จักรวัติคำฉันท์
| ๑๒๏ นโมน้อมนมัสการ | พระทรงญาณวราคุณ |
| ธรู้แจ้งประเสริฐสุน | ทรธรรมกิเลศผลาญ |
| ๏ มนัสน้อมวันทนา | พระธรรมามโหฬาร |
| พระผู้เลิศปรีชาชาญ | แสดงดีวิถีทาง |
| ๏ จะให้ถึงศิวาลัย | กษัยทุกขให้เบาบาง |
| มละบาปกิเลศจาง | ประหารหักให้ห่างหาย |
| ๏ ขยมน้อมประนมหัดถ์ | บุรุษอัษฐคู่หมาย |
| ธทรงมรรคและผลหลาย | พระสาวกวรญาณ |
| ๏ บิดามาตุข้านบ | เคารพน้อมนมัสการ |
| ธผู้ครูอาจารย์ชาญ | อภิวาทน์ผู้มีคุณ |
| ๏ เดชะน้อมนมัสการ | รตนญาณเจริญบุญ |
| อิกท่านพิเศษสุน | ทเรศเรืองคุโณฬาร์ |
| ๏ ขอจงขจัดไภย | โรคาไข้และทุกขา |
| พิบัติอุบัทวนานา | นิราศข้าผู้เกลากลอน |
| ๏ จะกล่าวจักรวัติวัตร | ประจงจัดนุศาสน์สอน |
| ธเรศตรีผู้บิดร | ธโอวาทดนัยไทย |
| ๏ พระบาลีนิกายแจ้ง | ปาฏิกวรรคไข |
| ข้อความอันมาใน | จักรวัตติสูตรา |
| ๏ พระจอมอารย์บรรหารตรัส | พระสัทธรรมเทศนา |
| แก่หมู่สงฆ์สาวกา | ประมาณมากยี่สิบพัน |
| ๏ ณที่พร้อมสมาคม | อุดมบรรพสัตว์สรรพ์ |
| อมรหมู่มนุษย์อัน | สถิตย์เพื่อจะฟังธรรม |
| ๏ ณภายใต้พฤกษาชาติ | ประกาศนามกรสำ |
| เหนียกเรียกมคธคำ | มาตุลพฤกษ์ธกล่าวแถลง |
| ๏ ประเทศนับกรีสมี | ณถิ่นที่นิคมแขวง |
| นครมาตุละแสดง | มกรูตชื่อระบือคำ ฯ |
| ๑๖๏ พระสรรเพ็ชญ์ตรัสอดีตเรื่องนำ | มาแจ้งแสดงธรรม |
| นิทานก่อนธเล่าความ | |
| ๏ มีบรมขัติยทรงนาม | ทัฬหะเนมิราชคาม |
| ภิรานุภาพมหึมา | |
| ๏ เปนจักรพรรดิมหา | ราชธิราชา |
| จาตุรันต์นรินทรปิ่นสรวง | |
| ๏ เปนใหญ่ในทวีปทั้งปวง | ครองเขตรนิเวศหลวง |
| มหานคราธานี | |
| ๏ พร้อมสัตตรัตนโภคี | จักรรัตนหัสดี |
| นารีมณีอัศดร | |
| ๏ ปรินายกราชมหิศร | ราชบุตรบวร |
| ดนัยเชษฐเจษฎา | |
| ๏ อิกขุนธนรัตน์อมัจจา | ครบเจ็ดรตนา |
| ประเสริฐสมบัติสมบูรณ์ | |
| ๏ พระราชอาชญาบิดสูรย์ | ผ่านแผ่นเพิ่มพูล |
| ในสี่ทวีปแดนสถาน | |
| ๏ อิกทวีปน้อยเนื่องบริวาร | สองพันประมาณ |
| เปนเขตรอาณาจอมสกล | |
| ๏ องค์อรรคราชทั่วภูมิดล | ไป่มีผู้ผจญ |
| ตลอดแดนสมุทสาคร | |
| ๏ ท้าวทรงทศพิธบวร | ราชธรรมมหิศร |
| จตุสังคหะธรรมในประชา | |
| ๏ ทั่วหมู่นิกรนานา | พราหมณ์ชีพฤฒา |
| มาตยาราษฎร์ทั่วสถาน | |
| ๏ พระไทยการุญบริบาล | เว้นทัณฑประหาร |
| ร่มเย็นเปนสุขทุกคะณา | |
| ๏ สิ้นกาลนานนับทิวา | ราตรีมาสา |
| ได้ร้อยพันปีมากหลาย | |
| ๏ วันหนึ่งจึงตรัสบรรยาย | แก่ราชบุรุษนาย |
| หนึ่งว่าอย่าประมาทจงระวัง | |
| ๏ หมั่นดูทิพยจักรแม้ยัง | คงสถิตย์ที่ดัง |
| แต่ก่อนบ่เคลื่อนลดสถาน | |
| ๏ จงดูเนืองเนืองนิจการ | ล่วงวัยคืนนาน |
| ถ้าเคลื่อนลดลงจงแถลง |
| ๑๑๏ อำมาตยก็ทำตาม | วรราชพจน์แสดง |
| หมั่นดูระวังระแวง | วรทิพยจักรา |
| ๏ ครั้นล่วงจิรากาล | ทิวนานก็เนิ่นมา |
| นับเดือนและปีคลา | ศตล่วงก็ลับหลาย |
| ๏ อำมาตยก็ยลจักร | จวนาคละเคลื่อนคลาย |
| จากที่สถิตยหมาย | พิปลาศประหลาดใจ |
| ๏ ตรงหน้าพระบัญชร | รตนปรางค์กนกใน |
| จึ่งทูลพระจอมไท | ธิบดินนรินทรา |
| ๏ สมเด็จพระจักรพรรดิ | ธก็ได้สดับอา |
| ดูรเหตุพระชนม | ก็จะเสื่อมจะจวนกาล |
| ๏ สวรรคตมละไอ | สุริยราชมโหฬาร |
