โคลงนิราศสุพรรณ

[๑] มหานาก = คลองมหานาค

[๒] รุกขี = รุกข – ต้นไม้

[๓] คุก = ขุก

[๔] มิศ = มิตร

[๕] สุรธร = สุนทร

[๖] ภร = พร

[๗] สวน = สรวล

[๘] วัดษเกษ = วัดสระเกศ

[๙] โอกฆ = โอฆะ – ห้วงน้ำ, สังสารวัฏ

[๑๐] ศุก = สุข

[๑๑] สัง = สังข์

[๑๒] สังขีด = สังคีต

[๑๓] สูรกลิ่นสริ้น = สูญกลิ่นสิ้น

[๑๔] สุรธร = สุนทร

[๑๕] สวัสสัฐาภร = สวัสดิสถาพร

[๑๖] สมารสมัก = สมานสมัค

[๑๗] คุน = คุณ

[๑๘] ยน = ยล

[๑๙] บันลัง = บัลลังก์

[๒๐] พระนิพน = พระนิพนธ์

[๒๑] สนิด = สนิท

[๒๒] สุรธร = สุนทร

[๒๓] ชิณวง = ชินวงศ์

[๒๔] สืบซ่างทางพุทพง = สืบสร้างทางพุทธพงศ์

[๒๕] พระหริรัก = พระหริรักษ

[๒๖] สารภิเศศ = สารพิเศษ

[๒๗] โมฆ = โมกข์

[๒๘] หายสูร = หายสูญ

[๒๙] พดุง = ผดุง

[๓๐] พเดช = พระเดช

[๓๑] พระโกฎ = พระโกศ

[๓๒] โปรฐ = โปรด

[๓๓] หมีได้ = มิได้

[๓๔] ภัก = พักตร์

[๓๕] ลำฦก = รำลึก

[๓๖] ใคร่หว้าหน้าสวน = ใครว่าน่าสรวล

[๓๗] จรร = จัน คือ ภรรยาของสุนทรภู่

[๓๘] จันนเดิมเป็นนางฝ่ายใน ในพระราชวังหลัง เมื่อลอบรักใคร่กับสุนทรภู่นั้น ถูกกริ้วต้องเวนจำทั้งคู่ พ้นโทษแล้วต่อมาสุนทรภู่ได้จันเป็นภรรยา มีบุตรด้วยกันชื่อ พัด อยู่ด้วยกันไม่นานก็หย่าร้างกัน จันไปมีสามีใหม่ สุนทรภู่จึงตัดพ้อไว้ในโคลงตอนนี้

[๓๙] เคราะกำ = เคราะห์กรรม

[๔๐] หว้า = ว่า

[๔๑] มิศ = มิตร

[๔๒] ยุคุนท = ยุคุนธร

[๔๓] สวรร = สวรรค์

[๔๔] วัดปขาว = วัดศรีสุดาราม

[๔๕] สุรท = สูตร

[๔๖] สมุท = สมุด

[๔๗] สร้อย = คงจะเป็นหญิงที่เคยมีความสัมพันธ์กับสุนทรภู่ เมื่อคราวรุ่งหนุ่ม ระหว่างที่ศึกษาอยู่ที่วัดศรีสุดาราม)

[๔๘] ทเวด = เทวศ

[๔๙] สวร = สวน

[๕๐] กลาย = กราย

[๕๑] บวด = บวช

[๕๒] ภพ = พบ

[๕๓] บุนยัง = บุญยัง นายโรงละคอนนอกมีชื่อในสมัยนั้น เป็นผู้สร้างวัดละครทำที่ธนบุรี

[๕๔] ประดิศถาน = ประดิษฐาน

[๕๕] ฮ่อง = ห้อง

[๕๖] รางวัน = รางวัล

[๕๗] เคราะ = เคราะห์

[๕๘] สวรหลวง = สวนหลวง

[๕๙] พิกุน = พิกุล

[๖๐] และ = แหละ

[๖๑] นน = นนทบุรี

[๖๒] เดจ = เด็ด

[๖๓] ไบ = ใบ

[๖๔] เดจ = เด็ด

[๖๕] นิ่ม คือ ภรรยาคนหนึ่งของสุนทรภู่ เป็นชาวบางกรวย มีบุตรชื่อตาบ เป็นกวีตามบิดา ได้แต่งเพลงยาว เรียกว่า เพลงยาวนายตาบนิ่มผู้นี้ มีบุตรแล้วไม่ช้าก็ตาย

