ลิลิตมหาราช
๏ พระ ปลัดเอี่ยมกล่าวอ้าง | อรรถไข |
ม คธแปลเปนไทย | เทียบถ้อย |
หา ความแต่ตามไสมย | สมะบาท สิบเอ็ดฤๅ |
ราช กิจเกณฑ์ถูกข้อย | แคะได้ความถวาย ฯ |
ร่าย๏ ศรีศรีสวัสดิพิพัฒนบวร | กรประนตบาทบงกชยุคล |
ทศพลวรนา | ยกนรานรสู่สรวง |
ศิวปวงปราชญภิรมย์ | มเหาดมดุลยา |
โทธรรมาสรวมอรรถ | ปริยัติโลกุดร |
เกลศรอนวรารมย | ศิโรคมทักษิณา |
อัฏฎาริยสงฆ์ | จัตุรงคยุคล |
พุทธพลสราศก | จอมดิลกสมาบุญ |
เปนพิรุฬหฐานสัตว์ | จบจังหวัดตรีโลกา |
สักการาทั่วทุกด้าว | ทวยนรานเรศท้าว |
เทียบเบื้องบทศรี | แลนา ฯ |
ร่าย๏ นบจักรีบรมนาถ | สุรราชมเหาฬาร |
ทรงพระญาณปรีชายล | ท้าวสากลอนุกูล |
ราษฎร์จำรูญสโมสร | ดัสกรเกรงสยบ |
แสยงจ[สยามา | พระเดชานุภาพแผ้ว |
ทวยทแกล้วชำนาญ | ทวยทหารชำนิ |
ทรงดำริห์การบำรุง | ศาสนผดุงเผด็จเข็ญ |
ทวยราษฎร์เย็นดับอาดูร | เมืองออกมูลนิยมมา |
ต่างภาษาสฤษดิวาง | จำเริญทางพระราชไมตรี |
กับกรุงศรีอันไพศาล | เยเนราลกรุงลอนดอน |
หนึ่งนครอเมริกัน | เยรมันฝรั่งเศส |
โปรตุเคศแลเดนมาร์ก | วรวากยไมตรีเวีย |
ออสตะเรียฮอลันดา | เจ็ดภายามาสมาน |
บรรณาการดิเรกราย | ทูลถวายสัตยา |
ขอไปมาสุจริต | พวกพาณิชย์มานองเนือง |
เย็นใจเมืองอาณาเกษตร | ขอพระเดชจอมเทวินทร์ |
ปรมินทรพระบาทเจ้า | มาปกเกล้าปริวัตร |
จงขจัดเสนียดจัญไร | กระลีไภยพิบัติพาล |
หาญอย่าเห็นเข็ญอย่าใกล้ | พระเกียรดิบรมนาถไท้ |
เฟื่องฟุ้งฟูธรรม | ท่านเทอญ ฯ |
ร่าย๏ อภิวันทนศาสดา | มีมหาคุณมหันต์ |
ศาสนธรรม์โชติชลิต | วรมิตรมาตา |
บิตุราบริรักษ์ | ครุทักษิณคุณา |
นบธาดาไท้ธำรง | บุษบกหงสเทวราช |
คเชนทรอาสน์เอราวัณ | ศุลีสรรค์เลอบัลลังก์ |
เถลิงหลังพฤษภ | ครรไลยจบทิฆัมพร |
จักรกฤษณจรสุบรรณบิน | เชื้อบุรินทรทรงบุรี |
หลักธานีอาณาเขตร | ขอพระเดชแม่อุมา |
ดับสิขานนทั่วด้าว | อย่าเกิดเพลิงเบียนร้าว |
รอบรุ้งกรุงศรี | ท่านเทอญ ฯ |
โคลงบาทกุญชร๏ พระมุนีนาถผ่องพ้น | ไตรพัฏ |
ตรีภพบำบวงบง | กชน้อม |
นายกทมาสัตว์ | เจนสู่ สารฤๅ |
ไขกลับกรุงแก้วพร้อม | พรั่งกาล ฯ |
๏ โลกุตรคู่ค้ำ | ธรรมขันธ์ |
รอนเข่นเบญจมาร | มอดเค้า |
ปริยัตินิติพรร | โณภาส |
เปนนิยาป้องเต้า | ต่อผล ฯ |
๏ ชิโนรสอาจอ้าง | อรรถองค์ |
ปาหุไณยอนนต์ | นอบไหว้ |
อวยศาสนสฤษดิดำรง | ฤๅคลาศ |
ศิเวศเรียงแก้วได้ | ดั่งปอง ฯ |
๏ นบคุณขัติยราชเจ้า | จรรโลง โลกฤๅ |
ดังร่มพุกาญจนครอง | ครอบหล้า |
ดับดัสกรโกง | เกลื่อนสาย สูญฤๅ |
ปานศุลีเจ้าฟ้า | เฟื่องแท้ทรงธรรม ฯ |
โคลง ๔๏ จักประพันธพจนสร้อย | สาธก |
เพศยันดรชาดก | เดชเรื้อง |
มหาราชดิลก | ลำดับ เรื่องฤๅ |
อ่านเล่นพอปลดเปลื้อง | ปลิดร้อนทรวงรุม ฯ |
๏ ประชุมความเรียบร้อย | เรียงแถลง |
ตามแบบบาลีแสดง | เรื่องไว้ |
ดำเนิรพจนพากยแผลง | ผวนศัพท์ |
โคลงสี่สามสองไซ้ | ร่ายเรื้อรวมกัน ฯ |
๏ ปางบุตรสัญชเยศเจ้า | จอมดา บสฤๅ |
เพศยันดรสมญา | ยศอ้าง |
เขาวงกฎกุฎีอา | ศรมสถิตย์ ประทับฤๅ |
กับพระมัทรีสร้าง | พรตพร้องพรหมวิหาร ฯ |
๏ โกสินทรสฤษดิรั้ง | สรรค์เสร็จ |
ตำหนักไพรขบวรเขบ็จ | แบบโพ้น |
จงกรมที่ผดุงเผด็จ | ประดับ ประดิษฐฤๅ |
สวนสระพฤกษผลโน้น | นับร้อยเรียงราย ฯ |
๏ ครองศีลสมาธิเกื้อ | กรรมฐาน |
แผ่เกษตรเมตตาฌาน | พรักพร้อม |
ครบดึงศประมาณ | ปารเมศ |
นันทิราคฤน้อม | หน่ายแท้อสัทธรรม ฯ |
๏ ทรงปริตยาคบุตรพร้อม | ภรรยา |
ให้แก่ชีชรา | ร่างแล้ว |
อินทรอวยวรอัษฎา | พรพจน ถวายฤๅ |
อภิรมย์รับแก้ว | เกลี่ยไว้ในทรวง ฯ |
๏ สังวรสวัสดิพร้อง | พรหมจรรย์ |
พุทธการกสันต์ | สืบสร้าง |
สับดมาศภาคัญ | พอครบ |
ทรงอนุสรพรอ้าง | ชื่นชื้นทรวงเกษม ฯ |
๏ ปางพงศโภวาทพ้อง | วณิพก |
ออกชื่อชีชูชก | ชาติช้า |
ทูลขอขัติยโปดก | โดยด่วน |
ได้เสร็จประสงค์หน้า | ชื่นแล้วลาจร ฯ |
โคลง ๓๏ พราหมณ์รอนวลีวัลย์ | มาผูกพันหน่อน้อย |
ตีเร่งลิลาศต้อย | แตกช้ำชอกองค์ แลนา ฯ |
๏ สงสารพงศกระษัตริย์ | กรรมพิบัติไปล่แปล้ |
วัฏทุกขเที่ยงแท้ | ตลบแว้งฤๅวาย แลนา ฯ |
๏ คลี่คลายรัถยาไกล | คเนในโยชนอ้าง |
หกสิบกำหนดผ้าง | ผ่องร้ายฤๅมี แลนา ฯ |
๏ ราศีสมดึงศ์ | บันดาลถึงหน่อไท้ |
ทวยเทพยพิทักษ์ให้ | อุบาสน์เสี้ยนสาบสูญ แลนา ฯ |
โคลง ๔๏ อาดูรพูลเทวษแท้ | ทั้งสอง องค์แฮ |
พราหมณ์ประหารพระขนอง | ขนายเจ้า |
ชาลีทุเลารอง | รับโทษ แทนฤๅ |
ชูชกตีพี่เหล้า | ส่วนน้องนางบัง ฯ |
๏ ตลนตลานตลบรั้ง | เรียวหนาม |
ฉกาจชาติอุทาม | ถ่อยแท้ |
ฮึดฮือโหดคำราม | รุกเร่ง เดิรฤๅ |
สำรากสำเริงแส้ | ตวัดแว้งตวาดไป ฯ |
๏ ยิ่งวอนยิ่งโกรธกล้า | ทารุณ |
กระชากวลีผลุน | พลาดซ้ำ |
ขาดจิตรเมตตาคุณ | ควรคิด อนาถนา |
สองกุมารชอกช้ำ | เนตรน้ำตานอง ฯ |
๏ เทวัญเทเวศถ้วน | เทวินทร์ |
ทราบเหตุหวนถวิล | เทวษเศร้า |
ชวนกันย่อธรณินทร์ | ธรณิศร ถวายนา |
ทางหกสิบโยชน์เต้า | สิบห้าราตรี ฯ |
๏ ยามเย็นสุริเยศเยื้อง | ยอแสง |
สิงสัตว์ลเลิงแรง | แรดช้าง |
โขมดดงจักษุแดง | เดิรกรู่ เกรียวฮา |
ชูชกตกตลึงผ้าง | จิตรสบั้นขวัญบิน ฯ |
๏ ยามไถงลงาดแล้ | สำเนียง |
ขลาคร่งคชสีหเสียง | โสตํสร้าน |
ภูตปิศาจม่ายเมียง | มองเบิ่ง |
หวิวหวาดวิญญาหย้าน | หยุดยั้งฟังแสยง ฯ |
๏ อุโฆษอุขลาดก้าว | กายรัว |
หอบร่างพิการกลัว | เกลือกพ้อง |
ปรอทแร่เหล็กกันตัว | ฤๅติด มานา |
จักเสาะเฌอรมป้อง | ป่ายเอื้ออาศรัย ฯ |
๏ จึงจูงพระหน่อน้อย | นามชา ลีฤๅ |
อิกขนิษฐกัณหา | แน่งน้อย |
ดลแมกพุ่มกัณฐา | สูงใหญ่ |
ผูกพระหัดถ์สองคล้อย | คร่อมใต้ตอธม ฯ |
๏ ส่วนตนขึ้นสู่ต้น | พฤกษา |