| ทรงโทมนัสดาล | อดุระแน่ตระหนักความ |
| ๏ ทรงทราบประจักษ์ชัด | จะวิบัติวิบากตาม |
| เหตุจักบพักถาม | ชนมาชราแรง |
| ๏ ทรงดำริห์ในพระไทย | ผิจะใคร่ผนวชแสวง |
| ทางพรหมโลกแจง | จตุพรหมวิหารฌาน |
| ๏ จึ่งอื้นพระโอษฐตรัส | วรราชโองการ |
| ให้หาพระกุมาร | ปียะเชยฐบุตรา |
| ๏ แล้วมอยพระศฤงคาร | วรราชมณฑิรา |
| สมบัติพระขัติยา | กุละเนื่องประพันธุ์พงศ์ |
| ๏ โปรดให้พระโอวาท | ตรุณราชบุตรองค์ |
| เพื่อให้ดำรงทรง | พระเศวตฉัตรไชย |
| ๏ มอบเสร็จมละมง | คลราชสมบัติไคล |
| จรสู่อุยานไพ | บุลยพฤกษ์ผกาผล |
| ๏ ทรงพรตอิสีเพศ | พหิเขตรที่ไพชยนต์ |
| ก่อสร้างกุศลผจญ | อกุศลณไตรทวาร ฯ |
| ๑๔๏ ปางเมื่อพระจอมนรคณา | ธละราชศฤงคาร |
| ทรงผนวชราชอุทยาน | คณนาก็เจ็ดวัน |
| ๏ ทิพยจักรวิบุลอดุลเดช | ณนิเวศวิบัติพลัน |
| กลับกลายก็คล้ายอคนิอัน | สิขิดับวะวับหาย |
| ๏ อำมาตย์ก็นำยุบลทูล | บดิสูรย์คดีธิบาย |
| ทิพยจักรนิรานครวาย | จรลับก็ดับสูญ |
| ๏ สมเด็จชนินทรสดับ | กิติศัพท์ก็อาดูร |
| ทุกขโทมนัสอุระก็พูล | ระอุร้อนฤทัยศัลย์ |
| ๏ เสด็จจากนิเวศจรคระไคล | ธก็ไปอุยานพลัน |
| โดยอานุภาพนิกรอัน | อมัจจราชก็แห่มา |
| ๏ ดลด้าวพระดาบสนรินทร์ | วรปิ่นนราบิดา |
| บังคมบรมชนกา | ศิรก้มประนมกร |
| ๏ ทูลถามระหัศอุรเหตุ | วรเชษฐมหิศร |
| จักรแก้วพิบัตินิรนคร | จะกระทำประการใด |
| ๏ ให้คืนสถิตย์กลบุรา | ณประเทศพระเวียงไชย |
| ขอองค์พระจอมอธิปไตย | ธแนะเหตุวิเศษสอน ฯ |
| ๑๖๏ ปางองค์นักสิทธิบิดร | สดับพจน์จอมนคร |
| ธอื้นโอยฐแจ้งแถลงไข | |
| ๏ ว่าอันจักรรัตนาไมย | บเหมือนโภไค |
| สิ่งอื่นอันเนื่องวงศ์มา | |
| ๏ ต่อกระษัตริย์มีบุญบุรพา | ปฏิบัติอัตรา |
| ซึ่งราชธรรมบริบูรณ์ | |
| ๏ เหตุสองอย่างนี้เพิ่มพูล | จักเกิดเกื้อกูล |
| แก่ขัติยราชทรงธรรม์ | |
| ๏ แม้พ่อตั้งจิตรนิจนิรันดร์ | ประพฤติตามทางอัน |
| จักรพรรดิราชกอปมา | |
| ๏ ทิพยจักรก็จักคืนภารา | สมมาดปราถนา |
| เพราะประพฤติตามธรรมส่ำสม | |
| ๏ ถ้าพ่อจินดาปรารมภ์ | ประพฤติตามอนุกรม |
| จักรพรรดิราชก่อนกาล | |
| ๏ จงกอปสุจริตไตรทวาร | อกุศลประหาน |
| ทางกายวาจาจิตรตน | |
| ๏ กายกรรมสามอย่างอย่าฉงน | เปนทางอกุศล |
| ฆ่าสัตวลักทรัพย์มิจฉา | |
| ๏ กอบกิจผิดกามธรรมดา | ล่วงละเมิดภรรยา |
| ธิดาผู้อื่นสมาคม | |
| ๏ วจีกรรมมีสี่นิยม | คำเท็จคำคม |
| ประกาศพันธุ์พงศ์วงศ์วาร | |
| ๏ อิกคำส่อเสียดใช่การ | ยุยงร้าวราน |
| ให้ท่านขึ้งเคียดเดียดฉันท์ | |
| ๏ อนึ่งกล่าวถ้อยคำรำพรรณ | เปลืองป่วยการอัน |
| บได้ประโยชน์เสื่อมหาย | |
| ๏ มโนกรรมสามอย่างบรรยาย | อภิชฌามุ่งหมาย |
| จะลักจะฉ้อในใจ | |
| ๏ พยาบาทอาฆาฏตริไป | จะฆ่าสัตวใน |
| อารมณ์นึกแช่งชนชัง | |
| ๏ มิจฉาทิฐิผิดคิดหวัง | ความสุขทุกขัง |
| ดีชั่วเปนเองปราศผล | |
| ๏ ไป่ถือบาปบุญเยี่ยงยล | ชนกชนนีตน |
| ก็ว่าเกิดตามกันมา | |
| ๏ สิรินับกรรมบถคณนา | สิบอย่างอกุสลา |
| พึงเว้นเปนทางอบาย | |
| ๏ บำเพ็ญสุจริตในกาย | วาจาจิตรหมาย |
| กุศลกรรมบถสิบแสวง | |
| ๏ เคารพปฏิบัติอย่าแคลง | เคลิบเคลิ้มระแวง |
| ระวังตั้งใจในกุศล | |