[๖๖] ผู้หญิงชื่อสีทอง เป็นนักกลอนสักวา เคยบอกดอกสร้อยสักวากับท่านสุนทรภู่

[๖๗] เยี่ยว = เหยี่ยว

[๖๘] เขด = เขต

[๖๙] น่า = หน้า

[๗๐] เหล้ = เล่ห์

[๗๑] หาร = หาญ

[๗๒] สวร = สวน

[๗๓] ม่วง ชื่อภรรยาคนหนึ่งของสุนทรภู่

[๗๔] ห่วน = หวน

[๗๕] เสน่ = เสน่ห์

[๗๖] เจือจรร = เจือจันทน์

[๗๗] จรร คือ จัน ภรรยาของสุนทรภู่

[๗๘] ทุก = ทุกข์

[๗๙] สังเวท = สังเวช

[๘๐] ทรัพ = ทรัพย์

[๘๑] ชณมาร = ชนมาน

[๘๒] ย่า = หญ้า

[๘๓] นกกกรุม = นกตะกรุม

[๘๔] สีส = ศีรษะ

[๘๕] น่าจะเป็น บ่เปียก

[๘๖] เยี่ยว = เหยี่ยว

[๘๗] พักสา = ภักษา

[๘๘] สัทา = สัทธา, ศรัทธา

[๘๙] สัต = สัตย์

[๙๐] แด่น = แดน

[๙๑] กว่างขวางทร่างวัดวา = กว้างขวางสร้างวัดวา

[๙๒] พึ่ง = ผึ้ง

[๙๓] จรร คือ จัน ภรรยาคนแรกของสุนทรภู่

[๙๔] เพชรัต = เพชรรัตน์

[๙๕] หม้าน = ม่าน

[๙๖] นูท = นุช

[๙๗] บ้านสศรีธร = บ้านศศิธร

[๙๘] จรร = จันทร์

[๙๙] ขุ้มขุ้ม = คุ่มคุ่ม

[๑๐๐] ตเข้ = จระเข้

[๑๐๑] สัต = สัตว์

[๑๐๒] กำนัด = กำหนัด

[๑๐๓] เค่า = เข้า ในที่นี้ต้องการ เอก

[๑๐๔] ร่ายกล้วย = ไร่กล้วย

[๑๐๕] อู๋เข้า = รวยข้าว

[๑๐๖] ผักบุ่ง = ผักบุ้ง

[๑๐๗] สุ่ม = ซุ่ม

[๑๐๘] ชมวก = ฉมวก

[๑๐๙] ยุท = ยุด

[๑๑๐] ทเวท = เทวษ

[๑๑๑] ทุเรด = ทุเรศ

[๑๑๒] สุพันบูรี = สุพรรณบุรี

[๑๑๓] บางสามศาร = บางสามศาล

[๑๑๔] อารักศักสิทรวัง = อารักษ์ศักดิ์สิทธิ์ระวัง

[๑๑๕] ตาน = ตาล

[๑๑๖] ถุ้ง = ทุ้ง

[๑๑๗] เหล้น = เล่น

[๑๑๘] จุมพิศ = จุมพิต

[๑๑๙] นิด = นิตย์, นิจ

[๑๒๐] ย้า = อย่า

[๑๒๑] กโฮ่ = กระโห้

[๑๒๒] ขล้ำ = คล่ำ

[๑๒๓] อิน = อินทร์

[๑๒๔] เหญื่อ = เหยื่อ

[๑๒๕] ทุก = ทุกข์

[๑๒๖] เถ้า = เท่า

[๑๒๗] ตวาง เป็นชื่อหญ้า กระว้าง ก็เรียก

[๑๒๘] สัด = ซัด

[๑๒๙] ตาน = ตาล

[๑๓๐] คัด น่าจะเป็นตัด

[๑๓๑] เชาปมง = ชาวประมง

[๑๓๒] ข้า = ฆ่า

[๑๓๓] เกล็จ = เกล็ด

[๑๓๔] หญิงชื่องิ้วนี้ ท่านสุนทรภู่รักใคร่ใฝ่ฝัน ได้รำพันไว้ในนิราศของท่านหลายเรื่อง เช่น นิราศพระประธม นิราศวัดจ้าวฟ้า และในนิราศเรื่องนี้

[๑๓๕] ทร่าง = สร้าง

[๑๓๖] สวัดิ = สวัสดิ์

[๑๓๗] จอรเข้ = จระเข้

[๑๓๘] ชาน = ฌาน

[๑๓๙] จอรเค่ = จระเข้

[๑๔๐] ออกตอก = ออกดอก

[๑๔๑] จปลง = จะปลง

[๑๔๒] ไท = ไทย

[๑๔๓] ถั้ว = ทั่ว

[๑๔๔] เค่า = ข้าว

[๑๔๕] เค่า = ข้าว

[๑๔๖] เคราะ = เคราะห์

[๑๔๗] แหล้น = แล่น

[๑๔๘] เค่า = เข้า

[๑๔๙] แพรพ่า = แพรผ้า

[๑๕๐] ชีหล = ชีหน หรือยีหน คือบางยี่หน ตำบลตะค่า อำเภอบางปลาม้า

[๑๕๑] มนทน = มณฑล

[๑๕๒] ศรี = สี

[๑๕๓] ฮุ่ม = หุ้ม

[๑๕๔] สวนหง = สวนหงส์

[๑๕๕] พระเนร = พระเณร

[๑๕๖] กดี = กฎี, กุฎี

[๑๕๗] พริกเทด = พริกเทศ

[๑๕๘] ไหร้ = ไร่

[๑๕๙] ซ่ม = ส้ม