กลัวสัตว์ในพนา | ใช่น้อย |
มละสองกุมารา | ไว้แผ่น ไผทฤๅ |
ผู้อื่นบละห้อย | เหตุรู้รักตัว ฯ |
๏ เถลิงเฌอเลอโอบอ้อม | อังรึง |
กระหวัดเงื่อนตายตึง | ติดหมั้น |
ขลาโสดโดดฤถึง | คาดที่ คเนนา |
วางย่ามต่างหมอนนั้น | เหนื่อยแล้วเอนลง ฯ |
๏ อาถรรพมนต์ยอกย้อน | สาธยาย |
เสียวซ่านพิการกาย | แก่เคลิ้ม |
พายุพัดรบัดรบาย | รบมบอบ มานา |
เลยหลับสนิทเผิ้ม | ครบไซ้สี่ยาม ฯ |
๏ ปางพระไพรพฤกษเรื้อง | ฤทธยา |
เกรียงเกียรดิกรุณา | หน่อไท้ |
แปรเพศเวศยันดรดา | บสบิตุ เรศฤๅ |
เที่ยวเสาะแสวงบุตรไซ้ | สบแล้วเลยถนอม ฯ |
๏ อิกพนเทพยหนึ่งนั้น | นารี |
เผจิดอาตมชนนี | แน่งน้อย |
อลงกฎตาปสี | นีผนวช นาฏนา |
เล่หแม่มัทรีคล้อย | เคลื่อนเต้าตามหา ฯ |
๏ โทเทพยแปรเพศเต้า | ตามกัน |
ปานชนกชเนนทรศัลย์ | โศกคล้อง |
สบสองบุตรรับขวัญ | ขวักไขว่ |
แก้วลีพันพ้อง | ออกอุ้มองค์ละองค์ ฯ |
๏ ต่างประโลมประเล้า | ประลึง |
กายพยพสยบตึง | แตกช้ำ |
มดายจักไคลคลึง | เคล้นนวด ให้นา |
อานักธไรหร้ำ | เร่งเบื้องบำโบล ฯ |
๏ เปนใดกายแก้วแม่ | มีพรรณ |
รุธิรโทรมทรวงศัลย์ | ซูบคร้าม |
ชนกชนนีรัญ | จวนจิตร จริงฤๅ |
ปวงเทพยไป่อาจห้าม | เหตุร้ายแรงเวร ฯ |
๏ เทพยเทียบอุทกซร้อง | โสรจสรง |
ชำระชโลมองค์ | โอบอุ้ม |
กายเกลือกธุลีผง | ผิวเผือด ผ่องนา |
อกกระอุระกลุ้ม | สร่างเศร้าทรวงเกษม ฯ |
๏ ตระกองมุจิตรเอื้อ | อาสูร |
ลาดพระกรานไพบูลย์ | เพริศแพร้ว |
บำโบลอกอวนกูร | กำสรด |
ประทับประธมแล้ว | กล่อมหร้ำจำเรียง ฯ |
๏ วางองค์บนอาสน์แพร้ว | แพรวพราย |
พระยี่ภู่ปูถวาย | เทียบไว้ |
ขนนเขนยขนาบราย | เรียงเรียบ |
สองเสพยชำงือไข้ | เสื่อมสิ้นสากล ฯ |
๏ อุโภเทพยพิทักษ์แท้ | สบไถง |
บรรณรัศวารระไว | เวียดเฝ้า |
เรืองรองมาศอุไร | จวนรุ่ง |
ผูกหัดถ์ชมัยเข้า | คาดคล้องคลาจร ฯ |
๏ ไถงพฤกษโทเทพยเล้า | โลมลา |
นิวัติพิมานมา | หม่นเศร้า |
อานักคนึงหา | หวนเทวษ ถวิลฤๅ |
ออกโอษฐรัญจวนเร้า | เร่งไห้โหยครวญ ฯ |
โคลง ๒๏ จวนอรุณสว่างแผ้ว | พราหมณ์ตื่นจากหลับแล้ว |
ปลดเปลื้องเปลลง | แลนา ฯ |
๏ แดนดงปลอดสัตว์ร้าย | ตนค่อยลดเลื่อนผ้าย |
ผ่อนด้อมลงดิน | แลนา ฯ |
๏ ลุภูมิณที่กว้าง | แก้วลีออกอ้าง |
โอษฐซั้นผรุสา | แลนา ฯ |
๏ พาจรจากพุ่มไม้ | ตีตักสองหน่อไท้ |
หยาบแท้ทำโพย | แลนา ฯ |
๏ โดยทางสองแพร่งยั้ง | ฉงนคิดจิตรต่อตั้ง |
จักเต้าเรือนตน | แลนา ฯ |
๏ ดลกลึงครัฐซ้าย | ขวาเชตอุดรย้าย |
แยกผ่าสองทาง | แลนา ฯ |
๏ คลางแคลงดำแหน่งไซ้ | เห็นผิดเปนชอบได้ |
แวะเข้าเมืองหลวง | แลนา ฯ |
๏ ปวงเทพยพิทักษ์เกื้อ | สองลออหน่อเนื้อ |
ปลอดแท้ทุกข์ภัย | แลนา ฯ |
ร่าย๏ ปัตยุสมัยไทธิราช | ภูวนาถจอมนรินทร์ปิ่นนเรศ |
สมเยศสัญชยา | เกียรดิเดชานุภาพแผ้ว |
หมู่ทแกล้วอสงไขย | คชไหยคณนนหุต |
สรรพาวุธเหลือตรา | ทวยโยธาเหลือโกฏิ์ |
เมลืองโรจน์ธัญญลักษณ์ | ดำเกิงศักดิสุรสากล |
ภูวมณฑลมเหาฬาร | จอมภูบาลทรงไสยาสน์ |
ในคฤหาสน์มณฑิรรัตน | กรุงกระษัตริย์สวามินทร์ |
เสวยพระสุบินมหัศจรรย์ | ชายหนึ่งนั้นกักขลา |
กาฬวรรณาองอาจ | คู่กมลาสกรกระลึง |
ยังตูมตึงต่อจะบาน | สบสคราญกลิ่นอบอวน |
เรณูนวลหอมตระหลบ | บรรจงจบเหนือเกษา |
วิ่งผ่านมาน่าแสยง | ล่วงตำแหน่งเสนาใน |
จนถึงไทภูวนาถ | อภิวาททูลถวาย |
ธเปรมปรายรับผกา | เฉลิมกรรณาทั้งสองดวง |
เรณูร่วงเต็มอุรา | ทรงปรีดาสำราญรื่น |
ตื่นผธมมิทันนาน | สรงสนานหมดมลทิน |
ธารารินลอองอาบ | กระเซ็นทราบสุคนธา |
ผลัดภูษาภูษิตทรง | ฉลององค์เครือสุวรรณ |
รัตพัสตรพันกุดั่นดวง | ตาบทับทรวงสอิ้งแก้ว |
เกยูรแพร้วพรายพบู | อินทธนูคู่ตำรง |
อุณหิสทรงมณีมาศ | ฉลองพระบาทเชิงงอนดุม |
พระกรกุมพระแสงกราย | เสด็จผายวิลาสเต้า |
บรมนาถคืนกลับเข้า | สู่ห้องพระมณเฑียร ท่านนา ฯ |
โคลง ๔๏ นางจำเนียรเครื่องตั้ง | ตามเคย |
พระสุพรรณภาชน์สังเวย | เทียบไว้ |
ทรงพระกระยาเสวย | สุทธาโภชน์ เสร็จฤๅ |
อภิรมย์ฤทัยไท้ | ธิราชเจ้าจอมเวียง ฯ |
๏ เสด็จออกพระที่นั่งแก้ว | เกยชลา |
ตรัสกับพระโหรา | พวกรู้ |
เผื่อเสพย์สุบินปรา | กฎดั่ง นี้ฤๅ |
ตามอรรถคัดกระทู้ | ทั่วแท้ทั้งมวญ ฯ |
โหรารับราชเอื้อน | โองการ |
กรกระเวทดำนาน | เนื่องโน้น |
เลขลัพธ์บวกคูณหาร | เห็นชัด เจนฤๅ |
อภิวาทพระบาทโพ้น | กล่าวแก้พยากรณ์ ฯ |
๏ จักมีบรมญาติร้าง | แรมไกล |
มาสู่สมภารไท | เที่ยงแท้ |
ตรัยกาลทวารไสมย | สามารถ มานา |
ผิวบ่สัตย์แล้ | ชีพข้อยขอถวาย ฯ |
๏ สดับปุโรหิตเถ้า | ทำนาย |
ปราโมทย์ประโยชน์หมาย | มาดพ้อง |
บำนาญพฤฒาทาย | ดิเรกฤกษ์ ฉลองฤๅ |
สถิตยประทับตนต้อง | ต่อเนื้องบรมวงศ ฯ |
๏ เทพานุภาพด้น | ดลใจ |
พราหมณ์ลุหน้าฉานใน | นิเวศท้าว |
เพลารื่นเริงใส | สวัสดิสว่าง อารมณ์ฤๅ |
สพรั่งมนตรีห้าว | แห่ห้อมแหนองค์ ฯ |
๏ พราหมณ์พาพระหน่อไท้ | ทั้งสอง |
โสภาคย์พโอนบอง | บอบช้ำ |
ดำเนิรผ่านพระลานฉลอง | ชลอราช มาฤๅ |
อำนาจเทพากล้ำ | แกล่ห้อมคนเห็น ฯ |
๏ ชูชกปดาษดื้อ | บันดาล |
องอาจชาติใจหาญ | โหดเหี้ยม |
ชาวเมืองไป่ทัดทาน | ว่ากล่าว |
เทวฤทธิสฤษดิเสี้ยม | สู่ไท้จนสถาน ฯ |
๏ ภูวนาถบงเนตรต้อง | แต่ไกล |
พอพบภาคิไนย | ราชน้อย |
บำเทิงหฤไทย | ทายทัก |
สองกุมารเดิรด้อย | ดุจด้วยนัดดา ฯ |
๏ อำไพโอภาสพร้อม | ไพบูลย์ |
เอี่ยมอ่องควรอาสูร | ส่วนเจ้า |
กายโกษฐาสจำรูญ | รังมาศ |
เล่หสุวรรณปากเบ้า | เพื่อมเนื้อนพคุณ ฯ |
๏ อากัปอุกฤษฐแกล้ว | กลั่นสรร |
เปรียบบุตรจักรพรรดิ์ | ราชโพ้น |
ดำเกิงเกียรดิภาคัญ | ควรพิศ |
เล่ห์ปฏิมามาศโน้น | เนื่องเต้าตามกัน ฯ |