| ๏ ยกซึ่งธงไชยโสภณ | เงื้อพระหอกประจญ |
| พิมลพิหมดบาปสูญ | |
| ๏ ธงไชยหอกเพ็ชรไพบูลย | คือกรรมบถพูล |
| เพิ่มผลกุศลสิบประการ | |
| ๏ ดำรงสุจริตไพศาล | ผ่องแผ้วไตรทวาร |
| ประหานหักโทษโหดมลาย | |
| ๏ ก่อธรรมสามอย่างโดยหมาย | รักขธรรมบรรยาย |
| อาวรณคุตติธรรมา | |
| ๏ รักขธรรมคือทรงรักษา | ในขัณฑสีมา |
| มณฑลเขตรแคว้นแดนนคร | |
| ๏ สมณะชีพราหมณ์รายฎร | ให้สุขสโมสร |
| ด้วยขันติธรรม์มั่นคง | |
| ๏ เว้นซึ่งเคียดเบียดปลดปลง | อภัยเพื่อประสงค์ |
| สิ่งสุขทั่วนิกรนานา | |
| ๏ อาวรณธรรมจาคา | พระราชทานคฤหา |
| เสื้อผ้าเงินทองของสงวน | |
| ๏ คุตติธรรมป้องกันตามควร | โจรร้ายรบกวน |
| ย่ำยีบีฑาฝูงชน | |
| ๏ ทรงขจัดป้องปัดผจญ | ไป่ให้มาระคน |
| ขุ่นข้องในหมู่ราษฎร | |
| ๏ อิกภัยพิบัติดัสกร | สัตวร้ายกุญชร |
| กาษรเสือแรดโคลา | |
| ๏ ทรงขจัดสรรพภัยพาธา | ในพระภารา |
| คุ้มครองป้องกันอันตราย | |
| ๏ ธรรมทั้งสามตามดังบรรยาย | เจือธรรมทั้งหลาย |
| สิบสองในวัตรจรรยา ฯ |
| ๑๔๏ พระบาลีเปนพระพุทธพจน์ | ปรากฎธรรมเทศนา |
| จักรวัติวัตรพรรณา | แสดงคุณวิบุลผล |
| ๏ บทยปฐมบรมขัติยนาถ | สงเคราะหราชนรชน |
| ฝ่ายในและหมู่พยุหพล | บำรุงให้สถาพร |
| ๏ มหิษีและราชปิยบุตร | วรนุชธิดาสมร |
| อันเตบุริกชนนิกร | ประสาทประสิทธิ์พิพิธภัณฑ์ |
| ๏ อนึ่งประทานวรโอวาท | ในราชบรรพสัชสรรพ์ |
| ให้ตั้งอยู่ในสุจริตธรรม์ | ทั้งทานศีลบำเพ็ญผล |
| ๏ ทรงรวังรักยาราชบริษัท | อุบัทวภัยในมณฑล |
| ไป่ให้เกิดจลาจลวิกล | นิกรทั่วเกษมสานต์ |
| ๏ นี้เปนปฐมในจักรวัติวัตร | ธตรัสสอนโดยพิสดาร |
| ที่สองให้บทพจนบรรหาร | อนุศาสน์โอวาทแถลง |
| ๏ ให้ทรงสงเคราะห์ขัติยทุกองค์ | ในแดนวงนครแขวง |
| เมืองขึ้นและออกนอกในกระแพง | ธปกป้องพิบัติไภย |
| ๏ อิกพระราชทานธนะบำนาญ | สถานถิ่นและโภไค |
| ด้วยพระกรุณามุทุฤไทย | ให้ร่มเย็นเปนสุขา |
| ๏ บทสามให้ทรงสงเคราะหกิจ | ในอิศรพงศา |
| พระราชวงศทุกองค์ขัติยนรา | ประสาททรัพย์ประดับกาย |
| ๏ อิกยั่วยานสารตุรงครถ | ทั้งเครื่องยศอร่ามพราย |
| ควรแก่คุณานุรูปธนะบวาย | เถลิงลักษณ์เปนศักดิ์ศรี |
| ๏ บทสี่ให้ทรงบำรุงผดุงสุข | บำบัดทุกขพวกพราหมณชี |
| อิกทั้งหมู่คฤหบดี | ด้วยจาคาวัดถาภรณ์ |
| ๏ ทั้งโภชนากระยารสพิเศษ | แก่พราหมณเพศคณนิกร |
| ทวิชชาติผู้มีมนะสังวร | ให้สุขอยู่กระเษมสันต์ |
| ๏ คฤหบดีที่ครองคฤหฐาน | พระราชทานทุกสิ่งอัน |
| แอกไถและพืชบุพพรรณ | อปรัณณะนานา |
| ๏ โคใช้มหิงษจตุบท | ให้ปรากฎในภารา |
| เครื่องที่จะเลี้ยงในชนมา | ยุชีพให้ทุกทวยชน |
| ๏ บทห้าให้ทรงสงเคราะห์แก่ชาว | ชนบททุกตำบล |
| ปัจจันตเขตรที่ทรพล | ให้ได้สุขทุกวันวาร |
| ๏ ตามควรแก่คุณชนนิกร | ระงับร้อนพอสำราญ |
| เข้ากล้าแลธัญญะหิรญกาญ | จนพืชนถั่วงา ฯ |
| ๑๙๏ บทหกให้ทรงทนุบำรุงสมณะพราหมณา | |
| อันสงบอกุสลา | ประหาร |
| ๏ ผู้ผนวชในพระพุทธสาสนะอันอุฬาร | |
| ว่าสมณะขนาน | สมญา |
| ๏ อนึ่งประเสริฐด้วยมุ่งอมัตบทพรตจริยา | |
| นามว่าพราหมณา | ก็ควร |
| ๏ เพราะทรงคุณธรรมดำรงคงสถิตยบเรรวน | |
| ให้จอมมหิศวร | อำรุง |
