์ ต่อมาได้เปนพระเทพกวี ↩
-
๗. พระพินิตวินัย (ปาน) อยู่วัดมหรรณพ์ ต่อมาเลื่อนเปนพระเทพมุนี พระธรรมเจดีย์ แล้วเปนพระอุบาลี ฯ มาอยู่วัดพระเชตุพน ↩
-
๘. พระปิฎกโกศล (อ่วม) วัดราชบุรณะ ↩
-
๙. พระครูสมุหวรคณิศร (โต) วัดพระเชตุพน ↩
-
๑๐. หม่อมเจ้าสุวรรณได้รับราชการเกี่ยวข้องในกรมธรรมการมาแต่ครั้งกรมหมื่นไกรสรวิชิต ทรงว่าธรรมการในรัชกาลที่ ๓ จึงได้มีตำแหน่งกำกับกรมธรรมการอยู่คราว ๑ ในรัชกาลที่ ๔ เมื่อกรมหมื่นอุดมรัตนราศี สิ้นพระชนม์แล้ว ↩
-
๑๑. พระศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) ต่อมาได้เปนพระยา ↩
-
๑๒. หลวงโลกทีป (เถื่อน) ต่อมาได้เปนพระยาโหรา ↩
-
๑๓. ขุนเทพพยากรณ์ (เพรียว) ต่อมาได้เปนหลวงโลกทีป ↩
-
๑๔. พระธรรมเจดีย์ (ทอง) วัดอรุณ ↩
-
๑๕. พระปลัดริด วัดดาวดึงส์ ต่อมาได้เปนพระครู ↩
-
๑๖. พระกวีวงศ์ (เปีย) วัดคฤหบดี แล้วเลื่อนเปนพระเทพมุนี พระธรรมเจดีย์ แล้วเปนพระอุบาลีคุณุปมาจารย์ มาอยู่วัดกัลยาณมิตร ↩
-
๑๗. พระปลัดแสง วัดสังกระจาย ต่อมาได้เลื่อนเปนพระครู แล้วเปนพระราชาคณะ ที่พระอริยศีลาจารย ↩
-
๑๘. หมายความว่าปืนวินเชสเตอร์ ↩