๏ โกนขจีทังคู่ไซ้ | โสภา |
สิริรัตนเรืองมา | มาศเคล้า |
ชาลีแม่กัณหา | ลม้ายแม่น เสมอฤๅ |
องอาจคือสีหเต้า | แต่ห้องคูหา ฯ |
๏ ประสบประสาทซ้ำ | เสนา |
สูเร่งเจนมอกคลา | คลาศเต้า |
กุมยัญญหุดิชา | ติพรต พราหมณ์ฤๅ |
มาสู่ตูคัลเฝ้า | ฟอกฟื้นฟังสาร ฯ |
๏ แสนยากรอ่อนเกล้า | เกศี |
กับพวกพญารี | รีบร้อน |
ถือรับสั่งพาชี | ชูชก |
ทั้งพโอนบองต้อน | ต่อไท้ทั้งสาม ฯ |
๏ ทชีหอบร่างเรื้อ | โยงแรง |
ถึงประนตกรานแฝง | ใฝ่หน้า |
กริ่งเกรงเดชระแวง | จักวุ่น วายนา |
ธจักรุกรานร้า | โทษเท้าถึงตาย ฯ |
๏ เผยพจนประภาษไซ้ | ซักถาม |
อ้าทลีทกพราหมณ์ | เพรียกพร้อง |
สองสุริยวงศราม | เรืองเดช |
ท่านลุลาภใดพ้อง | จึ่งได้ดังประสงค์ ฯ |
๏ หลอนลวงฤๅหลอกย้อม | ยอคุณ |
หาญหักทำทารุณ | ลาบล้วง |
ฤๅชิงฉกเฉียวฉุน | ฉุดคร่า มาเฮย |
สักกี่วันจึ่งหล้วง | ลุพ้องสีพี ฯ |
๏ พงศวณิพกครั่นคร้าม | คราวจน |
ทูลกิจอนุสนธิ์ | ถี่ถ้วน |
สรรเสริญหน่อทศผล | พูลเพิ่ม |
คุณดั่งภูตลาล้วน | โลกอ้างออกนาม ฯ |
๏ พระเพศยันดรเจ้า | จอมปราชญ์ |
พงศอสัมภินชาติ์ | สืบเชื้อ |
ดังกัลปพฤกษ์มาศ | สัตว์มั่ว สุมนา |
ใดประสงค์จงเมื้อ | สฤษดิแม้ทั้งมวญ ฯ |
๏ ทรงสลัดตัดห่วงห้อย | หฤทัย |
พระหน่อสองดนัย | นิ่มเนื้อ |
ทรงอุทิศทานมัย | สามารถ |
ประโยชน์จักกอบเกื้อ | ก่อสร้างสโมธาน ฯ |
๏ สองดนัยโปดกนี้ | นี่นา |
พระเพศยันดรดา | บสเจ้า |
ทำทานแก่เผือมา | หมายประโยชน์ |
นายกสัตวโลกเข้า | เขตรพ้องนฤพาน ฯ |
๏ วจีสัตยดั่งข้า | ทูลความ |
จงพินิจฉัยตาม | แต่เค้า |
พฤโบสถเดือนสาม | สังเกต กาลฤๅ |
ถึงดับมาฆมาศเต้า | สิบห้าราตรี ฯ |
๏ พราหมณ์ให้การกล่าวแก้ | กังขา |
มุขมาตยราชา | เชื่ออ้าง |
ชาวเมืองครหา | ดาบส |
ว่ากระทำเกินกว้าง | กว่าไท้ทั้งปวง ฯ |
๏ ธรรมเนียมกระษัตริย์สร้าง | กุศล |
ไหยรถคชคน | ค่าล้ำ |
สุวรรณรัตนหิรญ | รุจิเรข |
ยานวรพัสตรวรกล้ำ | กลั่นด้วยสดุดี ฯ |
๏ มาปริตยาคหน่อเนื้อ | ในองค์ |
เปรียบหฤทัยทรง | ชีพเลี้ยง |
แดวณิพกพงศ | พาลชาติ์ |
ธกระทำผิดเหยี้ยง | อย่างเบื้องโบราณ ฯ |
โคลง ๓๏ พระหลานลาญรันทด | สดับพจนเพรียกพร้อง |
ชาวนครกึกก้อง | กล่าวร้ายรุมเติม แลนา ฯ |
๏ เฉลิมคุณบิตุเรศ | ปิ่นปกเกศอาจอ้าง |
บารมีก่อสร้าง | สัตวซร้องสมาคม แลนา ฯ |
โคลง ๒๏ เล่ห์ลมประลัยโลกกล้า | พัดพนมหลักหล้า |
อ่อนเอี้ยวเอนลง | แลนา ฯ |
๏ ฉลองชลอฉลาดล้ำ | บมละให้หักซ้ำ |
ทบเท้าธาษตรี | แลนา ฯ |
๏ พระชาลีราชรู้ | คุณบิตุเรศผู้ |
เที่ยงแท้เปนธรรม์ | แลนา ฯ |
ร่าย๏ อภิวันท์ทรงธรรมิกราช | ประนตบาทบังคมทูล |
นเรนทรสูรย์ผู้มหา | บิตุราดำรงราษฎร์ |
ข้าพระบาทมานิ่งได้ | มละให้ไพร่ชาวสีพี |
เหล่ากระลีหมิ่นประมาท | บิตุราชว่าทำผิด |
บรรพกิจขัติยา | ธศรัทธาจอมอจล |
จักข้ามขนสรรพสัตว์ | ออกจากวัฏสังสารวน |
ศิเวศดลโลกอุดร | สลัดรอนของที่รัก |
ภาระหนักหน่วงให้ตก | โสโณทกคือสงสาร |
บำเพ็ญทานมิย่อท้อ | หวังเกื้อก่อบารมี |
มละบุตรีบุตรา | เปนมหาปริตยาค |
เพื่อพิบากปรมา | ภิเษกาจอมมกุฎ |
หมายพิมุติเบญจมาร | พ้นกันดารแดนอาดูร |
ตามประยูรสัพพัญญู | เยียใดหมู่ชาวนคร |
เชตอุดรว่ามิดี | กล่าวเสียดสีส่อยกโทษ |
ไป่ปราโมทย์โมทนา | เพราะปัญญายังสอดแคล้ว |
ประทีปแก้วจักส่องสัตว์ | มาสกัดกล่าวโต้ตอบ |
ทรงเห็นชอบฤๅฉันใด | พระมไหยกาธิราชเจ้า |
จงโปรดพินิจเค้า | เงื่อนแท้ที่ควร เทอญนา ฯ |
โคลง ๒๏ ส่วนกระษัตริย์สดับถ้อย | ภาคิไนยราชน้อย |
ปลอบเจ้าเอาใจ | แลนา ฯ |
๏ ชนใดใช่จักแกล้ง | ครหาวากยวัง |
กล่าวซั้นสรรเสริญ | แลนา ฯ |
๏ เขือเจริญบุญบาทไท้ | ทรงปริตยาคได้ |
ดั่งนี้ดีขยัน | แลนา ฯ |
๏ ทรงธรรมเห็นหน่อเหง้า | ยังนั่งอยู่กับเถ้า |
พี่น้องสององค์ | แลนา ฯ |
๏ พระบรมวงศหน่อไท้ | อากัปเหิรห่างให้ |
ขุ่นข้องหมองหมาง | แลนา ฯ |
๏ พลางดำรัสว่าอ้า | พลัดปู่ไปใช่ช้า |
นับได้เจ็ดเดือน | แลนา ฯ |
๏ ดูเหมือนแขกแปลกเค้า | ปางก่อนเคยใฝ่เฝ้า |
ชิดเชื้อชมเชย | แลนา ฯ |
โคลง ๔๏ เฉลยฉลองกล่าวแก้ | กราบทูล |
ข้าแต่นเรนทรสูรย์ | สืบไท้ |
โททาสตกมีมูล | ค่ามาก มานา |
พระบิดรท่านให้ | ขาดข้าเปนทาน ฯ |
๏ ต่ำตนตามทาสแท้ | ธรรมเนียม |
จักละเลิงลวนเลียม | โลกห้าม |
เถลิงอาสน์สถิตย์เทียม | สนิทราช เสนอฤๅ |
เจ้าจักไปไป่คร้าม | คร่าด้นดลสถาน ฯ |
๏ มนตรีจักเยาะเย้ย | ไยไพ |
มิอยากจรจำไป | ป่วนเศร้า |
อัประยศฤๅไกษย | ตราบชีพ สูญนา |
รองรับทายาทเย้า | อยู่แท้ทนเวร ฯ |
๏ กรุงกระษัตริย์ตรัสเล้า | โลมหลาน |
พ่อว่าน่ารำคาญ | แคะไค้ |
เสียดสีปู่ดูปาน | คนสั่ง สอนฤๅ |
พ่ออย่าเจรจาให้ | ปู่ร้อนอารมณ์ ฯ |
๏ หงสเหมราชสร้อย | สกุณา |
ฤๅจะกลายเปนกา | ก่ำกร้าน |
กระษัตริย์พลัดตกมา | เปนทาส ท่านแฮ |
ผิดอย่างโบราณค้าน | ขัดแท้ธรรมเนียม ฯ |
๏ พระบิดาเจ้ายกเจ้า | จอมขวัญ |
ให้แก่พราหมณ์ธสรร | ค่าใช้ |
สักแสนหมื่นร้อยพัน | ทัณฑภาค มานา |
ปู่จักไถ่เขือไว้ | สืบเชื้อสุริยวงศ์ ฯ |
๏ พระชาลีประนตน้อม | ทูลเสนอ |
พระราชบิดาเธอ | เทียบข้า |
คำนิกขพันเปรอ | โปรดสั่ง เสร็จฤๅ |
ผิยื่นให้พราหมณ์เถ้า | ท่วนแท้เปนไทย ฯ |
๏ พระกนิษฐแก้ว | กัณหา |
ไหยรถและคชา | ละร้อย |
ทาสีและทาสา | พฤษภ ครบฤๅ |
กับสุวรรณใช่น้อย | นับร้อยทุกอัน ฯ |
๏ กัณหาอยากพ้นทาส | เปนไทย |
จงจัดสรรพโภไค | ครบถ้วน |
นำมาส่งถึงได | เถ้าปดาษ |
จักหลุดจากทาสล้วน | สั่งไท้ภูธร ฯ |
๏ กระษัตริย์ตรัสอ่ออ้อ | ออหลาน |
สรรพสิ่งศฤงคาร | เท่านั้น |
ตรัสสั่งพนักงาร | คลังเร่ง เร็วเฮย |