| ๏ ควรถวายไทยธรรมบูชารักษาพยุง | |
| ป้องกันภัยเครื่องสดุ้ง | อย่ามี |
| ๏ ให้อยู่เปนสุขนิรทุกข์พิพัฒนสวัสดี | |
| เว้นพิบัติย่ำยี | สกนธ์ |
| ๏ ที่เจ็ดให้บรมจอมสถานผ่านภูมิดล | |
| โปรดอไภยในมณฑล | นคร |
| ๏ แก่นานาปักษาชาติและมฤคสุกร | |
| มัจฉาในชโลธร | ทั้งปวง |
| ๏ ห้ามปรามเพื่อมิให้ยิงและจับดักแลตักตวง | |
| ด้วยสวิงชนางล่วง | ประหาร |
| ๏ ให้เอนกสรรพสัตว์โสมนัสสุขสำราญ | |
| ทั่วทุกหมู่ดิระฉาน | คณา |
| ๏ ที่แปดในจักรวัติวัตรขัติจริยา | |
| ให้องค์บรมนรา | ธิปไตย |
| ๏ ห้ามปรามแก่ประชานิกรรายฎรอยู่ใน | |
| รัชะจังหวัดบให้ | ทุจริต |
| ๏ ละบาปกรรมที่จะนำวิบากอันเปนพิษ | |
| ตั้งอยู่ในการกิจ | กุศล |
| ๏ รักษาเบญจเวรวิรัติปฏิบัติวิมล | |
| แผ้วผ่องกายสกนธ์ | วาจา |
| ๏ ทำจิตรให้ตั้งมั่นในสรรพธรรมกุศลา | |
| เพื่อผลเพิ่มสุขา | พิบูลย์ |
| ๏ ด้วยราโชวาทประสาทประสิทธิเพราะกิจนุกูล | |
| เพิ่มสุขเกิดเพิ่มพูล | ประชา ฯ |
| ๒๑๏ ที่เก้าในราชธรรมขัติยา | บวรพจนสุภา |
| ษิตกถา | ธสั่งสอน |
| ๏ ให้ทรงสงเคราะห์ประชากร | ทลิทชนในนคร |
| ผู้ไร้ทุนรอน | ธนะทุกพรรค์ |
| ๏ จงทรงสละทรัพยแบ่งสรร | รชฏสุวรรณปัน |
| พอเกษมสันต์ | สุขารมณ์ |
| ๏ เปนทุนอุดหนุนทรัพยส่ำสม | ธนชนะอนุกรม |
| ชื่นชมเลี้ยงชีพ | ชนมา |
| ๏ เพิ่มพูลสมบัติโภคา | นรชนคณประชา |
| ในพระภารา | ธเรศตรี |
| ๏ ที่สิบให้จอมนราธิบดี | พระกมลธเปรมปรีดิ์ |
| จรลีสู่สม | ณพราหมณา |
| ๏ ใต่ถามข้ออรรถธรรมปฤษณา | กุศลอกุศลา |
| โทษและคุณา | ประโยชนผล |
| ๏ สิ่งใดไร้ประโยชนอกุศล | นิรคุณะธผจญ |
| ให้พ้นอย่าพ้อง | พะแผ้วพาล |
| ๏ จงมีความเพียรหักประหาร | อกุศละสละทาน |
| กอปการกุศล | ผลไพบูลย์ |
| ๏ เปนธรรมสำหรับนเรสูร | สุริยวรประยูร |
| ควรทรงเพิ่มพูล | เพียรประกอบ |
| ๏ สมณะพราหมณผู้รู้รอบ | หิตะคุณะระบอบ |
| ธรรมที่ชอบ | ธปรีชา |
| ๏ ทรมานโทษะและโมหา | มนะบละวิริยา |
| บันเทากามา | ก็เบาบาง |
| ๏ สอนง่ายสิ่งใดควรละวาง | สติก็ตริจะให้จาง |
| ประพฤติโดยทาง | ที่ถูกตรง |
| ๏ มานะเก้าประการธปลดปลง | มุทุหทยะก็คง |
| กรุณประสงค์ | แต่สุขสานต์ |
| ๏ สมณะพราหมณใดทรงธาร | วรคุณะมโหฬาร |
| ดุจบรรหาร | ที่พรรณา |
| ๏ ควรบรมจอมภพจะคบหา | มนะอภิรมยา |
| เสพสมาคม | ธเนืองนิจ |
| ๏ ที่สิบในธรรมะวรกิจ | บวรขัติยมหิศ |
| สราธิบพิตร | กระษัตรีย์ |
| ๏ โดยสังเขปย่อข้อคดี | สุพจนวรวาที |
| ในบาฬีจักรวัติ | สูตรแสดง ฯ |
| ๒๘๏ ถ้ากล่าวพิสดาร | |
| เพิ่มบทวิถาร | อิกสองบทแถลง |
| นับเปนสิบสอง | ถูกต้องอย่าแคลง |
| ท่านกล่าวให้แจ้ง | โอวาทจอมอารย์ |
| ๏ อะธรรมะราคะ | |
| พึ่งให้เพียรสละ | ในมิจฉาจาร |
| หญิงสิบสองเหล่า | พึงสละประหาร |
| อคะมนิยฐาน | ที่ไม่ควรถึง |
| ๏ หญิงอันพงศา | |
| ทั้งสองชนา | อนุญาตรำพึง |
| เพื่ออาวาหะ | วิวาหะคะนึง |
| ให้ไว้แต่หึง | กาลเปนทารกา |
| ๏ ที่สองมีนาม | |
| หญิงท่านหวงห้าม | สปริทัณฑา |
| ขัตยราชมนตรี | ตั้งเขตรอาชญา |
| ผู้ใดคบหา | ปรับไหมเฆี่ยนตี |
| ๏ ธนะกิตตา | |
| หญิงท่านไถ่มา | ด้วยทรัพย์ตามมี |
| เลี้ยงเปนภรรยา | รักขานารี |