ไปเบิกพัสดุหั้น | สิ่งละร้อยเจ็ดราย ฯ |
๏ มนตรีรับสั่งแล้ว | ลาจร |
หมายเบิกพัสดุฟอน | ฟอกแจ้ง |
นักงารทราบอดิศร | สฤษดิสาท สารฤๅ |
บมิอาจต่อแย้ง | ยุติต้องตามหมาย ฯ |
๏ สวิญญาณทรัพย์ทั้ง | อวิญญาณ |
สับดสดกสาร | เสร็จถ้วน |
นำมาพระราชทาน | ชูชก |
ปรางมาศนางนาฏล้วน | นับร้อยรายงาร ฯ |
๏ ปราสาทมาศเจ็ดชั้น | โสภณ |
นงโพธนางโดรณ | เจ็ดร้อย |
นอกพิกัดโกศล | เกินสั่ง ท่านนา |
เหตุที่พาหลานน้อย | สู่ไท้ทั้งสอง ฯ |
๏ ทชีสินไถ่ได้ | โดยควร |
ขึ้นสู่ปราสาทสรวล | ซิกซี้ |
พธูอยู่งารยวน | ยีจิตร จริงฤๅ |
สถิตย์แท่นผธมชี้ | เรียกใช้งารการ ฯ |
ร่าย๏ พระภูบาลมหินทรปิ่นมหา | สัญชยาขัติเยศ |
เล่หเศวตฉัตรา | กั้งมหากรุงนคร |
เชตอุดรรัษฏา | จรรโลงหล้ารัฐสีพี |
กระษัตรีย์นุภาพพ้น | เปรมกระมลเหตุหรรษา |
ไถ่นัดดาพ้นจากทาส | ทรงประสาทประสิทธิ์แผ้ว |
ตระกองแก้วองค์กัณหา | จูงหัดถาพระชาลี |
ฝ่ายเทพีขัติยพงศ | จอมอนงค์ข้างฝ่ายใน |
ผู้มไหยกีราช | กับนางนาฏปริจาริกากร |
สโมสรมาแห่ห้อม | นั่งแวดล้อมสุริยวงศ |
ให้โสรจสรงมุรธา | ภิเศกาทั้งสองศรี |
กลุ่มโมฬีสรางชำระ | สรงพระกระยาสนาน |
สุคนธารชโลมทา | ผลัดภูษาพื้นสุวรรณ |
เจียรบาทพันกฤษฎี | จุธามณีวิกัตเกศ |
เกยูรเทศทับทิมราย | วไลยพรายทองรัดกร |
วราภรณวโรภาส | บรมญาติพระประยูร |
ดับอาดูรโสมนัส | สั่งให้จัดเครื่องกระยา |
หารโภชารสสังเวย | เชิญเสวยทั้งสององค์ |
ไอยกาทรงอุ้มชาลี | ไอยกีอุ้มกัณหา |
แอบอุราอภิรมย์ | ถนอมชมสองนัดดา |
ให้จัดหาช่างอย่างดี | แกะบายศรีครบไตรยางค์ |
เครื่องสำอางศิริอัน | จักเฉลิมขวัญภาคิไนยน้อย |
นงโพธราชนับร้อย | เรียบชั้นบายศรี แลนา ฯ |
โคลง ๔๏ นารีราชจัดแก้ว | เจ็ดประการ |
วชิรประพาฬ | พุ่งพ้น |
มณีมุกดาหาร | มรกฎ แกมฤๅ |
แดงแลลายเลื่อมล้น | รัตนล้วนควรถวิล ฯ |
๏ สุพรรณบัฏแผ่พื้น | โสภี |
รัตนประดับสลับสี | สอดซ้อน |
เพ็ชรนิลช่อมณี | แนมกระหนาบ |
กนกรายรอยถ้อน | ทุกชั้นบายศรี ฯ |
๏ รัชฎารุ่งเรื้อง | เรืองงาม |
สอดรัตนเปนแวววาม | วับแพร้ว |
กาญจนประดับดาม | ดูเรียบ ร้อยฤๅ |
สลับเพ็ชรพลอยนิลแล้ว | ศิริล้ำเลอผล ฯ |
๏ บายศรีเสร็จยอดตั้ง | ขันทอง |
ปักพุ่มมาลีตอง | แต่งหุ้ม |
ตรีเฌอคับประคอง | คาดมั่น |
ยระบับสุวรรณกลุ้ม | กลุ่มป้องปิดบัง ฯ |
๏ คัมภีร์ไสยศาสตรอ้าง | อวยผล |
ชื่อวัจฉระมงคล | คู่หล้า |
สิริยศสกนธ์ | จักก่อ เกิดฤๅ |
ใดขอบมงคลถ้า | เพิ่มพ้องพูลเกษม ฯ |
๏ สรรพสิ่งครบเครื่องเข้า | พิธี |
พลูคะแนนแว่นอัคคี | เชิดใช้ |
สำอางประทีนศรี | เฉลิมพักตร์ |
เปนสิริโภคทรัพย์ให้ | เดชฟุ้งฟูเมือง ฯ |
๏ สังขทักษิณวัฏแพร้ว | เพรางาม |
รัชฏมาศทั้งสาม | ใส่น้ำ |
พยูพิบัติปราม | เปรียบเสนียด สูญนา |
มังคเลศพิเศษล้ำ | โล่งเสี้ยนศัตรู ฯ |
๏ พระแสงขอคชง้าว | ดาวจักร |
กลภูตปิศาจยักษ | ยอกย้อน |
อิกพวกปรปักษ | ปองเบียด เบียนฤๅ |
ไป่อาจหมิ่นขอดข้อน | อ่อนเกล้ากลัวลาญ ฯ |
โคลง ๓๏ พนักงารบายศรี | มาศมณีครบถ้วน |
สฤษดิเสร็จเผด็จล้วน | รัชฏแก้วแกมทอง แลนา ฯ |
๏ เรืองรองเรียบเทียบธาร | ชัชวาลย์รุ่งเร้า |
ธจะสมโภชเจ้า | แจ่มหล้าหลานหลวง แลนา ฯ |
๏ ปวงพฤฒามาตย์ | ผู้ฉลาดการรอบรู้ |
มหุรดิฤกษขู้ | ขัติยไท้ พิธี แลนา ฯ |
โคลง ๒๏ กระษัตริยดำรัสให้ | เสวกามาตยไซ้ |
แวดล้อมวงราย | แลนา ฯ |
๏ หลายกองสมทบเข้า | มาประชุมใฝ่เฝ้า |
หมื่นพ้องหกพัน | แลนา ฯ |
๏ นางกำนัลใหญ่น้อย | ลำดับขบวรเรียบร้อย |
นั่งล้อมวงใน | แลนา ฯ |
โคลง ๔๏ ไสวสวัสดิพิพัฒน์พร้อม | ไพบูลย์ |
เถ้าแก่ชแม่พูล | เพิ่มพ้อง |
ประลึงพากยอาสูร | สองราช โปดกฤๅ |
พราหมณปุโรหิตพร้อง | เวทอ้างอิศวร ฯ |
๏ โหราหาฤกษได้ | ยามดี |
มหิทธิโชคโฉลกมี | มากล้ำ |
จุดเทียนแว่นมณี | นบบาท ไท้นา |
จักโบกธุมาซ้ำ | เวียดไหว้เวียนเฉวียง ฯ |
๏ มุขมาตยคาดฆ้อง | ไชยเชวง |
ขานโห่รับบันเลง | ลั่นก้อง |
พระวงศ์ส่งรับเพลง | เพรียกเวท ถวายฤๅ |
พราหมณสดุดีพร้อง | พรักพร้อมเพรียงกัน ฯ |
๏ แตรสังขดังเสนาะน้ำ | สำนาน |
บัณเฑาะว์ดีดบันดาล | ครึกครื้น |
โหระทึกประสาน | ศัพทเร่ง รัวฤๅ |
ดุริยางค์ฟึกฟื้น | เฟื่องท้องมณเฑียร ฯ |
ร่าย๏ พราหมณเวียนเทียน | เวทพาเหียรครบเจ็ดรอบ |
ตามรบอบแบบฉบับ | สำเร็จดับโบกธุมา |
ต้องกายาทั้งสององค์ | เชิญโสรจสรงวารีสังข์ |
กลองแขกดังบัณเฑาะว์ | แตรสังขเสนาะอุโฆษคึก |
โหรทึกสเทือนวัง | ปุโรหิตทั้งหมู่มนตรี |
เชิญสองศรีผลัดภูษา | ตระกองมาสู่มณฑล |
เถลิงบนบัลลังก์อาสน์ | พฤฒามาตย์หมู่กระวี |
ก็เปรมปรีดิ์อภิรมย์ | ศิโรดมยุคลบาท |
ต่างประสาทประสิทธิไชย | จงเกรียงไกรเกิยรติแจ่มจ้า |
พระเดชเมลืองเลื่องหล้า | กล่อมน้ำใจเมือง ท่านเทอญ ฯ |
ร่าย๏ เบื้องบาทพระมไหยกา | เสด็จมาอัญเชิญขวัญ |
หน่อนักธรรม์ทั้งสองศรี | อย่ายินดีอยู่ดงดอน |
ชมศิขรเขาวงกฏ | ธารบรรพตถ้ำคูหา |
ชมพฤกษาสรรพสัตว์ | จงนิวัตคืนนิเวศ |
ชมประเภทพัศสถาน | ศฤงคารอเนกแน่น |
สุรแสนสนมนาง | โฉมสำอางนฤมล |
นางโดรณจัดจำเรียง | บำเรอเสียงดีดดนตรี |
จงเปรมปรีดิ์ในสมบัติ | หิรัญรัตนสุวรรณา |
ชมมหาเศวตฉัตร | เทียมสุทัศนเทพยธานี |
ขวัญสองศรีจงจาบัลย์ | ในสุวรรณบรรจฐรณ์ |
สโมสรมาสร่างเศร้า | พระบาทบพิตรเล้า |
ลูบไล้อุณาโลม | แลนา ฯ |
ร่าย๏ โฉมพระผุสดี | จอมนารีนางสวรรค์ |
จึงเชิญขวัญนัดดาราช | สดุ้งหวาดในพงไพร |
ตื่นตกใจเถ้าอาธรรม์ | เฌอฉมันปันลาไว |
สองดไนยนาถโปดก | รเหินรหกหิมเวศ |
อย่าทุเรศแรมบุรินทร์ | มาเปนปิ่นภูตลา |
ในมหาราชธานี | กรุงสีพีสถาพร |