| ไป่ให้ราคี | บุรุษคบหา |
| ๏ โภคะวาสินี | |
| นับเปนที่สี่ | มีโดยสมญา |
| บุรุษให้ทรัพย์ไว้ | หมายได้ยุพา |
| มาเปนภรรยา | ด้วยให้ศฤงคาร |
| ๏ หญิงเคารบห้า | |
| ท่านกล่าวพรรณนา | โดยชื่อนงพาล |
| ปฏะวาสินี | ชายหมายสมัคสมาน |
| ให้ผ้าปริหาร | นุ่งห่มกายา |
| ๏ ที่เคารบหก | |
| หญิงแบกหาบยก | ภาระทูนมา |
| ชายรับธุระ | ปลงปละภารา |
| ลงจากหัดถา | หมายจะสู่สม |
| ๏ ภัตติกาที่เจ็ด | |
| หญิงรับจ้างเสร็จ | ในเรือนนิยม |
| หมายได้ค่าจ้าง | ชายคบสมาคม |
| เปนคู่ภิรมย์ | ร่วมรักสโมสร |
| ๏ ที่แปดทาสี | |
| ของคหบดี | รักใคร่บังอร |
| เลี้ยงเปนภรรยา | รักษาอาทร |
| บ่ให้ทุกข์ร้อน | ร่วมกามปรีดา |
| ๏ ฉันทะวาสินี | |
| นั้นคือสัตรี | จิตรรักตามมา |
| อยู่กับบุรุษ | โดยสุทธเจตนา |
| เพื่อเปนภรรดา | โดยใจนารี |
| ๏ หญิงญาติมอบให้ | |
| อยู่กับชายใด | ให้เปนสามี |
| บุรุษได้เปนใหญ่ | รักใคร่สัมคี |
| เมตาปราณี | นับเปนคู่ครอง |
| ๏ อิกหญิงชะเลย | |
| (ระบาตรคามเคย | อนาถจำนอง |
| พามาเลี้ยงไว้) | ท่านได้ปกป้อง |
| รักร่วมปรองดอง | เปนภรรยาตน |
| ๏ อนึ่งมหุติกา | |
| ชายร่วมคบหา | แต่ครู่หนึ่งดล |
| ร่วมรสสังวาส | มาตรแต่ครั้งหน |
| หนึ่งนับว่าชน | มีคู่สู่สม |
| ๏ สิรินับสิบสอง | |
| นารีที่ข้อง | ไม่ควรสมาคม |
| เปนมิจฉาจาร | ท่านกล่าวนิยม |
| อย่าพึงปรารมภ์ | ร่วมรักสมัคสมาน ฯ |
| ๑๒๏ อนึ่งพึงมละกามรติผิด | ณจิตรวิการ |
| โดยนามอะนังคะละขนาน | ณทุจริต |
| ๏ ในเชษฐประยุรกุละคณา | วุฒาก็คิด |
| สังวาสภิรมย์กลสนิท | ณย่าและยาย |
| ๏ อิกมัคอุจาระมุขมี | วิธีภิปราย |
| ใช่ทางจะมุ่งภิรมยหมาย | จะเสวนา |
| ๏ ผิดจากระบอบชนนิกร | บห่อนจะผา |
| สุกสวัสดินำครหะมา | ก็มากก็มูล |
| ๏ อนึ่งนามอกาละทุจริต | ก็ผิดบพูล |
| เพิ่มสุขขจัดนิระพิบูลย์ | จะเสื่อมคุณา |
| ๏ ทาเรศประกอบทุกขและไข้ | กษัยสุขา |
| ไป่มีภิรมยรติณกา | มะจิตรนิราส |
| ๏ อิกหญิงอุทรครุมหันต์ | ณครรภ์ประดาษ |
| ไม่ควรจะสังวาส | รติภิรมย์ |
| ๏ นารีตรุณปฐมไวย | บได้นิยม |
| การกามะสะวะนาคม | นิราฤดี |
| ๏ สัตรีชราทุพละกาย | ก็หน่ายบมี |
| จิตรคิดจะสามคี | ณเสวกิจ |
| ๏ นงพาลจะใกล้ชนะมลาย | จะวายชีวิต |
| ทุกขแทบจะปลดจะปลิด | ประไลยจะลาญ |
| ๏ ไม่ควรภิรมยรติคะนึง | จะพึงสมาน |
| ควรจอมนรินทรภูบาล | ธเกลียดธไกล |
| ๏ อนึ่งนามอเทศะทุจริต | ธคิดไกษย |
| ในที่สถานปิฎกไตร | ธรจนา |
| ๏ ที่ใกล้อุประจารพระวรสถูป | และรูปปฏิมา |
| พุทธพิมพ์และพระมหา | โพธิพฤกษสถาน |
| ๏ ไป่ควรประพฤติวสลธรรม | กรรมสมาจาร |
| ในที่กล่าวปริหาร | ก็แจ้งคดี |
| ๏ รวมบทสุพจนบวรประกาศ | นุศาสนมุนี |
| ในข้ออธรรมราคะฤดี | ก็เสร็จประสงค์ ฯ |
| ๑๑๏ ที่สิบสองในวัติ | ขัติยธรรมควรดำรง |
| วรโอวาทแห่งองค์ | พระชนกาธิบดี |
| ๏ วิสมะโลโภ | จงทรมานมนินทรีย์ |
| ทรัพย์ท่านผู้อิ่มมี | อย่าคิดน้อมจะนำมา |
| ๏ เจ้าทรัพย์มิได้ให้ | ยังห่วงใยเก็บรักษา |
| ใช่กิจแสวงหา | ด้วยจิตรบาปที่หยาบคาย |
| ๏ โลภจิตรมีแปดดวง | อภิธรรมบรรยาย |
| จะเติมพจนภิปราย | สังเขปข้อย่อวาที |
| ๏ โลภเกิดปรากฎ | สหรคตทิษฐิมี |
| โสมนัสปรีดี | แต่ลำพังฤไทยตน |
| ๏ โสมนัสประวัติจิตร | กับทิษฐิมารคน |
| เกิดเพราะปะระชน | คุณประกาศให้ปราถนา |
| ๏ อนึ่งทิษฐินิราส | มีแต่โลภะจินดา |
| โสมนัสอุบัติอา | ศรัยเพราะตนประสงค์เอง |
| ๏ อิกผู้อื่นยุยง | มาส่งเสริมคุณาเพรง |
| ใช่เกิดเพราะตนเอง | คณนาก็สี่แถลง |
| ๏ อนึ่งทิษฐิกับจิตร | อุเบกขาธกล่าวแสดง |
| เกิดเองและเรี่ยวแรง | เพราะผู้อื่นมาพรรณา |
| ๏ สิรินับอิกก็สอง | ทิษฐิข้องอุเบกษา |
| อนึ่งทิษฐินิรา | อิกสองจิตรก็เหมือนกัน |
| ๏ ครบแปดดังกล่าวแถลง | โลภะแจ้งในอภิธรรม์ |
| ธีรชนท่านรำพรรณ | สรุปถ้อยให้น้อยความ |
| ๏ ขัติยวัติทวาทศ | สุพจนควรพยายาม |
| ธรรเมศพิเศษคาม | ภิรกระษัตรธบรรหาร |
| ๏ ว่าพ่อผู้โอรส | ปิยดนัยจงวิจารณ์ |
| จำถ้อยไว้กอปการ | ปฏิบัติในวัตรธรรม |
| ๏ อย่าประมาทให้ขาดสูญ | จากประยูรบวรพันธุ์ |
| จงเพียรให้เกิดพลัน | ทิพย์จักรรัตนา ฯ |
| ๑๕๏ วรรสพจนธรรมา | ล้วนประเสริฐถา |
| วดำรง | |
| ๏ วรรสพจนยรรยง | ควรรพีพงศ |
| ธบำรุง | |
| ๏ วรรสพจนเพื่อผดุง | จอมธเรศกรุง |
| ภิบาลสถาน | |
| ๏ วรรสพจนบรรหาร | แห่งพระภูบาล |
| วราราช | |
| ๏ วรรสพจนโอวาท | สรวมประสาทนาถ |
| ดนัยไท | |
| ๏ วรรสพจนอวยไชย | เพื่อพิบัติไภย |
| พินาศสุญ | |
| ๏ วรรสพจนเพิ่มพูล | ธรรมเกื้อกูล |
| สุขารมณ์ | |
| ๏ วรรสพจนส่ำสม | ควรจะชื่นชม |
| ประพฤติตาม | |
| ๏ นรชนคณะในสาม | ภพจะเข็ดขาม |
| พระเดชา | |
| ๏ ธิระชนคณะเมธา | ยินจริยา |
| จะสรรเสริญ | |
| ๏ สิริยประยุรจะเพลิดเพลิน | ยศจะจำเริญ |
| ธราดล | |
| ๏ ศุภสิริสุขสโสภณ | เกิดวิบุลผล |
| ก็อาจิณ ฯ |
| ๑๒๏ พระนราธิปไต | ยดไนยมนุษิน |
| ทรองคธิบดินทร | ธก็รับพจนา |
| ๏ ปิตุเรศรมหิศร | ธประสิทธิกถา |
| อภิวาทกรสา | ธุชุลีก็ประนม |
| ๏ มนะปรีดิภิรัต | วรอรรถะนิยม |
| ขณะนี้ก็จะสม | ปนิธานมนะสา |
| ๏ ธก็น้อมศิรกราบ | สุรภาพอภิวา |
| ทนแทบวรบา | ทชนกธิบดี |
| ๏ อภิวันทนะลา | วรราชฤษี |
| ธก็จากจรลี | อุทยานนิรคลา |
| ๏ ธเสด็จยุรยาตร | วรราชรถา |
| คณะหมู่อมจา | ชนแห่คะระไล |
| ๏ ก็ลุกรุงธสถิต | ณวิจิตรมไห |
| สุริยาธิปไพ | บุลราชศฤงคาร |
| ๏ วรองคนริน | ทรปิ่นนรสถาน |
| ธก็ทรงอภิบาล | วรธรรมจริยา ฯ |
| ๏ จอมปราณประพฤติวิริยกิจ | จตุพิธสังคหา |
| ในหมู่นรานรประชา | บริษัทณกรุงไกร |
| ๏ อนึ่งทรงสถิตณวรธรรม | กุศลกรรมบถไพ |
| บูลด้วยธตั้งพระหฤไทย | จะผดุงกุศลผล |
| ๏ รักษาอุโบสถบขาด | วรนาถธโสภณ |
| แผ้วผ่องพระไทยศุภกมล | ธก็เพียรประกอบธรรม์ |
| ๏ ทวาทศณพรตสุริยพงศ | ธดำรงระบอบบรรพ์ |
| สิบสองณบทพจนรำพรรณ | บิตุราชธตรัสสอน |
| ๏ ล่วงกาลบนานทิวสะจวบ | ศศิเพ็ญณอำพร |
| เต็มดวงก็ลอยนภขจร | ก็ลุบัณรัสมี |
| ๏ เสร็จสรงสุคนธวรกลิ่น | มุระธาภิษิตศรี |
| สังขกรดก็ครบบุรพิธี | วรราชสรงสนาน |
| ๏ เสร็จสรงประทับพระวรอาสน | ณประสาทมโหฬาร |
| เบื้องบนพระมณฑิรพิมาน | ธก็เยี่ยมณบัญชร |
| ๏ ด้วยบุญบุเรภวะประกอบ | และระบอบมหิศร |
| ภพนี้ธทรงคุณบวร | ราชจรรมจรรยา |
| ๏ ทิพยจักรสถิตกษิรสมุท | บริสุทธิคุโณฬาร์ |