ชมกุญชรเศวตผู้ | ดุรงค์คู่ราชพา |
หนโยธาทั้งหกหมื่น | สำราญรื่นอภิรมย์ |
เชิญมาชมสิริราช | ขวัญหน่อนาถจงยืนยง |
สันตติพงศอสัมภิน | สวามินทรชาวนคร |
เชตอุดรทั้งสององค์ | พระหัดถทรงสำอางอบ |
บันเจิดจบพระลีลาศ | อนงค์นาถแม่หัวเจ้า |
เชิญมิ่งขวัญกลับเข้า | สู่สร้อยสีพี เทอญนา ฯ |
โคลง ๔ ๏ ดนตรีครื้นครั่นก้อง | กังวาน |
เสนาะสนั่นศัพทสำนาน | นับร้อย |
สังข์แตรแซ่ประสาน | เสียงลิ่ว ลอยฤๅ |
เปนสดุดีสร้อย | เสร็จเชื้อเชิญขวัญ ฯ |
๏ สฤษดิการสมโภชแล้ว | กระษัตริย์ |
พูลเพิ่มประดิพัทธ | ผ่องแผ้ว |
ถามถึงบุตรอันพลัด | พรากจาก นานนา |
เปนสุขฤๅทุกข์แก้ว | กิ่งไท้ ไอยกา ฯ |
๏ พระชาลีหน่อเนื้อ | นัดดา |
ทูลพระราชกิจจา | แจ่มแจ้ง |
พระชนกชนกา | เกิดเกศ เขือฤๅ |
นฤโศกโลกแล้ง | พยาธิร้ายฤๅมี ฯ |
๏ สรงเสวยเลี้ยงชีพด้วย | ฉันใด |
ปางประทับสถิตใน | ป่ากว้าง |
ปู่คิดอนาถใจ | จากอก ไปเอย |
ผลพฤกษฤๅขาดค้าง | ขัดข้องขบฉัน ฯ |
๏ พระมารดาข้าบาท | บอบบาง |
ไถงพฤกษเจญตูว์กลาง | ป่าไม้ |
แสวงผลพฤกษรกถาง | ผลูเที่ยว ทุเรศฤๅ |
ไคลเหงื่อโทรมองค์ได้ | เดือดร้อนฤๅวาย ฯ |
๏ เณอฉมันกัณฐกแท้ | รัถยา |
อนาถจิตรอนิจจา | แม่เจ้า |
กายกรานกรากกรำหา | ผลพฤกษ์ |
เกศยุ่งองค์ซูบเศร้า | สุดแค้นแสนเข็ญ ฯ |
๏ ยามไถงไปค่ำคล้อย | คืนสถาน |
พระแม่ทนทรมาน | หม่นไหม้ |
หาบผลพฤกษาหาร | รเหินรหก |
ยามค่ำจึงจะได้ | พรักพร้อมกันเสวย ฯ |
๏ ทรงฟังสังเวชด้วย | ดไนย |
ตกยากพิโยคไกล | แกล่กล้ำ |
อยู่กลางเถื่อนแถวไพร | พรากญาติ ประยูรฤๅ |
วิเวกหวาดจิตรช้ำ | ชอกเนื้อในทรวง ฯ |
๏ ออกโอษฐตรัสว่าโอ้ | เวรา |
เคยพรากลูกนกกา | ไก่ด้วย |
จากรังเร่ร่อนหา | เหตุโหด เหี้ยมเฮย |
กรรมจึงตามสนองม้วย | บาปแว้งฤๅวาย ฯ |
๏ ภาคิไนยราชท้วง | ทูลเสนอ |
ทวยราษฎร์พลอยอือเออ | ออกค้าน |
จนพระลูกยาเธอ | ตกยาก |
แต่บุตรสิยังต้าน | ตัดเค้าเง่าเครือ ฯ |
๏ เขือบิตุเรศแท้ | ทำผิด |
เพราะประสาทประสิทธิ | นาคโน้น |
ทำทานธอุทิศ | ทางโพธิ ญาณนา |
พระบาทจึงตัดโข้น | ขาดเบื้องบรมวงศ์ ฯ |
๏ ปู่หลงปลงจิตรพลั้ง | พลอยเขา |
ไป่พิจารณหนักเบา | แบ่งบ้าง |
บัพพาชนิยเอา | รสรัก เสียฤๅ |
บุตรจึงนิราสร้าง | เร่งเศร้าทรวงตรอม ฯ |
๏ พระชาลีว่าข้า | เปนหลาน |
ชาวนครผิราน | รุกเร้า |
คงถึงกะประหาร | ชีวิต เสียฤๅ |
เหตุพระองค์ทรงเข้า | เชื่อข้างชาวนคร ฯ |
๏ ทรงฟังหลานรักแสร้ง | เสียดสี |
ตรัสว่าเออเดิมที | ทึบเทื้อ |
หลงฟังหมู่มนตรี | มากล่าว |
ไป่พินิจคุณเผื้อ | ผ่อนพ้องภาคทัณฑ์ ฯ |
๏ เขืออย่ายกโทษท้าว | ความหลัง |
ตัวกระลีกำบัง | เบี่ยงแย้ง |
จนขับบุตรจากวัง | จังหวัด นิเวศฤๅ |
ใช่จักคิดกลั่นแกล้ง | ปู่พลั้งเผลอจริง ฯ |
๏ สองกระษัตริย์โศกน้ำ | เนตรนอง |
โลมลูบพระขนอง | ว่าเจ้า |
กลับไปนิมนต์สอง | ชนกชน นีฤๅ |
ลาผนวชมาผ่านเผ้า | แผ่นหล้าอภิรมย์ ฯ |
๏ นัดดาเฉลียวฉลาดล้ำ | ทูลแถลง |
พระบัตุเรศจักแคลง | เคลือบเค้า |
ว่าข้าบาทใฝ่แฝง | ฝอยเท็จ |
ผิวไอยกาเต้า | ถูกต้องตามขบวร ฯ |
๏ จักเปนเกียรติยศแท้ | ทั้งปวง |
โดยพยุหทัพหลวง | เล่หโน้น |
เชิญโอรสครองสรวง | อภิเษก |
สันตติพงศ์ภาคโพ้น | ผ่านสร้อยสีพี ฯ |
๏ พระองค์จักส่งข้อย | สองรา |
ไปสู่ตูคัลดา | บสเจ้า |
เชิญเสด็จนิวัตมา | ถวัลยรัช เถลิงฤๅ |
เห็นว่าจักเสียเค้า | เงื่อนแท้ทางธรรม ฯ |
๏ เปนทางอสัจค้าน | ฤๅควร |
จักว่าชาลีลวน | ล่อลิ้น |
พระบาทยาตราขบวร | เชิญเสด็จ กลับนา |
ธจักรับภิรมย์สิ้น | สิ่งเมื้อหมดดำ ฯ |
๏ ทรงสดับรับว่าอ้อ | เออหนา |
ปู่คิดผิดตำรา | เนื่องโน้น |
หลานเปนมรรคุเทศนา | ยกปู่ ไปฤๅ |
สู่ศิวาศรมโพ้น | พากยเชื้อเชิญคืน ฯ |
๏ สั่งมหาอมาตยแท้ | มหาดไทย |
กรมพระกลาโหมใน | นอกพร้อม |
สิบสองอสงไขย | คนไพร่ เลวฤๅ |
สหชาตโยธาห้อม | แห่ริ้วรายใน ฯ |
๏ เสนาสี่เหล่าแท้ | สมทบ |
พลคชคชตลบ | แล่นเลี้ยว |
พลไหยว่องไวจบ | สูจัด ไว้นา |
พลรถบทจรเกี้ยว | เกี่ยวซ้อนสลับกัน ฯ |
๏ สหชาตหกหมื่นถ้วน | โยธี |
จงแต่งกายินทรีย์ | เทริดซ้อง |
สอดแดงเครื่องเหลืองสี | เขียวสด |
ขาวผาดสดับพ้อง | พวกล้อมวงใน ฯ |
ร่าย๏ นราไทธตรัสสั่ง | อมาตยทั้งหมู่มนตรี |
พญารีปุโรหิต | ราชบัณฑิตกระวีปราชญ์ |
จดหมายมาดทุกหมวดกรม | จัตุสดมภ์ทั้งสี่ไป |
ข้าหลวงใหญ่สิ้นทั้งปวง | ทุกกระทรวงซ้ายแลขวา |
ทวยโยธาจัตุรงค์ | รักษาองค์แลชาวที่ |
กระฎุมพีพลเรือน | เร่งตักเตือนกันทุกกอง |
ทั้งสิบสองอโขเภนี | ตามบาญชีตรัสบัญชา |
รัถยาให้ทุบปราบ | เตียนรื่นราบตามระยะ |
อุสุภะกำหนดกว้าง | ภูมิผ้างเฉลิมฉัตร |
ราชวัตรกันธุลี | ตุ่มวารีแลเมไรย |
แต่งตั้งไว้ให้เปนทาน | กระยาหารขัชโภชน์ |
ใดประโยชน์บริภุญช์ | ให้เนื่องหนุนตามกำหนด |
จนจรดเนินพนม | ศิวาศรมเวสสันดร |
หว่างศิขรแล้วให้ | ในเจ็ดวันประกาศไว้ |
ถูกต้องตามหมาย | เทอญนา ฯ |
ร่าย๏ ข้างฝ่ายพระไหยกีราช | ให้ประภาศนางสนม |
กำนัลกรมปริจา | ทั้งโขลนจ่าแลเจ้าขรัว |
ยายท้าวทั่วหมู่ชะแม่ | ทั้งเถ้าแก่ปริพาร |
จอมอยู่งารชาวเครื่องสำ | อางประจำจัดประจง |
ทั้งอนงค์นักงารเครื่อง | เทียบประเทืองตามกระทรวง |
นางข้าหลวงรูปแน่งน้อย | โฉมแช่มช้อยจำเริญศรี |
ผุสดีผดุงบาท | อนงค์นาฏแม่หัวเจ้า |
ผู้ผ่านเผ้านางพระยา | จักยาตราจรจรัล |
พนสัณฑลีลาศเต้า | เชิญบุตรคืนกลับเข้า |
สืบเชื้อเชตอุดร | แลนา ฯ |
โคลง ๔๏ อดิศรสั่งให้กะ | เกณฑพล |
ชูชกชาติทรชน | โลภล้ำ |
กินอิ่มอัดอกจน | เจียนแตก ท้องนา |
ในจิตรคิดอยากซ้ำ | เป็ดต้มกับหมู ฯ |
๏ เพราะความอดอยากนั้น | นมนาน |
กินแต่ผลาหาร | โหดแห้ง |
มาประสบคาวหวาน | มธุรส เลิศฤๅ |
กินอิ่มปานยัดแป้ง | ปอดซ้นไส้พอง ฯ |
๏ เตโชธาตุอ่อนแท้ | ทุรพล |
ลมตัดขัดตึงตน | ตอดเต้น |
ปัตฆาฏแขงขน | ชันทั่ว ตัวนา |
อำมพฤกพาดขาดเส้น | สุดสิ้นสังขาร์ ฯ |
๏ ชูชกหินชาติเถ้า | จัณฑาล |
กุศลดลบันดาล | จึ่งได้ |
ปราสาทประสบกาล | เกิดลาภ |
ผลพิบากแบ่งให้ | เท่านั้นวาสนา ฯ |
๏ ทราบถึงพระบาทเบื้อง | บพิตร |
ให้แต่งสรีรกิจ | เสร็จแล้ว |
ประกาศญาติแลมิตร | ชูชก มานา |
จงรับรัชฏมาศแก้ว | คชม้าค่าไทย ฯ |
๏ ให้ตีกลองป่าวร้อง | นาครา |
เปนฝ่ายญาติกา | กับเถ้า |
ทั่วขัณฑสีมา | เมืองเชต อุดรฤๅ |
ไป่สบสัมพันธ์เต้า | ตลบสิ้นสามวัน ฯ |
๏ ไป่มีญาติพวกพ้อง | พงศพันธุ์ |
ทูลกิจพระทรงธรรม์ | ถี่ถ้วน |
ให้ขนทรัพย์สิ่งสรรพ์ | พัสดุ นั้นนา |
คืนกลับเข้าวังล้วน | มอบเจ้าพนักงาร ฯ |
๏ พฤฒาจารยชาติเชื้อ | ชาวกลึง ครัษฐฤๅ |
ได้คชเศวตมาถึง | ที่แล้ว |
ฝนตกทุกแขวงบึง | บางบ่อ เฉนียรนา |
รอบอาณาเกษตรแผ้ว | ผ่องพ้นภัยเข็ญ ฯ |
๏ เมืองกลึงครัษฐแล้ว | หลายปี |
อำนาจเศวตหัศดี | เดชล้ำ |
วรรโษทกพูลมี | มูนมาก มาฤๅ |
ทุพภิกขันตรภัยซ้ำ | เสื่อมสิ้นสาบสูญ ฯ |
๏ ผคุณมาศขึ้นค่ำ | ปาฏิบท |
อัฏฐพราหมณ์นำคช | เศวตโพ้น |
ทั้งคชอลงกฏ | ยี่สิบสี่ แสนฤๅ |
มาสู่เชตอุดรโน้น | นอบน้อมทูลถวาย ฯ |
๏ สญชัยบรมนาถเจ้า | จอมนรินทร์ |
รับเศวตคชนาคินทร์ | แช่มช้อย |
เล่ห์ลุจักรพินทร์ | สมบัติ |
ให้พระชาลีน้อย | หน่อไท้ทรงธาร ฯ |
ร่าย๏ สัปดวารคำรบเจ็ด | โยธาเสร็จแต่ราตรี |
ตามบาญชีธประสงค์ | จตุรงคนิกร |
สโมสรอยู่เรียงราย | เผจิดกายประกวดกัน |
ล้วนจัดสรรใจองอาจ | มุขมาตย์หมู่นิกร |
ผูกกุญชรพร้อมเสร็จสรรพ | เทียบประทับกับเกยทรง |
ชาติมาตงค์อุโบสถ | อลงกตคชาภรณ์ |
เล่ห์กุญชรจักรพงศ์ | พลดุรงค์มาเสถียร |
ผูกบังเหียนอาชาชาญ | แต่งเบาะอานรุจิเรข |
สีหมอกเมฆอเนกา | พลรถามาศมณี |
สารถีนั่งประจำ | อิกแสนส่ำพลนิกาย |
เดิรเรียงรายปันขนัด | ล้วนฝึกหัดทั้งสี่เหล่า |
งามเพริศเพราเครื่องประดับ | สรรพสรรพางคพิลาศ |
ใส่เสื้อตาดสอดเกราะหนัง | อาจกำบังในณรงค์ |
ถือทวนธงธนูศร | เสโลห์โตมรกุทัณฑ์ทวน |
ตามขบวรพยุหบาตร | บรมนาถโดยเสด็จเต้า |
สามิภักดิรักเจ้า | พรักพร้อมเพรียงกัน แลนา ฯ |
ร่าย๏ ทรงธรรม์ตื่นประทม | สำราญรมย์ราชดิเรก |
เสียงวิเวกประโคมวัง | ทั้งแตรสังข์แส้ประสาน |
อุโฆษขานดีดดนตรี | จรลีครรไลเลย |
สรงเสวยธรรมดา | ทรงวราภรณ์ประไพ |
สหัสนัยสังกาศ | เถลิงอาสน์พรรณราย |
ส่องพระฉายผัดพระพักตร | เฉลิมศักดิแป้งเกษตร |
ดำเกิงเดชกระเดื่องด้าว | ทรงเครื่องสำหรับท้าว |
ธิราชเรื้องเรืองงาม | แลนา ฯ |
โคลง ๔๏ อร่ามเรืองสอดซ้อน | สนับเพลา |
กาสิกพัสตรเพรา | เพริศแพร้ว |
ฉลององคตาดเนา | วรัตนรุ่ง เรืองนา |
รัตพัสตรคาดองค์แก้ว | กุดั่นพริ้งเพราตา ฯ |
๏ เจียรบาททรงคาดเกี้ยว | กฤษฎี |
เชิงระบายมีชายสี | สลับซ้อน |
พาหุรัดมณี | นิลเพ็ชร พราวฤๅ |
อินท์ธนูดูข้อน | แข่งข้างอมรินทร์ ฯ |
๏ ธำมรงค์ทรงค่าล้ำ | เลยนคร |
ทรงใส่วลัยกร | เพ็ชรพร้อย |
เกยูรยิ่งบวร | เวี่ยทับ ทรวงฤๅ |
ตาบประดับสอิ้งสร้อย | เสร็จพร้อมไพบูลย์ ฯ |
๏ อุณหิศเหมบัฏแพร้ว | พรรณราย |
กรรเจียกจรเพ็ชรพราย | เพริศพริ้ง |
ฉลองพระบาทเชิงกราย | กนกนาค ราชฤๅ |
นาฬิกาแอบสอิ้ง | สอดสร้อยสายคำ ฯ |
๏ ทรงพระขรรคาวุธแก้ว | วิเชียร |
เสด็จจากพระมณเฑียร | ท่านแล้ว |
สู่เกยมาศเสถียร | สถิตพลับ พลาฤๅ |
คอยฝ่ายในผ่องแผ้ว | เพอพร้อมเทพี ฯ |
ร่าย๏ พระผุสดีเข้าสู่ที่ฉนวนสรง | ธาราทรงชำระมล |
ทินสกนธ์นักงารไข | จงกลไกทุ่งธารา |
ต้องกายาเปนฝอยฝน | เย็นกระมลสำราญรื่น |
ภูษิตพื้นลายสุวรรณ | ผลัดเสร็จพลันสำอางทรง |
ชโลมองค์สุคนธา | เมขลารัดพระองค์ |
ธำมรงค์ค่าบุรินทร์ | เพ็ชรแกมนิลนิ้วพระหัดถ์ |
พาหุรัดวลัยมาศ | กัมพลคาดกุดั่นดวง |
ตาบทับทรวงสอิ้งรัตน | เกยูรฉวัดเฉวียนทรง |
สำหรับองคบวร | กรรเจียกจรอันรูจี |
กระษัตรีย์มกุฏมาศ | ฉลองพระบาทประดับเพ็ชร |
โดยเสด็จพระภรรดา | เชิญลูกยานิวัตเต้า |
มาสู่วังนั่งเกล้า | ราษฎร์แคว้นทั้งมวญ แลนา ฯ |
โคลง ๔๏ ส่วนเทพีแต่งพร้อม | พรรณราย |
ทรงเสด็จลีลาศผาย | ผาดเต้า |
นางเชิญเครื่องเฉิดฉาย | โฉมแช่ม ช้อยฤๅ |
ตามเสด็จแม่หัวเจ้า | จิตรพ้องภักดี ฯ |
๏ เถ้าแก่ชะแม่ท้าว | ขรัวยาย |
โดยเสด็จเทวีหลาย | เหล่าล้อม |
โขลนจ่าอิกตัวนาย | ทหารหอก ปืนฮา |
เปนกระบวรพรักพร้อม | เพรียกแส้สำเนียง ฯ |
๏ โยธากำหนดพร้อม | เพรียงดี |
ไถงพฤกษฤกษราศี | สู่หล้า |
กระษัตริย์กับเทพี | เสด็จจาก แท่นนา |
พาปริพารข้า | บาทไท้เสด็จจร ฯ |
๏ พลนิกายเกลื่อนพื้น | ภูตลา |
หัยรถคชโยธา | เทียบไว้ |
สหชาตเสนา | หกมหุต หาญเฮย |
ประนตพระหลานไท้ | ธิราชพร้อมเพรียงกัน ฯ |
๏ เสด็จเยียรยาตรขึ้น | เกยกาญจน์ |
ทรงพระยาคชาธาร | เผือกผู้ |
สัปคับมาศพิมาน | มณฑป ยอดฤๅ |
ลาดพระขนนเขนยขู้ | ที่ไท้ทรงเถลิง ฯ |
๏ พระสุจะหนี่ทอดไว้ | วางเขนย |
พระพิสูตรรูดเผย | โล่งแล้ |
เครื่องสูงแต่งตามเคย | สำหรับ ราชฤๅ |
พระที่นั่งรองทรงแท้ | เทียบเต้าตามขบวร ฯ |
๏. นงโพธผู้ผ่านเผ้า | ผุสดี |
ทรงเศวตคชกรินี | หนึ่งนั้น |
กูบจัตุรมุขมาศศรี | พิสูตร คำฤๅ |
พระพี่เลี้ยงกลดสั้น | เทียบเบื้องบังไถง ฯ |
๏ พระภาคิไนยพี่น้อง | นำจร |
ทรงกุมาราภรณ์ | เครื่องพร้อม |
เถลิงหลังเศวตกุญชร | ปัจจัยนาค นามนา |
มรรคุเทศพลห้อม | แห่หน้านำขบวร ฯ |
๏ พังกรินีแต่งพร้อม | ผูกสรรพ |