| ปราจิณโลกบุรพทิศา | จิรที่สถิตสถาน |
| ๏ ผุดพ้นชลาสลิละเขตร | ก็ประเวศณคัคณานต์ |
| ลอยเลื่อนโพยมจรทยาน | ก็สถิตตรงบัญชร |
| ๏ ด้วยเดชอุภัยกุศลผล | นิรมลมหิศร |
| บันดาลตระหนักคุณบวร | ทิพยจักก็คืนมา ฯ |
| ๑๖๏ ปางองค์สมเด็จราชา | เอกราชมหา |
| บพิตรผู้ผ่านธรณี | |
| ๏ เยี่ยมบัญชรทอดทฤษฎี | ยลทิพยจักรลี |
| ลาศมาโดยท้องคัคณานต์ | |
| ๏ เลื่อนลอยเสมอบัญชรสถาน | งามพร้อมตระการ |
| ทั้งดุมแลกำสมบูรณ์ | |
| ๏ พระไทยโสมนัสเพิ่มพูน | ทิพยจักรห่อนสูญ |
| เกิดขึ้นได้โดยปราถนา | |
| ๏ ทรงพระดำริห์จินดา | คำเก่าเล่ามา |
| จักรพรรดิราชมหิศร | |
| ๏ ย่อมมีจักรรัตนบวร | มาโดยอัมพร |
| สถิตหน้ามหาไพชยนต์ | |
| ๏ บัดนี้จักรรัตนโสภณ | ล่องลอยเวหน |
| มาอยู่ตรงแกลแลเห็น | |
| ๏ ชรอยเราควรคู่จักเปน | จักรพรรดิร่มเย็น |
| ตลอดเขตรด้าวสาคร | |
| ๏ จอมภพมีจิตรสโมสร | ภิรมย์เอมอร |
| เฉวียงสพักพระอังษา | |
| ๏ เสด็จจากวรอาสน์ยาตรา | ทรงสุวรรณภิงคา |
| ระพระเต้าทองคำอำไพ | |
| ๏ โดยหัดถ์เบื้องซ้ายท้าวไท | หัดถ์ขวาภูวไนย |
| ธประพรมน้ำสุคนธา | |
| ๏ โสรจสรงทิพจักวรา | ตรัสพระวาจา |
| ประสาทประสิทธิโองการ | |
| ๏ วรจักรจงไปในสถาน | ทั่วทิศพิศาล |
| พิสัยเขตรด้าวสากล | |
| ๏ จงชนะทั่วทิศมณฑล | อาจปราบผจญ |
| อริราชศัตรูนานา | |
| ๏ ทิพยจักรก็ลอยเวหา | โดยทิศบุรพา |
| อนิละบถสัญจร | |
| ๏ บรมจักรพรรดิราชภูธร | เสด็จด้วยนิกร |
| เสนาสี่เหล่าตามไป | |
| ๏ วรจักรหยุดอยู่สถานใด | ทรงตั้งทัพไชย |
| ประเทศที่นั้นโดยหมาย | |
| ๏ กระษัตริยสามันตราชทั้งหลาย | พากันผันผาย |
| มารับเสด็จจอมประชา | |
| ๏ ขัติราชในทิศบุรพา | เชิญบรมจุฑา |
| ธิราชผู้เรืองเดชขจร | |
| ๏ ให้ประทับภายในนคร | เพื่อให้ทรงสอน |
| โอวาทสุภาษิตแถลง | |
| ๏ จอมนรินทรปิ่นภพจึ่งแสดง | เบญจเวรแจกแจง |
| ให้เว้นทุศีลโทษา | |
| ๏ สัตว์เปนอย่าปลงชีวา | หนึ่งเว้นอทินนา |
| ทานานุกิจผิดธรรม | |
| ๏ พึงเว้นปรทารเสวกรรม | มฤจฉาอย่าทำ |
| ประเพณีล่วงในกาม | |
| ๏ อนึ่งคำมุสาวาทพึงขาม | เข็ดอย่าลวนลาม |
| กล่าวถ้อยที่เท็จอำพราง | |
| ๏ พึงเว้นน้ำเมาละวาง | สุราเปนทาง |
| ที่ตั้งแห่งความประมาทใจ | |
| ๏ เว้นเวรห้าอย่างจงไกษย | ตั้งสติอยู่ใน |
| สุจริตธรรมอันอุดม | |
| ๏ ก่อสร้างทางธรรมส่ำสม | โดยคำนิยม |
| นิเทศที่กล่าวสารสอน | |
| ๏ บรมจักรพรรดิภูธร | แสดงธรรมบวร |
| โอวาทแก่หมู่ขัติยา | |
| ๏ ซึ่งอยู่ในทิศบุรพา | โดยดังพรรณา |
| สังเขปข้อคำสำคัญ ฯ |
| ๑๙๏ จักรอันเลิศก็นิราคระไลบุรพทิศพลัน | |
| ทักษิณทิศจรัล | นุคลา |
| ๏ จักรพรรดิราชธก็เสด็จประเวศอนุสถา | |
| นะในด้าววราจักร | คระไลย |
| ๏ แม้ทิพจักรจรหยุดสถิตยณประเทศใด | |
| ท้าวตั้งณพลไกร | นุกรม |
| ๏ สามนตราชณประเทศทักษิณก็ชม | |
| ชื่นในพระบรม | จุฑา |
| ๏ จักรพรรดิราชธประสาทประสิทธิวจนกถา | |
| โอวาทแก่คณา | กระษัตริย์ |
| ๏ ให้เว้นจากทุจริตประกอบคุณวิรัติ | |
| เบญจางคเวรสงัด | ประหาร |
| ๏ จักรทิพจากณประเทศทักษิณสถาน | |
| ดลปัจฉิมภาคธาร | ทิศา |
| ๏ จอมภพนำคณะพลพหลจตุรคลา | |
| ตามจักรจรามา | สถิต |