ครบเครื่องกูบปคับ | คาดคล้อง |
รองทรงที่สำหรับ | ราชฝ่าย ในนา |
นายหัดถาจารย์จ้อง | จรดหน้าหลังเถลิง ฯ |
๏ จอมอยู่งารหมื่นพ้อง | หกพัน |
โฉมเฉกอับสรสวรรค์ | วาดไว้ |
จำเรียงนักงารจรัล | รับราช กิจฤๅ |
ขึ้นสู่คเชนทรให้ | แห่ห้อมมเหษี ฯ |
๏ สนมนางชะแม่ต้อง | ตามเสด็จ |
ขึ้นสู่ยานสารเสร็จ | ใหญ่น้อย |
เกวียนล้อเลื่อนรถเผด็จ | ผดุงเดช ราชฤๅ |
นั่งชระดัดแช่มช้อย | ช่วงข้าหลวงเดิม ฯ |
๏ กระษัตริย์ทั้งสี่ขึ้น | คชา |
กับพระบรมวงศา | เสร็จแล้ว |
มหุดิฤกษเวลา | โมกข์ปริ สุทธฤๅ |
เริงรื่นฤทัยแผ้ว | สั่งให้เดิรขบวร ฯ |
๏ โหราราชลั่นฆ้อง | โห่ครืน |
เสียงรับกลมเกลียวกลืน | กลั่นกล้า |
ทวยหาญเร่งยิงปืน | แปดสิบ นัดนา |
พลนิกายกองหน้า | ทุกริ้วเดิรราย ฯ |
๏ กลองแขกตีออกหน้า | นำฝูง |
ปี่ชวาเสียงสูง | โสตรก้อง |
เปนคู่คู่พาจูง | จิตรราช เริงฤๅ |
จัดใส่หลังคชต้อง | แต่งช้างเชื่องดี ฯ |
๏ กลองชนะใช่น้อย | ประโคม |
จังหวัดจังหวะโครม | ครึกครื้น |
ปี่ไฉนเสนาะสำเนียงโรม | เดิรเรียบ เรียงฤๅ |
นุ่งห่มหมวกแดงพื้น | พวกนี้ไพร่หลวง ฯ |
๏ แตรสังข์อุโฆษแส้ | เสียงใส |
โหรทึกฟังไกล | กล่อมกล้ำ |
บัณเฑาะว์วิเวกไพ | เราะเร่ง รัวฤๅ |
ขึ้นสู่เกวียนรถย้ำ | ยิ่งด้วยดนตรี ฯ |
๏ พิณพาทย์ระนาดฆ้อง | โครมอึง |
กลองใหญ่ตีตูมติง | ออกหน้า |
ตะโพนฉิ่งกรับรึง | รัวเร่ง ตีฤๅ |
ปี่เสนาะสองน่าท้า | ยักย้ายเพลงตี ฯ |
๏ ราชวัตรเจ็ดชั้น | เฉิดฉาย |
ธงปฎากรธงชาย | เชิดตั้ง |
รเบียบบุบผาลาย | เรียดเรี่ย ไปฤๅ |
ทางหกสิบโยชนกั้ง | ฉัตรซ้อนสลับธง ฯ |
๏ รัถยากำหนดกว้าง | อุศุภ |
เส้นสิบห้าวาทุบ | ปราบแผ้ว |
กรวดแร่หลักตอยุบ | ย่อยเลอียด อ่อนฤๅ |
เกณฑ์นครบาลแล้ว | โล่งแท้ทางหลวง ฯ |
๏ โรงครัวสำหรับเลี้ยง | โยธา |
ฉมอุทกธารา | เรียดตั้ง |
คาวหวานและเล่ายา | อยากหยุด กินเฮย |
แต่งเสร็จสำเร็จทั้ง | ที่ซุ้มอาศัย ฯ |
๏ ฉัตรห้าฉัตรเจ็ดชั้น | ธงชาย |
อภิรุมย์ชุมสาย | สลับซ้อน |
จามรพัดโบกระบาย | ลมมาก มีฤๅ |
ทานตวันบังร้อน | รอบช้างทรงเถลิง ฯ |
๏ พนักงารกลดกั้ง | บังไถง |
ลายหักทองขวางไกว | แกว่งกลิ้ง |
คันทองเทศอุไร | เรืองรุ่ง |
เดิรแข่งกุญชรพริ้ง | แต่งพร้อมเพราตา ฯ |
๏ สรรพาวุธโลห์ดั้ง | โตมร |
ตาวจักรธนูศร | หอกง้าว |
ตรีกฤชคทาธร | ทวนครบ เครื่องฤๅ |
สำหรับไพรีร้าว | รุกร้นรอญเศียร ฯ |
๏ อำมาตย์เชิญเครื่องเต้า | ตามลี ลาศฤๅ |
พานพระขันหมากมี | เครื่องพร้อม |
ภิงคารสุพรรณศรี | มาศสุก |
เครื่องกระษัตริยจัดห้อม | แห่เข้ากระบวรเกณฑ์ ฯ |
๏ สหชาตแห่ห้อม | หกนหุต |
เกิดร่วมปีเดือนดุจ | ดั่งพร้อง |
กับดาบสเปนบุตร | บรมนาถ |
พูลภิรมย์จิตรจ้อง | รับเจ้าคืนสถาน ฯ |
๏ ช้างนำแห่ออกหน้า | พลายคนอง |
ตกแต่งตาข่ายกรอง | ปักห้อย |
อลงกฏคชฉลอง | ฉลุมาศ มณีนา |
สรรพเสร็จหมอควาญค้อย | ขับเขี้ยวเขนไป ฯ |
๏ พลคชคชฮึกห้าว | หาญรอน |
ผูกเครื่องคชาภรณ์ | พรักพร้อม |
หมอควาญธนูศร | ขอคร่ำ ประจำฤๅ |
อาจผจญผจัญห้อม | หักเสี้ยนศัตรู ฯ |
๏ พลคชคชต่อสู้ | เศิกพยศ |
กำเนิดอุโบสถ | ศักดิล้ำ |
สรรพาวุธปรากฏ | ประกอบ ครบนา |
ปราบข้าศึกปลุกปล้ำ | เปรื่องรู้การณรงค์ ฯ |
๏ พลคชคชแผดก้อง | โกญจนาท |
สัปคับโอภาส | ภู่ห้อย |
บังฉายชลวงคาด | เศิกสยบ แสยงนา |
ชาญชเยศเฉลิมสร้อย | สิ่งร้ายฤๅมี ฯ |
๏ พลคชคชร่าเร้า | เริงรณ |
ชำนิชำนาญชน | ชาติห้าว |
กำลังว่องไวกล | คชจักร พรรดิฤๅ |
องอาจหาญเข่นก้าว | สกัดล้างดัสกร ฯ |
๏ พลไหยไหยเศวตสร้อย | ศรีสังข์ |
สูงใหญ่ไวกำลัง | เลื่องหล้า |
ผูกอานรัดโกลนผนัง | รายครบ เครื่องฤๅ |
คนขี่ถือทวนถ้า | ต่อสู้สงคราม ฯ |
๏ พลไหยไหยร่านร้า | รณรงค์ |
ยีย่ำข้าศึกปลง | ชีพม้วย |
ฝีเท้าว่องไวคง | ควรอัศ จรรย์นา |
ทั้งโขกทั้งขบด้วย | เดื่องด้าวเชตอุดร ฯ |
๏ พลไหยไหยราชเรื้อง | เรืองเดช |
เริงร่านชาญชเยศ | ยิ่งไซ้ |
องอาจชาติทรงเทศ | หกฮ่อ หาญฮา |
คนขี่ควบขับให้ | วิ่งแว้งชนไว ฯ |
๏ พลไหยไหยไขว่แคว้ง | แขวะขบ |
ชาติดุรงค์สินธพ | เทียบอ้าง |
ชำนาญศึกเจนจบ | โจมจับ เร็วฤๅ |
รีบรุกไพรีล้าง | เศิกเล้ากลัวลาน ฯ |
๏ พลรถรถรัตนซ้อน | ศรีแดง |
สารถีคำแหงแรง | เร่งต้าน |
กุมหอกชักทวนแทง | เขนโล่ห์ บังฤๅ |
ปัจนึกขยาดย้าน | เลี่ยงแล้วเลยหนี ฯ |
๏ พลรถรถเรียบแก้ว | มรกฎ |
เรือนมณีกำหนด | ค่าล้ำ |
บัลลังก์ที่นั่งรถ | มณฑป ประดับฤๅ |
สารถีกระลึงด้าม | หอกถ้าหาญแทง ฯ |
๏ พลรถรถประดับแก้ว | ศรีเหลือง |
เทียบดุรงค์มลังเมลือง | มลากเต้า |
ขุนพลประทับประเทือง | ประเทียบ ธารฤๅ |
หาญล่วงทลวงเข้า | ต่อสู้เศิกพัง ฯ |
๏ พลรถรถมาศแท้ | ทั้งมวญ |
ประดับเพ็ชรเขบ็จขบวร | เพริศแพร้ว |
กงกำแอกดุมควร | คำค่า แสนฤๅ |
สารถีขี่แล้ว | ง่าง้าวงามทรง ฯ |
๏ เสนาทวนเดิรแห่หน้า | นำเสด็จ |
เผจิดอาตมพิลาศเสร็จ | แต่งพร้อม |
กระลึงสาตราระเห็จ | เกณฑ์หัด พลเฮย |
เปนพยุหบาตรห้อม | แห่เจ้าจอมเวียง ฯ |
๏ มีนายกองละร้อย | คอยคุม |
เสื้อเกราะใส่ขัดดุม | เหล็กล้วน |
ถือกระบี่เขนกุม | เหน็บกฤช ทุกคนนา |
คอยตรวจทุกหมวดถ้วน | ถี่แท้ทุกกอง ฯ |
๏ โยธาเขนโล่ห์ดั้ง | เดิรเรียง |
ดูดั่งชลไหลเผลียง | เนื่องโน้น |
โยธาดาบกำเกรียง | ไกรเกียรติ หาญฮา |
ทวนหอกกระลึงโพ้น | โพกผ้าประเจียดเจิม ฯ |
๏ ทหารง้าวคู่หน้า | เหน็บกฤช |
ใจฉกาจชาติมุรหงิด | เงือดง้าว |
เครื่องดำประคำติด | สวมใส่ คอนา |
ล้วนหมู่ทหารห้าว | โหดเหี้ยมฮึกคนอง ฯ |
๏ ทหารแห่คู่ซ้าย | ขวาคง |
นุ่งห่มเขียวแดงทรง | สุกจ้า |
ทหารธนูทรง | ใจหนัก แน่นนา |
มุบิ่นทมิฬบ้า | บ่คร้ามเศิกเสือ ฯ |
๏ แสนยากรแวดล้อม | วงระวัง |
พันภุดาษเดิรประดัง | นอกซ้อน |
องครักษ์เนื่องหนุนหลัง | รองถัด มานา |
ถือสาตราวุธต้อน | แต่งเข้ากระบวรเกณฑ์ ฯ |
๏ เครื่องสูงแสงต้นเทียบ | เคียงองค์ |
รัชฏมาศบรรจง | จัดไซ้ |
ทวนหอกง่ามง้าวทรง | ชูเชิด ไสวนา |
เชิญเครื่องโดยเสด็จไท้ | ธิราชเจ้าจอมนรินทร์ ฯ |
๏ มหาอำมาตย์คู่ซ้าย | ขวานำ |
กรมพระตำรวจกำ | กับป้อง |
นุ่งสมปักลายคำ | เสื้อใส่ กระบี่ฤๅ |
สพักอังสาคล้อง | ขลิบผ้าโพกเศียร ฯ |
๏ รยะหลังแลพรั่งพร้อม | พระประยูร |
ภูสิตลายทองพูล | เพริดแพร้ว |
กรองทองรัตนจำรูญ | รังอ่า องค์เอย |
ทรงคเชนทร์เครื่องแก้ว | กุดั่นพร้อยพราวงาม ฯ |
๏ โยธาจัดรุ่นน้อย | หนุ่มฉกรรจ์ |
แปดหมื่นเศษสี่พัน | พวกห้าว |
สรรพาวุธเข้มขัน | ถือครบ มือเฮย |
เปนพวกพลเดิรท้าว | เทียบเต้าตอนหลัง ฯ |
๏ คเชนทรหนึ่งเถื่อนแท้ | ทอกโทน |
แล่นทลึ่งทลวงโกญ | จนาทร้อง |
เสนาธนูโจน | จับแล่ง ธนูนา |
ยิงถูกคอต่อต้อง | ตื่นแปร้นแปร๋ซวน ฯ |
๏ เสนาทวนโหดห้าว | หาญแทง |
เสือโคร่งทางกลางแปลง | ปลุกปล้ำ |
โจนโผนเผ่นตะแวง | ตวัดรวบ เท้าฤๅ |
แทงถูกซอกอกซ้ำ | พวบล้มพุงทลาย ฯ |
๏ เสนาหอกอาจแท้ | ทนทาน |
เห็นแรดแผดสำนาน | แล่นคว้าง |
ตาหูปรับลนลาน | กำเลาะ กำลังฤๅ |
หอกกระลึงแทงข้าง | ขาดต้องตับเหลว ฯ |
๏ เสนาตาวดาบเฟื้อย | ฟอนฟัน |
เห็นกระทิงเถื่อนผัน | ผาดร้อง |
ออกสกัดแทงกัณ | ฐาถูก ถลากฤๅ |
ซักจรีแทงท้อง | ถูกล้มตึงตาย ฯ |
๏ สำรวลสำเร็จเต้น | ตบมือ |
เปนหมู่เปนหมวดฮือ | โห่ร้อง |
สามารถอาจหาญคือ | พลพิษ ณุนา |
ชาญฉกาจกึกก้อง | เก่งไม้มือฉมัง ฯ |
๏ เสนารถคชม้า | สมมุต |
สิ่งละแปดนหุต | แห่ห้อม |
จัดสรรค์กลั่นกล้ายุทธ | ยงยิ่ง |
โดยเสด็จขัติยพร้อม | เพรียกรี้พลเริง ฯ |
๏ กราวเขนเกณฑ์หัดห้าว | ฮึกเหิม |
สามิภักดิ์ตนเติม | ต่อเจ้า |
ทุกกองทุกกรมเฉลิม | ฉลองพระเดช พระคุณฤๅ |
เปนสุขทุกค่ำเช้า | ชื่นชื้นทรวงเย็น ฯ |
๏ เดิรทางวันละโยชน์ค้อย | ลีลา |
ผ่อนพักสำนักคลา | เคลื่อนเต้า |
ทางหกสิบโยชน์ปรา | กฎกล่าว สารฤๅ |
ข้ามพนมพนัสเข้า | เขตรซ้องอาศรม ฯ |
๏ เปล่าปลอดจากโรคร้าย | รุมผลาญ |
อำนาจโพธิสมภาร | ครอบคุ้ม |
ปุโรหิตทวยหาญ | โหรราช ครูฤๅ |
มีแต่รื่นเริงกลุ้ม | กล่าวซ้องสรรเสริญ ฯ |
ร่าย๏ ทรงจำเริญสี่กระษัตริย์ | เนาพนัสหิมเวศ |
ยามทุเรศรัษฎา | สุริยาเย็นพยับ |
หยุดประทับช้างประเทียบ | เร่งเรียงเรียบดุรงค์รถ |
รี้พลบทจรจัด | เปนขนัดคณนา |
หนึ่งพลับพลารายวิถี | กำหนดมีระยะมา |
ทวยโยธาจัตุรงค์ | ให้ล้อมวงสัปดกั้น |
เปนเขื่อนขันธ์ปรปักษ์ | หมู่พยัคฆแลเนื้อร้าย |
หลบหลีกผ้ายหนีกระเจิง | ก่อกองเพลิงเสียงโห่ร้อง |
ตระเวนฆ้องกระแตตี | ทุกราตรีตลอดไป |
ประมาณในเดือนมีเศษ | แรมทุเรศทางกันดาร |
กระเษมสานต์โสมนัส | สี่กระษัตริย์ทรงปรีดา |
เจ้าพระยาเวศยันดร | ทรงสังวรอยู่ทิศใด |
ก็ครรไลสู่ทิศนั้น | รีบเร่งลีลาศดั้น |
ลุซ้องศิวาศรม | แลนา ฯ |
โคลง ๔๏ นิคมคำย่อรั้ง | รวมความ |
วันดับสิ้นเดือนสาม | ถ่ายแล้ว |
พระราชนัดดาตาม | พิกัด มานา |
บำเหน็จเงินทองแก้ว | แก่เถ้าทุรชน ฯ |
๏ พราหมณ์ทุพลภาพล้ำ | โลโภ |
มีลาภมหันโต | ตื่นพ้อง |
ประทับประทมโอ | หังเหตุ หื่นฮา |
บริโภคจนท้อง | แตกเมื้อเมืองมรณ์ ฯ |
๏ พยากรณ์เกิดได้ | ฤกษ์ดี |
ลาภยศปรากฎมี | มากล้ำ |
พอถึงกึ่งราตรี | กับครึ่ง วันฤๅ |
อุปฆาฏกรรมซ้ำ | สบสิ้นวาสนา ฯ |
๏ เกณฑ์พลกว่าจักพร้อม | เพรียงกัน |
สัปตวารสำคัญ | ครบถ้วน |
เปนนาเนกอนันต์ | นายไพร่ พร้อมฤๅ |
ถึงอโขเภนีล้วน | นับได้สิบสอง ฯ |
๏ กองหลวงเกณฑ์เร่งนั้น | เร็วหนัก |
เดือนสี่ชุณหปักษื | ป่าวร้อง |
ขึ้นเจ็ดค่ำประจักษ์ | หมายแจก มานา |
เบิกอรุณย่ำฆ้อง | สั่งให้เดิรพล ฯ |
๏ ภูวดลเสด็จรั้ง | แรมอรัญ |
กับพระสนมกำนัล | นาฏเต้า |
เดือนยี่สิบสามวัน | ประทับ ทางฤๅ |
จึ่งลุวงกฏเข้า | เขตรโน้นเนินผา ฯ |
๏ มหาราชหกสิบเก้า | พระคาถา |
บาทหนึ่งแปดอักขรา | รวบไว้ |
สี่บาทคณนา | กำหนด เทอญพ่อ |
เปนพระคาถาหนึ่งไซ้ | ปราชญ์แสร้งรังสรรค์ ฯ |
๏ ระดมอันดับทั้ง | ราชา คณะฤๅ |
ข้าบาทรับอาสา | ช่วยบ้าง |
นิพนธ์พจนมหา | ราชเรื่อง ฉลองฤๅ |
ถวายพระเดชพระคุณอ้าง | ออกเบื้องบรมวงศ ฯ |
๏ บทใดผิพลาดพลั้ง | เผลอคำ |
ปราชญ์อย่าเปรยปรักปรำ | ปล่อยปล้อย |
คนึงคเนกำ | หนดผิด แน่นา |
โปรดแนะนิเทศถ้อย | อย่าซ้ำยอสรวล ฯ |
๏ สำนวนรุ่มร่ามเรื้อ | รังมี |
ผิดพจนบทกระวี | วากย์ห้าม |
โทโทษเอกโทษดี | ความห่อน ห้ามฮา |
ปวงปราชญ์ลางบางคร้าม | ชอบใช้ก็มี ฯ |
๏ เปนชีแก่วัดเว้า | โวหาร |
ทีฆราชโบราณ | ไป่รู้ |
แก่ไวยสมุฏฐาน | โรครัด รึงฤๅ |
บแข่งคารมสู้ | ปราชญ์เบื้องโบราณ ฯ |
๏ สฤษดิสารเสร็จสิ้น | อนุสนธิ์ |
เกณฑ์พระราชนิพนธ์ | พจนพร้อง |
สำหรับกระวียล | ยามอยู่ เย็นฤๅ |
ต่างดีดสีกล่อมห้อง | ท่านแท้เมธา ฯ |
๏ สาราสุภาพเกลี้ยง | เกลาใจ |
เดิมหริภุญไชย | พากย์ชี้ |
พระโหรสุโขไทย | เทียบสั่ง สอนฤๅ |
ปวงปราชญ์แต่ก่อนกี้ | กล่าวไว้หวังสอน ฯ |
๏ เพศยันดรชาดกอ้าง | ออกความ |
มาแต่พากย์ภุกาม | ก่อนไซ้ |
กระวีปราชญ์กรุงสยาม | เห็นชอบ เชิงฤๅ |
จารึกจำลองไว้ | บอกดั้งเดิมมี ฯ |
๏ บทบังคับดั่งนี้ | นมนาน |
บอกเรื่องแบบโบราณ | เร่งรู้ |
กระวีกล่าวโวหาร | เห็นง่าย |
เปนที่สังเกตกู้ | แก่เมื้อปัจฉิมา ฯ |
๏ จบ จนสญชเยศเจ้า | จอมนรินทร์ |
บ พิตรแรมธานินทร์ | เนิ่นช้า |
ริ เริ่มนิยมยิน | รับราช บุตรฤๅ |
บูรณ์ สโมธานถ้า | ลุแท้ถึงสถาน ฯ |