| ๏ สามนตราชธก็เปรมกมลโสภณจิตร | |
| ปรีดาเจริญคิด | ภิรมย์ |
| ๏ มารับเสด็จวรราชบพิตรคุณอุดม | |
| โดยจิตรชื่นชม | ฤดี |
| ๏ จาตุรันตราชอนุศาสนนุสนธิกลคดี | |
| ศีลห้าวจีมี | กถา |
| ๏ ทิพยจักรจากณสถานปจิมจรคลา | |
| สู่อุตรามา | ก็คง |
| ๏ ปิ่นธานีธก็ย้ายพหลจตุรงค์ | |
| เนาที่ฉะเพาะตรง | ณจักร |
| ๏ ทรงสอนหมู่นรราชสมันตะธตระหนัก | |
| เบญจะศีลก็เปนหลัก | กุศล |
| ๏ ทิพยจักรนำวรราชธเที่ยวผจญ | |
| ทั่วด้าวแดนธราดล | ฉมา |
| ๏ ที่สุดแดนณสมุทสาครชลา | |
| แผ่เดชทั่วคณานา | นิกร ฯ |
| ๒๑๏ จักรทิพย์กลับมาก็คืนนคร | วรรตนบวร |
| ตรงพระบัญชร | ก็ลอยสถิต |
| ๏ คงอยู่ในปรางก็เปนนิจ | อจลวรสฤษดิ์ |
| จักรประเสริฐสิทธิ | ธเรศตรี |
| ๏ อิกเกิดดวงแก้วจรัสศรี | วรรตนมณี |
| แสงสว่างที่ | สถิตสถาน |
| ๏ เมื่อราตรีมืดพโยมมาน | นิรศศิบพะพาน |
| กาฬะปักขก็ดาล | นภาไลย |
| ๏ ดวงแก้วมณีแสงสว่างไป | สกลนครใน |
| ดุจอุไทยไข | รพีพรรณ |
| ๏ ชุมชนคิดว่าสว่างวัน | นรชนิกอนันต์ |
| ต่างก็ชวนกัน | ประกอบการ |
| ๏ แสงดวงมณีรัตนชัชวาล | ยวรคุณอุฬาร |
| จอมนราบาล | ธชื่นชม |
| ๏ อนึ่งเกิดหัสดีพิเศษสม | บุรณธนอุดม |
| ควรจะรื่นรมย์ | ก็ผ่องศรี |
| ๏ ขาวทั่วทั้งกายคชินทรี | ยรตนหัสดี |
| นามกรมี | ประกาศคุณ |
| ๏ ไปโดยเวหาสประเสริฐสุน | ทรคชก็วิบุล |
| เกียรติเจริญจรุญ | ธราดล |
| ๏ อิกทังอัศดรก็โสภณ | ชวนจรสถล |
| เร็วก็ปานกล | กะจักรผัน |
| ๏ กายขาวพักตรดำฉวีวรร | ณวรคุณมหันต์ |
| เผ่าตระกูลพันธุ์ | อาชาไนย |
| ๏ นามกรรัตนามโนไมย | ภิรมยหฤไทย |
| องค์อธิปไตย | ก็สมบูรณ์ |
| ๏ อิกนารีรัตนก็เพิ่มพูล | อภิรติยจรูญ |
| จอมบดีสูร | ธปรีดา |
| ๏ ทรงรูปพร้อมเบญจกัลยา | อุตรกุรุกุมาร์ |
| แดนอุบัติสถา | นะถิ่นเดิม |
| ๏ สัมผัสอ่อนละเอียดก็ส่งเสริม | สุขหทยะเผดิม |
| พูนผดุงเพิ่ม | พระเกียรดิ์ทวี |
| ๏ อนึ่งองค์เชษฐบุตรประเสริฐศรี | รตนคุณและมี |
| นามกรที่ | ปรินายก |
| ๏ อิกขุนธนรัตนดิลก | ธนะชละณธิปก |
| อาจหยิบยก | ก็ทูลถวาย |
| ๏ ครบเจ็ดรัตนาอภิปราย | วจนและอธิบาย |
| บทขยายเดิม | นิพนธสาร |
| ๏ สรรเสริญจักรพรรดิภูบาล | วิบุลคุณอุฬาร |
| แก้วก็เจ็ดประการ | ธไพบูลย์ |
| ๑๒๏ พระจอมจักรพรรดินรินทรา | นราธิราชก็เพิ่มพูล |
| ลุโสภณณะไอสูรย์ | ประจักษทั่วณโลกา |
| ๏ ธดำรงพิภพสถิตย | ประหนึ่งอิศรธาดา |
| ภิบาลในพระภารา | ขจัดภัยทุกทวยชน |
| ๏ สถิตในราชสมบัติ | พิไชยฉัตรธดำกล |
| ประมาณกาลก็จวบดล | พระชนมาพิราไลย |
| ๏ พระเชษฐบุตรถวัลยรัช | ณสมบัติและเวียงไชย |
| ธสืบเนื่องพระวงศไท | ธิราชเจ้านราบาล |
| ๏ ก็เปนจักรพรรดิองค์ | ธดำรงประเทศสถาน |
| ประมาณปีก็เนิ่นนาน | สวรรคตนิราคลา |
| ๏ ธสืบเนื่องพระจักรพรรดิ | กระษัตรเจ็ดพระองค์มา |
| ผดุงเกียรติพระเดชา | ตลอดด้าวธราดล |
| ๏ ก็ด้วยเหตุวิบุลวัตร์ | ทวาทัศกุศลผล |
| พระกอบธรรมโสภณ | วิมลเลิศประเสริฐศรี |
| ๏ พระจอมอารย์ประทานรส | สุพจน์ธรรมวาที |
| จะให้เกิดสวัสดี | ภิบาลองค์กระษัตรา |
| ๏ ธเรศตรีประกอบกิจ | พิพิธธรรมจรรยา |
| จะก่อเกิดพิพัฒอา | ยุยาวยงดำรงนาน ฯ |
